დიდ­გო­რის ბრძო­ლა თა­ვი­სი მნიშ­ვნე­ლო­ბით, ყო­ველ­გვა­რი გა­და­ჭარ­ბე­ბის გა­რე­შე, გა­მორ­ჩე­უ­ლია სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ა­ში. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, დღემ­დე არ წყდე­ბა კა­მა­თი, სად მოხ­და ბრძო­ლა და რო­გორ წა­რი­მარ­თა იგი. ჩვე­ნი ქვეყ­ნის წარ­სუ­ლის ერთ-ერთ ყვე­ლა­ზე დიდ ბრძო­ლას და­ვი­თის მე­მა­ტი­ა­ნე სულ რა­ღაც 500 სი­ტყვას უთ­მობს და ეს ტექ­სტიც ზო­გა­დი ფრა­ზე­ბით არის გა­ჯე­რე­ბუ­ლი.

რამ­დე­ნა­დაც უნდა გა­გიკ­ვირ­დეთ, მე­მა­ტი­ა­ნე იმა­საც კი არ აღ­ნიშ­ნავს, სად მდე­ბა­რე­ობ­და საბ­რძო­ლო მოქ­მე­დე­ბა­თა მთა­ვა­რი ეპი­ცენ­ტრი. მისი ზო­გა­დი ფრა­ზა, რომ მტე­რი მო­ვი­და "თრი­ა­ლეთს, მან­გლის[ს] და დიდ­გორ­თა"და­ზუს­ტე­ბით არა­ფერს გვე­უბ­ნე­ბა ლო­კა­ლი­ზა­ცი­ის კუ­თხით. მოგ­ვი­ა­ნე­ბით თა­მა­რის ის­ტო­რი­კო­სი - "ის­ტო­რი­ა­ნი და­აზ­მა­ნი შა­რა­ვან­დედ­თა­ნის" ავ­ტო­რი უფრო აკონ­კრე­ტებს და "ძლე­ვაი საკ­ვირ­ვე­ლად" მო­ნათ­ლუ­ლი ბრძო­ლის ად­გი­ლად დიდ­გორს ასა­ხე­ლებს: შამ­ქორ­თან ბრწყინ­ვა­ლე გა­მარ­ჯვე­ბის შემ­დეგ "დრო­შა იგი ხა­ლი­ფა­სი, რო­მე­ლი მო­ი­ღო შალ­ვა ახალ­ცი­ხელ­მან, წარ­გზავ­ნა ესე მო­ნას­ტერ­სა დიდ­სა წი­ნა­შე ხა­ხუ­ლის აღ­მრთის მშობ­ლი­სა­სა, მსგავ­სად მა­მის პა­პი­სა მა­თი­სა. მა­შინ მას წა­რეგ­ზავ­ნა მოძრცÂლი­ქე­დი­სა­გან დორ­ბე­ზე სა­და­ყა­ის ძისა, ჟამ­თა დიდ­გორ­თა გაქ­ცე­ვი­სა­თა მა­ნი­ა­კი ოქ­რო­სა, შემ­კუ­ლი­თუ­ა­ლე­ბი­თა ძარ­ფა­სი­სა­თა".

