"არ არის ტყვია რო­მე­ლიც მე მომ­კლავს, რად­გან ჩემი ფეს­ვე­ბი იმ ქვე­ყა­ნა­შია, რო­მელ­საც ჰკლავ­დნენ და არ კვდე­ბო­და", - ეს სი­ტყვე­ბი ეკუთ­ვნის გე­ნე­რალ გი­ორ­გი კვი­ნი­ტა­ძეს, რო­მელ­საც დღეს, მთაწ­მინ­დის მწე­რალ­თა და სა­ზო­გა­დო მოღ­ვა­წე­თა პან­თე­ონ­ში სამ­ხედ­რო პა­ტი­ვით დაკ­რძა­ლა­ვენ.

სა­ქარ­თვე­ლოს პირ­ვე­ლი რეს­პუბ­ლი­კის ჯა­რე­ბის მთა­ვარ­სარ­დლის, ეროვ­ნუ­ლი გმი­რის, გე­ნე­რალ გი­ორ­გი კვი­ნი­ტა­ძის ნეშ­ტი საფ­რან­გე­თი­დან სამ­შობ­ლო­ში 22 მა­ისს ჩა­მო­ას­ვე­ნეს.

გე­ნე­რა­ლი გი­ორ­გი კვი­ნი­ტა­ძე ქარ­თუ­ლი გე­ნე­რა­ლი­ტე­ტის ერთ-ერთი გა­მორ­ჩე­უ­ლი და სა­ინ­ტე­რე­სო წარ­მო­მად­გე­ნე­ლია. მისი სამ­ხედ­რო ტა­ლან­ტი ყვე­ლა­ზე ნათ­ლად სა­ქარ­თვე­ლოს დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი რეს­პუბ­ლი­კის არ­სე­ბო­ბის პე­რი­ოდ­ში გა­მოვ­ლინ­და და სამ­შობ­ლოს და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის და­კარ­გვას­თან ერ­თად მისი სამ­ხედ­რო კა­რი­ე­რა დას­რულ­და კი­დეც. სწო­რედ იგი სარ­დლობ­და უკა­ნას­კნელ ომში საბ­ჭო­თა რუ­სეთ­თან დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი რეს­პუბ­ლი­კის არ­მი­ას და მარ­ცხთან ერ­თად მზად იყო სა­კუ­თა­რი სი­ცო­ცხლეც თვით­მკვლე­ლო­ბით და­ეს­რუ­ლე­ბი­ნა. ჯერ კი­დევ მთა­ვარ­სარ­დლად ერთი დღის და­ნიშ­ნუ­ლი გე­ნე­რა­ლი, იმ პი­რო­ბებ­ში, რო­დე­საც ჯარი თით­ქმის არ ჰყავ­და და რუ­სე­ბი თბი­ლისს მოს­დგო­მოდ­ნენ, უთ­ქვამს, - ტყვი­ას და­ვიხ­ლი შუბ­ლში, ვიდ­რე მტერს დე­და­ქა­ლაქს უბ­რძოლ­ვე­ლად და­ვუთ­მო­ბო.

