"ჩვენ­თან, სა­ქარ­თვე­ლო­ში მღე­რი­ან ხოლ­მე - "სამ­შობ­ლო, რო­გორც უფა­ლი, ერ­თია ქვე­ყა­ნა­ზე­და“,- და, რა გულ­საკ­ლა­ვია ეს იმ ადა­მი­ა­ნე­ბის­თვის, რომ­ლე­ბიც ჩემს მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში არი­ან, ვინც ყოვ­ლის შემ­ძლემ ორი სამ­შობ­ლო­თი და­ა­სა­ჩუქ­რა... რას ვე­უბ­ნე­ბით მი­ლი­ო­ნო­ბით ლა­ზებ­სა და ინ­გი­ლო­ებს, ფე­რე­იდ­ნელ ქარ­თვე­ლებს, სი­რია-იორ­და­ნი­ა­სა და თურ­ქეთ­ში მცხოვ­რებ მუ­ჰა­ჯირ­თა შთა­მო­მავ­ლებ­სა და დღეს მთელ მსოფ­ლი­ო­ში მი­მო­ფან­ტულ ჩეჩ­ნებს. ისიც ხომ უფ­ლის­გან იყო, რომ იბე­რი­ის პირ­ვე­ლი მე­ფის, ფარ­ნა­ვა­ზის მე­უღ­ლე, სა­ქარ­თვე­ლოს პირ­ვე­ლი დე­დო­ფა­ლი დუ­რ­ძუ­კე­თის ასუ­ლი, ჩრდი­ლო­კავ­კა­სი­ე­ლი, ქის­ტის ქალი იყო. აქე­დან და­ი­წყო ჩვე­ნი ნა­თე­სა­უ­რი კავ­ში­რე­ბიც... სა­ქარ­თვე­ლო ჩემ­თვის ყვე­ლა­ფე­რია, პირ­ველ რიგ­ში - უდი­დე­სი გან­ძი და სიყ­ვა­რუ­ლი. მე ხომ ამ კულ­ტუ­რა­ზე გა­ვი­ზარ­დე. ბევ­რჯერ მით­ქვამს, რომ უფალ­მა ჩვენ, ქის­ტე­ბი იმი­თაც გა­მოგ­ვარ­ჩია, რომ შე­საძ­ლებ­ლო­ბა გვაქვს, ორი­გი­ნალ­ში წა­ვი­კი­თხოთ რუს­თა­ვე­ლი, ვაჟა, ყაზ­ბე­გი, ილია, აკა­კი… არ ვიცი, ძა­ლი­ან რთუ­ლია იმის თქმა, თუ რას ნიშ­ნავს ჩემ­თვის სა­ქარ­თვე­ლო... ალ­ბათ იმას, რის­თვი­საც შე­გიძ­ლია სი­ცო­ცხლე დათ­მო და სი­ცო­ცხლე­ზე ძვირ­ფა­სი ადა­მი­ა­ნის­თვის არის რამე?“ - გვე­უბ­ნე­ბა ფი­ლო­ლო­გი­ის მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა დოქ­ტო­რი, პან­კი­სის ხე­ო­ბე­ლი ქალ­ბა­ტო­ნი მექა ხან­გოშ­ვი­ლი და ეს სი­ტყვე­ბი ისე­თი­ვე მარ­თა­ლი, ნაღ­დია და გულ­წრფე­ლი, რო­გო­რა­დაც მას სა­ქარ­თვე­ლო­ში იც­ნო­ბენ. მას­თან სა­უ­ბარ­საც ბავ­შვო­ბით ვი­წყებთ, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თვე­ლოს ულა­მა­ზეს ხე­ო­ბას უკავ­შირ­დე­ბა.

