მოძალადე "ქმრის" პირისპირ დარჩენილი ბავშვი, რომელსაც ყველამ ზურგი აქცია - ოჯახი, საზოგადოება, სახელმწიფო: ვინ უნდა დაისაჯოს 14 წლის აითაჯის მკვლელობის საქმეზე?
14 წლის აითაჯ შახმაროვას სასტიკი მკვლელობის ამბავი შეემატა იმ საქმეების სიას, როდესაც არასრულწლოვანი მოძალადის პირისპირ მარტო დატოვეს და გაწირა ყველამ, დაწყებული საკუთარი ოჯახიდან - დამთავრებული სახელმწიფო ინსტიტუციებით.
აითაჯი დმანისში, სოფელ უსეინქესში ცხოვრობდა, მეცხრე კლასში ახალი გადასული იყო. ორი თვის წინ ის ქორწინების მიზნით მოიტაცა მეზობელ სოფელში მცხოვრებმა 13 წლით უფროსმა მამაკაცმა, ალიმ ასლანოვ-სადიგოვმა და თანაცხოვრებიდან 2 თვის თავზე ცეცხლსასროლი იარაღით მოკლა.
სადიგოვი 10 ოქტომბერს, ოთხდღიანი ძებნის შემდეგ დააკავეს.
გამოძიება მიმდინარეობს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 11 პრიმა 109-ე, 143-ე და 236-ე მუხლებით, რაც არასრულწლოვნისთვის თავისუფლების უკანონო აღკვეთას, ოჯახის წევრის განზრახ მკვლელობას და ცეცხლსასროლი იარაღის უკანონო ტარებას გულისხმობს.
ასევე სსკ-ის 11 პრიმა150-ე პრიმა მუხლით, რაც ქორწინების იძულებას გულისხმობს.
დანაშაული 20 წლამდე ან უვადო თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებს.
სამართალდამცავებმა გუშინ დააკავეს და აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობა შეუფარდეს გოგონას დედასა და ბიძას. მათ ბრალად არასრულწლოვნის მიმართ ქორწინების იძულება და დანაშაულის შეუტყობინებლობა ედებათ.
ქვემო ქართლის საოლქო პროკურორის, ხატია გოგრიჭიანის განცხადებით, გოგონას იძულებით ქორწინების ორგანიზატორი დედა იყო, რადგან სწორედ დედის გეგმის საფუძველზე მოუხდა გოგონას თანაცხოვრება მამაკაცთან, მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ.
ამ ეტაპზე აითაჯის საქმეზე დაკავებულია სამი პირი, თუმცა, როგორც უფლებადამცველები აღნიშნავენ, ბრალდებულთა წრე უმოკლეს ვადაში უნდა გაფართოვდეს.
AMBEBI.GE დაინტერესდა,
- ვის რა პასუხისმგებლობა ეკისრება/შეიძლება ეკისრებოდეს აითაჯის მკვლელობაში,
- ვინ არიან ის პირები თუ სახელმწიფო ინსტიტუციები, რომლებსაც ევალებოდათ დანაშაულზე რეაგირების მოხდენა და ეს არ გააკეთეს,
- რა უნდა გაკეთდეს იმისთვის, რომ მსგავსი ტრაგედიები აღარ განმეორდეს.
ამ და სხვა კითხვებით მივმართეთ უფლებადამცველ ელისო რუხაძეს, რომლის საქმიანობის პრაქტიკა არაერთ მსგავს საქმეს მოიცავს.
- პირველ რიგში, დავიწყოთ განმარტებით, რა დანაშაულია ნაადრევი ქორწინება და რა ზიანს აყენებს ის მოზარდს?
- სსკ არ იცნობს ტერმინს ნაადრევი ქორწინება. კანონით დასჯადია ქორწინების იძულება, დამამძიმებელი გარემოებაა არასრულწლოვნის მიმართ წინასწარი შეცნობით ქორწინების იძულება, მათ შორის არარეგისტრირებულის და ისჯება 2-დან 4-წლამდე თავისუფლების აღკვეთით, რაც საკმაოდ მსუბუქი სასჯელია.
საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით, ქვეყანაში ქორწინება 18 წლის ასაკიდანაა დაშვებული. 2016 წლის პირველი იანვრიდან გაუქმდა წესი, რომლის თანახმადაც, 16 წელს მიღწეულ პირთა ქორწინება მშობლების თანხმობით დაიშვებოდა. მხოლოდ ერთი წლის განმავლობაში, 2017 წლამდე არსებობდა ასევე სამოქალაქო კოდექსში ჩანაწერი, რომ 17 წელს მიღწეული არასრულწლოვანი პირის ქორწინება დაიშვებოდა მისი ნებით და მხოლოდ სასამართლოს თანხმობით, ისეთი პატივსადები მიზეზის არსებობისას, როგორიცაა ბავშვის დაბადება. 2017 წლის პირველი იანვრიდან, ეს მუხლი ძალადაკარგულად გამოცხადდა.
რაც შეეხება ზიანს, ამაზე უფრო კარგად ალბათ ფსიქოლოგები ისაუბრებენ, თუმცა ძნელი არ არის გააზრება, თუ რა ზიანი ადგება ამით არასრულწლოვანს. როგორც წესი, ის ვერ განაგრძობს სწავლას და მთლიანად დამოკიდებული ხდება ქმარზე, რომელიც ხშირ შემთხვევაში, მოძალადეა. ძალიან დიდი ფსიქოლოგიური ზიანი მოაქვს იმასაც, რომ ბავშვი ხდება დედა და მას უამრავი პასუხისმგებლობა ეკისრება. გარდა ამისა, ამ ასაკის მოზარდის სხეული არ არის მზად სქესობრივი კავშირისთვის და ეს მის ჯანმრთელობაზე მძიმედ აისახება, როგორც ფიზიკურზე, ისე ფსიქოლოგიურზე. სწორედ ამიტომაც არის მძიმე დანაშაული "სექსუალური ხასიათის შეღწევა თექვსმეტი წლის ასაკს მიუღწევლის სხეულში" (სსკ-ის 140-ე მუხლი) და ისჯება თავისუფლების აღკვეთით 7-დან 9 წლამდე.
- ვის შეიძლება დაეკისროს პასუხისმგებლობა აითაჯის სიკვდილზე, ვინ არიან ეს პირები თუ სახელმწიფო უწყებები?
- ძალიან ბევრ ადამიანს... თუმცა 14 წლის ბავშვის სოციალური გარანტი, მასზე პასუხისმგებელი არიან მშობლები, დედა, მამა და ის პირები, რომლებზეც მეურვეობა არის მინიჭებული..
ძალიან მნიშვნელოვანია გარემოება, რომელიც მიუთითებს სკოლის დირექტორის ინფორმირებულობაზე და პასუხისმგებლობაზე. ირკვევა, რომ სკოლის დირექტორმა იცოდა, რომ აითაჯი არ დადიოდა სკოლაში. როგორც გავრცელდა ინფორმაცია, დირექტორს ბავშვების ნაადრევი ქორწინება მიაჩნია ნორმად. (იხილეთ: “ვისაუბროთ აითაჯის სკოლის დირექტორზე, გამლეტმა 2015 წელს ცოლად 15 წლის გოგონა მოიყვანა… ის მალავდა არასრულწლოვანთა ნიშნობის ამბებს” - რას წერს სამირა ბაირამოვა?)
თავისთავად ცხადია, პასუხისმგებლობა უნდა დაეკისროს გოგონას "მეუღლეს", რომელმაც გაიტაცა ის და უკანონოდ აღუკვეთა თავისუფლება და მის ოჯახის წევრებს. ოჯახის წევრებმა ჩაიდინეს დანაშაულის შეუტყობინებლობა და უნდა დაეკისროთ შესაბამისი პასუხისმგებლობა. მოძალადეს არ წაყენებია ბრალი გენდერული შეუწყნარებლობის ნიშნით და გაუპატიურების მუხლით.
გარდა ამისა, გასარკვევია, იყვნენ თუ არა ბავშვის გატაცებაში ჩართული სხვა პირები, ჰყავდა თუ არა მამაკაცს დამხმარე.
ამ საკითხებით უნდა დაინტერესებულიყო თავის დროზე სოციალური სამსახური და შსს.
- რა პასუხისმგებლობაა კანონით გათვალისწინებული ამ კონკრეტულ შემთხვევებში?
- როგორც ცნობილია, ბრალდებული დაკავებულია 109-ე მუხლით, რაც განზრახ მკვლელობას გულისხმობს. კვალიფიკაცია, ალბათ, დაზუსტება, შესაძლოა, დაემატოს უმწეო მდგომარეობაში მყოფი პირის მიმართ, გენდერის ნიშნით ჩადენილი დანაშაული.
