სო­ფე­ლი ზე­ნო­ბა­ნი ჩვე­ნი საყ­ვა­რე­ლი მწერ­ლის, ნო­დარ დუმ­ბა­ძის სო­ფე­ლია. ამ სოფ­ლის მკვიდ­რე­ბი მწე­რალ­მა თა­ვის ნა­წარ­მო­ებ­ში პერ­სო­ნა­ჟე­ბად აქ­ცია... მწერ­ლის სახლ-მუ­ზე­უ­მი­დან 100 მეტრში კი ცხოვ­რობს ლე­ვან ჭა­ნიშ­ვი­ლი, რო­მე­ლიც 20 წლის შემ­დეგ სა­კუ­თარ ფუ­ძე­ზე, თა­ვის მი­წა­ზე დაბ­რუ­ნე­ბა და მე­ურ­ნე­ო­ბის წა­მო­წყე­ბა გა­და­წყვი­ტა. ყო­ფი­ლი სამ­ხედ­როა, ერაყ­ში­ცაა ნამ­ყო­ფი და 2008 წლის აგ­ვის­ტოს ომის მძი­მე დღე­ებ­ში წინა ხაზ­ზე იბ­რძო­და. ახლა მე­ურ­ნის ფუნ­ქცია შე­ი­ძი­ნა და რა­საც დღეს ზე­ნო­ბან­ში აკე­თებს, ეს საქ­მე უდი­დეს სი­ა­მოვ­ნე­ბას ანი­ჭებს.

ლე­ვან ჭა­ნიშ­ვი­ლი:

- კი, მე იმ სოფ­ლი­დან ვარ, სა­დაც ნო­დარ დუმ­ბა­ძემ „მე, ბე­ბია, ილი­კო და ილა­რი­ო­ნი“ და­წე­რა. ამ პერ­სო­ნა­ჟე­ბის ნა­ფე­ხუ­რებ­ზე დავ­დი­ვარ. აქვე 100 მეტრშია მწერ­ლის სახ­ლმუ­ზე­უ­მი. მიყ­ვარს ჩემი სო­ფე­ლი და კუ­თხე. აქ ცხოვ­რობ­და ჩემი წი­ნა­პა­რი - ბე­ბია, ბა­ბუა. სად არ ვი­ყა­ვი, რა საქ­მე­ზე არ მი­მუ­შა­ვია, მაგ­რამ, ზე­ნო­ბა­ნი იყო ჩემი შთა­გო­ნე­ბა და ამან აქე­დან ბო­ლომ­დე წას­ვლის უფ­ლე­ბა არ მომ­ცა. ამ სიყ­ვა­რუ­ლით დავ­ბრუნ­დი და ჩემი გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბაც ამან გა­ნა­პი­რო­ბა. წი­ნაპ­რე­ბი ვახ­სე­ნე, რომ­ლებ­მაც დიდი ენერ­გია ჩა­დეს იმა­ში, რომ ჩემი სო­ფე­ლი მყვა­რე­ბო­და, ამი­ტომ, მათ ხსოვ­ნას­თან პირ­ნა­თე­ლი უნდა ვყო­ფი­ლი­ყა­ვი.

მიყ­ვარს ფრინ­ვე­ლი, ცხო­ვე­ლი, ნერ­გი, ბუ­ნე­ბა, - კი, ეს ყვე­ლა­ფე­რი სოფ­ლის სიყ­ვა­რუ­ლია. ამი­ტომ ის წლე­ბი, რაც აქე­დან წა­სუ­ლი ვი­ყა­ვი, მინ­და, ახლა ავი­ნა­ზღა­უ­რო. სა­ო­ჯა­ხო მე­ურ­ნე­ო­ბა გა­ვაძ­ლი­ე­რე და სხვა­დას­ხვა მი­მარ­თუ­ლე­ბით დავ­ტვირ­თე. ამ სფე­რო­ში ძა­ლე­ბი მოვ­სინ­ჯე. ჯერ­ჯე­რო­ბით ამარ­თლებს.

- რო­დის დაბ­რუნ­დით?

