თინა ნა­ყე­უ­რი-და­თაშ­ვი­ლი უკვე 30 წე­ლია, უან­გა­როდ ემ­სა­ხუ­რე­ბა ხალ­ხუ­რი რეწ­ვის მი­ვი­წყე­ბუ­ლი დარ­გე­ბის აღ­დგე­ნის საქ­მეს. ტრა­დი­ცი­უ­ლი რეწ­ვი­თაა და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი, ულა­მა­ზეს ფშა­ურ ქსო­ვი­ლებს ამ­ზა­დებს. რო­გორც თა­ვად ამ­ბობს, ხელ­საქ­მე მის ოჯახს თა­ო­ბე­ბია მოს­დევს. 23 წე­ლია, რაც თა­ვის გა­მოც­დი­ლე­ბას სხვებ­საც უზი­ა­რებს, რი­თაც ტრა­დი­ცი­ებ­საც ინარ­ჩუ­ნებს და ფშა­უ­რი რეწ­ვის მე­თო­დებ­საც აღად­გენს. ამ საშ­ვი­ლიშ­ვი­ლო საქ­მე­ში ქალ­ბა­ტო­ნი თი­ნას ყვე­ლა­ზე დიდი გულ­შე­მატ­კი­ვა­რი და გვერ­დში მდგო­მი მისი მე­უღ­ლე, გივი და­თაშ­ვი­ლია.

2007 წელს სა­კუ­თა­რი სა­წარ­მო და­ა­არ­სა და რამ­დე­ნი­მე ქალი და­ა­საქ­მა. მათ ტრა­დი­ცი­უ­ლი ორ­ნა­მენ­ტე­ბის ქსო­ვას და ფე­რებ­თან მუ­შა­ო­ბას ას­წავ­ლის. ძა­ფებს ბუ­ნებ­რი­ვი სა­ღე­ბა­ვე­ბით ღე­ბავს და მარ­თლაც სა­ო­ცარ ფე­რებს იღებს.

ამის შე­სა­ხებ წა­ი­კი­თხავთ წიგნ­ში "მცე­ნა­რე­უ­ლი სა­ღე­ბა­ვე­ბი ფშა­ურ ტრა­დი­ცი­ულ რეწ­ვა­ში", რო­მე­ლიც პირ­ვე­ლად 16 სექ­ტემ­ბერს წა­რუდ­გი­ნა და­ინ­ტე­რე­სე­ბულ ადა­მი­ა­ნებს. ამ დღეს არაგ­ვის ფშავ­ში, სო­ფელ მა­ღა­როს­კარ­ში ეთნო-ფოლკ­ლო­რუ­ლი ცენ­ტრი "ფშა­უ­რი სახ­ლი" გახ­სნა, რომ­ლის სუ­ლის­ჩამ­დგმე­ლიც სწო­რედ ქალ­ბა­ტო­ნი თინა გახ­ლავთ.

- პრო­ფე­სი­ით ინ­ჟი­ნე­რი ვარ, მაგ­რამ ძი­რი­თა­დად ტრა­დი­ცი­ულ რეწ­ვას მივ­დევ, ტრა­დი­ცი­უ­ლი რეწ­ვის ასო­ცი­ა­ცი­ის სრუ­ლი წევ­რი ვარ. ფშავ­ში და­ვი­ბა­დე და გა­ვი­ზარ­დე. ოჯა­ხის თით­ქმის ყვე­ლა წევ­რი ხელ­საქ­მის ოს­ტა­ტი მყავ­და - დედა, ბე­ბი­ე­ბი, მა­მი­დე­ბი. რთუ­ლი პი­რო­ბე­ბის გამო, იქ ისე ვერ იცხოვ­რებ­დი, ხელ­საქ­მე რომ არ გცოდ­ნო­და. ამი­ტომ იცო­და იქ ყვე­ლამ ქარ­გვა-ქსო­ვა. დე­დამ, ქე­თე­ვან ჭა­მა­ურ­მა მა­ღა­როს­კა­რის სკო­ლა­ში ხელ­საქ­მის პირ­ვე­ლი სკო­ლა და­ა­არ­სა, ძა­ლი­ან კარგ ნა­ქარ­გებს აკე­თებ­და. თუ ვინ­მემ კარ­გად იცის ხელ­თათმნის ან წინ­დის ქსო­ვა, დე­დამ ას­წავ­ლა. იტყვი­ან ხოლ­მე, ქეთო მას­წავ­ლე­ბელს რომ არ ეს­წავ­ლე­ბი­ნა, ასე კარ­გად არ გვე­ცო­დი­ნე­ბაო. არა­და, ქი­მია-ბი­ო­ლო­გი­უ­რი აქვს დამ­თავ­რე­ბუ­ლი, სკო­ლი­დან 3 წლის წინ წა­მო­ვი­და. ამ­ჟა­მად 87 წლი­საა, ღმერ­თმა დიდ­ხანს აცო­ცხლოს და ასე­თი მშრო­მე­ლია დღე­საც.

