ერთდღიანი ომის ქრონიკა: აზერბაიჯანი 29 წლის შემდეგ მთიან ყარაბაღს იბრუნებს - ალიევის დაპირება და ასობით სომეხი სტეფანაკერტის აეროპორტში ევაკუაციის მოლოდინში

შეიძლება უკვე ითქვას, რომ ყარაბაღის მე-3 ომი მსოფლიო ისტორიაში შევა, როგორც ყველაზე სწრაფი ომი, რომელშიც გამარჯვება 24 საათში იქნა მიღწეული... თავიდანვე ცხადი ჩანდა, რომ უზარმაზარი სამხედრო-ტექნოლოგიური უპირატესობის გამო, განსაკუთრებით კი მას მერე, რაც სომხეთმა განაცხადა, რომ მისი თავდაცვის ძალები არ ჩაერთვებოდნენ სამხედრო კონფლიქტში, აზერბაიჯანი მიზანს - მთიანი ყარაბაღის კაპიტულაციას, მოკლე დროში მიაღწევდა. თუმცა ეს იმაზე სწრაფად მოხდა, ვიდრე წარმოგვედგინა.

20 სექტემბერს, საღამოს, მოქალაქეებისადმი სატელევიზიო მიმართვისას, აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა ყარაბაღში ჩატარებული ერთდღიანი "ანტიტერორისტული ღონისძიებების წარმატებით დასრულების“ შედეგად აღდგენილად გამოაცხადა აზერბაიჯანის სუვერენიტეტი.

ალიევმა ისაუბრა აზერბაიჯანელი სამხედროების მაღალ პროფესიონალიზმზე და თქვა, რომ დაიწყო "უკანონო სომხური შეიარაღებული ფორმირებების გაყვანა“ და მათ მიერ იარაღის ჩაბარება. ილჰამ ალიევის განცხადებით, მსოფლიო ყარაბაღს ყოველთვის აზერბაიჯანის ტერიტორიად აღიარებდა და დღეს ამას უკვე სომხეთიც აღიარებს.

ალიევის თქმით, ყარაბაღში მცხოვრები სომხები აზერბაიჯანის მოქალაქეები არიან და მალე დაინახავენ უკეთესობას, რადგან ბაქოს მიზანია მშვიდობის საფუძველზე თანაცხოვრება, ურთიერთგაგება და ურთიერთპატივისცემა. აზერბაიჯანის პრეზიდენტის განცხადებით, "კრიმინალური სომხური რეჟიმის“ ქმედებების გამო სომეხი ხალხი არასდროს დაუდანაშაულებიათ.

ყარაბაღის არაღიარებული რესპუბლიკის ხელისუფლებამაც განაცხადა, რომ ცეცხლს წყვეტდა და აზერბაიჯანთან მოლაპარაკებებს იწყებდა. მოლაპარაკებები რუსული სამშვიდობო ძალების შუამავლობით მიმდინარეობდა.

წინასწარი შეთანხმების მიხედვით, სომხეთის შეიარაღებული ძალები სამშვიდობო ძალების ზონას დატოვებენ, ადგილობრივი შეიარაღებული ძალები კი იარაღს ჩააბარებენ, ხოლო ტექნიკას გაიყვანენ და უტილიზაციას ჩაუტარდებენ.

21 სექტემბერს მხარეები ევლახში შეხვდებიან, სადაც ისაუბრებენ სრულ კაპიტულაციაზე, არა მხოლოდ სამხედროების, არამედ არაღიარებული რესპუბლიკის პოლიტიკურ ორგანოებზეც. 2020 წლის მსგავსად, აზერბაიჯანმა კიდევ ერთი დიდი და მნიშვნელოვანი გამარჯვება მიიწერა.

• რატომ გამწვავდა მორიგ ჯერზე სიტუაცია?