დიდ­გო­რის სა­ხე­ლი შერყვნი­ლი ფორ­მით იხ­სე­ნი­ე­ბა ამ ბრძო­ლის შე­სა­ხებ არ­სე­ბულ უცხო­ურ წყა­რო­ებ­შიც. ქარ­თუ­ლი ის­ტო­რი­ოგ­რა­ფი­ის სამი ძი­რი­თა­დი მო­საზ­რე­ბა დიდ­გო­რის ბრძო­ლას სა­ინ­ტე­რე­სო წიგ­ნი მი­უ­ძღვნა სარ­გის კა­კა­ბა­ძემ, რო­მელ­შიც გა­მოთ­ქვა მო­საზ­რე­ბა, რომ ბრძო­ლა მოხ­და ვრცელ ველ­ზე სო­ფელ დიღ­მის მი­და­მო­ებ­ში. მკვლე­ვა­რი აღ­ნიშ­ნავს, რომ დიდ­გო­რის მთა­ზე, ხალ­ხუ­რი გად­მო­ცე­მით, ორი ბრძო­ლა გა­ი­მარ­თა. პირ­ვე­ლი ბრძო­ლა და­სავ­ლეთ (ზემო) დიდ­გორ­ზე, ხოლო მე­ო­რე, გა­დამ­წყვე­ტი - სო­ფელ დიღ­მის მი­და­მო­ებ­ში ე.წ. დიდ­გორ­წინ­ზე. აქვე არ­შე­იძ­ლე­ბა არ ვახ­სე­ნოთ ის ფაქ­ტი, რომ XVIII სა­უ­კუ­ნე­ში და უფრო ად­რეც, ტო­პო­ნი­მი "დიდ­გო­რი" მდი­ნა­რე დიღ­მის­წყლის რე­გი­ონ­ში არ დას­ტურ­დე­ბა. 1728 წელს ოს­მა­ლებ­მა აღ­წე­რეს თბი­ლი­სის ვი­ლა­ი­ე­თი და ყვე­ლა სო­ფე­ლი სპე­ცი­ა­ლურ "დავ­თარ­ში" შე­ი­ტა­ნეს. სო­ფელ დიღ­მის გარ­შე­მო იხ­სე­ნი­ე­ბა წო­დო­რე­თი, ვე­ძი­სი, კარ­სა­ნი, მუ­ხათ­გვერ­დი, თე­ლო­ვა­ნი, ნი­კუ­ლი, ყურ­ყუ­ტა, არ­მა­ზი. ოს­მალ­თათ­ვის სო­ფე­ლი დიდ­გო­რი უც­ნო­ბია. ვა­ხუშ­ტი ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლის მიერ შექ­მნილ რუ­კებ­ზეც საკ­მა­ოდ დაწ­ვრი­ლე­ბი­თაა აღ­წე­რი­ლი დიღ­მის ხე­ო­ბა, მაგ­რამ არც იგი ახ­სე­ნებს ამ ზო­ნა­ში ტო­პო­ნიმ "დიდ­გორს". ვფიქ­რობთ, ამ სა­ხელ­წო­დე­ბის სო­ფე­ლი (ე.წ. ქვე­მო­დიდ­გო­რი) გვი­ან­დე­ლი და­სახ­ლე­ბაა.

