"უთხარი შენს უფროსობას. ვიდრე გვიანი არ არის, ვიდრე ჯერ კიდევ ცოცხლები ვართ..." - გროზნო, 1994 წლის 31 დეკემბერი: ერთი საბედისწერო დიალოგის ისტორია
1994 წლის 31 დეკემბერს რუსეთის არმია, რომელიც ჩვენს მეზობელ ჩეჩნეთის დედაქალაქ გროზნოსთან განლაგდა შტურმისთვის ემზადებოდა. ოპერაციით, რომლის დაგეგმვაშიც პოლიტიკური მაღალჩინოსნები მონაწილეობდნენ, რუსეთის იმჟამინდელი პრეზიდენტისთვის, ბორის ელცინისთვის საახალწლო საჩუქრის გაკეთებას აპირებდნენ.
სამეთაურო შტაბში ერთადერთი მიზანი იყო დასახული - გროზნოში შესვლა და "წესრიგის“ დამყარება. გათვლა იყო სწრაფ, ელვისებურ შეტევაზე, რომელიც სულ რამდენიმე საათი უნდა გაგრძელებულიყო.
ის ჩინოსნები, რომლებიც ამ ოპერაციას გეგმავდნენ, იხსენებდნენ იმ ტრაგიკულ ზომებს, რაც გატარდა ალმა-ატაში (1986), თბილისში (1989 წლის 9 აპრილი), ბაქოში (1990 წლის იანვარი), ვილნიუსში (1991) და კიდევ სხვა ქალაქებში, მათ შორის მოსკოვშიც. როგორც წესი, წინააღმდეგობა მცირე იყო, დანაკარგი კი მინიმალური. ასე რომ, გროზნოს აღება უფრო მიმართული იყო მეამბოხეების შესაშინებლად, ვიდრე ქალაქის სრულმასშტაბიანი შტურმით ასაღებად.
სპეცოპერაცია იმდენად პრიმიტიულად, მსუბუქად და ზერელედ დაიგეგმა, რომ არ მოხდა მოწინააღმდეგის ძალების შეფასება. მეტიც, ჯარისკაცებს ქალაქის დეტალური რუკებიც კი არ ჰქონდათ.
1994 წლის 31 დეკემბერს, გროზნოში "მაიკოპის" 131-ე ბრიგადა და 81-ე მოტომსროლელთა პოლკი შევიდა. რუსეთის სხვადასხვა რეგიონებიდან თავმოყრილმა ჯარისკაცებმა გროზნოს სარკინიგზო სადგურამდე ისე გაიარეს, რომ წინააღმდეგობა არც შეხვედრიათ. თუმცა როგორც გაირკვა, ისინი ჩიხში აღმოჩნდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ რუსებს ჩეჩნებზე სერიოზული ტექნიკური უპირატესობა ჰქონდათ, მოწინააღმდეგისთვის უმარტივესი სამიზნეები აღმოჩნდნენ. ქვეითთა საბრძოლო მანქანების გამოუცდელი მძღოლები დაიბნენ, ვერანაირად გააღწიეს გროზნოს ქუჩებიდან და ერთიმეორის მიყოლებით ფეთქდებოდნენ. ბიჭები, რომლებიც ახლა ოჯახებთან ერთად საახალწლო მაგიდასთან უნდა მსხდარიყვნენ და სურვილი ჩაეთქვათ, სიცივეში, ყინვაში და სისხლში ამოსვრილები მხოლოდ იმას ნატრულობდნენ, რომ გადარჩენილიყვნენ.
რუსი რადისტი დახმარებას ითხოვდა. ზუსტად ამ დროს შედგა ლეგენდარული დიალოგი ჩეჩენ "ბოევიკ" ალი ადაევსა და რუს ოფიცერს შორის. ეს დიალოგი ომის დასრულების შემდეგ გასაჯაროვდა:
- [ადაევი] ალიკ, მოდი, იქნებ, ვიდრე გვიანი არ არის, გაიყვანოთ უკან ბიჭები? ალიკ, არ გააკეთო ეს, არ გინდა. ნებისმიერ შემთხვევაში, ალიკ, შენ დაიღუპები, მეც დავიღუპები. ამით ვინ მოიგებს? სწორად გაიგე, ჩვენი სიკვდილით ვინ მოიგებს? თუ რუსეთი რამით უკმაყოფილოა, ეს პოლიტიკურ დონეზე უნდა გადაწყდეს და არა იარაღით. პოლიტიკოსები...
- [რუსი ოფიცერი] მოიცადე, მე... კიდევ ერთხელ მითხარი, რა გქვია?
- [ადაევი] მოდი, გააკეთე ასე. მიეცი ბრძანება. უთხარი შენ უფროსობას. ვიდრე გვიანი არ არის, ვიდრე ჯერ კიდევ ცოცხალი დაგრჩათ ხალხი, გადით ქალაქიდან. წადით, ალიკ! მოდი, მერე ჩამოდი, ჩამოდი ჩემთან სტუმრად. სახლში მოხვალ, სტუმარი იქნები. ყველაფერი კარგად გვექნება. ალიკ, ვხედავ, კარგი ბიჭი ხარ. ჩვენ თუ ომში შევხვდებით, მე ვერ დაგინდობ, ისევე, როგორც შენ მე ვერ დამინდობ, გესმის? არ ჯობია სტუმრად მოხვიდე? გაიყვანე ბიჭები, არ გინდა. შეიცოდე მათი დედები, თვითონ ბიჭები შეიცოდე. გაიყვანე ისინი, მიეცი ბრძანება!
- [რუსი ოფიცერი] არც ისეთი დიდი უფროსი ვარ, რომ მსგავსი ბრძანებები მე გავცე.
- [ადაევი] სწორად გამიგე, მე, მაგალითად, აი მთელი გულით, ვნატრობ, რომ ცოცხალი იყო. მაგრამ წადი! სხვები არ მიდიან? შენ წადი. ისინი წაიყვანე, ვინც დაგიჯერებენ. ერთი კვირის მერე... [რაციის შეფერხება]... შეასრულებენ [რაციის შეფერხება]...
- [რუსი ოფიცერი] მე არ მაქვს ასეთი არჩევანი. ბრძანება მომცეს და ნებისმიერ ფასად შევასრულებ.
ოფიცერმა არ გაიწვია ჯარისკაცები... 700 შესული ქვეითიდან ცოცხალი 250 გამოვიდა, 450 ადამიანი კი გროზნოს ქუჩებში სამუდამოდ დაეცა. სხვადასხვა ცნობების მიხედვით 100-200 ჯავშანტექნიკიდან კი მხოლოდ 15 - მდე გადარჩა.
ალი ადაევი, იგივე "ლამბადა“, იმ ბრძოლაში ტანკის ჭურვმა იმსხვერპლა. რუსი ოფიცერის ბედი კი დღემდე უცნობია.
ცნობილია, რომ ადაევი დამოუკიდებელი იჩქერიის მომხრე იყო. ერთ-ერთი პირველი აღმოჩნდა, ვინც შამილ ბასაევის ჯგუფს შეუერთდა. საბრძოლო მოქმდებებში მონაწილეობას კი 1994 წლის ნოემბრიდან იღებდა.
გროზნოს შტურმი კი 6 მარტამდე გაგრძელდა. როცა შამილ ბასაევის ამალამ ქალაქის უკანასკნელი რაიონი დატოვა, გროზნოს დიდი ნაწილი სრულად განადგურებული იყო.
მოამზადა ანრი კურტანიძემ