რა არის შარიათი, როგორ ხსნიან მას მეცნიერები, რას უკრძალავს ის რეალურად ქალებს და როგორ იყენებენ მას მსოფლიოში?

თალიბების დაბრუნებამ ავღანეთის ხელისუფლებაში კვლავ აქტუალური გახადა შარიათული კანონების საკითხი, რომლის შემოღებასაც "თალიბანი“ აპირებს. ავღანური საინფორმაციო სააგენტო Pajhwok-ის ცნობით, "თალიბანმა“ ყანდაარის პროვინციაში მუსიკისა და ქალების ხმების ტრანსლაცია აკრძალა. ამასთანავე, ადგილობრივი მედიის ინფორმაციით, ავღანეთის უნივერსიტეტებში ბიჭები და გოგონები ერთად აღარ ისწავლიან. ამის შესახებ თალიბების მიერ ახლად დანიშნულმა უმაღლესი განათლების მინისტრის მოვალეობის შემსრულებელმა აბდულ ბაკი ჰაკანმა განაცხადა.

"გოგონები და ბიჭები ვეღარ შეძლებენ ერთად სწავლას უნივერსიტეტებში და გააგრძელებენ სწავლას ცალ-ცალკე კლასებში, შარიათის კანონის შესაბამისად“, - აღნიშნა მინისტრის მოვალეობის შემსრულებელმა.

რა არის შარიათი, როგორია მისი, როგორც რელიგიური სამართლის მნიშვნელობა მუსულმანურ საზოგადოებაში, თანამედროვე ისლამურ ქვეყნებში? მოგეხსენებათ, ავღანეთი არც პირველი და არც უკანასკნელი ქვეყანაა მსოფლიოში, სადაც შარიათული კანონები მოქმედებს.

• რა არის შარიათი?

შარიათი იმ წესებისა და ადათების სისტემაა, რომელიც ისლამური სამართლის საფუძველს წარმოადგენს. შარიათი ეფუძნება მუსულმანთა წმინდა წიგნს - ყურანს, აგრეთვე სუნებს და ჰადისებს, ანუ ტექსტებს, რომლებშიც წინასწარმეტყველი მუჰამედის მიერ განვლილი გზაა აღწერილი, მოცემულია მისი გამონათქვამები და ქცევის წესები.

"შარიათი“ არაბული სიტყვაა და ხშირად ითარგმნება როგორც "სწორი გზა“ ან "გზა წყლისაკენ“, რაც არაბეთის უდაბნოს კონტექსტში ღვთისნიერ, სამართლიან გზას უნდა ნიშნავდეს. შესაძლოა იმიტომაც სარგებლობდნენ ამ სიტყვით არა მარტო მუსულმანები, არამედ ქრისტიანი არაბებიც, ასევე ზოროასტრელები.

შარიათი კანონთა კრებული კი არ არის, არამედ მიწერილობების, მითითებების კომპლექსი, რომელიც განსაზღვრავს ყოველი მუსულმანის ცხოვრებას - მათ შორის ლოცვებთან დაკავშირებულს, მარხვას, მომლოცველობას, ასევე ურთიერთობას მეზობლებთან და, მთლიანობაში, გარესამყაროსთან.

იდეაში შარიათის დანიშნულებაა გააგებინოს, ასწავლოს მუსულმანს ის, თუ როგორ იცხოვროს ყოველდღიურად მუჰამედის მსგავსად, როგორ უნდა აქციოს თავისი ცხოვრების ყოველი დღე ღვთისნიერად - მასში იგულისხმება რწმენა და ქველმოქმედება, ქორწინება და ოჯახური ურთიერთობა, საქმიანი კავშირები, მემკვიდრეობითი დავების გადაწყვეტა და ა.შ.

თუ სასამართლო გადაწყვეტილება ამ წმინდა საღვთო წერილების საფუძველზე ვერ იქნება გამოტანილი, მაშინ მუსულმან სამართალმცოდნეებს შეუძლიათ რეკომენდაციების მიცემა ამა თუ იმ საკითხზე, რომელიც ზოგჯერ რელიგიური ედიქტის - ფეტვას სახით არის გამოხატული.