• ბავ­შვო­ბა

პან­კი­სის ხე­ო­ბა­ში, ახ­მე­ტის რა­ი­ო­ნის სო­ფელ დუ­ის­ში და­ვი­ბა­დე, პე­და­გო­გე­ბის ოჯახ­ში. მე­ო­რე ქა­ლიშ­ვი­ლი ვი­ყა­ვი, უფ­რო­სი და მყავს, სულ ოთხნი ვართ. ბავ­შვო­ბა ყვე­ლა­ზე ლა­მა­ზი ხანა იყო. დედა პე­და­გო­გი იყო, მა­თე­მა­ტი­კო­სი. სა­დღაც 8 წლის ვი­ყა­ვი, ჩემ­მა მშობ­ლებ­მა უზარ­მა­ზა­რი სახ­ლის მშე­ნებ­ლო­ბა რომ და­ი­წყეს. კარ­გად მახ­სოვს დე­და­ჩე­მის სა­ო­ცა­რი შრო­მა და ჯაფა. დედა სკო­ლა­ში მა­თე­მა­ტი­კას ას­წავ­ლი­და, ოთხ შვილს ზრდი­და და ფი­ზი­კუ­რა­დაც ბევ­რს მუ­შა­ობ­და. გარ­და ამი­სა, მამა ძა­ლი­ან მო­ქე­ი­ფე კაცი იყო და ჩვენს ოჯახ­ში სტუ­მა­რი არ ილე­ო­და. ჩემი ბავ­შვო­ბა იყო მუდ­მი­ვად გაშ­ლი­ლი სუფ­რე­ბი და თეთ­რად გა­თე­ნე­ბუ­ლი ღა­მე­ე­ბი... ბე­ბია ბოლო წლებ­ში ლო­გი­ნად იყო ჩა­ვარ­დნი­ლი და დედა მას, რო­გორც პა­ტა­რა ბავ­შვს, ისე უვ­ლი­და. მო­ხუ­ცე­ბის მი­მართ სა­ო­ცა­რი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა შვი­ლებს სწო­რედ დე­დამ ჩაგ­ვი­ნერ­გა თა­ვი­სი მა­გა­ლი­თით, მისი ერთი და­წუ­წუ­ნე­ბაც კი არ მახ­სოვს. კერ­ძში სა­უ­კე­თე­სო ნა­წი­ლიც ბე­ბი­ა­სი იყო... ასე გა­ვი­ზარ­დეთ და ახლა მეც ჩემს შვი­ლებს უფ­რო­სი თა­ო­ბი­სად­მი მო­წი­წე­ბით ვზრდი. სწავ­ლა­ში პირ­ვე­ლე­ბი რომ არ ვყო­ფი­ლი­ყა­ვით, ვინ გვა­პა­ტი­ებ­და? მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ მთე­ლი დღე ვშრო­მობ­დით, ღა­მე­ე­ბი გა­მი­თე­ნე­ბია და არ მახ­სენ­დე­ბა, და-ძმე­ბი სკო­ლა­ში უს­წავ­ლე­ლე­ბი წავ­სუ­ლი­ყა­ვით. ყვე­ლა­ნი წარ­ჩი­ნე­ბუ­ლე­ბი ვი­ყა­ვით. გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლად ძლი­ე­რი მა­თე­მა­ტი­კა­ში ვი­ყა­ვი (ალ­ბათ დე­დის­გან გა­მომ­ყვა) და რას წარ­მო­ვიდ­გენ­დი, სა­დოქ­ტო­როს ქარ­თულ ფი­ლო­ლო­გი­ა­ში თუ და­ვი­ცავ­დი?

• "თა­ნა­კურ­სე­ლებ­მა რომ გა­ი­გეს ჩემ­ზე, ქის­ტი­აო, ეგო­ნათ, ჩან­თით ხან­ჯალს ვა­ტა­რებ­დი“

ფი­ზი­კის ფა­კულ­ტეტ­ზე ჩა­ვა­ბა­რე, თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში. ბოლო წლებ­ში ფი­ზი­კა შე­მიყ­ვარ­და, ძა­ლი­ან ლა­მა­ზი და მო­სიყ­ვა­რუ­ლე მას­წავ­ლე­ბე­ლი მყავ­და, ხე­ე­დი მარ­გოშ­ვი­ლი, რო­მელ­საც გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლად ვუყ­ვარ­დი და ალ­ბათ, ამა­ნაც გა­ნა­პი­რო­ბა ჩემი გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბა. ჩვე­ნი ხე­ო­ბი­დან იმ პე­რი­ოდ­ში არა­ვინ აბა­რებ­და ფი­ზი­კურ­ზე და მე ვი­ყა­ვი ერ­თა­დერ­თი. სიის სა­ნა­ხა­ვად, "მაღ­ლივ კორ­პუს­ში“ მი­სულს ძა­ლი­ან გა­მიკ­ვირ­და, "უკონ­კურ­სო“ რომ ვე­წე­რე . ჩათ­ვლის წიგ­ნა­კის ასა­ღე­ბად როცა მი­ვე­დი, მკი­თხეს, პან­კი­სე­ლი ქის­ტი თქვენ ხარ­თო? ჩვენს დე­კანს რომ გა­უ­გია, ქის­ტი აბა­რებ­სო, უთ­ქვამს, აუ­ცი­ლებ­ლად უნდა მოხ­ვდე­სო და თა­ნამ­შრომ­ლე­ბი გა­უფრ­თხი­ლე­ბია, ცო­ცხა­ლი ქის­ტი არ მყავს ნა­ნა­ხი და როცა მოვა, აუ­ცი­ლებ­ლად ჩემ­თან შე­მო­იყ­ვა­ნე­თო.

ბა­ტო­ნი ბი­ჭი­კო ვა­შა­კი­ძე სა­ო­ცა­რი პი­როვ­ნე­ბა და პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლი იყო, იცო­და ქის­ტე­ბი­სა და სა­ერ­თოდ ერ­თი­ა­ნი კავ­კა­სი­ის ფასი... მახ­სოვს მისი აღ­ფრთო­ვა­ნე­ბუ­ლი სახე, როცა სოფ­ლი­დან ჩა­მო­სუ­ლი და ჯერ კი­დევ ქა­ლა­ქის სიოს შე­უ­გუ­ე­ბე­ლი, მკაც­რი და ამა­ვე დროს მოკ­რძა­ლე­ბუ­ლი მთი­ე­ლი, ხელ­ჩა­კი­დე­ბუ­ლი შე­მიყ­ვა­ნეს მას­თან. მისი ჭა­ღა­რა, სპე­ტა­კი შუბ­ლი და კე­თი­ლი გული მა­მობ­რი­ვი მზრუნ­ვე­ლო­ბით მო­მე­კი­და იმ წუ­თი­დან. ფი­ზი­კის ფა­კულ­ტეტ­ზე სწავ­ლა რთუ­ლი იყო, თუმ­ცა ძა­ლა­სა და ენერ­გი­ას არ ვი­შუ­რებ­დი და რა­ღაც გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლად შე­მიყ­ვა­რეს. ძა­ლი­ან კარ­გად მახ­სოვს ბა­ტო­ნი გოგი ალექ­სან­დრია, ნა­ნას მამა - სა­ო­ცა­რი ადა­მი­ა­ნი, მას გა­მორ­ჩე­უ­ლად ვუყ­ვარ­დი. სა­ო­ცა­რი წლე­ბი იყო.

უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში, მა­შინ ნაკ­ლე­ბი ინ­ფორ­მა­ცია ჰქონ­დათ ქის­ტებ­ზე და მათ­ზე მარ­ტო ვა­ჟას პო­ე­მე­ბი­დან თუ გა­ე­გოთ, ყვე­ლას გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი წარ­მოდ­გე­ნა ჰქონ­დათ ჩვენ­ზე. თა­ნა­კურ­სე­ლებ­მა რომ გა­ი­გეს ჩემ­ზე, ქის­ტი­აო, ეგო­ნათ, ჩან­თით ხან­ჯალს ვა­ტა­რებ­დი. ერთხელ მკი­თხეს, ხან­ჯა­ლი გაქ­ვსო? მეც გა­ვე­ხუმ­რე, აბა რა, ხან­ჯლის გა­რე­შე ქის­ტი წარ­მო­უდ­გე­ნე­ლია მეთ­ქი და და­ი­ჯე­რეს. ერთ დღე­საც,თა­ნა­კურ­სე­ლებს ჩემი ჩან­თა მო­უ­პა­რავთ და გა­უ­ჩხრე­კი­ათ, ხან­ჯალს ეძებ­დნენ... ძა­ლი­ან კარ­გი მე­გობ­რო­ბა გვქონ­და, მაგ­რამ ყვე­ლა­ზე დიდი შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბე­ბი ბა­გე­ბის სტუ­დენ­ტუ­რი ქა­ლა­ქი­დან გა­მომ­ყვა, სა­დაც ჩემს დას­თან და 13 ქის­ტთან ერ­თად ვცხოვ­რობ­დი. ეს ყვე­ლა­ზე შე­უ­და­რე­ბე­ლი და და­უ­ვი­წყა­რი პე­რი­ო­დი იყო ჩემს ცხოვ­რე­ბა­ში.

• "მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ჩემ­ში, რო­გორც ქის­ტი, ისე - ქარ­თვე­ლი ერ­თნა­ი­რად ცო­ცხლობს...“

უამ­რა­ვი თაყ­ვა­ნის­მცე­მე­ლი მყავ­და, მაგ­რამ ჩვე­ნი ადა­თი კრძა­ლავს სხვა ერის შვილ­თან ქორ­წი­ნე­ბას, ეს წესი დღემ­დე შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბუ­ლია და მკაც­რად გან­სა­ზღვრუ­ლი. სა­დღაც გა­მო­ნაკ­ლი­სე­ბიც ხდე­ბა, მაგ­რამ ჩემ­მა შვი­ლებ­მაც იცი­ან, რომ ვა­ი­ნა­ხის (ჩე­ჩე­ნი, ინ­გუ­ში, ქის­ტი) გარ­და, სხვა არა­ვინ უნდა შე­უყ­ვარ­დეთ, ასე ვიზ­რდე­ბო­დით ჩვენ და მეც ასე ვზრდი ჩემს შვი­ლებს. ბევ­რჯერ მი­ფიქ­რია, იცით, ჩვე­ნი ადათ-წე­სე­ბი და ტრა­დი­ცი­ე­ბი საკ­მა­ოდ მკაც­რია. მი­უ­ხე­და­ვად ქარ­თვე­ლე­ბის მი­მართ ჩემი გან­წყო­ბა-და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბი­სა - ჩემ­ში, რო­გორც ქის­ტი, ისე - ქარ­თვე­ლი ერ­თნა­ი­რად ცო­ცხლობს, თუმ­ცა ქარ­თველ­თან ოჯა­ხის შექ­მნა­ზე არას­დროს მი­ფიქ­რია. ერთი ნა­თე­სა­ვი გვყავ­და, სა­დაც ხში­რად ვიკ­რი­ბე­ბო­დით და ხდე­ბო­და ისე, რომ სუფ­რა­ზე 1-2 ჩემ­ზე შეყ­ვა­რე­ბულ ყმაწ­ვილს ვტო­ვებ­დი ხოლ­მე. მერე ეს ნა­თე­სა­ვი მიბ­რაზ­დე­ბო­და ხოლ­მე, გოგო, გა­თხოვ­დი, შენც და­ის­ვე­ნებ, მეც და ეს ახალ­გაზ­რდე­ბიც და­ის­ვე­ნე­ბენ, შემ­ჭა­მე­სო. რად­გან ვი­ცო­დი, ეს გა­მო­რი­ცხუ­ლი იყო, არა­ვის ვი­კა­რებ­დი და თავ­საც ვზღუ­დავ­დი.