- მე­სა­მე წე­ლია, აქ ვარ. ამა­ში სა­წყის ეტაპ­ზე პან­დე­მი­ა­მაც ხელი შე­მი­წყო. ვხუმ­რობ ხოლ­მე - 20-20-29 თე­ბერ­ვალს ჩავ­ჯე­ქი მან­ქა­ნა­ში და ზე­ნო­ბან­ში ჩა­მო­ვე­დი-მეთ­ქი. ასე რომ, ჩემი და ოჯა­ხის წევ­რე­ბის ერ­თობ­ლი­ვი ძა­ლის­ხმე­ვით რა­ღა­ცებს თავი მო­ვუ­ყა­რე.

- კი, მრა­ვალ­მხრი­ვი მე­ურ­ნე­ო­ბა გაქვთ. მოდი, სა­უ­ბა­რი მეფ­რინ­ვე­ლე­ო­ბით და­ვი­წყოთ...

- ამ კუ­თხით ჩემი და­ინ­ტე­რე­სე­ბა შემ­თხვე­ვით გაჩ­ნდა და ეს მოხ­და ჯერ კი­დევ მა­შინ, სა­ნამ აქ ჩა­მო­ვი­დო­დი... ერთ-ერთ რეკ­ლა­მა­ში ვნა­ხე, 100-ცა­ლი­ა­ნი ინ­კუ­ბა­ტო­რი იყი­დე­ბო­და. მა­შინ ეს სი­ახ­ლე იყო, რად­გა­ნაც აქ მა­სობ­რი­ვად არ არ­სე­ბობ­და ასე­თი ინ­კუ­ბა­ტო­რე­ბი, უმე­ტე­სად კუს­ტა­რუ­ლად აწყობ­დნენ. ამი­ტომ, გა­დავ­წყვი­ტე ჩემი მშობ­ლე­ბის­თვის, რომ­ლე­ბიც აქ იყ­ვნენ, შე­მე­ძი­ნა და მათ­თვის ჯაფა შე­მემ­სუ­ბუ­ქე­ბი­ნა. დე­და­მაც ამ საქ­მეს კარ­გად აუღო ალღო. მერე ახალ­გა­მო­ჩე­კილ­მა წი­წი­ლებ­მა ჩვენ­გან იმის ცოდ­ნა მო­ი­თხო­ვა, ზრდას­რულ ასა­კამ­დე რო­გორ მიგ­ვეყ­ვა­ნა.

დე­დას შე­სა­ბა­მი­სი ლი­ტე­რა­ტუ­რით, მცოდ­ნე ადა­მი­ა­ნე­ბის დახ­მა­რე­ბით ვაწ­ვდი­დი ინ­ფორ­მა­ცი­ას. ამ ყვე­ლა­ფერ­მა რა­ღაც­ნა­ი­რად სწორ გზა­ზე და­მა­ყე­ნა, წი­წი­ლე­ბის­თვის სა­თა­ნა­დო პატ­რო­ნო­ბა მარ­ტი­ვად შეგვძლე­ბო­და. ეს იყო მათი კვე­ბა, თუ სხვა­დას­ხვა და­ა­ვა­დე­ბას­თან ბრძო­ლა. ამა­სო­ბა­ში გარ­კვე­უ­ლი ცოდ­ნა მეც და­მიგ­როვ­და. ამას და­ემ­თხვა ის, რომ ჩემი ში­ნა­გა­ნი ძა­ხი­ლი სო­ფელ­ში წა­მოს­ვლას­თან და­კავ­ში­რე­ბით უკვე მომ­წიფ­და (4 წელი ვემ­ზა­დე­ბო­დი, რად­გა­ნაც ოჯა­ხი თბი­ლის­ში რჩე­ბო­და, მე­უღ­ლე მუ­შა­ობს, ბავ­შვე­ბი სწავ­ლო­ბენ. ისი­ნი იქ უნდა ყო­ფი­ლიყ­ვნენ, მე აქეთ, ამი­ტომ იყო ფსი­ქო­ტი­უ­რი მო­მენ­ტე­ბიც). მოკ­ლედ, ჩა­მოს­ვლის შემ­დეგ ამ ფრინ­ვე­ლე­ბის სა­კი­თხში აქ­ტი­უ­რად ჩა­ვერ­თე.

- და რამ­დე­ნი კაცი ხართ ოჯა­ხი­დან ამ სა­ო­ჯა­ხო მე­ურ­ნე­ო­ბა­ში გა­ერ­თი­ა­ნე­ბუ­ლი?