როგორც გლაზგოს უნივერსიტეტის ისლამური კვლევების პროფესორი მონა სიდიყი ამბობს, სურებში (ყურანის ცალკეულ თავებში) განსაზღვრულია მართლმორწმუნეთა (მუსულმანთა) პირადი ცხოვრების წესები. "ყურანის სურები კანონები არ არის, მაგრამ მათში მოცემულია, თუ როგორ უნდა ექცეოდე მეუღლეს, როგორ უნდა აღზარდო შვილები, როგორი დამოკიდებულება უნდა ჰქონდეთ შვილებს მშობლებთან... ყურანიდან ბევრი რამ შევიდა ისლამურ კანონმდებლობაში“, - განმარტავს ის.

მაგალითად, თუ კოლეგები მუსულმანს სამუშაო დღის ბოლოს პაბში (ლუდხანაში) მიიწვევენ, მას შეუძლია რჩევა ჰკითხოს ღვთისმეტყველს, რათა რეკომენდაცია მიიღოს მსგავსი შემთხვევებისათვის. ასეთივენაირად განსაზღვრავს შარიათი მუსულმანებისათვის ოჯახურ სამართალს, ფინანსურ და საქმიან ურთიერთობებს.

• შეიძლება თუ არა შარიათის ინტერპრეტირება?

არსებობს ისლამური სამართლის ხუთი სხვადასხვა სკოლა, მათ შორის ოთხი სუნიტური მიმართულებისაა - ჰანბალი, მალიქი, შაფი და ჰანაფი, ერთიც შიიტური - ჯაფარი.

სუნიზმი და შიიზმი ისლამის ყველაზე დიდ განშტოებებს წარმოადგენენ, რაც წინასწარმეტყველ მუჰამედის გარდაცვალების შემდეგ გაჩნდა. განსხვავება შიიტებისა და სუნიტების ხედვებში ვლინდება სხვადასხვა საკითხებში - მაგალითად, თუ ვინ უნდა იყოს ისლამური საზოგადოების - უმის ლიდერი. მსოფლიოში სუნიტები უფრო მეტია, ვიდრე შიიტები. სუნიტები ცხოვრობენ საუდის არაბეთში, პაკისტანში, თურქეთში. შიიტები კი ძირითადად ირანში, აზერბაიჯანში, ერაყში.

შარიათის სკოლებში განსხვავება იმაშია, თუ როგორ უდგებიან ისინი იმ ტექსტებს და მითითებებს, რომლებიც შარიათის საფუძველს წარმოადგენენ.

"ჰანბალი“ მიიჩნევა ყველაზე მკაცრ მითითებად: სწორედ მას მისდევენ საუდის არაბეთში. ჰანბალით ხელმძღვანელობენ ავღანელი თალიბებიც. ჰანაფი ყველაზე ლიბერალურად მიიჩნევა - ის დომინირებს, მაგალითად, ეგვიპტეში, პაკიტანში, თურქეთში.

"შარიათის კანონი ალაჰის სიტყვაა, მაგრამ მას ადამიანები წერენ და ახორციელებენ. სასჯელი გამოაქვს მოსამართლეს - ყადის, ანუ ყადი კანონს ახორციელებს საკუთარი შეხედულებით და გაგებით“, - ამბობს ჰიუ კენედი, ლონდონის აღმოსავლეთმცოდნეობის და აფრიკანისტიკის სკოლის არაბული ენის პროფესორი.

"შარიათი მოითხოვს, რომ ადამიანებმა კეთილი საქმეები აკეთონ, კრძალავს ბოროტების ჩადენას. შარიათი შეიძლება გარკვეულ ნიუანსებში დემოკრატიულ უფლებებსაც მოიცავდეს, - გააჩნია, რომელი პოლიტიკური მოძრაობა ახდენს მის ინტერპრეტაციას. შარიათისადმი მიდგომები მუსულმანურ სამყაროში არსებული თითქმის ყველა პოლიტიკური პარტიების პროგრამების საფუძველს შეადგენს.

