"არ დამავიწყდება, როგორ მიუახლოვდა ატირებული კაცი ძაღლს გამოსამშვიდობებლად" - საიდუმლო აღიარება და ამბავი საბჭოთა მოქალაქეებზე, რომელთა გამოც "მემორიალის" წინააღმდეგ საქმე აღძრეს

მარტის ბოლოს, მოსკოვში, გაერთიანება "მემორიალის" რამდენიმე ხელმძღვანელი და თანამშრომელი ნაციზმის რეაბილიტაციის სისხლის სამართლის საქმესთან დაკავშირებით გაჩხრიკეს. "მემორიალის" ხელმძღვანელის, ოლეგ ორლოვის წინააღმდეგ სისხლის სამართლის საქმე აღიძრა, რუსეთის არმიის განმეორებით დისკრედიტაციის ბრალდებით.

ცნობილია, რომ საქმე აღიძრა „რუსეთის ვეტერანების“ განცხადების საფუძველზე. თითქოს მათ "მემორიალის" მიერ შედგენილი სტალინური რეპრესიების მსხვერპლთა სიაში აღმოაჩინეს რამდენიმე პირი, რომლებიც გერმანიასთან თანამშრომლობისთვის იყვნენ გასამართლებული.

კერძოდ, რუსმა მკვლევარებმა სამ ადამიანს მიაკვლიეს, რომლებიც სამხედო დამნაშავეებად ჩათვალეს, ხოლო მათი რეპრესირებულთა სიაში ჩართვა - დანაშაულად.

ორი მათგანი გულაგში გარდაიცვალა, მესამეს ამნისტია 1955 წელს შეეხო. 1991 წლის რუსული კანონის "პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლთა რეაბილიტაციის შესახებ" მიღების შემდეგ, რეაბილიტაცია არცერთ მათგანს არ შეეხო.

BBC-მ მოიპოვა წვდომა ერთ-ერთი ადამიანის უცნობ საარქივო ფაილზე, რომელმაც "მემორიალის“ წინააღმდეგ სისხლის სამართლის საქმე აღძრა. ბრიტანული გამოცემა ასევე ესაუბრა ისტორიკოსებს, იურისტებსა და „მეხსიერების წიგნების“ შემდგენელებს, საიდანაც ამ სამი ადამიანის მონაცემები არის აღებული.

მინაწერი "პოლიციელი"

პირველი ორი სახელი, რის გამოც სისხლის სამართლის საქმე აღიძრა: პეტრ ალექსეევიჩ დოლჟენკოვი და პეტრ პავლოვიჩ დვოინიხია. 2001 წელს "თათრეთის მეხსიერების წიგნში" მათი სახელები იმის გამო შეიტანეს, რომ ისინი ყაზანის კოლონიებში დაიღუპნენ. იქიდან სახელები "მემორიალში“ მოხვდა.

პიოტრ დვოინიხი 58-ე მუხლით "სამშობლოს ღალატისთვის"გაასამართლეს. ბრალდების მონაცემებში, რომელიც "მეხსიერების წიგნში" შევიდა, სისხლის სამართლის კოდექსის მუხლის ნომრის გვერდით არის მინაწერი "პოლიციელი" - ანუ ეს არის ადგილობრივი მცხოვრები, რომელიც თანამშრომლობდა გერმანელ ოკუპანტებთან. მისი დაკავებისა და დასჯის წელი არ სახელდება.

ამასთან, დვოინიხი გაგზავნეს გამოსასწორებელ სამუშაო კოლონიაში, კუნძულ სვიაჟსკზე, ვოლგაზე, რომელიც 1930-იანი წლებიდან რეპრესირებულთა გადასახლების ადგილი გახდა, ხოლო თავად კოლონია ყაზანის ფსიქიატრიული საავადმყოფოს ფილიალი გახდა. იქ ის 1945 წლის ივლისში, 45 წლის ასაკში გარდაიცვალა.

კურსკის მცხობელი პიოტრ დოლჟენკოვი ასევე 1943 წელს "კონტრრევოლუციური დანაშაულისთვის" დააპატიმრეს.

დოლჟენკოვს მიესაჯა 10 წლით თავისუფლების აღკვეთა - სისხლის სამართლის კოდექსით აღსრულების ნაცვლად ასეთი ვადა განისაზღვრა შემამსუბუქებელ გარემოებებში "ღალატისთვის“. იგი ყაზანის კოლონიაში 1948 წელს გარდაიცვალა, ვადის ნახევარი კი ციხეში გაატარა.