- მშობ­ლე­ბი და ძმე­ბი (სამი ძმა ვართ). ერ­თობ­ლი­ვად ვმუ­შა­ობთ. ისე გა­მო­ვი­და, რომ მე და­მე­კის­რა სა­ო­ჯა­ხო მე­ურ­ნე­ო­ბის წი­ნამ­ძღო­ლო­ბა. თა­ვი­დან­ვე გა­დავ­წყვი­ტე, რომ უნდა ვყო­ფი­ლი­ყა­ვი ქარ­თუ­ლი პრო­დუქ­ტის მწარ­მო­ე­ბე­ლი, ენ­დე­მურ ჯი­შებ­სა და სა­ხე­ო­ბა­ზე ორი­ენ­ტი­რე­ბუ­ლი. პრო­დუქ­ტი უნდა ყო­ფი­ლი­ყო ნა­ტუ­რა­ლუ­რი და ჯან­სა­ღი. როცა ცოდ­ნა, გა­მოც­დი­ლე­ბა გაღ­რმავ­და, 1000-იანი ინ­კუ­ბა­ტო­რი შე­ვი­ძი­ნე და მერე ჩვე­ნი სოფ­ლის­თვის გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი და ინო­ვა­ცი­უ­რიც უნდა ყო­ფი­ლი­ყო, ამა­ზეც ვი­ფიქ­რე. თან, კო­მერ­ცი­უ­ლიც და ადა­მი­ა­ნე­ბის­თვის სა­ინ­ტე­რე­სო და მიმ­ზიდ­ვე­ლი. ასე შე­მო­ვი­და ხო­ხო­ბი ჩვენს მე­ურ­ნე­ო­ბა­ში.

- მე­ურ­ნე­ო­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა ნა­ბიჯ-ნა­ბიჯ, ეტა­პობ­რი­ვად, სხვა­დას­ხვა სეგ­მენ­ტის შე­მო­ტა­ნით და­ი­წყეთ... მეკ­ვერ­ცხულ-მე­ხორ­ცუ­ლი მი­მარ­თუ­ლე­ბა გაქვთ?

- კი, ორი­ვე. აქ მთა­ვა­რია, ქარ­თულ­ზე ვარ ორი­ენ­ტი­რე­ბუ­ლი და ქარ­თუ­ლი პრო­დუქ­ტი­თაც უნდა იყოს გაზ­რდი­ლი. მოკ­ლედ, ხოხ­ბის შე­სა­ხე­ბაც ბევრ რა­მეს გა­ვე­ცა­ნი. რა ინფრას­ტრუქ­ტუ­რა, კვე­ბა, მოვ­ლა სჭირ­დე­ბა, რომ გამ­რავ­ლე­ბა შეძ­ლოს... აქაც მაქვს წარ­მა­ტე­ბა. იყი­დე­ბა ად­გი­ლობ­რივ ბა­ზარ­ზე, ამას­თან, ჩვენ­თან ახ­ლო­საა ბახ­მა­რო, ნა­ბეღ­ლა­ვი, გო­მის მთა - ასეთ გა­რე­მო­ში ვცხოვ­რობთ და ესეც ხელს გვი­წყობს...

მიზ­ნად მაქვს, ხოხ­ბის გამ­რავ­ლე­ბა და მათი ბუ­ნე­ბა­ში გაშ­ვე­ბა. ხო­ხო­ბი ხომ წი­თელ წიგნ­შია შე­ტა­ნი­ლი და არ შე­იძ­ლე­ბა მისი ბუ­ნე­ბი­დან გა­მოყ­ვა­ნა, თუ შე­ძე­ნი­ლი არ გაქვს და არ გას­ცემ მას... ახლა ჩემ მა­გა­ლით­ზე აქ სხვებ­მაც მომ­ბა­ძეს.

- თურ­მე სი­რაქ­ლე­მე­ბის მი­მარ­თუ­ლე­ბი­თაც აპი­რებთ ფერ­მის გა­ფარ­თო­ე­ბას...

- მეფ­რინ­ვე­ლე­ო­ბა­ში სი­რაქ­ლე­მე­ბის მო­შე­ნე­ბა ჩემ­თვის ყვე­ლა­ზე მა­ღა­ლი წერ­ტი­ლია. ვიცი, რომ ასე­თი ფერ­მა სა­მეგ­რე­ლო­ში უკვე არ­სე­ბობს. არი­ან „მეგ­რე­ლი“ სი­რაქ­ლე­მე­ბი და მინ­და, „გუ­რუ­ლი“ სი­რაქ­ლე­მე­ბიც გაჩ­ნდნენ...