• ბი­ოგ­რა­ფია

გი­ორ­გი კვი­ნი­ტა­ძე 1874 წლის 21 აგ­ვის­ტოს და­ღეს­ტან­ში, პოლ­კოვ­ნიკ ივა­ნე კვი­ნი­ტა­ძის ოჯახ­ში და­ი­ბა­და. მისი ბა­ბუ­აც და მა­მაც სამ­ხედ­რო­ე­ბი იყ­ვნენ, ამი­ტომ გი­ორ­გის ბედი პა­ტა­რა­ო­ბა­ში­ვე გა­და­წყდა, მას მა­მის მსგავ­სად რუ­სე­თის არ­მი­ა­ში უნდა ემ­სა­ხუ­რა. სწო­რედ ამი­ტომ, ჯერ კი­დევ 10 წლის გი­ორ­გი ტფი­ლი­სის კა­დეტ­თა კორ­პუს­ში მი­ა­ბა­რეს, სა­ი­და­ნაც სწავ­ლა პე­ტერ­ბურ­გის ფე­ხო­სან­თა სას­წავ­ლე­ბელ­ში გა­ნაგ­რძო და წარ­მა­ტე­ბით და­ამ­თავ­რა კი­დეც ოფიც­რის წო­დე­ბით.მი­უ­ხე­და­ვად რუ­სეთ­ში მსა­ხუ­რო­ბი­სა, სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ა­ში იშ­ვი­ა­თად თუ შეხ­ვდე­ბით მსგავს პატ­რი­ოტს და სამ­შობ­ლოს­თვის თავ­და­დე­ბულ მებ­რძოლს, რო­გორც გი­ორ­გი კვი­ნი­ტა­ძე გახ­ლდათ. ალ­ბათ ეს იმის დამ­სა­ხუ­რე­ბა­ცაა, რომ მამა პა­ტა­რა­ო­ბი­დან­ვე ცდი­ლობ­და გა­ეღ­ვი­ვე­ბი­ნა მას­ში სამ­შობ­ლოს სიყ­ვა­რუ­ლი და მარ­თლაც, მის­გან მი­სა­ბა­ძი მე­ო­მა­რი და ნამ­დვი­ლი პატ­რი­ო­ტი დად­გა.1905-1917 წლამ­დე გი­ორ­გიმ მრა­ვა­ლი ჯილ­დო მი­ი­ღო ბრძო­ლა­ში გა­მო­ჩე­ნი­ლი გმი­რო­ბის­თვის. მო­ნა­წი­ლე­ობ­და რუ­სეთ-ია­პო­ნი­ის (1904-1905) და პირ­ველ მსოფ­ლიო ომებ­ში (1914-1918). მკაცრ­მა აღ­ზრდამ, დის­ციპ­ლი­ნამ და ფრონტზე ბრძო­ლამ დიდი გა­მოც­დი­ლე­ბა შეს­ძი­ნა მას.

• დაბ­რუ­ნე­ბა სამ­შობ­ლო­ში

1917 წელს გე­ნე­რა­ლი კვი­ნი­ტა­ძე სამ­შობ­ლო­ში დაბ­რუნ­და. მან მიზ­ნად და­ი­სა­ხა რე­გუ­ლა­რუ­ლი ქარ­თუ­ლი არ­მი­ის შექ­მნა და გაწ­ვრთნა. 1918-1921 წლებ­ში გე­ნე­რა­ლი კვი­ნი­ტა­ძე და­მო­უ­კი­დე­ბელ სა­ქარ­თვე­ლოს საბ­ჭო­თა რუ­სე­თის­გან იცავ­და, მან ბოლ­შე­ვი­კე­ბის მე­თა­უ­რო­ბით და­გეგ­მი­ლი არა­ერ­თი აჯან­ყე­ბა და ამ­ბო­ხი ჩა­ახ­შო, რი­თაც გა­ა­ხან­გრძლი­ვა სა­ქარ­თვე­ლოს და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი რეს­პუბ­ლი­კის არ­სე­ბო­ბა. 1919 წელს გე­ნე­რალ გი­ორ­გი კვი­ნი­ტა­ძის ინი­ცი­ა­ტი­ვით, თბი­ლის­ში და­არ­სდა იუნ­კერ­თა ქარ­თუ­ლი ორ­წლი­ა­ნი სას­წავ­ლე­ბე­ლი. 1921 წლის 14 თე­ბერ­ვალს სა­ქარ­თვე­ლოს დამ­ფუძ­ნე­ბელ­მა კრე­ბამ ქარ­თუ­ლი ჯა­რის მთა­ვარ­სარ­დლად და­ნიშ­ნა გე­ნე­რა­ლი გი­ორ­გი კვი­ნი­ტა­ძე.