2001 წელს სახელმწიფო დაწესებულებამ "მეხსიერების წიგნის რედაქცია" "თათრეთის პოლიტიკური და ადმინისტრაციული რეპრესიების მსხვერპლთა ხსოვნის წიგნის" მეოთხე ტომი გამოსცა, საიდანაც აღებულია პიოტრ დოლჟენკოვისა და პიოტრ დვოინიხის სახელები.

თათრეთის "მეხსიერების წიგნის" შემდგენელი მიხაილ ჩერეპანოვი ამბობს, რომ მკვლევარებმა 1990-იან წლებში თათრეთის კოლონიებში დაღუპულთა სიები რესპუბლიკური კგბ-სგან მიიღეს.

იგი მიიჩნევს, დოლჟენკოვისა და დვოინის რეპრესირებულითა სიაში მათი შეყვანის შეცდომა არ არის. ჩერეპანოვის თქმით, ის თავად ეცნობოდა ყაზანის კოლონიებში ნასამართლევი და გარდაცვლილი „პოლიციელების“ საქმეებს და დარწმუნებულია, რომ მათ მიმართ რეპრესიები სამართლიანი იყო.

”რა თქმა უნდა, ფორმალურად ისინი მოღალატეები არიან" - ამბობს ჩერეპანოვი, მაგრამ ფაქტია, რომ მათ მიუსაჯეს არა სიკვდილით დასჯა, არამედ 10 წელი ბანაკებში“.

ჩერეპანოვის თქმით, საუბარია სსრკ-ში გაბატონებულ სასამართლო პრაქტიკაზე: თუ ადამიანი დამნაშავე იყო, მას 25 წლით თავისუფლების აღკვეთა ან სიკვდილით დასჯა, სხვა შემთხვევებში ადამიანებს გაცილებით მოკლე სასჯელი ეკისრებოდათ.

• ჰოლოკოსტი და მარადიული გადასახლება: ერთი გერმანელის ორი შემთხვევა

"მემორიალის" სისხლის სამართლის საქმიდან მესამე პირი, ეთნიკური გერმანელი რუდოლფ იაკოვლევიჩ ნაიმლერია. მისი საქმის შესახებ არაფერი იყო ცნობილი 2022 წლის 27 იანვრამდე.

FSB-ს მიერ გამოქვეყნებული ინფორმაციის თანახმად, რუდოლფ ნაიმილერმა, რომელიც ცხოვრობდა მშობლიურ სოფელ ტრეჰგრადიში, უღალატა სამშობლოს - 1941 წლიდან 1944 წლამდე მსახურობდა გერმანიის პოლიციის რაზმში "Selbstshutz" და სხვა გერმანელ პოლიციელებთან ერთად მონაწილეობდა ებრაელთა ბადრაგში სიკვდილით დასჯაში და შემდეგ მათი ნივთების ძარცვაში.

1941 წლის ჰოლოკოსტის საქმიდან, FSB-მ გამოაქვეყნა ნაიმლერის საიდუმლო აღიარება დაკითხვისას: "არასდროს დამავიწყდება ეს საშინელი სურათი, როცა ამ ოჯახს სახლიდან გასვლა შევთავაზეთ, ყველა ტიროდა, უიარაღო კაციც ტიროდა. ის ტირილით მიუახლოვდა ეზოში ჯაჭვზე მიბმულ ძაღლის გამოსამშვიდობებლად. შემდეგ ეს ოჯახი ხელჩაკიდებულები თავშეყრის ადგილამდე მივიყვანეთ. ჩვენ უკან მივდიოდით ბადრაგად".

FSB-ის ვებ-გვერდზე არ არსებობს სხვა ბრალდებული გერმანელების დაკითხვის ოქმები, რომლებმაც, საბრალდებო დასკვნის თანახმად, ჩვენება მისცეს ნაიმლერის წინააღმდეგ. როგორც ჩანს, იმიტომ, რომ ისინი, ნაიმლერისგან განსხვავებით, არც „მემორიალის“ მონაცემთა ბაზაში არიან.

FSB-ის დოკუმენტებში ნათქვამია, რომ ნაიმლერი გერმანიაში 1944 წელს გაიქცა, სადაც მსახურობდა ჯარისკაცად 1945 წლის მაისამდე, სანამ ამერიკელებთან ტყვედ არ ჩავარდა და სსრკ-ში დააბრუნეს. 1953 წელს დაპატიმრებამდე ცხოვრობდა ნიჟნი თაგილში და რკინის მაღაროში მუშაობდა.