- მე­ვე­ნა­ხე­ო­ბა­შიც გა­და­გიდ­გამთ ნა­ბი­ჯე­ბი. გუ­რუ­ლი ჯი­შის ყუ­რძე­ნი - ჩხა­ვე­რი, საკ­მი­ე­ლა და ოცხა­ნუ­რი და­გირ­გავთ, ხომ?

- გუ­რია მთი­ა­ნი რე­გი­ო­ნია და მცი­რე­მი­წი­ა­ნი ტე­რი­ტო­რია. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, ჩემი ინ­ტე­რე­სის სფე­რო­ში იყო ად­გი­ლობ­რი­ვი ჯი­შის ვა­ზის გა­შე­ნე­ბა. ამას­თან, ნა­ტუ­რა­ლუ­რი ყუ­რძნის მოყ­ვა­ნა და ნა­ტუ­რა­ლუ­რი ღვი­ნის და­ყე­ნე­ბა. რომ ჩა­მო­ვე­დი, მა­ლე­ვე ჩავ­ყა­რე გუ­რუ­ლი ჯი­შის ყუ­რძე­ნი. გა­მო­ვი­ყე­ნე მეც­ნი­ე­რის, ქი­მი­კო­სის გა­ხო­კი­ძის პრო­დუქ­ტი ბი­ო­რა­გი იმის­თვის, რომ მრა­ვალ­წლი­ა­ნი კულ­ტუ­რა მე­წარ­მო­ე­ბი­ნა. კი, ვე­ნა­ხის დიდი ინ­ტე­რე­სი მქონ­და და ჩვე­ნი გუ­რუ­ლი ჯი­შე­ბი - ჩხა­ვე­რი, ოცხა­ნუ­რი, საკ­მი­ე­ლა, მტე­ვან­დი­დი, ჯანი - ბევ­რი ჯიში გვაქვს, რომ გვქო­ნო­და. თი­თო­ე­უ­ლი ჩვე­ნი სა­ვი­ზი­ტო ბა­რა­თია. ამ ყვე­ლა­ფერ­ში მონ­დო­მე­ბით ჩა­ვერ­თე. ნერ­გე­ბი ვი­ყი­დე და 2500 კვად­რა­ტულ ფარ­თობ­ზე დავრგე. კი­დევ უნდა და­ვა­მა­ტო.

- სა­ქო­ნე­ლი გყავთ?

- რა თქმა უნდა, ერთი ძრო­ხა სულ გყავ­და, თუმ­ცა ჩვე­ნი ოჯა­ხი არც ისე პა­ტა­რაა. გაჩ­ნდა აუ­ცი­ლებ­ლო­ბა, რომ რძის ნა­ტუ­რა­ლუ­რი პრო­დუქ­ტი კი­დევ უფრო მეტი გვქო­ნო­და. თან, ვე­ნახ­ში ბა­ლახს რომ მოვ­თი­ბავთ, ძრო­ხე­ბის საკ­ვე­ბად იმა­საც ვი­ყე­ნებთ. მოკ­ლედ, პი­რუ­ტყვის რა­ო­დე­ნო­ბაც გავ­ზარ­დე. პრო­დუქ­ტი ოჯა­ხის­თვი­საც საკ­მა­რია და ვყი­დით კი­დეც.

- ფი­ზი­კუ­რად თვი­თონ აუ­დი­ხართ ამ ყვე­ლა­ფერს, ხომ?

- კი, რა თქმა უნდა. 7 წელი ჯარ­ში გა­ვა­ტა­რე, ვე­ტე­რა­ნის სტა­ტუ­სი მაქვს. 2005 წლი­დან სა­კონ­ტრაქ­ტო სამ­ხედ­რო სამ­სა­ხურ­ში ვი­ყა­ვი. სამ­შვი­დო­ბო მი­სი­ით ერაყ­ში გახ­ლდით, 2008-ში 6 აგ­ვის­ტო­დან ომის დამ­თავ­რე­ბამ­დე იქ ვი­ყა­ვი. მძი­მე შე­ი­ა­რა­ღე­ბა­ში და პირ­ველ ხაზ­ზე მი­წევ­და ბრძო­ლა, სე­ნა­კის მე­ო­რე ქვე­ი­თი ბრი­გა­დის პირ­ველ ბა­ტა­ლი­ონ­ში. მე­ტყვი­ამფრქვე­ვე ვარ, უფ­რო­სი სერ­ჟან­ტი...