იგი თა­ვი­სი საქ­მის უბად­ლო მცოდ­ნე და პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლი იყო. სა­ოც­რად დიდ პა­სუ­ხიმ­გებ­ლო­ბას გრძნობ­და ქვეყ­ნის და ხალ­ხის წი­ნა­შე. ამი­ტომ აო­ცებ­და სო­ცი­ალ-დე­მოკ­რა­ტე­ბის და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა საქ­მი­სად­მი. მუდ­მი­ვად უკ­მა­ყო­ფი­ლო იყო სამ­ხედ­რო სფე­რო­ში მიმ­დი­ნა­რე მოვ­ლე­ნე­ბით, უწეს­რი­გო­ბი­თა და არა­კე­თილ­სინ­დი­სი­ე­რი ადა­მი­ა­ნე­ბის და­წი­ნა­უ­რე­ბით. სწო­რედ ამი­ტომ, არა­ერ­თხელ გა­დად­გა და­კა­ვე­ბუ­ლი თა­ნამ­დე­ბო­ბი­დან. თუმ­ცა კრი­ტი­კულ მო­მენ­ტში მუ­დამ გვერ­დით ედგა სა­ქარ­თვე­ლოს და იბ­რძო­და ქვეყ­ნის და­მო­უ­კიდბ­ლო­ბის­თვის. ნოე ჟორ­და­ნია იგო­ნებ­და - "როცა რუ­სე­ბი თავს დაგ­ვეს­ხენ, მთა­ვარ­სარ­დლად დავ­ნიშ­ნე გე­ნე­რა­ლი კვი­ნი­ტა­ძე, აქ­ტი­უ­რი, სწრა­ფი, მოქ­მე­დი, მხო­ლოდ ჯი­უ­ტი და მი­უ­კა­რე­ბე­ლი“.

• “ფი­ცხი, მა­მა­ცი, ჭკვი­ა­ნი..."

გე­ნე­რალ კვი­ნი­ტა­ძეს საბ­ჭო­თა რუ­სე­თის სამ­ხედ­რო დაზ­ვერ­ვა ასე ახა­სი­ა­თებ­და: “ფი­ცხი, მა­მა­ცი, ჭკვი­ა­ნი. მისი ტაქ­ტი­კა - აღტყი­ნე­ბა, შე­ტე­ვა, ჩი­ნე­ბუ­ლი მცოდ­ნე ჯა­რის­კაც­თა ფსი­ქო­ლო­გი­ი­სა, დიდი ინი­ცი­ა­ტი­ვის პატ­რო­ნი. მან ერ­თა­დერ­თმა შე­ი­ნარ­ჩუ­ნა წე­სი­ე­რე­ბა თა­ვის ნა­წი­ლებ­ში ფრონტზე ჯა­რე­ბის დაშ­ლის დროს. ბრძო­ლა­ში სრუ­ლი უშიშ­რო­ბა; იცის მა­სე­ბის გამ­ხნე­ვე­ბა და მათი გა­ტა­ცე­ბა. ნერ­ვი­უ­ლი, გა­ნუ­წყვეტ­ლივ ეწე­ვა პა­პი­როსს. სა­უ­კე­თე­სო ოფი­ცე­რი ქარ­თუ­ლი ჯა­რი­სა”.

• ბრძო­ლა სამ­შობ­ლოს და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის შე­სანრ­ჩუ­ნებ­ლად

ქარ­თულ­მა არ­მი­ამ თბი­ლის­თან გა­მარ­თუ­ლი ერ­თკვი­რი­ა­ნი გმი­რუ­ლი ბრძო­ლე­ბის შემ­დეგ დე­და­ქა­ლა­ქი და­ტო­ვა. პო­ზი­ცი­ე­ბის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბა ვერც მცხე­თას­თან და ვერც გორ­თან ვერ მო­ხერ­ხდა და მცი­რე არი­ერ­გარ­დუ­ლი ბრძო­ლე­ბით სამ­ხედ­რო შე­ნა­ერ­თებ­მა ხა­შუ­რი­სა და ლი­ხის ქე­დის­კენ და­ი­ხი­ეს. სწო­რედ აქ და­გეგ­მა გე­ნე­რალ­მა კვი­ნი­ტა­ძემ საბ­ჭო­თა რუ­სე­თის არ­მი­ის დაჯ­გუ­ფე­ბის ავან­გარ­დზე იე­რი­შის მი­ტა­ნა, მათი ალ­ყა­ში მოქ­ცე­ვა და გა­ნად­გუ­რე­ბა. თბი­ლი­სის აღე­ბის შემ­დეგ, რუ­სებ­მა შექ­მნეს ბა­თუ­მის მი­მარ­თუ­ლე­ბის ჯგუ­ფი, რო­მელ­შიც შე­დი­ო­და 4 მსრო­ლე­ლი და 4 ცხე­ნო­სა­ნი ბრი­გა­და, მთლი­ა­ნო­ბა­ში 15 000-მდე მებ­რძო­ლი, მაგ­რამ ეს ძა­ლე­ბი თბი­ლი­სი­დან ქა­რე­ლამ­დე იყო გა­და­ჭი­მუ­ლი, რაც მათ წი­ნა­აღ­მდეგ ბრძო­ლას აი­ო­ლებ­და, რუს­თა მე­წი­ნა­ვე ნა­წი­ლებს ჩა­მორ­ჩა არ­ტი­ლე­რია და სურ­სა­თი.