მაგრამ როგორ მოხვდა იქ ან რა დაემართა მას განაჩენის შემდეგ და რატომ გამოჩნდა მისი სახელი რეპრესირებულთა სიებში, FSB-მ არ გაამჟღავნა. ეს საქმე ოდესის ოლქის შინაგან საქმეთა სამინისტროში შევიდა კგბ-ს ნიჟნი თაგილის საქალაქო განყოფილებიდან. მასში არაფერია ნათქვამი ნაიმლერის პოლიციელის სამსახურისა და 1941 წელს ებრაელთა სიკვდილით დასჯაში მონაწილეობის შესახებ. მხოლოდ მითითებულია, რომ გერმანიაში გადასვლამდე იგი მუშაობდა კოლმეურნეობაში მშობლიურ სოფელ ტრეხგრადში. იგი თავად წერდა კითხვარში, რომ იყო „გერმანიის თემის მუშა“.

სპეციალური დევნილის სარეგისტრაციო ფურცელში აღნიშნულია, რომ ნაიმლერი გერმანიაში 1944 წელს "ევაკუაციისთვის" გაემგზავრა. შემდეგ მთელი გერმანიის მოსახლეობა ევაკუირებული იქნა ტრეხგრადიდან, დაუდასტურა BBC-ს ოდესის ეთნიკური კვლევების ინსტიტუტის დირექტორმა ალექსეი კელერმა.

1946 წელს ნაიმლერი დააბრუნეს ამერიკელების მიერ გათავისუფლებული ქალაქ დახაუდან, სადაც გერმანული საკონცენტრაციო ბანაკი იყო განთავსებული.

• "არ ეხება დამსჯელებს"

1952 წელს ნაიმლერი მეუღლესთან ერთად ნიჟნი თაგილში ჩავიდა. როგორც ჩანს, იმ მომენტში მისით დაინტერესდნენ არხანგელსკის ოლქის სახელმწიფო უსაფრთხოების უწყებები - ისინი ეძებდნენ გერმანელებს, რომლებიც მონაწილეობდნენ რუმინულ-გერმანული ოკუპაციის დროს დუბოსარში ებრაელების მკვლელობაში. ჩეკისტებმა ნაიმლერის ორი ეჭვმიტანილი თანამემამულე ამოიცნეს არხანგელსკის რეგიონის სპეციალურ დასახლებაში.

არხანგელსკის ჩეკისტებმა დაიწყეს ინფორმაციის მოგროვება ნაიმლერის შესახებ. 1953 წლის ივლისში დუბოსარიის შინაგან საქმეთა სამინისტრომ პასუხი გასცა კითხვებს ნაიმლერის მონაწილეობის შესახებ ებრაელი მაცხოვრებლების სიკვდილით დასჯაში.

ნოემბერში ნაიმლერი ნიჟნი თაგილიდან არხანგელსკში გაგზავნეს მოწმის სახით დაკითხვაზე. მაგრამ ჩამოსვლისთანავე ის დააკავეს. ის, რომ დუბოსარიის პოლიციამ ვერ იპოვა ნაიმლერის ბრალეულობის დამადასტურებელი მტკიცებულება, არ არის ნახსენები საბრალდებო დასკვნაში. დაკითხვისას ნაიმილერმა ხელი მოაწერა ოქმს აღიარებით, რომ დუბოსარიში დახვრეტაზე ებრაელებს თან ახლდა, მაგრამ პირადად არავის ესროლა, არამედ „იდგა თოფით კორდონში“. პროტოკოლის ტექსტში არის წინააღმდეგობები: „აღსრულების შემდეგ წავედით დუბოსარში, გავძარცვეთ სიკვდილით დასჯილის ნივთები და უკან დავიხიეთ დუბოსარიში“. ნაიმილერმა, როგორც ოქმშია ჩაწერილი, აღიარა, რომ ამ ნივთებიდან ქურთუკი აიღო.

საქმეს არხანგელსკის ოლქის შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლები აწარმოებდნენ - სტალინის გარდაცვალებისა და ლავრენტი ბერიას დაპატიმრების შემდეგ ისინი გაერთიანდნენ სახელმწიფო უსაფრთხოების უწყებებთან.