- მოკ­ლედ, დიდი გა­მოც­დი­ლე­ბის მქო­ნე ადა­მი­ა­ნი ხართ. სხვებს რას ეტყო­დით, რას ურ­ჩევ­დით ამ­ჯე­რად თქვე­ნი სა­მე­ურ­ნეო გა­მოც­დი­ლე­ბი­დან.

- ღმერ­თმა მოგ­ვცა მიწა, რო­მელ­საც დე­და­მი­წას ვუ­წო­დებთ. ჩვენ შრო­მით შეგ­ვიძ­ლია, რომ მი­წას მო­ვე­ფე­როთ. ის ყო­ველ­თვის იარ­სე­ბებს, ამი­ტომ უნდა იყოს შთა­მო­მავ­ლო­ბა, რო­მე­ლიც მას მო­უვ­ლის, უპატ­რო­ნებს. ამ თა­ო­ბა­მაც, ვინც ახლა ვართ, სა­ნამ შეგ­ვიძ­ლია და შეგ­ვეძ­ლე­ბა, მი­წას უნდა მივ­ხე­დოთ. ეს იქ­ნე­ბა ჩემი რჩე­ვა, თხოვ­ნაც და ყვე­ლა­ფე­რი. ჩვე­ნი მი­წი­დან კი იმ­დენს მი­ვი­ღებთ, რომ გაგ­ვიკ­ვირ­დეს კი­დეც. თუმ­ცა ამ საქ­მე­ში მთავ­რო­ბის დახ­მა­რე­ბაც სა­ჭი­როა, რომ წინსვლა იყოს. ეს ყვე­ლას საქ­მეა. მოდი, მო­ვე­ფე­როთ ბუ­ნე­ბას, ჩვენც ხომ მისი ნა­წი­ლე­ბი ვართ.

კი, არის ეგ პრობ­ლე­მა, ხალ­ხი გა­ურ­ბის ამ შრო­მას, არა­და, სო­ფელ­ში მი­წას­თან ურ­თი­ერ­თო­ბა უპი­რა­ტე­სია. აქ მე­ტად შე­გიძ­ლია გან­ვი­თარ­დე... ჩემი გუ­ლის­ტკი­ვი­ლი ისაა, რომ სოფ­ლე­ბი იც­ლე­ბა. ადრე გუ­რი­ა­ში ჩაის კულ­ტუ­რა აქ­ტი­უ­რად მის­დევ­დნენ. მერე ყვე­ლა­ფე­რი გა­ნად­გურ­და, შე­იც­ვა­ლა. იქ სა­დაც ჩაის ბუჩ­ქე­ბი იყო გა­შე­ნე­ბუ­ლი, იმ ად­გილ­ზე მოც­ვი ჩა­ვა­ნაც­ვლე. ეს იყო სა­ხელ­მწი­ფო პროგ­რა­მა, რო­მე­ლიც 100%-ით და­ფი­ნანსდა. მა­ნამ­დე კი ჩემი ხარ­ჯე­ბით გა­ვე­ლუ­რე­ბუ­ლი ტე­რი­ტო­რია ავით­ვი­სე, და­ვა­მუ­შა­ვე, შე­მოვ­ღო­ბე, ფი­ზი­კუ­რად ვიშ­რო­მეთ მე და ჩემი ოჯა­ხის წევ­რებ­მა. ჩარ­თუ­ლე­ბი ვი­ყა­ვით. დაგ­ვი­ფას­და შრო­მა, პირ­ვე­ლი­ვე წე­ლი­წადს საქ­მე წინ წა­ვი­და. ასე ნელ-ნელა, მი­ვი­წევ და ვტვირ­თავ ჩვენს სა­ო­ჯა­ხო მე­ურ­ნე­ო­ბას და ძა­ლი­ან მომ­წონს, რომ ქარ­თულ პრო­დუქტს ასე გუ­ლით ვა­წარ­მო­ებთ.