სომხეთსა და რუსეთს შორს ვითარება სულ უფრო მწვავდება. ბოლო პერიოდში პრემიერ ნიკოლ ფაშინიანის მკვეთრი პროევროპული კურსის აღებამ და პუტინისგან გამიჯვნამ, გამოიწვია ის, რომ რუსეთი ახლა აზერბაიჯანის ხელით სომხეთზე რევანშს იღებს. კურსის ცვლილებაზე კიდევ როგორღაც თვალს ხუჭავდა პუტინი, მაგრამ 6 სექტემბერს ფაშინიანის ცოლი, ანა აკოფიანი კიევში გაემგზავრა და თან ჰუმანიტარული დახმარებაც ჩაიტანა. სამთავრობო დონეზე ეს პირველი შემთხვევა იყო, როდესაც სომხეთმა უკრაინას რუსეთის შეჭრის შემდეგ, დახმარება გაუწია.

19 სექტემბერს, აზერბაიჯანმა თავდაცვის სამინისტროს განცხადებით მსოფლიოს ამცნო "ანტიტერორისტული ოპერაციის“ დაწყება და წერტილოვან იერიშებზე გადავიდა. გამოყენებული იყო თურქული "ბაირაქტარები“ და კამიკაძე დრონები. სომხური მხარის ინფორმაციით, აზერბაიჯანმა ასევე გამოიყენა ზალპური ცეცხლის სისტემები, თუმცა ამ ეტაპზე ამის ვიდეო მტკიცებულება არ გავრცელებულა.

იმავე საღამოს აზერბაიჯანის მხარის ულტიმატუმი გავრცელდა, რომ არაღიარებული რეგიონის სრული კაპიტულაციის შემთხვევაში, მშვიდობიანი დიალოგის გამართვა შესაძლებელი იყო.

პარალელურად ერევანში პარლამენტის შენობასთან აქცია გაიმართა, სადაც იყო დაძაბულობა და სამართალდამცავებთან შეხლა-შემოხლა. შეკრებილთა ნაწილი ფაშინიანის გადადგომას ითხოვდა, ნაწილი, ტრადიციულად რუსეთს, კერძოდ კი პუტინს ლანძღავდა, რომ მისი სამშვიდობოები არაფერს აკეთებენ. აქცია იყო ასევე რუსეთის საელჩოსთან.

გავრცელდა ფოტო, რომელზეც ჩანს, როგორ ცდილობს ასობით ადამიანი სტეფანაკერტის აეროპორტიდან ევაკუაციას.

• როგორ შეხვდნენ ამ ამბავს რუსეთში?

ნათქვამია, - შურისძიება ტკბილია, სწორედ ეს განწყობა იგრძნობოდა მარგარიტა სიმონიანისა და დიმიტრი მედვედევის პოსტებში.

რუსეთის უშიშროების საბჭოს მდივნის მოადგილე დიმიტრი მედვედევი სომხეთ-აზერბაიჯანს შორის მიმდინარე მოვლენებს ტელეგრამში“ ასე გამოეხმაურა:

"ერთ დღეს ჩემმა ერთ-ერთმა კოლეგამ მოძმე ქვეყნიდან მითხრა: "მე ხომ თქვენთვის უცხო ვარ, არ მიმიღებთ“. მე ვუპასუხე, რაც უნდა მეპასუხა, - ჩვენ ვიმსჯელებთ არა ბიოგრაფიით, არამედ მოქმედებებით. შემდეგ მან წააგო ომი, მაგრამ უცნაურად დარჩა თავის ადგილას.

შემდეგ მან გადაწყვიტა რუსეთისთვის დაებრალებინა თავისი უღიმღამო დამარცხება. შემდეგ მან დათმო თავისი ქვეყნის ტერიტორიის ნაწილი. მერე ნატო-სთან ფლირტი გადაწყვიტა და ცოლი გამომწვევად წავიდა ჩვენს მტრებთან ფუნთუშებით. გამოიცანით რა ბედი ელის მას..."

"სომხეთის ხელისუფლებამ თავად ჩააბარა სომხური სიწმინდეები აზერბაიჯანს. ახლა ისღა დარჩენია, განაცხადოს, რომ სომხების გენოციდი არ ყოფილა და მისი მისია დედამიწაზე დასრულებულია. იუდას ბედი შესაშური არ არის", - დაწერა კრემლის პროპაგანდისტმა მარგარიტა სიმონიანმა.