მაგრამ არის კიდევ ერთი ფაქტორი, რომლიც გავლენას ახდენს შარიათის ინტერპრეტირებასა და მის გამოყენებაზე - ესაა გვაროვნულ-ტომობრივი წესები“, - აღნიშნავს გუტიერეს დე-ტერანი, მადრიდის უნივერსიტეტის არაბისტიკისა და ორიენტალისტიკის დეპარტამენტის დირექტორი.

"შარიათი, რომლითაც თალიბები სარგებლობენ, პუშტუნების ტომობრივ წესებს ეფუძნება - ერთობ პატრიარქალურს. სწორედ ამიტომ არის მათში ქალისადმი დამოკიდებულება ძალიან დამაკნინებელი და მკაცრი“, - ამბობს იგი.

ისლამური სამყაროს ულტრაკონსერვატიული რეჟიმები ხშირად სარგებლობენ შარიათის ინტერპრეტირებით, რათა თავიანთი პოლიტიკური მიზნები განახორციელონ. მაგალითად, ირანის თეოკრატიულმა რეჟიმმა, რომელიც ქვეყნის ხელისუფლებაში 1979 წლის რევოლუციის შედეგად მოვიდა, წინასწარგანზრახულად შეცვალა შარიათის წესები საკუთარი ინტერესების მიხედვით - შეამცირა გოგონების გათხოვების (თანხმობის მიცემის) ასაკი 13 წლამდე, აუკრძალა ქალებს უნივერსიტეტებში ჰიჯაბის გარეშე სწავლა და ა.შ.

• რომელ ქვეყნებში აღიარებენ შარიათს?

ბევრ ქვეყანაში - ძირითადად ახლო აღმოსავლეთსა და ჩრდილოეთ აფრიკაში - შარიათი ძირითად როლს ოჯახურ სამართალში ასრულებს, ის მხოლოდ რამდენიმე მათგანის კრიმინალურ კანონმდებლობაშია შესული. ასეთი ქვეყნებია: პაკისტანი, ავღანეთი, ირანი, საუდის არაბეთი (და სპარსეთის ყურის სხვა ქვეყნები), ერაყი, იემენი, მავრიტანია, ბრუნეი, სომალი (შარიათული კანონმდებლობის მქონე ქვეყნების სრული სია იხილეთ აქ).

დიდი ბრიტანეთი საერო სახელმწიფოა, მაგრამ მუსულმანებს აქვთ უფლება შარიათის წესებით იცხოვრონ, თუ ეს ბრიტანეთის კანონებს არ ეწინააღმდეგება. ინგლისში არიან "შარიათული სასამართლოები“ (შიიტური საბჭოები), თუმცა ისინი საზოგადოებრივ საწყისებზე არსებობენ და მხოლოდ ოჯახურ საკითხებს წყვეტენ. მართალია, შიიტური საბჭოების დადგენილებებს იურიდიული ძალა არ აქვთ, მაგრამ ბრიტანულ საზოგადოებას მათი მოქმედება მაინც აწუხებს: 2019 წელს ეს საკითხი პარლამენტშიც განიხილეს.

რუსეთში, კერძოდ, ჩრდილოეთ კავკასიაში შარიათული სასამართლოების მოქმედება ისლამის გავრცელებიდან დაიწყო და ისინი ახლაც არსებობენ. ჩეჩნეთში, მაგალითად, ქორწინებებისა და ქონების გაყოფის საკითხების მოგვარება შარიათის წესებით საბჭოთა პერიოდშიც კი ხორციელდებოდა.

თანამედროვე ჩრდილოეთ კავკასიაში შარიათი 1990-იანი წლების ბოლოს გავრცელდა, ჩეჩნეთის ორი ომის შუალედში. 1997 წელს იჩქერიაში (ჩეჩნეთის რესპუბლიკაში) ყველა საერო სასამართლო გაუქმდა, დაარსდა შარიათული უსაფრთხოების სამინისტრო. მაგრამ 1999 წლიდან, როცა რუსეთის არმია ჩეჩნეთში შევიდა, შარიათული კანონმდებლობა და სტრუქტურები ოფიციალურად გაუქმდა, თუმცა არაოფიციალურად შარიათის წესები ჯერ კიდევ მოქმედებს საყოფაცხოვრებო საკითხების გადაწყვეტის დროს. ჩრდილოკავკასიის მუსულმანურ ოჯახებში ქორწინება და განქორწინებას მხოლოდ მაშინ აქვს ძალა, თუ ისინი შარიათის მიხედვით არის გაფორმებული.