• რო­გორ მოვ­ხვდი სი­რი­ა­სა და იორ­და­ნი­ა­ში

1992 წელს და­ვამ­თავ­რე ბი­ო­ფი­ზი­კის ფა­კულ­ტე­ტი. ეს ყვე­ლა­ზე რთუ­ლი პე­რი­ო­დი იყო სა­მო­ქა­ლა­ქო ომი­თა, თუ ეკო­ნო­მი­კუ­რი სი­დუ­ხ­ჭი­რით. იმ­ხა­ნად ჩემი უფ­რო­სი და ჩეჩ­ნე­თის პარ­ლა­მენ­ტში მუ­შა­ობ­და და მეც შე­მომ­თა­ვა­ზა, გროზ­ნო­ში გა­დავ­სუ­ლი­ყა­ვი, თავს იქ უფრო იო­ლად გა­ვი­ტან­თო. რო­გორც ბევ­რმა ახალ­გაზ­რდამ, მეც მი­ვა­შუ­რე გროზ­ნოს და სა­ხელ­მწი­ფო უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში ბი­ო­ფი­ზი­კის კა­თედ­რა­ზე და­ვი­წყე მუ­შა­ო­ბა. წე­ლი­წად­ნა­ხე­ვა­რი ვი­მუ­შა­ვე და 1994 წელს და­ი­წყო ავადსახ­სე­ნე­ბე­ლი ჩეჩ­ნე­თის ომი. პრე­ზი­დენ­ტის სა­სახ­ლის და­ბომბვას მეც შე­ვეს­წა­რი, სა­ოც­რე­ბე­ბი ხდე­ბო­და, შავ კვამლში იყო გახ­ვე­უ­ლი ყვე­ლა­ფე­რი... მე და ჩემი დის­შვი­ლი მა­შინ­ვე გა­მო­ვე­რი­დეთ და წა­მო­ვე­დით ისევ პან­კის­ში. მერე სი­რი­ა­სა და იორ­და­ნი­შიც მოვ­ხვდი...

1996 წელს უფ­რო­სი და - მე­დი­ნა სა­დოქ­ტო­რო დი­სერ­ტა­ცი­ას იცავ­და თე­მა­ზე "ვა­ი­ნა­ხუ­რი დი­ას­პო­რე­ბი სი­რი­ა­სა და იორ­და­ნი­ა­ში“ და მა­მას და­ფი­ნან­სე­ბით წა­ვე­დით ამ ქვეყ­ნებ­ში, იქ, სა­დაც ჩე­ჩე­ნი მო­ჰა­ჯი­რე­ბის შთა­მო­მავ­ლე­ბი ცხოვ­რობ­დნენ. ჩემი და სა­ვე­ლე სა­მუ­შა­ო­ე­ბის ჩა­სა­ტა­რებ­ლად მარ­ტო არ გა­ვუშ­ვი, წავ­ყე­ვი და იქ რამ­დე­ნი­მე თვე დავ­ყა­ვით. ის შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბე­ბი დღემ­დე მომ­ყვე­ბა. ისეთ ოჯა­ხებ­ში მოვ­ხვდით, სა­დაც ჩეჩ­ნებ­მა სამ­შობ­ლო­დან წა­ღე­ბუ­ლი ცე­ცხლი 14 წელი ატა­რეს და ბო­ლოს იორ­და­ნი­ის ქა­ლაქ ზარ­ქა­ში და­ან­თეს, სა­დაც ჩეჩ­ნე­ბის კომ­პაქ­ტუ­რი და­სახ­ლე­ბე­ბია.

სა­ო­ცა­რი ის იყო, რომ იქა­უ­რებს ენა, ადა­თი და ყვე­ლა ტრა­დი­ცია, სამ­ზა­რე­უ­ლოც კი შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბუ­ლი აქვთ. უდაბ­ნო­ში ასე­უ­ლი კი­ლო­მეტ­რე­ბი ვი­ა­რეთ, სა­დაც ერთი ხეც არ იყო და ბო­ლოს გა­მოჩ­ნდა ეს პა­ტა­რა და­სახ­ლე­ბა. იქა­უ­რებს ჩეჩ­ნუ­რი გა­რეგ­ნო­ბაც კი შე­ნა­რუ­ნე­ბუ­ლი აქვთ - სა­ოც­რად თეთ­რე­ბი, ქე­რე­ბი და ცის­ფერ­თვა­ლე­ბე­ბი იყ­ვნენ. ჩვენ ერთი რე­ლი­გია გვაქვს და მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, მა­თაც გვი­თხრეს, ჩვენს ქა­ლებს არა­ვის ვა­ტან­თო. რაც ყვე­ლა­ზე მე­ტად გა­მიკ­ვირ­და, პან­კის­ში რა დი­ა­ლექ­ტი­თაც ვსა­უბ­რობთ, იორ­და­ნე­ლი ჩეჩ­ნე­ბიც იმ დი­ა­ლექ­ტზე ლა­პა­რა­კო­ბენ. ჩვე­ნი ერთ-ერთი მას­პინ­ძე­ლი, ნა­ბილ­ბი­ე­ნო, ქა­ლაქ ამა­ნის გო­ე­თეს ინ­სტი­ტუ­ტში დი­რექ­ტო­რის მო­ად­გი­ლის თა­ნამ­დე­ბო­ბა­ზე მუ­შა­ობ­და და პა­რა­ლე­ლუ­რად ჩე­ჩენ კლა­სი­კო­სებს, რო­გო­რე­ბიც არი­ან აბუ­ზა­რა­იდ ამი­რო­ვი, მა­გო­მედ მა­მა­კა­ე­ვი და სხვე­ბი, ორი­გი­ნა­ლი­დან თარ­გმნი­და არა­ბულ და გერ­მა­ნულ ენებ­ზე, სა­კუ­თა­რი ძა­ლე­ბით ის­წავ­ლა ჩეჩ­ნუ­რად წერა-კი­თხვა. ერთხე­ლაც შე­მოგ­ვთა­ვა­ზა, ამა­ნის დე­დოფ­ლის სა­ხე­ლო­ბის სა­ა­ვად­მყო­ფო­ში, ჩე­ჩე­ნი მებ­რძო­ლე­ბი მკურ­ნა­ლო­ბენ (რო­მელ­თაც თვით იორ­და­ნი­ის დე­დო­ფა­ლი უწევ­და პატ­რო­ნა­ჟო­ბას) და თუ სურ­ვი­ლი გაქვთ, ერ­თად მო­ვი­ნა­ხუ­ლო­თო. ჩვენ დიდი სი­ა­მოვ­ნე­ბით დავ­თან­ხმდით, მას მერე ხში­რად ვა­კი­თხავ­დით, როცა გა­მო­სამ­შვი­დო­ბებ­ლად მი­ვე­დით, ერთ-ერ­თმა მებ­რძოლ­მა, რო­მე­ლიც პო­ე­ტიც იყო, რა­მო­დე­ნი­მე ლექ­სი გად­მომ­ცა და მი­თხრა, შენ მო­გი­ძღვე­ნიო...