გარდა ამისა, შესაძლოა, დაემატოს სსკ-ის 137-ე მუხლი, გაუპატიურება, რადგან გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად, 27 წლის კაცს 14 წლის მოზარდთან მისი ნების საწინააღმდეგოდ ჰქონდა სქესობრივი კავშირი.
დანაშაულის შეუტყობინებლობაზე არის დასასჯელი პირთა ფართო წრე. განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის შეუტყობინებლობა 3-დან 7- წლამდე თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებს.
- როგორია სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა ამ საქმეში?
- სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა არის მრავალმხრივი და ყველაზე დიდი პრობლემა პრევენციის მხრივ არგადადგმული ნაბიჯებია. სკოლას აქვს ვალდებულება, გამოარკვიოს გარემოებები, რის გამო აცდენს არასრულწლოვანი გაკვეთილს და თუ ოდნავ მაინც ეჭვი აქვს, რომ საქმე ეხება ადრეულ ქორწინებას, უნდა შეატყობინოს და რეფერირება გააკეთოს შსს-ში. აითაჯის შემთხვევაში, სახელმწიფომ პრევენციის ნაწილში, განათლების სამინისტროს ხელით არაფერი გააკეთა.
2016 წელს გამოცემული მთავრობის დადგენილება სკოლებს პირდაპირ ავალდებულებს, მოიკვლიონ ბავშვების ძალადობის შესახებ ინფორმაცია. სკოლები თავიანთი ინიციატივით ვალდებულები არიან გამოავლინონ ძალადობის შემთხვევები და ითანამშრომლონ სამართალდამცავ ორგანოებთან. მაგრამ მათ ალბათ, ეს ვალდებულება წარმოუდგენიათ ისე, რომ მაინცდამაინც ძალადობის მსხვერპლი უნდა მივიდეს მათთან და მიაწოდოს ინფორმაცია ძალადობის თაობაზე.
რაც შეეხება შსს-ს, აზერბაიჯანული თემის სოფლებში ხშირად პოლიცია არის ინერტული და არაფერს აკეთებს ქორწინების იძულების საკითხებში. არ არის სავალდებულო, რომ პოლიციას ვინმემ მიაწოდოს ინფორმაცია და ეს არ უხსნის მათ პასუხისმგებლობას, რადგან შსს-ს კანონი ავალდებულებს იმუშაოს ადგილობრივ დონეზე და მიიღოს ინფორმაცია. ამისთვის არსებობენ უბნის ინსპექტორები, მართლწესრიგის ოფიცრები და მათ ევალებათ ინფორმაციის მოძიება. ოპერატიული სამძებრო საქმიანობა გულისხმობს დანაშაულის გამოსავლენად და აღსაკვეთად ოპერატიული მოქმედებების გატარებას, მათი ფუნქციაა გასაუბრება პირებთან, რომლებიც შესაძლოა, ფლობდნენ მოსალოდნელი დანაშაულის შესახებ ინფორმაციას.
თუ შსს წარმომადგენელი იქნება გულისხმიერი და კეთილსინდისიერად იმუშავებს, მას აუცილებლად ექნება ინფორმაცია ქორწინების იძულების შემთხვევებზე.
- მოდით, ვისაუბროთ პრევენციაზე, რა შეიძლებოდა მომხდარიყო ამ შემთხვევის თავიდან ასაცილებლად და ვის როგორ უნდა ემოქმედა?
- ამ შემთხვევის თავიდან აცილება შეეძლო პირველ რიგში, დედას, მშობლებს. ამ თემში უიშვიათესი შემთხვევაა, როცა ქალი მსხვერპლი ცდილობს შეეწინააღმდეგოს მოძალადეს იძულებითი ქორწინების ფარგლებში. მახსოვს, რამდენიმე წლის წინ, ამ თემში, როდესაც ქალს ქმრის ბიძაშვილი აუპატიურებდა და მსხვერპლმა აცნობა ოჯახის წევრებს, დედამთილს, ქმარს და ქმრის გარემოცვას, მისი აზრი არავინ არაფრად ჩააგდო. ქალმა სანადირო თოფით მოკლა ქმრის ბიძაშვილი, რათა მისი სქესობრივი ხელშეუხებლობა დაეცვა. დღეს ეს ქალი განზრახ მკვლელობის ბრალდებით ციხეში ზის. წესით, ეს იყო აუცილებელი მოგერიება.