ნაიმლერი გაასამართლა არხანგელსკის თეთრი ზღვის სამხედრო ტრიბუნალმა - მაგრამ უკრაინის სსრ სისხლის სამართლის კოდექსის მიხედვით, იგი დამნაშავედ ცნეს „სამშობლოს ღალატში“ 54-1 „ა“ მუხლით, რაც გულისხმობდა „მტრის მხარეზე გადასვლას“, რისთვისაც სიკვდილით დასჯა იყო გათვალისწინებული ან შრომით ბანაკებში 10 წლის გატარება. მას ბანაკებში 25 წელი მიუსაჯეს - ასე ცვლიდნენ ჩვეულებრივ სიკვდილით დასჯას. ვადის მოხდის შემდეგ გერმანელი ნაიმლერი ვალდებული იყო დაბრუნებულიყო სპეციალურ დასახლებაში. იგი არხანგელსკის ოლქის კარგოპოლაგში გადაიყვანეს, მაგრამ იქ მხოლოდ ერთი წელი გაატარა.

1955 წელს ნაიმლერი გაათავისუფლეს ეგრეთ წოდებული "ადენაუერის ამნისტიით". ამ განკარგულების თანახმად, რომელსაც ხელი მოაწერა სსრკ უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარის კლიმენტ ვოროშილოვის მიერ, ყველა მსჯავრდებული „გერმანიის ჯარში, პოლიციაში და სპეციალურ გერმანულ ფორმირებებში სამსახურისთვის“ [სსკ-ს ჩათვლით] გაათავისუფლეს დაკავების ადგილებიდან. ამავდროულად, განკარგულებაში ცალკე აღნიშნულია, რომ ამნისტია არ ვრცელდება „საბჭოთა მოქალაქეების მკვლელობისა და წამებისთვის მსჯავრდებულებზე“.

კრიმინალური ჩანაწერის მოხსნისა და უფლებების დაკარგვის მიუხედავად, ნაიმლერი გათავისუფლების შემდეგ ისევ სპეციალურ დასახლებაში მოათავსეს. ბანაკიდან მას დადებითი ჩვენება მისცეს, რომ მან იქ თავისი სამუშაო "130-140%-ით" შეასრულა.

სპეციალურმა ჩამოსახლებულებმა რეჟიმის შერბილება მოახერხეს. ნაიმლერი დაბრუნდა ოჯახთან ნიჟნი თაგილში, „სვერდლოვსკის რეგიონში“ დასახლების უფლებით. 1955 წლის ბოლოს გამოიცა ბრძანებულება სპეციალური გერმანელი დევნილებისა და მათი ოჯახის წევრების ზედამხედველობიდან სრული გათავისუფლების შესახებ.

მაგრამ მათ სახლში, ყოფილ საცხოვრებელ ადგილებში დაბრუნება აეკრძალათ. ეს უკანასკნელი შეზღუდვა მხოლოდ 1972 წელს მოიხსნა. როგორ განვითარდა იმ დროისთვის ნაიმლერისა და მისი ოჯახის ბედი, უცნობია.

როგორც ისტორიკოსები აღნიშნავენ, დოლჟენკოვის, დვოინიესა და ნაიმლერის მსგავსი შემთხვევების სირთულეები წარმოიქმნება იმის გამო, რომ "სახელმწიფო ცდილობს შეინარჩუნოს მონოპოლია პრობლემურ წარსულზე, გაამარტივოს ეს წარსული და გახადოს იგი შავ-თეთრად.

ისტორიკოს სერგეი ბონდარენკომ მოჰყავს ალექსანდრე რისის მაგალითი, ერთ-ერთი რეპრესირებული გვარი, რომლის გამოც ორგანიზაცია „რუსეთის ვეტერანებმა“ 2021 წელს „მემორიალის“ შესახებ პროკურატურას მიმართეს. ომის დროს რისი მართლაც თანამშრომლობდა გერმანიის არმიასთან, მაგრამ ომამდე ის ასევე უკანონოდ იყო რეპრესირებულ. "ჩვენი გაგებით, პირველი რეპრესიების ფაქტს არავითარი კავშირი არ აქვს იმასთან, რაც მან მოგვიანებით გააკეთა. თუ სახელმწიფო გახსნის არქივებს, ჩვენ უფრო მეტს გავიგებთ. მაგრამ ჯერჯერობით ჩვენ ვიცით ის, რაც ვიცით და ვმოქმედებთ ამით", - განმარტავს ბონდარენკო.

ბონდარენკო დარწმუნებულია, რომ მონაცემთა ბაზიდან არც ერთი სახელწოდება არ უნდა წაიშალოს, მეტიც, „სადავო“ სახელებიდან ის სხვა კატეგორიაში უნდა გადავიდეს ან მათი სახელების ირგვლივ სპეციალური შენიშვნები გაკეთდეს...წყარო

მოამზადა ეკა დარჩიაშვილმა