გა­საკ­ვი­რი არ არის, რომ ამ საქ­მი­ა­ნო­ბით მეც ბავ­შვო­ბი­დან­ვე და­ვინ­ტე­რეს­დი. პირ­ვე­ლი წინ­და 5 წლი­სამ მოვ­ქსო­ვე. ძა­ფებს თი­თებ­ზე ვიხ­ვევ­დი და ვი­თომ ვქსოვ­დი. ერთხელ ბე­ბომ მი­თხრა, - მოდი აქ, გოგო და და­ი­ჭი­რე ეს ჩხი­რე­ბიო. მარ­თა­ლია, ხან თვა­ლი ჩა­მი­ვარ­და, ხან რა­ღა­ცას ისე ვერ ვა­კე­თებ­დი, რო­გორც სა­ჭი­რო იყო, მაგ­რამ ვის­წავ­ლე. ახლა უკვე თვალ­და­ხუ­ჭულ­საც შე­მიძ­ლია ქსო­ვა. ჩემ­მა ქმარ-შვილ­მა გა­და­მი­ღო ორ­ჯერ, რო­გორ ჩა­მე­ძი­ნა და თან გამ­წა­რე­ბუ­ლი ვქსოვ. მერე შე­ა­მოწ­მეს და ერთი თვა­ლიც არ მქონ­და ჩა­ვარ­დნი­ლი. გული მწყდე­ბა, რომ თან­და­თან უფრო ნაკ­ლე­ბი დრო მრჩე­ბა ხელ­საქ­მის­თვის, რად­გან გა­მო­ყე­ნე­ბი­თი ხე­ლოვ­ნე­ბის სკო­ლა­შიც ვას­წავ­ლი.

- რას აღ­მო­ა­ჩე­ნენ ახალს ხელ­საქ­მით და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლე­ბი თქვენს წიგნ­ში "მცე­ნა­რე­უ­ლი სა­ღე­ბა­ვე­ბი ფშა­ურ ტრა­დი­ცი­ულ რეწ­ვა­ში"?

- ფშავ­ში რეწ­ვა გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი მე­ცხვა­რე­ო­ბის მდი­და­რი ტრა­დი­ცი­ე­ბის ნა­წი­ლია. ეს საკ­მა­ოდ გრძე­ლი პრო­ცე­სია, მა­ტყლის გა­რე­ცხვი­დან და­წყე­ბუ­ლი, მოქ­სო­ვით დამ­თავ­რე­ბუ­ლი. ერთ-ერთი მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი კომ­პო­ნენ­ტი კი ბუ­ნებ­რი­ვი სა­ღე­ბა­ვე­ბის მი­ღე­ბაა. სწო­რედ ეს ფე­რე­ბი გან­სა­ზღვრავს ფშა­უ­რი ხელ­საქ­მის ხა­რისხსა და სი­ლა­მა­ზეს. უნდა ვი­ცო­დეთ, რომ სა­ღე­ბა­ვი მცე­ნა­რე­ე­ბი გროვ­დე­ბა ივ­ლი­სი­დან ყინ­ვე­ბის და­წყე­ბამ­დე. დიდი მნიშ­ვნე­ლო­ბა აქვს ნედ­ლე­უ­ლის შეგ­რო­ვე­ბის, შრო­ბი­სა და შე­ნახ­ვის ტექ­ნო­ლო­გი­ას. მცე­ნა­რე ინა­ხე­ბა 1-3 წელი, შემ­დეგ ფე­რის ინ­ტენ­სი­ვო­ბა იკ­ლებს. სა­უ­კე­თე­სო შე­დე­გი მი­ი­ღე­ბა ახალ­მოკ­რე­ფი­ლი ნედ­ლე­უ­ლის შე­ღებ­ვით. გრძე­ლია იმ მცე­ნა­რე­ე­ბის სია, რომ­ლი­თაც შალი, აბ­რე­შუ­მი და მა­ტყლი იღე­ბე­ბა. მა­გა­ლი­თად, ან­წლი, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თვე­ლოს თით­ქმის ყვე­ლა კუ­თხე­ში ხა­რობს, ღე­ბავს ლურ­ჯად და რუ­ხად, ბრო­წე­უ­ლი - შა­ვად, გვი­რი­ლა - ღია ყვით­ლად, დეკა - ჟან­გის­ფრად. ენ­დრო - წით­ლად, ვი­რის­ტერ­ფა - ღია მწვა­ნედ, კა­კა­ლი - ყა­ვის­ფრად, ყა­ყა­ჩო - რუ­ხად, ჭინ­ჭა­რი - მწვა­ნედ და ა.შ. ვი­საც აინ­ტე­რე­სებს, ჩემს წიგნ­ში ნა­ხავს ყვე­ლა რე­ცეპტს და ინ­ფორ­მა­ცი­ას, თუ რა რა­ო­დე­ნო­ბით უნდა გა­მო­ვი­ყე­ნოთ.