- და რაც შეეხება საზოგადოებას, როგორია მისი როლი და პასუხისმგებლობა?
- ადგილობრივ თემში მიაჩნიათ, რომ ნიშნობა და ტრადიციებით განპირობებული გადაწყვეტილებები ხელშეუვალია. სახალხო დამცველმა ჩაატარა კვლევა, რომელმაც აჩვენა, რომ ადგილობრივ თემში დასაქმებული პირების დამოკიდებულება, მათ შორის, საჯარო მოხელეების, არის სტერეოტიპული და მიიჩნევა, რომ ბავშვთა ქორწინება ტრადიციაა. ცნობიერების ამაღლება უმნიშვნელოვანესია. მშობლის ქცევას, ამ შემთხვევაში, ჰქვია უგულვებელყოფა, რაც ძალადობის ნაირსახეობაა და რომ ამ დროს გამოიცემა მშობელზე შემაკავებელი ორდერი და მას ბავშვთან ეკრძალება მიახლოება, რათა გამოძიების პროცესში მსხვერპლზე არ მოახდინოს გავლენა. ეს რომ სცოდნოდა საზოგადოებას, შესაძლოა, ვინმე კეთილსინდისიერი გამოჩენილიყო და დახმარებოდა ბავშვს.
მედიისა და საზოგადოების აქტიურობას რომ ეფექტი აქვს, ამ საქმემ კიდევ ერთხელ დაგვანახა. საზოგადოების წევრები ითხოვენ ყველა პირის დასჯას და შედეგები უკვე ჩანს.
საზოგადოების თითოეულმა წევრმა უნდა გავიაზროთ, რომ ჩვენ ამ საზოგადოების წევრები ვართ და რაც ჩვენ ირგვლივ ხდება, ეს ჩვენ გვეხება. ჩვენ სახელმწიფო უწყებებს უნდა მოვთხოვოთ, რომ კომპლექსურად იმუშაონ მსგავს საქმეებზე და პრევენცია მოახდინონ. ამ შემთხვევაში პრევენცია გამოდის უკლებლივ ყველა იმ პირის დაკავება და პასუხისგებაში მიცემა, ვისაც ინფორმაცია ჰქონდა აითაჯის ამბავზე.
გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ხშირად მშობლებს ფინანსური საშუალება არ აქვთ გამოკვებონ და გაზარდონ შვილები და ნაადრევი ქორწინებით ცდილობენ თავიდან აიცილონ ეს პასუხისმგებლობა.. ასე ვთქვათ, "პატრონს ჩააბარონ" ბავშვები. ამიტომ სახელმწიფომ უნდა იზრუნოს ამ თემის არამხოლოდ ცნობიერების ამაღლებაზე, არამედ მათ ეკონომიკურ გაძლიერებაზე.
მე პირადად, ვისურვებდი, რომ აზერბაიჯანულ თემში, არასრულწლოვნების ასაკში, სახელმწიფომ ნიშნობა და სხვა მავნე ტრადიციები გამოაცხადოს დასჯადად. აზერბაიჯანულ თემში, ნიშნობით შეფუთულია ძალადობის სხვადასხვა ფორმები. ამით ხდება ნაადრევი ქორწინების დაკანონება. არაერთი საქმე შემოდებულია თაროზე და ბევრ შემთხვევაში გაფორმდა საპროცესო შეთანხმება, მას შემდეგ, რაც წყვილს ბავშვი გაუჩნდა და ამით გადაიფარა დანაშაული.
ასევე იხილეთ:
- რა უნდა გაკეთდეს, რომ 14 წლის აითაჯის ტრაგედია არ განმეორდეს? - აზერბაიჯანელი გოგონები მძიმე ბედქვეშ: რა ზეწოლას განიცდიან თემისგან, ოჯახისგან და რატომ არ იცავს მათ სახელმწიფო?
- "აითაჯი ჯერ კიდევ 13 წლის იყო, როცა იძულებით გაათხოვეს უცხო კაცზე, რადგან ის შეძლებული იყო, ჰყავდა ცხვრის ფარა" - რას ამბობენ გახმაურებული საქმის მთავარი მოწმეები?