ბა­თუ­მის ჯგუ­ფის პირ­ვე­ლი ამო­ცა­ნა იყო ქარ­თუ­ლი არ­მი­ის დევ­ნა მცხე­თა-გორი-სუ­რა­მის მი­მარ­თუ­ლე­ბით და სუ­რა­მის უღელ­ტე­ხი­ლის და­კა­ვე­ბა. ამავდრო­უ­ლად რუ­სუ­ლი სამ­ხედ­რო შე­ნა­ერ­თე­ბი ქარ­თვე­ლებს აფხა­ზე­თის მი­მარ­თუ­ლე­ბი­დან და ჩრდი­ლო­ეთ კავ­კა­სი­ი­დან გად­მო­მა­ვა­ლი უღელ­ტე­ხი­ლე­ბი­და­ნაც უტევ­დნენ, მაგ­რამ ქარ­თულ არ­მი­ას მთა­ვა­რი ბრძო­ლა თბი­ლი­სი­დან მო­მა­ვალ მე-11 არ­მი­ას­თან ელო­და. კონ­ტრშე­ტე­ვის მარ­თე­ბუ­ლო­ბას გე­ნე­რა­ლი კვი­ნი­ტა­ძე შემ­დეგ­ნა­ი­რად ასა­ბუ­თებ­და: «პირ­ველ რიგ­ში შე­ტე­ვა უნდა გან­გვე­ხორ­ცი­ე­ლე­ბი­ნა იმ მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე­ზე, რო­მე­ლიც ამ წუ­თას ჩვენ­თვის ყვე­ლა­ზე დიდ სა­შიშ­რო­ე­ბას წარ­მო­ად­გენ­და; ასე­თი გახ­ლდათ თბი­ლი­სის მხრი­დან მო­ახ­ლო­ე­ბუ­ლი მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე. მა­მი­სო­ნის უღელ­ტე­ხი­ლი­დან და შავი ზღვის სა­ნა­პი­რო­დან მო­მა­ვალ მტერს თა­ვი­სი მოქ­მე­დე­ბე­ბი ჯერ იმ­დე­ნად არ გა­ე­შა­ლა, რომ ხა­შურ­ში შეკ­რე­ბილ ცო­ცხა­ლი ძა­ლის ბირ­თვს უშუ­ა­ლოდ და­მუქ­რე­ბო­და. ამი­ტო­მაც გა­დავ­წყვი­ტე პირ­ველ ყოვ­ლი­სა შე­ტე­ვა თბი­ლი­სის მხრი­დან მო­ახ­ლო­ე­ბულ მტერ­ზე გან­მე­ხორ­ცი­ე­ლე­ბი­ნა და უკუ­მეგ­დო, ხოლო მისი მო­წი­ნა­ვე რი­გე­ბი სრუ­ლი­ად გა­მე­ნად­გუ­რე­ბი­ნა”. შე­ტე­ვა ასე­ვე აა­მაღ­ლებ­და თბი­ლი­სის და­ტო­ვე­ბით გა­მოწ­ვე­ულ ჯა­რის­კაც­თა მძი­მე ფსო­ქო­ლო­გი­ურ გან­წყო­ბას, რაც ხში­რად დე­ზერ­ტი­რო­ბის მი­ზე­ზი ხდე­ბო­და.