როგორც ცნობილია, მმაჩ-ის (მოქალაქეთა მდგომარეობის აქტების ჩაწერის) ბიუროებში მომავალი ცოლ-ქმარი ქორწინების რეგისტრაციისა და შვილებზე დახმარების გაფორმებისთვის მიდის, ასევე ხდება შარიათის წესებით ცხოვრების დროს - ქორწინდებიან, ერთმანეთს ეყრებიან, წყდება სადაო ქონებრივი და მემკვიდრეობითი საკითხები...

• მართალია, რომ შარიათში შუა საუკუნეების სასჯელები გამოიყენება?

შარიათში, თეორიულად, ადამიანის ფიზიკური დასჯაც შედის - მათ შორის, საჯარო გაწკეპვლა, ქვებით ჩაქოლვა და კიდურების ამპუტაცია.

სასჯელის სიმკაცრე განისაზღვრება ჩადენილი დანაშაულის სიმძიმის მიხედვით, რაც ორიდან ერთ-ერთი კატეგორიის მიხედვით ხორციელდება - "ტაზირი“ მსუბუქი დანაშაულია, ამ კატეგორიის დამნაშავეებისათვის მოსამართლე თვითონ ადგენს სასჯელს; "ჰადდი“ კი სერიოზულ დანაშაულს წარმოადგენს და სასჯელიც ზუსტადაა განსაზღვრული. მასში იგულისხმება ქურდობის ზოგიერთი სახე, რისთვისაც მუსულმანური ცხოვრების წესების დამრღვევს ხელს აჭრიან, ანდა, ვთქვათ, ქმრის ღალატისათვის ქალის ქვებით ჩაქოლვა.

მაგრამ საქმე ისაა, რომ "ჰადდ“-ის დანაშაულისათვის რომ ვინმე დაისაჯოს, ეს საკმაოდ რთული პროცესია. "იგივე ქვებით ჩაქოლვის სასჯელის გამოსატანად მოსამართლისათვის აუცილებელია, რომ ოთხი მოწმე არსებობდეს - ანუ ღალატი ოთხმა მოწმემ უნდა დაადასტუროს, რაც ნაკლებად სავარაუდო გარემოებას წარმოადგენს“, - ამბობს ლონდონელი პროფესორი რობერ გლივი ბი-ბი-სი -ს კორესპონდენტთან საუბარში.

"თანამედროვე ვუაიერიზმის ეპოქაშიც კი, როცა სექსუალური უპირატესობა შედარებით გაფერმკრთალებულია, ღალატის დამტკიცება, ქვებით ჩაქოლვის მიზნით, თითქმის შეუძლებელია“, - აღნიშნავს ასმა აფსარუდინი, აშშ-ის ინდიანას შტატის უნივერსიტეტის ისლამური კვლევების პროფესორი, - ამიტომაც გასაკვირი არაა, რომ ჩვენს დროში სასჯელის ასეთ სახეს ძალიან იშვიათად თუ იყენებენ“.

მაგრამ მაინც რატომ ხდება ამ სასჯელის გამოყენება ზოგიერთ სახელმწიფოში? სასჯელისა, რომელიც გაეროს მიერ არის აკრძალული? მაგალითად, პაკისტანსა და ნიგერიაში? პროფესორი ასმა აფსარუდინი მიიჩენვს, რომ შარიათული მოსამართლეები, რომლებსაც ასეთი ვერდიქტი გამოაქვთ, არ სარგებლობდნენ შარიათული წესებით ან პოლიტიკოსების გავლენის ქვეშ იმყოფებოდნენ - ისეთი პოლიტიკოსებისა, რომლებიც ამომრჩევლებს საკუთარ თავს რწმენის ერთგულ ადამიანებად წარუდგენენ.