წიგ­ნის და­წე­რა ფშა­ვის, ქარ­თუ­ლი ტრა­დი­ცი­ე­ბი­სა და კულ­ტუ­რის სიყ­ვა­რულ­მა გა­ნა­პი­რო­ბა. მთა­ვა­რი მი­ზა­ნი მო­მა­ვა­ლი თა­ო­ბე­ბის­თვის ქარ­თუ­ლი რეწ­ვის იმ სა­ა­მა­ყო გა­მოც­დი­ლე­ბის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბა იყო, რო­მელ­საც ფშა­ვი ინა­ხავს. რეწ­ვი­სა და ბუ­ნებ­რი­ვი სა­ღე­ბა­ვე­ბის შე­სა­ხებ მა­სა­ლე­ბის მო­ძი­ე­ბა და­ვი­წყე, ყვე­ლა უხუ­ცე­სი ადა­მი­ა­ნი მო­ვი­ნა­ხუ­ლე და რაც ახ­სოვ­დათ, ყვე­ლა­ფე­რი ჩავ­წე­რე. მა­მას­თან, მი­ხე­ილ ნა­ყე­ურ­თან ერ­თად ხან­გრძლი­ვი ექ­სპე­რი­მენ­ტის შე­დე­გად მი­ვი­წყე­ბუ­ლი რე­ცეპ­ტე­ბი თით­ქმის აღ­ვად­გი­ნე.

- რაც შე­ე­ხე­ბა ფშა­ურ სა­მოსს, რით გან­სხვავ­დე­ბო­და მთი­ელ­თა სა­მო­სის­გან?