შე­ტე­ვის და­წყე­ბა გა­და­წყდა 4 მარტს, დი­ლის 7 სა­ათ­ზე. ამ დრო­ის­თვის კვი­ნი­ტა­ძის ძა­ლებს შე­ად­გენ­და 6 000 ჯა­რის­კა­ცი, 3 ჯავ­შან­მა­ტა­რე­ბე­ლი და 4 სა­არ­ტი­ლე­რიო ბა­ტა­რეა, უახ­ლო­ეს რე­ზერვს წარ­მო­ად­გენ­და ახალ­ცი­ხი­დან მო­მა­ვა­ლი 1 500-კა­ცი­ა­ნი მე-11 ქვე­ი­თი პოლ­კი. ქარ­თუ­ლი რე­გუ­ლა­რუ­ლი არ­მი­ის ნა­წი­ლე­ბი გე­ნერ­ლე­ბის, მაზ­ნი­აშ­ვი­ლი­სა და სუმ­ბა­თაშ­ვი­ლის მე­თა­უ­რო­ბით გან­ლაგ­და ხა­შუ­რის აღ­მო­სავ­ლე­თით, რათა მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის­თვის ფრონ­ტა­ლუ­რი დარ­ტყმა მი­ე­ყე­ნე­ბი­ნა, ხოლო სა­ხალ­ხო გვარ­დი­ე­ლებ­მა, რო­მელ­თაც მე­თა­უ­რობ­დნენ გე­ნერ­ლე­ბი კო­ნი­აშ­ვი­ლი და ჯი­ჯი­ხია, და­ი­კა­ვეს ხა­შუ­რის ჩრდი­ლო­აღ­მო­სავ­ლე­თით არ­სე­ბუ­ლი გა­ბა­ტო­ნე­ბუ­ლი სი­მაღ­ლე­ე­ბი. გვარ­დი­ე­ლე­ბი, რომ­ლე­ბიც შე­ტე­ვას მაღ­ლო­ბი­დან იწყებ­დნენ, თა­ვი­სუფ­ლად უნდა გა­სუ­ლიყ­ვნენ რუ­სუ­ლი ნა­წი­ლე­ბის ფლანგსა და ზურ­გში, რის შე­დე­გა­დაც რუ­სუ­ლი არ­მი­ის ავან­გარ­დი, და­ახ­ლო­ე­ბით 5 000 ჯა­რის­კა­ცი სრულ ალ­ყა­ში ექ­ცე­ო­და.

ხა­შურ­ში გან­თავ­სდა მთა­ვარ­სარ­დლის შტა­ბი და მათი დაც­ვა და­ე­ვა­ლა იუნ­კერ­თა სას­წავ­ლებ­ლის კურ­სან­ტებს. ბრძო­ლის და­წყე­ბამ­დე კვი­ნი­ტა­ძე მე­თა­უ­რე­ბის­გან ძა­ლე­ბის მაქ­სი­მა­ლურ მო­ბი­ლი­ზე­ბას მო­ი­თხოვ­და: «სამ­შობ­ლოს გა­დარ­ჩე­ნის­თვის მო­ვი­თხოვ ყვე­ლა უფ­რო­სე­ბის­გან ძა­ლე­ბის უმაღ­ლეს და­ჭიმ­ვას და უსა­ზღვრო სამ­სა­ხურს, რათა რა­დაც უნდა დაგ­ვიჯ­დეს, მო­პირ­და­პი­რის და­მარ­ცხე­ბას მი­ვაღ­წი­ოთ”. ოპ­ტი­მის­ტუ­რად იყო გან­წყო­ბი­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ბაც.

