94 წლის ასაკ­ში გარ­და­იც­ვა­ლა სა­ქარ­თვე­ლოს მი­ნის­ტრთა საბ­ჭოს თავ­მჯდო­მა­რის ყო­ფი­ლი მო­ად­გი­ლე, სსრკ-ის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს მე­ექ­ვსე მოწ­ვე­ვის დე­პუ­ტა­ტი ვიქ­ტო­რია სი­რა­ძე.

• სსრკ-ის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს მე­ექ­ვსე მოწ­ვე­ვის დე­პუ­ტა­ტი, და­ჯილ­დო­ე­ბუ­ლია ოთხი ორ­დე­ნით, სამი მედ­ლი­თა და სხვა­დას­ხვა სა­პა­ტიო სი­გე­ლით... 1994 წელს ვიქ­ტო­რია სი­რა­ძის შვი­ლი - რუ­სუ­დან რიგ­ვა­ვა გარ­და­იც­ვა­ლა, ამ დიდი ტრა­გე­დი­ის შემ­დეგ იგი სა­ჯა­რო გა­მო­ჩე­ნას, პრე­სას­თან ურ­თი­ერ­თო­ბას კა­ტე­გო­რი­უ­ლად ერი­დე­ბო­და...

ქვეყ­ნის ყო­ფილ პირ­ველ პირს - ჯუმ­ბერ პა­ტი­აშ­ვილს ვიქ­ტო­რია სი­რა­ძე­ზე წარ­სულ­ში სა­უ­ბა­რი უჭირს, რად­გან მას­თან ხუთ ათე­ულ­ზე მეტი წლის მე­ზობ­ლო­ბა აკავ­ში­რებ­და...

- მე და ვიქ­ტო­რია სი­რა­ძე 54 წლის მან­ძილ­ზე მე­ზობ­ლე­ბი ვი­ყა­ვით, მა­ნამ­დეც ვიც­ნობ­დი, რად­გან კომ­კავ­შირ­ში ვმუ­შა­ობ­დი... უაღ­რე­სად დიდ პა­ტივს ვცემ­დი მას, მის მე­უღ­ლეს, ბა­ტონ სერ­გოს, შე­სა­ნიშ­ნავ შვი­ლებს... სამ­წუ­ხა­როდ, დიდი ტრა­გე­დია მოხ­და, ვიქ­ტო­რია სი­რა­ძის არაჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვი ქა­ლიშ­ვი­ლი ნა­ად­რე­ვად გარ­და­იც­ვა­ლა და ეს მხო­ლოდ ოჯა­ხის ტრა­გე­დია არ იყო, უდი­დე­სი და­ნაკ­ლი­სი იყო...

ვიქ­ტო­რია სი­რა­ძემ 2020 წელს წიგ­ნი გა­მოს­ცა, რო­მე­ლიც მისი ეპო­ქის მოღ­ვა­წე­ე­ბის გახ­სე­ნე­ბას მი­უ­ძღვნა... ამო­ნა­რი­დი წიგ­ნი­დან:

- წარ­სულს ჩა­ბარ­და მშფოთ­ვა­რე, სას­ტი­კი და დი­ა­დი მე­ო­ცე სა­უ­კუ­ნე... ადა­მი­ა­ნუ­რი, სა­მო­ქა­ლა­ქო და სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი მეხ­სი­ე­რე­ბა არ ივი­წყებს გა­სუ­ლი სა­უ­კუ­ნის მოღ­ვა­წე­თა კე­თილ საქ­მე­ებს და დი­დე­ბულ სა­ხე­ლებს, ამი­ტო­მაც სხვა ეპო­ქა­ში, სხვა ქვე­ყა­ნა­ში არ აკ­ლდე­ბათ მათ ჩვე­ნი მად­ლი­ა­ნი ხსოვ­ნა, აღი­ა­რე­ბა, პა­ტი­ვის­ცე­მა. მათ არას­დროს უღა­ლა­ტი­ათ ღირ­სე­ბი­სა და მო­ვა­ლე­ო­ბის პრინ­ცი­პე­ბის­თვის. მოქ­მე­დე­ბის გა­ბე­დუ­ლო­ბას­თან, ნო­ვა­ტო­რულ სუ­ლის­კვე­თე­ბას­თან, ადა­მი­ან­თა სიყ­ვა­რულ­თან ერ­თად რთულ და კე­თილ საქ­მე­თა გამ­კვლევ­ნი იყ­ვნენ.