გამოკითხვების მიხედვით, მუსულმანური ქვეყნების მოსახლეობის დამოკიდებულება ამგვარი სასჯელებისადმი სხვადასხვა სახელმწიფოში სხვადასხვანაირია. შესაბამისად, ბევრ ისლამურ ქვეყანაში მოქმედ შარიათულ სასამართლოებს მსგავსი სასჯელი არ გამოაქვთ. მაგრამ იმ პერიოდში, როცა თალიბები ავღანეთს პირველად მართავდნენ (1996-2001 წლებში), დროდადრო ვრცელდებოდა ინფორმაციები, რომ მსგავსად, კერძოდ, ქვებით ჩაქოლვით სასჯელის აღსრულება ხდებოდა. ამიტომაც, თალიბების დაბრუნება ავღანეთის ხელისუფლებაში მსოფლიოს ქვეყნების საზოგადოების შეშფოთებას იწვევს, განსაკუთრებით ქალებთან მიმართებით.

• მაინც რას უკრძალავს შარიათი ქალებს სინამდვილეში?

"ყურანი აღიარებს ქალისა და მამაკაცის აბსოლუტურ თანასწორობას, - ამბობს ასმა აფსარუდინი, - ბევრი უფლება, რომლებიც ქალებს ყურანის მიხედვით აქვთ, თავის დროზე პრაქტიკულად რევოლუციური იყო: გათვალისწინებული იყო ქალის სწავლა-განათლება მამაკაცთან ერთად, ქალს შეეძლო ქმრის არჩევა, ჰქონდა ქმრისგან მემკვიდრეობის მიღების უფლება (მზითევიც მას რჩებოდა), ქალს შეეძლო განქორწინების (გაყრის) ინიციატივის წამოწყება (გარკვეული გარემოებების დროს). ისლამური ღვთისმეტყველები ქალებს აბორტის გაკეთების ნებასაც კი რთავდნენ (ორსულობის მესამე თვემდე), თუ დედის სიცოცხლეს რაიმე საფრთხე ელოდა“.

სხვათა შორის, ვისაუბროთ გაყრის (განქორწინების) შესახებ: როგორც მონა სიდიყი ამბობს, კლასიკური ფორმულირების მიხედვით, ქმარმა სამჯერ უნდა წარმოთქვას გაყრის სურვილი, მაგრამ ამ სამ განცხადებას შორის გარკვეულმა დრომ უნდა გაიაროს, ჩვეულებრივად, ერთმა თვემ. ეს ნიშნავს, რომ ყურანი ოჯახურ წყვილს სამი თვის ვადას აძლევდა ურთიერთობის სავარაუდო აღდგენისათვის, თუმცა მოგვიანებით ღვთისმეტყველებმა წმინდა წიგნის ამ ფრაგმენტის ინტერპრეტირება თავისებურად მოახდინეს: მამაკაცისთვის საკმარისია სამჯერ გამოხატოს (თქვას) ზედიზედ გაყრის სურვილი, ამის შემდეგ მისი გადაწყვეტილება ძალაში შედის.

უფრო გვიანდელ ეპოქაში შარიათის დებულებებში შეტანილი იქნა ცვლილებები, რაც სხვადასხვა ხალხების ტომობრივმა ადათებმა განაპირობა. კაცმა რომ თქვას, სწორედ იმ დროიდან მოდის შარიათის ზოგიერთი წესი, რომლებსაც დღეს ბევრი ჩამორჩენილად და ბარბაროსულადაც კი მიიჩნევს. მაგალითად, შუა საუკუნეებიდან მომდინარეობს ქალის კუთვნილების სტატუსი, რომლის მიხედვით, ქალი მამის (მშობლის) ან მარჩენალი მამაკაცის კუთვნილებაა, ხოლო ისეთ მოვლენებს, როგორებიცაა "ღირსების აყრა“ და ქალის წინადაცვეთა, ისლამურ პრაქტიკასთან არავითარი კავშირი არ აქვს და შარიათზე არ არის დაფუძნებული, - ამბობენ თანამედროვე ღვთისმეტყველები.

წყარო

მოამზადა სიმონ კილაძემ