- გა­მორ­ჩე­უ­ლად სა­ინ­ტე­რე­სო იყო ფშა­ველ­თა ჩაც­მუ­ლო­ბა. ვა­ჟას დრო­ინ­დე­ლი ფშა­ვე­ლი ქალი თა­ვი­სი ჩაც­მუ­ლო­ბა-მორ­თუ­ლო­ბით გა­მო­ირ­ჩე­ო­და მე­ზო­ბე­ლი მთი­ე­ლი ქა­ლე­ბის­გან. ფშავ­ში და­ბა­დე­ბულ­სა და გაზ­რდილს, ფშა­უ­რი სა­მო­სი რომ მეც­ვა, მომ­წონ­და და სულ მინ­დო­და უფრო მეტი მცოდ­ნო­და ამის შე­სა­ხებ; აღ­მედ­გი­ნა, რაც მი­ვი­წყე­ბუ­ლი იყო. 2010 წელს უნდა ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი­ყო ფეს­ტი­ვა­ლი "თა­ნა­მედ­რო­ვე ქარ­თუ­ლი სა­მო­სი ტრა­დი­ცი­უ­ლი ელე­მენ­ტე­ბით". გა­დავ­წყვი­ტე მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა და სა­მო­სის შექ­მნა ფშა­უ­რი მო­ტი­ვებ­ზე. სა­ბო­ლო­ოდ ეს ფეს­ტი­ვა­ლი აღარ ჩა­ტარ­და, მაგ­რამ მე ფშა­უ­რი სა­მო­სის აღ­დგე­ნის მიზ­ნით შე­ვის­წავ­ლე შე­მორ­ჩე­ნი­ლი მა­სა­ლა, შე­მო­ვი­ა­რე სოფ­ლე­ბი და და­ვაგ­რო­ვე გარ­კვე­უ­ლი ინ­ფორ­მა­ცია. შე­ვის­წავ­ლე ეთ­ნოგ­რა­ფი­უ­ლი მა­სა­ლაც. სა­ბო­ლო­ოდ კი შე­ვად­გი­ნე ეს­კი­ზე­ბი ფშა­უ­რი სა­მო­სის ტრანსფორ­მა­ცი­ის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით. ტრანსფორ­მა­ცია ასე­თია: თავ­და­პირ­ვე­ლად იყო ჯუბა, იგი­ვე კაბა, პე­რან­გი, ფა­ფა­ნა­გი (ქა­ლის ჩოხა, და­ბალ­სა­ყე­ლო­ი­ა­ნი) და ფას­ტა­მე­ლა, ანუ წინ­სა­ფა­რი. შემ­დეგ ჯუბა შეც­ვა­ლა მხრი­ან­მა, ანუ წე­ლი­ან­მა კა­ბამ, შემ­დეგ იყო მხრი­ა­ნი კაბა, კოს­ტი­უ­მი და ფას­ტა­მე­ლა, ბო­ლოს კი კოს­ტი­უ­მი, "რუ­ბაშ­კა", ანუ ჟი­ლე­ტი, ბო­ლო­კა­ბა და ფას­ტა­მე­ლა. მა­მა­კა­ცის ტან­საც­მელს, ვაჟა-ფშა­ვე­ლას აღ­წე­რი­ლო­ბით, შე­ად­გენ­და მოკ­ლე შა­ლის შავი ჩოხა, შა­ლი­სა­ვე გა­ნი­ე­რი შალ­ვე­რი, წი­თე­ლი და­რა­ი­ას ახა­ლუ­ხი, მკერ­დზე ას­ხმუ­ლი აშურ­მა, ანუ ვერ­ცხლის ბალ­თე­ბი ერ­თმა­ნეთ­ზე აკინ­ძუ­ლი, ში­ბი­ა­ნი და მათ­რა­ხი, რო­მე­ლიც ჩხუ­ბის­თვის ჰქონ­დათ გამ­ზა­დე­ბუ­ლი.

ქა­ლი­სა და მა­მა­კა­ცის სა­მო­სის ერთ-ერთი მთა­ვა­რი კომ­პო­ნენ­ტი იყო სა­გუ­ლე, რო­მე­ლიც სა­გულ­და­გუ­ლოდ და­ქარ­გულ-დაგ­ვი­რის­ტე­ბუ­ლი გახ­ლდათ. ზოგ­ჯერ 2-3 სა­გუ­ლე­საც იც­ვამ­დნენ ახა­ლუ­ხის ქვეშ, ყვე­ლა სა­ყე­ლო უნდა გა­მო­ჩე­ნი­ლი­ყო. რაც მეტი სა­ყე­ლო უჩან­და კაცს, მით მე­ტად შეძ­ლე­ბუ­ლად ით­ვლე­ბო­და. მა­მა­კა­ცის აქ­სე­სუ­ა­რე­ბი­დან სა­ინ­ტე­რე­სო იყო სა­ფუ­ლე-სა­თამ­ბა­ქოე, რო­მელ­საც შეყ­ვა­რე­ბუ­ლი, დედა, სა­ცო­ლე ან დო­ბი­ლი უკე­რავ­და, ნა­ირფრად მო­ურ­თავ­და და ინი­ცი­ა­ლებს უქარ­გავ­და.