4 მარ­ტის დი­ლით შე­ტე­ვა წარ­მა­ტე­ბით წა­რი­მარ­თა. სუმ­ბა­თაშ­ვი­ლი­სა და მაზ­ნი­აშ­ვი­ლის დაჯ­გუ­ფე­ბებ­მა ჯერ სა­არ­ტი­ლე­რიო ცე­ცხლით და­ა­მუ­შა­ვეს მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე და შემ­დეგ რამ­დე­ნი­მე მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი პუნ­ქტიც და­ი­კა­ვეს. წარ­მა­ტე­ბით ვი­თარ­დე­ბო­და შე­ტე­ვა ფლანგსა და ზურ­გში. გვარ­დი­ე­ლებ­მა მე­ტო­ქის ფლანგს შე­მო­უ­ა­რეს, თუმ­ცა და­ღა­მე­ბამ­დე მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის ზურ­გში გას­ვლა და ალ­ყა­ში მოქ­ცე­ვა ვერ მო­ხერ­ხდა, რა­შიც კვი­ნი­ტა­ძე ბრალს გვარ­დი­ას დებს, რად­გა­ნაც გვარ­დი­ე­ლებ­მა შე­ტე­ვა დათ­ქმულ დრო­ზე საათ-ნა­ხევ­რით გვი­ან და­ი­წყეს. ოპე­რა­ცი­ის დას­რუ­ლე­ბა მე­ო­რე დი­ლის­თვის გა­და­ი­დო. და­ღა­მე­ბი­სას არ­მი­ის შტაბ­ში მსუ­ბუ­ქად დაჭ­რი­ლი ვა­ლი­კო ჯუ­ღე­ლი მი­ვი­და. მის­მა დაჭ­რამ გვარ­დი­ის ნა­წი­ლებ­ში არევ-და­რე­ვა გა­მო­იწ­ვია, თუმ­ცა მი­სი­ვე თქმით, მას მო­უ­ხერ­ხე­ბია გვარ­დი­ელ­თა დამ­შვი­დე­ბა. გე­ნე­რა­ლუ­რი შტა­ბის ოფიც­რე­ბი მო­მა­ვა­ლი გა­მარ­ჯვე­ბის მო­ლო­დინ­ში ხე­ლებს იფ­შვნეტ­დნენ, მაგ­რამ ამ სა­სი­ხა­რუ­ლო გან­წყო­ბას 5 მარ­ტის ღა­მის პირ­ველ სა­ათ­ზე გე­ნე­რალ კო­ნი­აშ­ვი­ლის ტე­ლე­ფო­ნის ზარ­მა ცივი წყა­ლი გა­და­ას­ხა. მან მთა­ვარ­სარ­დალს უპა­ტა­კა, რომ გვარ­დი­ამ თვით­ნე­ბუ­რად, ბრძო­ლის გა­რე­შე მი­ა­ტო­ვა პო­ზი­ცი­ე­ბი და სუ­რა­მის­კენ და­ი­ხია. ახლა უკვე წინ გაჭ­რი­ლი ქარ­თუ­ლი არ­მია ვარ­დე­ბო­და ალ­ყა­ში. გვარ­დი­ელ­თა ამ ქმე­დე­ბამ, ფაქ­ტობ­რი­ვად, შე­უძ­ლე­ბე­ლი გა­ხა­და ბრძო­ლის გაგ­რძე­ლე­ბა. გე­ნე­რა­ლუ­რი შტა­ბის პოლ­კოვ­ნი­კი ვა­ლე­რი­ან თევ­ზა­ძე იხ­სე­ნებ­და ამ ამ­ბით გულ­შეძ­რულ მთა­ვარ­სარ­დლის მძი­მე სუ­ლი­ერ მდგო­მა­რე­ო­ბას და თვით­მკვლე­ლო­ბის გან­ზრახ­ვას: «მთა­ვარ­სარ­და­ლი მე­ტად ღე­ლავ­და. აბა, თევ­ზა­ძევ, თა­ვის მოკ­ვლა­ღა დამ­რჩე­ნია, არა? - მომ­მარ­თა სევ­დი­ა­ნი ხმით.