მა­შინ მე ჩეჩ­ნუ­რად წერა-კი­თხვა არ ვი­ცო­დი, ლექ­სე­ბის წა­კი­თხვაც ნა­წი­ლობ­რივ მხო­ლოდ იმი­ტომ შევ­ძე­ლი, რომ რუ­სუ­ლი კი­რი­ლი­ცა­თი იყო და­წე­რი­ლი, მა­შინ ვთქვი, რამ­ხე­ლა სირ­ცხვი­ლია, რომ იქ, იორ­და­ნი­ა­ში მცხოვ­რებ­მა ჩეჩ­ნებ­მა იცი­ან წერა-კი­თხვა და ჩვენ, კავ­კა­სი­ა­ში მცხოვ­რებ­მა - არა. მტკი­ცედ გა­დავ­წყვი­ტე, ჩემი ენა სრულ­ყო­ფი­ლად შე­მეს­წავ­ლა, იქი­დან დაბ­რუ­ნე­ბულ­მა ერთ წე­ლი­წად­ში ვის­წავ­ლე კი­დეც ჩეჩ­ნუ­რი წერა-კი­თხვა და უკვე შე­მეძ­ლო, სხვე­ბის­თვი­საც მეს­წავ­ლე­ბი­ნა. უხუ­ცე­სებ­თან ერ­თად დიდი ბრძო­ლა დაგ­ვჭირ­და იმის­თვის, რომ პან­კი­სის სკო­ლებ­ში ჩეჩ­ნუ­რი ენის სწავ­ლე­ბა შე­მო­სუ­ლი­ყო. მად­ლო­ბა უფალ­სა და გა­ნათ­ლე­ბის მი­ნისტრს ქალ­ბა­ტონ თა­მარ სა­ნი­კი­ძეს, რომ­ლის უშუ­ა­ლო გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბი­თაც 2016 წელს, უკვე შე­საძ­ლე­ბე­ლი გახ­და, სურ­ვი­ლის შემ­თხვე­ვა­ში, რა­ღაც დო­ნე­ზე მშობ­ლი­უ­რი ენა­ზე წერა-კი­თხვის შეს­წავ­ლა. როცა ჩეჩ­ნე­თი იბომ­ბე­ბო­და, 2002 - 2005 წლებ­ში, მა­ში­ნაც კი ითარ­გმნე­ბოდ­ნენ ქარ­თვე­ლი კლა­სი­კო­სე­ბი ჩეჩ­ნურ ენა­ზე და ვაჟა, ილია, აკა­კი, გა­ლაქ­ტი­ო­ნი, დუმ­ბა­ძე, გა­ბაშ­ვი­ლი და სხვ. იბეჭ­დე­ბო­და სხვა­დას­ხვა პე­რი­ო­დულ გა­მო­ცე­მებ­ში. ამას ბა­ტონ სულ­თან მარ­გოშ­ვილს უნდა ვუ­მად­ლო­დეთ, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თვე­ლო­შია და­ბა­დე­ბუ­ლი, უმაღ­ლეს დო­ნე­ზე ფლობს ორი­ვე მშობ­ლი­ურ ენას, ჩეჩ­ნურ­საც და ქარ­თულ­საც, აგ­რძე­ლებს მა­მის, პან­კი­სის ის­ტო­რი­ა­ში ერთ-ერთი გა­ნათ­ლე­ბის ფუ­ძემ­დებ­ლი­სა და პან­კი­სე­ლი ქის­ტე­ბის სა­ა­მა­ყო შვი­ლის, უსუფ მარ­გოშ­ვი­ლის მთარ­გმნე­ლო­ბით საქ­მი­ა­ნო­ბას.