ჩემი 45 წლის შრო­მი­თი საქ­მი­ა­ნო­ბა მათ­თან ყო­ველ­დღი­ურ ურ­თი­ერ­თო­ბას­თან იყო და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი. თავ­ბრუ­დამ­ხვე­ვი ჩემი თა­ნამ­დე­ბობ­რი­ვი წინსვლაც მე-13 თა­ნამ­დე­ბო­ბით დას­რულ­და. 32 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის უმაღ­ლეს ეშე­ლო­ნებ­ში მუ­შა­ო­ბი­სას დღე­ნი­ა­დაგ და­კა­ვე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვი, მაგ­რამ ოჯა­ხი და შვი­ლე­ბი სა­ნი­მუ­შოდ მყავ­და მოვ­ლი­ლი, მათი აღ­ზრდა-გა­ნათ­ლე­ბის­თვის არა­ფე­რი და­მიკ­ლია. სა­ბედ­ნი­ე­როდ, სა­ი­მე­დო დამ­ხმა­რეც მყავ­და. გა­და­სახ­ლე­ბი­დან დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლი გერ­მა­ნე­ლი ემა გუს­ტა­ე­ვის ასუ­ლი დე­კე­რი ( ყო­ფი­ლი მე­ზო­ბე­ლი) შე­ვი­ფა­რე...

აღ­მოჩ­ნდა, რომ შე­სა­ნიშ­ნა­ვი ძიძა და დი­ა­სახ­ლი­სიც შე­ვი­ძი­ნე, უგა­ნათ­ლე­ბუ­ლე­სი, მკაც­რი და ორ­გა­ნი­ზე­ბუ­ლი, მო­სიყ­ვა­რუ­ლე და თბი­ლი...ამა­სო­ბა­ში 60 წელი შე­მის­რულ­და და პენ­სი­ო­ნე­რი მეც­ნი­ე­რე­ბას და­ვუბ­რუნ­დი... მერე, და­ინ­გრა სო­ცი­ა­ლის­ტუ­რი ბა­ნა­კი, სსრ კავ­ში­რიც წა­ი­შა­ლა, შე­იც­ვა­ლა პო­ლი­ტი­კუ­რი სის­ტე­მა: სა­ბაზ­რო ეკო­ნო­მი­კის პი­რო­ბებ­ში და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი სა­ქარ­თვე­ლო ქა­ო­სის, ბო­რო­ტე­ბის, ძმა­თა სის­ხლისღვრის, ძა­ლა­დო­ბი­სა და გა­ნუ­კი­თხა­ვო­ბის მო­რევ­ში ჩა­ეფ­ლო.

"ბედ­ნი­ე­რე­ბა არის შრო­მა და შრო­მით მო­პო­ვე­ბუ­ლი სუ­ლი­ე­რი სიმ­შვი­დე" - წერ­და გა­ლა­კტი­ო­ნი თა­ვის დღი­ურ­ში. ვერ ვი­ტყვი, რომ მე ამ მხრივ ბედ­ნი­ე­რი ვარ... სა­უ­კუ­ნის მან­ძილ­ზე ბევ­რი შეც­დო­მაც და­ვუშ­ვი - უნებ­ლი­ეც და შეგ­ნე­ბუ­ლიც... ამის გამო დღე­საც უამ­რა­ვი პრობ­ლე­მა მაქვს, ძვე­ლი და ახა­ლი.. ვერ ვე­რე­ვი... ახალ სა­ქარ­თვე­ლოს წა­ბილ­წულ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­ში მო­კა­ლა­თე­ბუ­ლი თაღ­ლი­თე­ბის თა­რე­შის გამო. სა­კუ­თარ კე­თილ­დღე­ო­ბა­ზე არ მიზ­რუ­ნია, წარ­სუ­ლის ნაკ­ვა­ლევს კი ყო­ველ­თვის პა­ტივს ვცემ­დი, ღირ­სე­ულ ადა­მი­ან­თა ღვაწ­ლის და­ფა­სე­ბის უნა­რი არა­სო­დეს და­მი­კარ­გავს. ამას ეპო­ქის ღირ­შე­სა­ნიშ­ნავ პი­როვ­ნე­ბა­თა შე­მო­თა­ვა­ზე­ბუ­ლი გახ­სე­ნე­ბა მოწ­მობს".