შევ­წუხ­დი ძა­ლი­ან, ვგრძნობ­დი, რა აზ­რე­ბი უტ­რი­ა­ლებ­და ამ დროს თავ­ში მთა­ვარ­სარ­დალს“. ამ მო­მენტს თა­ვის მო­გო­ნე­ბებ­ში ასე­ვე იგო­ნებ­და ყო­ფი­ლი იუნ­კე­რი და შემ­დგომ­ში პო­ლო­ნე­თის არ­მი­ის ოფი­ცე­რი ნი­კო­ლოზ მა­თი­კაშ­ვი­ლი. ის სხვა იუნკრებ­თან ერ­თად რკი­ნიგ­ზის სად­გურ­სა და მთა­ვარ­სარ­დლის მა­ტა­რე­ბელს იცავ­და. რო­დე­საც მათი ცვლა დას­რულ­და, მთა­ვარ­სარ­დლის ვა­გონ­თან კონ­ცერ­ტი გა­უ­მარ­თავთ: «რა ვი­ცო­დით, რომ სწო­რედ ამ დროს ასე­თი ტრა­გი­კუ­ლი და და­ჭი­მუ­ლი მო­მენ­ტი იყო მთა­ვარ­სარ­დლის გულ­ში. ჩვენ კი ახალ­გაზ­რდუ­ლი უდარ­დე­ლო­ბით კონ­ცერ­ტი გვქონ­და გა­მარ­თუ­ლი, ცეკ­ვა-სიმ­ღე­რე­ბით მისი ფან­ჯრე­ბის წინ. უსა­თუ­ოდ ეს­მო­და ეს ყვე­ლა­ფე­რი და იქ­ნებ ამ მოვ­ლე­ნამ შე­ი­ტა­ნა მის ბუ­ნე­ბა­ში ცო­ტა­ო­დე­ნი დამ­შვი­დე­ბა და თვით­მკვლე­ლო­ბის­გან ხელი აა­ღე­ბი­ნა”.

ქარ­თულ­მა არ­მი­ამ და­სავ­ლეთ სა­ქარ­თვე­ლო­ში გა­და­ი­ნაც­ვლა, გა­და­წყდა ქუ­თა­ის­თან, შემ­დეგ კი სა­ჯა­ვა­ხოს ხაზ­ზე გა­მაგ­რე­ბა, მაგ­რამ მტე­რი უკვე ყვე­ლა მი­მარ­თუ­ლე­ბი­დან ალ­ყა­ში აქ­ცევ­და არ­მი­ის ნა­წი­ლებს და ჩნდე­ბო­და საფრ­თხე მთავ­რო­ბი­სა და არ­მი­ის ტყვედ ჩა­ვარ­დნი­სა. გა­და­წყდა ქვეყ­ნი­დან წას­ვლა.

• ემიგ­რა­ცი­ა­ში

ემიგ­რა­ცი­ა­ში წამ­სვლელ­თა შო­რის აღ­მოჩ­ნდა გი­ორ­გი კვი­ნი­ტა­ძეც, რო­მელ­მაც პა­რიზ­ში 1970 წლამ­დე იცო­ცხლა, თუმ­ცა მისი სამ­ხედ­რო კა­რი­ე­რა დას­რულ­და და გე­ნე­რა­ლი არც ერთი ქვეყ­ნის სამ­ხედ­რო სამ­სა­ხურ­ში აღარ ჩამ­დგა­რა.

მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ გე­ნე­რა­ლი სი­ფი­ცხი­თა და სი­ჯი­უ­ტით გა­მო­ირ­ჩე­ო­და იგი წარ­მო­უდ­გენ­ლად თავ­მდა­ბა­ლი და სა­ოც­რად პა­ტი­ო­სა­ნი ადა­მი­ა­ნი იყო, ემიგ­რა­ცი­ა­ში მყოფს უკი­დუ­რე­სად უჭირ­და თუმ­ცა, არა­ფერს თა­კი­ლობ­და რათა ოჯა­ხი ერ­ჩი­ნა. თავ­და­პირ­ვე­ლად, მუ­შა­ო­ბა და­ი­წყო მა­სა­ლე­ბის შე­ნახ­ვი­სა და გა­ცე­მის გამ­გედ ფირ­ფი­ტე­ბის ქარ­ხა­ნა­ში. შემ­დეგ მაწ­ვნის წარ­მო­ე­ბა­საც მიჰ­ყო ხელი. ამ სი­დუ­ხ­ჭი­რის მი­უ­ხე­და­ვად გე­ნერ­ლის სახ­ლის კარი მუ­დამ ღია იყო ყვე­ლას­თვის.

• სტა­ტი­ის მო­სამ­ზა­დებ­ლად გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლია ჟურ­ნალ „ის­ტო­რი­ა­ნის“ მა­სა­ლე­ბი