გარ­და სა­მო­სი­სა, გან­თქმუ­ლი იყო ფშა­უ­რი ფარ­და­გე­ბი. მა­ტყლის და­მუ­შა­ვე­ბა ერთ-ერთი ძი­რი­თა­დი საქ­მი­ა­ნო­ბა იყო ფშა­ვე­ლი ქა­ლის­თვის, ქმარ-შვი­ლის მოვ­ლა­სა და პი­რუ­ტყვზე ზრუნ­ვას­თან ერ­თად. ფშა­ურ სახ­ლში აუ­ცი­ლებ­ლად ნა­ხავ­დით საქ­სოვ დაზ­გას. მას­ზე ქსოვ­დნენ ფარ­დაგს, ხა­ლი­ჩას, ხურ­ჯინს. "მთის ფარ­და­გე­ბის­თვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლია მდუ­მა­რე, მუქი ფე­რე­ბი, სჭარ­ბობ­და ყა­ვის­ფე­რი, შავი, თეთ­რი, ბორ­დოს­ფე­რი, მწვა­ნე, ლურ­ჯი სო­სა­ნის­ფე­რი. ფშავ­ში ქალს თა­ვი­დან­ვე ას­წავ­ლიდ­ნენ ხელ­საქ­მეს და ის იქამ­დე ვერ გა­თხოვ­დე­ბო­და, ვიდ­რე წინ­და-ხელ­თათ­მა­ნი, რამ­დე­ნი­მე ფარ­და­გი და ხა­ლი­ჩა, სა­ჩო­ხე, ხურ­ჯი­ნი არ ექ­ნე­ბო­და თა­ვი­სი ხე­ლით მოქ­სო­ვი­ლი და სამ­ზით­ვოდ გამ­ზა­დე­ბუ­ლი. ქალს მზითვში უნდა წა­ე­ღო 40-50 წყვი­ლი წინ­და-ხელ­თათ­მა­ნი და ქორ­წილ­ში მაყ­რე­ბის­თვის და­ე­რი­გე­ბი­ნა. ყვე­ლა­ზე მე­ტად მომ­წონს ფარ­დაგ-ხა­ლი­ჩე­ბი, ე. წ. ჯე­ჯი­მე­ბი, სულ სხვა­ნა­ი­რად იქ­სო­ვე­ბა. ერთი ქალ­ბა­ტო­ნი­ღაა შე­მორ­ჩე­ნი­ლი, ვინც იცის, ამი­ტომ წელს მინ­და დავ­ქსე­ლო მას­თან ერ­თად და თან სი­ტყვი­ე­რად ჩავ­წე­რო. ღმერ­თმა დიდ­ხანს აცო­ცხლოს, მაგ­რამ ასე­თი ადა­მი­ა­ნე­ბი რომ მი­დი­ან, ყვე­ლა­ფე­რი იკარ­გე­ბა.

სხვა­თა შო­რის, ყვე­ლა­ზე მო­თხოვ­ნა­დი დღე­საც წინ­და და ხელ­თათ­მა­ნია, გან­სა­კუთ­რე­ბით - ხელ­თათ­მა­ნი. ფშა­უ­რი სახ­ლის გახ­სნა­ზე უამ­რა­ვი სტუ­მა­რი მყავ­და და ერთი წყვი­ლიც აღარ დამ­რჩა.

- "ფშა­უ­რი სახ­ლის" გახ­სნის იდეა რო­გორ აქ­ცი­ეთ რე­ა­ლო­ბად?

- თბი­ლის­ში რამ­დე­ნი­მე სკო­ლა­ში ვას­წავ­ლი­დი, მაგ­რამ 20 წე­ლია, რაც თავი და­ვა­ნე­ბე. წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში ვაგ­რო­ვებ­დი ძველ სა­ყო­ფა­ცხოვ­რე­ბო ნივ­თებს სხვა­დას­ხვა სო­ფელ­ში, თან ჩა­ნა­წე­რებს ვა­კე­თებ­დი. ჩვენ ხომ ადრე ხელ­საქ­მით ვარ­სე­ბობ­დით, გა­და­სა­ხა­დებ­საც კი ხურ­ჯი­ნე­ბით, ფარ­და­გე­ბით, ხა­ლი­ჩე­ბით იხ­დიდ­ნენ უწინ, ბარ­ტერს ეწე­ოდ­ნენ, ყველ-ერ­ბო­ში ცვლიდ­ნენ თა­ვი­ანთ ნა­წარმს. ასე­ვე, ხეზე კვე­თის დიდი კულ­ტუ­რაც იყო ფშავ­ში, ხის ნივ­თებს კა­ხეთ­ში ყიდ­დნენ. რად­გან მწი­რი ინ­ფორ­მა­ცია გახ­ლდათ შე­მორ­ჩე­ნი­ლი, ამი­ტო­მაც და­ვი­სა­ხე მიზ­ნად, აღ­მედ­გი­ნა ძვე­ლი ტრა­დი­ცი­ე­ბი. ეს დღე ემო­ცი­უ­რი აღ­მოჩ­ნდა, ამ­დე­ნი წლის ჩა­ნა­ფიქ­რი რე­ა­ლო­ბად ვაქ­ციე და თით­ქოს სიმ­შვი­დემ და­ი­სად­გუ­რა, რაკი ეს შევ­ძე­ლი.

ნინო ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლი, ჟურ­ნა­ლი "გზა"