"კვი­რის პა­ლიტ­რის" არ­ქივ­ში ინა­ხე­ბა ვიქ­ტო­რია სი­რა­ძის ინ­ტერ­ვიუ, რო­მე­ლიც მან გა­ზეთს ერთი წლის წინ მის­ცა და ამით შე­იძ­ლე­ბა ით­ქვას, რომ 30-წლი­ა­ნი დუ­მი­ლი პრე­სას­თან და­არ­ღვია:

- 1929 წელს და­ვი­ბა­დე... ოჯახ­ში ოთხი შვი­ლი ვიზ­რდე­ბო­დით, მამა მუ­შა­ობ­და, ისე ვცხოვ­რობ­დით, რო­გორც ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი, რი­გი­თი ოჯა­ხი... კარ­გად მახ­სოვს, ბავ­შვე­ბი და­სას­ვე­ნებ­ლად ფა­ე­ტო­ნით მივ­ყავ­დით წყნეთ­ში. ბი­ნას ვქი­რა­ობ­დით წყნეთ­ში, როცა მა­მას ჩვენ­თან ამოს­ვლა უწევ­და, ფე­ხით ამო­დი­ო­და. მამა სა­მე­ურ­ნეო მუ­შა­კი იყო, ფეხ­საც­მე­ლე­ბის ფაბ­რი­კა­ში მუ­შა­ობ­და, მა­ნამ­დე გო­მის სპირ­ტის ქარ­ხნი­სა და გო­მის შაქ­რის კომ­ბი­ნა­ტის დი­რექ­ტო­რი იყო... ძვე­ლი ბოლ­შე­ვი­კი იყო, 1917 წლი­დან პარ­ტი­ის წევ­რი.

ომამ­დე უღ­რუბ­ლო, ძა­ლი­ან კარ­გი ბავ­შვო­ბა მქონ­და. ომი რომ და­ი­წყო, მამა 55 წლის იყო, დედა ახალ­გაზ­რდა და ლა­მა­ზი, მა­მა­ზე 12 წლით უმ­ცრო­სი... ომი რომ და­ი­წყო, მე 12 წლის, უფ­რო­სი და კი 14 წლის იყო. ომის და­წყე­ბის­თა­ნა­ვე ყვე­ლა­ფე­რი, საკ­ვე­ბიც უცებ მოგ­ვაკ­ლდა. პა­ტა­რა ძმა, 1937 წელს და­ბა­დე­ბუ­ლი, ჯერ მხო­ლოდ ოთხი წლის იყო. მამა ფრონტზე მო­ხა­ლი­სედ წა­ვი­და. 55 წლის იყო, ჯარი არ უწევ­და, მაგ­რამ მა­შინ პატ­რი­ო­ტიზ­მი მხო­ლოდ ლო­ზუნ­გი არ იყო, ამი­ტო­მაც წა­ვი­და.

მა­შინ თბი­ლი­სურ ეზო­ში ორი პა­ტა­რა ოთა­ხი გვქონ­და. ბავ­შვე­ბი ვიზ­რდე­ბო­დით, ვსწავ­ლობ­დით... ძველ თბი­ლის­ში, ენ­გელ­სის ქუ­ჩის და­სა­წყის­ში ვცხოვ­რობ­დით, ახლა ასა­თი­ა­ნის ქუჩა ეწო­დე­ბა. ჩვე­ნი სახ­ლი ადრე სო­მეხ საქ­მო­სანს, დან­დუ­როვს ეკუთ­ვნო­და. რა­ტომ­ღაც იტა­ლი­ურ ეზოს რომ ეძა­ხი­ან, ის თბი­ლი­სუ­რი ეზოა. ძველ თბი­ლის­ში მხო­ლოდ ასე­თი ეზო­ე­ბი იყო, სა­დაც ყვე­ლა ეროვ­ნე­ბის ხალ­ხი ცხოვ­რობ­და, ვმე­გობ­რობ­დით, ვთა­მა­შობ­დით, ვიზ­რდე­ბო­დით. ბავ­შვო­ბა­ში სომ­ხუ­რიც, აზერ­ბა­ი­ჯა­ნუ­ლიც, რუ­სუ­ლიც შე­სა­ნიშ­ნა­ვად ვი­ცო­დი... მა­შინ თბი­ლი­სი მწვა­ნე, თბი­ლი იყო, ნამ­დვი­ლად შე­სა­ნიშ­ნა­ვი.

- დე­დამ რო­გორ შეძ­ლო ოთხი შვი­ლი მარ­ტოს აღე­ზარ­დეთ?