• ბი­ო­ფი­ზი­კი­დან - ჟურ­ნა­ლის­ტი­კა­ში

ჩეჩ­ნე­ბის აფხა­ზე­თის ომში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა ძა­ლი­ან ცუ­დად აი­სა­ხა პან­კი­სელ ქის­ტებ­ზე, ურ­თუ­ლე­სი პე­რი­ო­დი იყო. პირ­ვე­ლი ჩეჩ­ნუ­რი ომის შემ­დეგ გა­დავ­წყვი­ტე, რომ ამ ჩემი ბი­ო­ფი­ზი­კით ბევ­რს ვე­რა­ფერს შევ­მა­ტებ­დი ჩვენს - ქარ­თვე­ლე­ბი­სა და ჩეჩ­ნე­ბის ურ­თი­ერ­თო­ბებს და სხვაგ­ვა­რად უნდა მებ­რძო­ლა. მამა ფი­ლო­ლო­გი მყავს და გა­დავ­წყვი­ტე, ჟურ­ნა­ლის­ტი­კა­ში მე­ცა­და ბედი. მერე ჩეჩ­ნეთ­შიც მო­მი­წია წას­ვლამ, მას­ხა­დოვ­თა­ნაც ჩავ­წე­რე ინ­ტერ­ვიუ... რამ­დე­ნი­მე გა­ზეთ­ში ვმუ­შა­ობ­დი, მათ შო­რის -"დი­ლის გა­ზეთ­შიც“ და ში­გა­და­შიგ, ჩეჩ­ნე­თის ეროვ­ნულ გმი­რებ­ზე ვბეჭ­დავ­დი სტა­ტი­ებს. იმ პე­რი­ოდ­ში ქა­ქუ­ცა­ზე არა­ვინ ლა­პა­რა­კობ­და და მე და­ვი­წყე მას­ზე წერა. ძა­ლი­ან გული დამ­წყდა, როცა ქა­ქუ­ცას ნეშ­ტი სამ­შობ­ლო­ში ჩა­მო­ას­ვე­ნეს და არც ერთი ქის­ტი არ მი­იწ­ვი­ეს. როცა ქა­ქუ­ცას ყვე­ლამ უღა­ლა­ტა, როცა ყვე­ლა­ზე მე­ტად გა­უ­ჭირ­და, პან­კი­სე­ლებ­მა უერ­თგუ­ლეს და მის­მა შე­ფი­ცუ­ლებ­მა ჩეჩ­ნეთ­ში გა­და­იყ­ვა­ნეს. მისი თა­ნა­მებ­რძო­ლე­ბი კი ჩა­იყ­ვა­ნეს და თბი­ლის­ში დახ­ვრი­ტეს, მათ სი­ტყვა ვერ და­აც­დე­ვი­ნეს ქა­ქუ­ცა­ზე...

სხვა­თა შო­რის, ქის­ტებ­ში ინა­ხე­ბო­და ემიგ­რა­ცი­ა­ში მყო­ფი ელიზ­ბარ მა­ყაშ­ვი­ლის ლექ­სე­ბი, რომ­ლე­ბიც ჩემს ახალ წიგნ­ში შევა. ამ ყვე­ლა­ფერს ვწერ­დი და ვცდი­ლობ­დი, ჩვე­ნი ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბი გა­და­მერ­ჩი­ნა, ამა­ში რა­ღაც პა­ტა­რა წვლი­ლი შე­მე­ტა­ნა. ჩვენ ისეთ ოჯახ­ში ვიზ­რდე­ბო­დით, სა­დაც ორი­ვე სამ­შობ­ლოს სიყ­ვა­რუ­ლი ერ­თნა­ი­რად გვას­წავ­ლეს. კი მე­რი­დე­ბა ასე­თი რა­ღა­ცე­ე­ბის თქმა ჩემს თავ­ზე, მაგ­რამ ერთხელ, იდუ­კა ჭინ­ჭა­რა­ულ­მა ჩემი სა­დღეგ­რძე­ლო და­ლია და ასე მი­თხრა, შენ არა მარ­ტო სა­უ­კე­თე­სო ქის­ტი ხარ, პირ­ველ რიგ­ში, სა­უ­კე­თე­სო ქარ­თვე­ლიც ხარო... ეს შე­ფა­სე­ბა ძა­ლი­ან სა­სი­ა­მოვ­ნო იყო ჩემ­თვის და უბედ­ნი­ე­რე­სი ვი­ყა­ვი. მარ­თლაც, მთე­ლი ჩემი ცხოვ­რე­ბა არ გან­მის­ხვა­ვე­ბია ეს ორი ერი. მარ­თა­ლია, ჩემი ეთ­ნი­კუ­რო­ბა იმით გა­ნი­სა­ზღვრე­ბა, რომ პირ­ველ რიგ­ში ჩე­ჩე­ნი ვარ, მაგ­რამ რო­გორც დედ­მა­მიშ­ვი­ლებს არ ან­სხვა­ვებ, ამ შემ­თხვე­ვა­ში მეც ისე და­მე­მარ­თა.

• "ბო­ლოს ისე გა­მო­ვი­და, ყვე­ლა ჩემი პატ­რო­ნი გახ­და“

რომ იტყვი­ან, ფუ­ლი­ა­ნი ან თა­ნამ­დე­ბო­ბის პირი პატ­რო­ნი არა­ვინ მყო­ლია, მაგ­რამ ძა­ლი­ან შე­მიყ­ვა­რა ქარ­თველ­მა ხალ­ხმა, ალ­ბათ ჩემი სა­ტე­ლე­ვი­ზიო გა­მოს­ვლე­ბით. როცა ლი­ტე­რა­ტუ­რის ინ­სტი­ტუ­ტში ას­პი­რანტ-გა­მომ­ძი­ებ­ლად ჩა­ვი­რი­ცხე, ოფი­ცი­ა­ლუ­რი გა­და­სა­ხა­დი 500 დო­ლა­რი იყო. ფული არას­დროს მქო­ნია, არც მა­შინ... ფი­ლო­ლო­გი­ის მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა დოქ­ტორ­მა, ამი­რან არა­ბულ­მა და ეთერ თა­თა­რა­ი­ძემ გა­და­მა­წყვე­ტი­ნეს დი­სერ­ტა­ცი­ის დაც­ვა.