მოგვიანებით კი დაამატა:

"ფაშინიანი ითხოვს (!), რომ რუსმა სამშვიდობო ძალებმა ყარაბაღი დაიცვან. და ნატო რას ამბობს? არაო? არ გიცავთ?“

საგარეო საქმეთა სამინისტროს სპიკერმა მარია ზახაროვამ, პირდაპირ თქვა მთავარი მესიჯი:

"მოსკოვი არ არის დაკმაყოფილებული ერევნის განცხადებით, რომ ანტირუსული ნაბიჯები ორმხრივ ურთიერთობას ხელს არ უშლის.“

• რას აკეთებდა რუსული სამშვიდობო კონტიგენტი?

რუსული სამშვიდობო ძალების კონტიგენტი, რომელის ბირთვს მე-15 განცალკევებული მოტომსროლელი ბრიგადის სამხედრები წარმოადგენენ, 1500-2000 სამხედრო მოსამსახურეს ითვლის.

19 სექტემბრიდან მოყოლებული, ისინი არაღიარებული მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკას მოსახლეობის ევაკუაციაში ეხმარებოდნენ. ამის ფოტო და ვიდეო მასალა გავრცელდა სხვადასხვა "ტელეგრამარხებში".

რუსეთის გენშტაბმა სამი წლის განმავლობაში ვერა და ვერ მოიფიქრა ამ კონტიგენტის შესაბამისი მოქმედების პროტოკოლი, რომლითაც დაპირისპირებული მხარეეების მიერ ძალისა და იარაღის გამოყენების შემთხვევაში დაარეგულირებდა სიტუაციას. მათ არც ამის მანდატი აქვთ და არც ძალაუფლება.

გამომდინარე გენშტაბის უმოქმედობიდან, რუსული სამშვიდობო კონტიგენტი მუდმივად კრიტიკის ან უარეს შემთხვევაში, მხარეების ცეცხლის ქვეშ იყო. შესაბამისად, 20 სექტემბერს რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ გაავრცელა ინფორმაცია, რომ ყარაბაღში რუსი სამშვიდობოების ავტომობილს ცეცხლი გაუხსნეს, რის შედეგადაც რუსი სამხედროები დაიღუპნენ. მეორე დღეს აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა, ილჰამ ალიევმა რუს კოლეგასთან, ვლადიმერ პუტინთან სატელეფონო საუბრის დროს ყარაბაღში რუსი სამშვიდობოების დაღუპვის გამო ბოდიში მოიხადა, - ამის თაობაზე კრემლის პრესსამსახურის განცხადებაშია აღნიშნული.

"ალიევმა ბოდიში მოიხადა და ღრმა მწუხარება გამოთქვა 20 სექტემბერს ყარაბაღში რუსი სამშვიდობოების ტრაგიკული დაღუპვის გამო. ხაზგასმით აღინიშნა, რომ მომხდარის საფუძვლიანი გამოძიება ჩატარდება და ყველა დამნაშავე სათანადოდ დაისჯება“, - ნათქვამია განცხადებაში.

კრემლის ინფორმაციით, ალიევმა ასევე გამოთქვა მზადყოფნა, დაღუპულთა ოჯახებს ფინანსური დახმარება გაუწიოს. მათივე ცნობით, საუბარი აზერბაიჯანული მხარის ინიციატივით შედგა.

თვითგამოცხადებული მთიანი ყარაბაღის ომბუდსმენის ინფორმაციით, ბრძოლების განმავლობაში დაიღუპა მინიმუმ 200 ადამიანი (მათ შორის 10 მშვიდობიანი მოქალაქე), დაახლოებით 400 დაშავდა (მათ შორის 40 მშვიდობიანი მოქალაქე); მოკლულია ქალაქ მარტუნის მერი. სომხური წყაროების ცნობით, 7000-მდე ადამიანმა დატოვა საცხოვრებელი ადგილი.

• ავტორი: ანრი კურტანიძე