- დედა სამ­ტრე­დი­ი­დან, სო­ფელ ნა­ბა­კე­ვი­დან იყო, ხო­ნის გიმ­ნა­ზია ჰქონ­და დამ­თავ­რე­ბუ­ლი. ექ­ვსი დედ­მა­მიშ­ვი­ლი იყ­ვნენ, რკი­ნიგ­ზელ­თა ოჯახ­ში გა­ი­ზარ­და და ყვე­ლამ გა­ნათ­ლე­ბა მი­ი­ღო. ის ბავ­შვებს ვერ გვტო­ვებ­და და ამი­ტომ სახ­ლში შეკ­ვე­თებს იღებ­და, ჰოს­პიტ­ლე­ბის­თვის საბ­ნებს, ზეწ­რებს კე­რავ­და. მეც ძა­ლი­ან ვეხ­მა­რე­ბო­დი. იმ­დრო­ინ­დე­ლი სა­კე­რა­ვი მან­ქა­ნა დღე­საც შე­ნა­ხუ­ლი მაქვს... სკო­ლა­შიც ძა­ლი­ან დიდი დატ­ვირ­თვა გვქონ­და. სკო­ლა ისე მუ­შა­ობ­და, სი­ცი­ვის ან რა­მის გამო არც ერთი გაკ­ვე­თი­ლი არ გაც­დე­ნი­ლა. თუ არ ჩავ­თვლით შა­ტა­ლო­ებს, სა­დაც ჩვენ თვი­თონ ვი­ყა­ვით გაც­დე­ნის მო­თა­ვე­ე­ბი... გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი სიმ­კაც­რე ჩვენს დროს არ ყო­ფი­ლა, მას­წავ­ლებ­ლებ­თან ვმე­გობ­რობ­დით. ომი რომ დამ­თავ­რდა, 1945 წელს მე უკვე მე­ა­თე კლას­ში ვი­ყა­ვი. ჰოს­პიტ­ლებ­ში დაჭ­რილ ჯა­რის­კა­ცებს ვუვ­ლი­დი. ჰოს­პი­ტა­ლი ჩი­ტა­ძის ქუ­ჩა­ზე იყო, ახ­ლან­დე­ლი პარ­ლა­მენ­ტის უკან, სკო­ლის შე­ნო­ბა­ში. ძა­ლი­ან ბევ­რი ლტოლ­ვი­ლი იყო რუ­სე­თი­დან, უკ­რა­ი­ნი­დან, ოკუ­პი­რე­ბუ­ლი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბი­დან... პირ­და­პირ სა­ო­ცა­რი იყო, თვი­თონ გა­ჭირ­ვე­ბუ­ლი ოჯა­ხე­ბი ლტოლ­ვი­ლებს რო­გორ იღებ­დნენ. რა თქმა უნდა, მა­ში­ნაც იყ­ვნენ მუქ­თა­ხო­რე­ბი, სპე­კუ­ლან­ტე­ბი. თა­ნად­გო­მის, დახ­მა­რე­ბის ძა­ლი­ან დიდი სურ­ვი­ლი იყო და ხალ­ხი გა­ჭირ­ვე­ბის ჟამს ამან გა­და­არ­ჩი­ნა...

300 გრა­მი შავი პური გვეძ­ლე­ო­და. კო­მერ­ცი­ულ მა­ღა­ზი­ებ­ში პური 80 მა­ნე­თი ღირ­და. დე­დას ატეს­ტა­ტი ჰქონ­და (ასე ეძახ­დნენ მა­შინ ომში წა­სუ­ლი ოფიც­რის ცო­ლე­ბის სა­ბუთს, მამა კა­პიტ­ნის რან­გით წა­ვი­და). 800 მა­ნე­თის, ანუ რვა კი­ლოგ­რა­მი პური გა­მო­დი­ო­და. ოთხ შვილს კვე­ბა ხომ უნ­დო­და და ამი­ტომ ვმუ­შა­ობ­დი. დე­ი­და რე­ჟი­სორ რო­ბი­კო სტუ­რუ­ას ბე­ბია იყო. რო­ბი­კო ჩემი ნა­თე­სა­ვია, მისი ბა­ბუა, ვანო სტუ­რუა რე­ვო­ლუ­ცი­ო­ნე­რი იყო, მი­ნის­ტრთა საბ­ჭოს თავ­მჯდო­მა­რე, სამ­წუ­ხა­როდ, ადრე გარ­და­იც­ვა­ლა... დე­ი­დას მთავ­რო­ბა ინა­ხავ­და, სა­სა­დი­ლო­ზე იყო მი­მაგ­რე­ბუ­ლი... ერთ ულუ­ფა სა­დილს თა­ვი­სი ხუთ­სუ­ლი­ა­ნი ოჯა­ხი­დან ჩვენ გვაძ­ლევ­და. გვყოფ­ნი­და, სულს მო­ვით­ქვამ­დით. ვი­ცო­დით, რო­გორ გა­მო­ი­ყუ­რე­ბო­და კვერ­ცხი, კა­რა­ქი... ასე­თი მო­მა­რა­გე­ბა ჰქონ­და ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას. ასე გა­და­ვი­ტა­ნეთ ომის პე­რი­ო­დი... ოთხი­ვემ სკო­ლა და­ვამ­თავ­რეთ, მერე უმაღ­ლე­სი სას­წავ­ლე­ბე­ლი. დედა ყვე­ლა­ნა­ი­რად ხელს გვი­წყობ­და.