ბა­ტონ­მა ამი­რან­მა მი­თხრა, რომ დი­რექ­ტორს და­ე­ლა­პა­რა­კე­ბო­და და თან­ხას თან­და­თან გა­და­ვიხ­დი­დი. მთე­ლი ცხოვ­რე­ბა გუ­რამ ბე­ნაშ­ვი­ლის ვალ­ში ვიქ­ნე­ბი, არ და­მა­ვი­წყდე­ბა, როცა თა­ვის­თან და­მი­ძა­ხა და მი­თხრა, დიდი პა­ტი­ვია, ჩვე­ნი ას­პი­რან­ტი რომ იქ­ნე­ბი და არა­ვი­თა­რი გა­და­სა­ხა­დი არ გექ­ნე­ბაო. ასე­თი გა­ჭირ­ვე­ბის დროს ასე­თი დახ­მა­რე­ბა ალ­ბათ ადა­მი­ა­ნო­ბის უმაღ­ლე­სი მწვერ­ვა­ლია. ბო­ლოს, მოხ­და ისე, რომ იქ გა­უქ­მდა დოქ­ტო­რან­ტუ­რა და სა­დოქ­ტო­რო დი­სერ­ტა­ცი­ის დაც­ვამ ტექ­ნი­კურ უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში მო­მი­წია. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, პატ­რო­ნი არა­ვინ მყავ­და, ბო­ლოს ისე გა­მო­ვი­და, ყვე­ლა ჩემი პატ­რო­ნი გახ­და. ამ ყვე­ლა­ფერს ნო­ვე­ლე­ბად ვწერ და ალ­ბათ გა­მოვ­ცემ. სირ­ცხვი­ლი იქ­ნე­ბა იმის თქმა, მე­მე­მუ­ა­რე­ბი დავ­წე­რო, მაგ­რამ იმ­დენ­მა რა­მემ გა­და­ი­ა­რა ჩემს თავ­ზე და ჩა­ი­ა­რა ჩემს თვალ­წინ, აუ­ცი­ლებ­ლად უნდა დავ­წე­რო, არა იმი­ტომ, რომ რა­მეს წარ­მო­ვად­გენ, არა­მედ, ყვე­ლამ მინ­და გა­ი­გოს, რა სა­ინ­ტე­რე­სო ამ­ბე­ბი გა­დამ­ხდა და რა სა­ოც­რე­ბაა ქარ­თულ-ქის­ტუ­რი ურ­თი­ერ­თო­ბის ფე­ნო­მე­ნი.

• "იმ დღი­დან ქვა და რკი­ნა გავ­ხდი“...

არ მიყ­ვარს ამ თე­მა­ზე სა­უ­ბა­რი, მით უფრო, მისი გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ. არც არას­დროს მი­სა­უბ­რია... მე და ომა­რი (მე­ქას მე­უღ­ლე, კავ­კა­სი­ის ხალ­ხთა ინ­ტეგ­რა­ცი­ის ფონ­დის ყო­ფი­ლი პრე­ზი­დენ­ტი უმარ იდი­გო­ვი- ნ.ფ.), ერთ-ერთი ქის­ტის დახ­მა­რე­ბით შევ­ხვდით სრუ­ლი­ად სხვა მიზ­ნით თბი­ლის­ში, დაჭ­რილს ვეხ­მა­რე­ბო­დით. მერე... ოჯა­ხიც შევ­ქმე­ნით. ჩეჩ­ნუ­რად უმა­რია, მე ქარ­თუ­ლად ვე­ძა­ხი ომარს... ცოტა რთუ­ლია ჩემ­თვის ამა­ზე ლა­პა­რა­კი.

ომა­რი სამ­ხედ­რო ქი­რურ­გი იყო და გი­ლა­ე­ვის პი­რა­დი ექი­მი. რუ­სეთ-ჩეჩ­ნე­თის ომის სა­ვე­ლე პი­რო­ბებ­ში, ხუ­თა­სამ­დე დაჭ­რილ მებ­რძოლს ჩა­უ­ტა­რა ურ­თუ­ლე­სი ქი­რურ­გი­უ­ლი ოპე­რა­ცია. სპეც­სამ­სა­ხუ­რებ­მა ორ­ჯერ მო­წამ­ლეს და სიკ­ვდილს ძლივს გა­და­ურ­ჩა. სა­მა­გი­ე­როდ, ჯან­მრთე­ლო­ბა შე­ერ­ყა. სას­ტიკ სენს ებ­რძო­და და ყვე­ლა­ზე სას­წა­უ­ლი მა­ინც ის იყო, რომ სი­ცო­ცხლის ბოლო დღე­ებ­ში მა­ინც გა­ბე­და, ძალა მო­იკ­რი­ბა და წა­ვი­და სამ­შობ­ლო­ში, 19 წლის და 19 დღის უნა­ხა­ვი მშობ­ლე­ბი ნახა და გროზ­ნო­ში გარ­და­იც­ვა­ლა, მგე­ლი­ვით მა­ინც სამ­შობ­ლო­ში მოკ­ვდა. ომარ­მა ერ­თა­დერ­თი ღამე გა­ა­ტა­რა მშობ­ლებ­თან, მერე 4 დღე რა­ნი­მა­ცი­ა­ში იყო და იქ აღეს­რუ­ლა. ჩემი მე­უღ­ლე 2018 წლის 15 ნო­ემ­ბერს გარ­და­იც­ვა­ლა და რუ­სუ­ლი სპეც­სამ­სა­ხუ­რე­ბი დღემ­დე იმას წე­რენ, ცო­ცხა­ლია და ჩემ­თან ერ­თად ან­ტი­რუ­სულ პო­ლი­ტი­კას ეწე­ვა. რას არ გვივ­რცე­ლე­ბენ... ომა­რი რომ გარ­და­იც­ვა­ლა, იმ დი­ლას მა­მამ­თილ­მა და­მი­რე­კა და მე­უბ­ნე­ბა, მექა, შვი­ლო, უმარს უნდა შე­უნ­დოო. ჩეჩ­ნებს თურ­მე ასე­თი წესი აქვთ - ქმა­რი როცა კვდე­ბა, ცოლს სთხო­ვენ შენ­დო­ბას. მე არ ვი­ცო­დი და გა­მიკ­ვირ­და, ვუ­თხა­რი, რა სჭირს ომარს ჩემი შე­სან­დო­ბა­რი-მეთ­ქი. მერე მულ­მა ამიხ­სნა, ომა­რი აღარ არი­სო. ერთი კი ვი­კივ­ლე, მაგ­რამ როცა ბავ­შვე­ბი შე­მოც­ვივ­დნენ ოთახ­ში, იმ დღი­დან ქვა და რკი­ნა გავ­ხდი...