ომის დამ­თავ­რე­ბა ძა­ლი­ან მკა­ფი­ოდ მახ­სოვს. 9 მა­ისს ყვე­ლა ქუ­ჩა­ში და­სე­ირ­ნობ­და, თუ რამ სა­უ­კე­თე­სო ჰქონ­დათ, ის ეც­ვათ. ყვე­ლა ბედ­ნი­ე­რი იყო, თან მა­ი­სი, გა­ზა­ფხუ­ლი...

მე ჩემი თბი­ლი­სი მე­ნატ­რე­ბა. გა­ზა­ფხუ­ლი სულ სხვა­ნა­ი­რი იყო. ის მცე­ნა­რე­ე­ბი თბი­ლის­ში დღეს აღარ არის. არ ვიცი, სად გაქ­რა გლი­ცი­ნი­ე­ბი, აკა­ცი­ე­ბი... თბი­ლი­სი, გან­სა­კუთ­რე­ბით ძვე­ლი, ძა­ლი­ან სურ­ნე­ლო­ვა­ნი იყო. არა­ვინ არა­ფერს ან­გრევ­და, არ სპობ­და. ახლა ჩემს მახ­ლობ­ლად ორა­სი წლის ნაძ­ვე­ბი მოჭ­რეს და 23-სარ­თუ­ლი­ა­ნი სახ­ლი დად­გეს. ჭავ­ჭა­ვა­ძის პროს­პექტს თა­ვი­სი ხიბ­ლი ჰქონ­და. ოთხ და ხუთ სარ­თულ­ზე მეტი სახ­ლი არ აშე­ნე­ბუ­ლა. რუს­თა­ვე­ლის შემ­დეგ ჭავ­ჭა­ვა­ძის პროს­პექ­ტი იყო სი­ლა­მა­ზით გა­მორ­ჩე­უ­ლი, თბი­ლისს კი პა­რიზს ადა­რებ­დნენ...

თბი­ლი­სი ორ­თა­ჭა­ლი­დან იწყე­ბო­და და სტუდ­ქა­ლაქთან თავ­დე­ბო­და. ძა­ლი­ან კარ­გად მახ­სოვს, ტრამ­ვაი სა­დაც უხ­ვევ­და. ქა­ლა­ქი პა­ტა­რა იყო, ქა­ლა­ქე­ლე­ბიც ცოტა, თით­ქმის ყვე­ლა იც­ნობ­და ერ­თმა­ნეთს. თე­ატ­რი ომის წლებ­ში სრუ­ლი დატ­ვირ­თვით მუ­შა­ობ­და, ბი­ლე­თე­ბი ძა­ლი­ან იაფი იყო... პი­ო­ნერ­თა სა­სახ­ლე თა­ვი­ან­თი წრე­ე­ბით ბავ­შვებს ემ­სა­ხუ­რე­ბო­და. მთე­ლი თბი­ლი­სის ელი­ტა, უნი­ჭი­ე­რე­სი ხალ­ხი იქ გა­ი­ზარ­და: რეზო თა­ბუ­კაშ­ვი­ლი, მე­ლორ სტუ­რუა და ასე შემ­დეგ... ჩვენ­თვის მე­ო­რე სახ­ლი იყო, სა­ო­ცარ სა­ღა­მო­ებს ვეს­წრე­ბო­დით, ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი შეხ­ვედ­რე­ბი გვქონ­და პას­ტერ­ნაკ­თან... მა­შინ გი­გან­ტე­ბი მოღ­ვა­წე­ობ­დნენ გა­ლა­კტი­ო­ნი, პა­ო­ლო იაშ­ვი­ლი, ირაკ­ლი აბა­ში­ძე, ლადო გუ­დი­აშ­ვი­ლი... რო­გო­რი კომ­პო­ზი­ტო­რე­ბი გვყავ­და, არაჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვი მომ­ღერ­ლე­ბი. ჩვე­ნი ოპე­რის თე­ატ­რი ძა­ლი­ან მა­ღა­ლი დო­ნის იყო.