სამი ქა­ლიშ­ვი­ლი გვყავს, დღე ისე არ გავა, მამა არ გა­იხ­სე­ნონ. უფ­რო­სი ქა­ლიშ­ვი­ლი 14 წლი­საა, მას მა­რი­ა­მი, შუ­ა­თა­ნას - მა­ლი­ქა (მა­მამ და­არ­ქვა) და უმ­ცროსს - მა­რი­ეთ (მა­რი­ტა) ჰქვი­ათ. ჩემს ქმარს ბიჭი კი უნ­დო­და, რო­გორც ყვე­ლა კავ­კა­სი­ელს, მაგ­რამ იტყო­და ხოლ­მე, რაც ღმერ­თმა გვი­წყა­ლო­ბა, იმას დავ­ჯერ­დე­თო. ჩეჩ­ნებს ახა­სი­ა­თებთ, რომ ბიჭი გვა­რის გამ­გრძე­ლე­ბე­ლია და მემ­კვიდ­რე უნდა ჰყავ­დეთ, ამით ამა­ყო­ბენ, თუმ­ცა ქა­ლის კულ­ტი ჩეჩ­ნებ­ში გა­მორ­ჩე­უ­ლია.

• "ქის­ტე­ბი, რომ­ლებ­მაც შექ­მნეს პან­კი­სის ხე­ო­ბის ის­ტო­რია“

მთე­ლი ჩემი შეგ­ნე­ბუ­ლი ცხოვ­რე­ბა სულ იმა­ზე მწყდე­ბო­და გული, რომ პან­კი­სელ ქის­ტებს არ ჰქონ­დათ ის­ტო­რია და გუ­ლით მინ­დო­და იმ ღვაწლ­მო­სილ ხალ­ხზე და­მე­წე­რა რამე, რომ­ლებ­მაც ამ ხე­ო­ბის ბოლო ორას­წლო­ვა­ნი ის­ტო­რია შექ­მნეს. წლე­ბი ვწერ­დი და ვაგ­რო­ვებ­დი იმ ადა­მი­ა­ნე­ბის ის­ტო­რი­ას, ვი­საც პან­კი­სე­ლე­ბის ცხოვ­რე­ბა­ში და ხე­ო­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა­ში მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ად­გი­ლი ეკა­ვათ, არ მინ­დო­და მთი ღვაწ­ლი და­კარ­გუ­ლი­ყო. ამა­ში, რა თქმა უნდა, დიდი წვლი­ლი მა­მა­ჩემს, ხასო ხან­გოშ­ვილ­სა და ხე­ო­ბის სხვა უხუ­ცე­სებს მი­უ­ძღვით. რომ არა ისი­ნი, მათ­ზე ამ­დენ ინ­ფორ­მა­ცი­ას ვერ შევ­კრებ­დი. წიგ­ნი და­ახ­ლო­ე­ბით 800 - გვერ­დი­ა­ნია და დიდი იმე­დი მაქვს, და­ი­ბეჭ­დე­ბა. მინ­დო­და, თა­ნა­ავ­ტო­რი მა­მა­ჩე­მი ყო­ფი­ლი­ყო, მაგ­რამ არაფ­რით დამ­თან­ხმდა. წიგნს ჰქვია "ქის­ტე­ბი, რომ­ლებ­მაც შექ­მნეს პან­კი­სის ხე­ო­ბის ის­ტო­რია“. ან­ტი­კუ­რი დრო­ი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი, ყვე­ლა­ფე­რია მას­ში თავ­მოყ­რი­ლი, მათი ყვე­ლა რთუ­ლი პე­რი­ო­დია ასა­ხუ­ლი... მო­თხრო­ბი­ლია რე­ა­ლუ­რი ამ­ბე­ბიც, რომ­ლე­ბიც ქარ­თვე­ლე­ბი­სა და ქის­ტე­ბის ურ­თი­ერ­თო­ბას ეხე­ბა. ჩემი მი­ზა­ნი იყო - არა­ვი­თა­რი ტყუ­ი­ლი, სრუ­ლი სი­მარ­თლე. ცხოვ­რე­ბაც არ ამი­გია ტყუ­ილ­ზე და ამით ვა­მა­ყობ...