1972 წელს და­ი­ბეჭ­და დიდ­გო­რის ბრძო­ლი­სად­მი მი­ძღვნი­ლი შოთა მეს­ხი­ას ფრი­ად სა­ინ­ტე­რე­სო გა­მოკ­ვლე­ვა - "ძლე­ვაი საკ­ვირ­ვე­ლი", რო­მელ­შიც მთლი­ა­ნო­ბა­ში XI სა­უ­კუ­ნის მი­წუ­რუ­ლი­სა და XII სა­უ­კუ­ნის პირ­ვე­ლი მე­ო­თხე­დის სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­აა გად­მო­ცე­მუ­ლი. ძი­რი­თა­დი ბრძო­ლის ად­გი­ლად შოთა მეს­ხია ზემო დიდ­გორს მი­იჩ­ნევს, ნიჩ­ბი­სის წყლის სა­თა­ვე­ე­ბის მი­და­მოს (დღე­ვან­დე­ლი დიდ­გო­რის მე­მო­რი­ა­ლის­მიმ­დე­ბა­რე ტე­რი­ტო­რია), თუმ­ცა იქვე აღ­ნიშ­ნავს, რომ მტრის ჯა­რის "მე­ო­რე ნა­წილ­მა კი­დევ, დიდ­გო­რის კალ­თე­ბი­დან შე­მო­სულ­მა, დიღ­მის ხე­ო­ბა და­ი­ჭი­რა. ასე რომ, მტრის ლაშ­ქრით გა­ივ­სო რო­გორც ზემო, ასე­ვე ქვე­მო დიდ­გო­რი, რო­მელ­თაც და­ვი­თის ის­ტო­რი­კო­სი ერთ გე­ოგ­რა­ფი­ულ პუნ­ქტად მო­იხ­სე­ნი­ებს, ოღონდ მრავ­ლო­ბი­თი რი­ცხვით - "დიდ­გორ­ნი". დიდ­გო­რის ბრძო­ლის ლო­კა­ლი­ზა­ცი­ას მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ად­გი­ლი ეთ­მო­ბა 1973 წელს გა­მო­ცე­მულ ქვე­ლი ჩხა­ტა­რა­იშ­ვი­ლი­სა და ივა­ნე შა­იშ­მე­ლაშ­ვი­ლის წიგნ­ში - "დიდ­გო­რის ბრძო­ლა". შე­სა­ბა­მი­სი ნარ­კვე­ვი ეკუთ­ვნის ივა­ნე შა­იშ­მე­ლაშ­ვილს, რო­მელ­მაც ბრძო­ლის ად­გი­ლად შე­მო­სა­ზღვრა დიდ­გო­რის ქე­დის ჩრდი­ლო­ე­თი მო­ნაკ­ვე­თი, რო­მე­ლიც ერთი მხრივ კოშ­კა­ყე­ლის ქედს სწვდე­ბო­და, ხოლო აღ­მო­სავ­ლე­თით - ნიჩ­ბი­სის ხევს. მეც­ნი­ე­რის თქმით, ქარ­თუ­ლი არ­მი­ის გან­ლა­გე­ბის­თვის დიდ­გო­რის ქე­დი­დან რომ გა­გე­ხე­და, ისე­თი შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბა დაგ­რჩე­ბო­და, თით­ქოს იგი ორ მთას შუა ტყით და­ბუ­რულ ხე­ო­ბა­ში იყო გან­ლა­გე­ბუ­ლი."არ­მია, რო­მე­ლიც ესო­დენ გა­დამ­წყვე­ტი მნიშ­ვნე­ლო­ბის ბრძო­ლის წინ ერთ ხე­ო­ბა­ში მო­ემ­წყვდე­ო­და, და­ვით აღ­მა­შე­ნებ­ლის სარ­დლო­ბის ღირ­სი არ იქ­ნე­ბო­დაო", - დას­ძენს მეც­ნი­ე­რი.

ასევე დაგაინტერესებთ

06:28 / 08-02-2017

დავით აღმაშენებელი ყველა დროის 10 საუკეთესო სამხედრო გენერალს შორის

02:54 / 27-06-2016

დავით აღმაშენებლის მონეტა - უნიკალური ფულის ერთეული, რომელიც ბრიტანეთის მუზეუმშია დაცული

18:18 / 26-02-2019

როგორ სელფს გადაიღებდა დავით აღმაშენებელი დიდგორის ბრძოლის წინ - "ისტორიული სელფები", რომლებმაც "ფეისბუქი" აალაპარაკა

ამ მსჯე­ლო­ბას თუ მივ­ყვე­ბით, და­ვით IV აღ­მა­შე­ნე­ბელს და­უ­კა­ვე­ბია ტე­რი­ტო­რია ნიჩ­ბი­სის ხე­ვის სა­თა­ვე­ე­ბის მიმ­დე­ბა­რედ. აქ­ვეა კოშ­კა­ყე­ლის ქედი და მის სამ­ხრე­თით სა­კურ­თხი­სის მწვერ­ვა­ლი. ამ ად­გი­ლებ­ში საბ­რძო­ლო ველი,ფაქ­ტობ­რი­ვად, არ არ­სე­ბობს. ეს არის პა­ტა­რა მთე­ბის მთე­ლი სის­ტე­მა, თა­ვი­სი ხე­ვე­ბით, რომ­ლე­ბი­ცერ­თმა­ნეთს უკავ­შირ­დე­ბა ვიწ­რო გა­სას­ვლე­ლე­ბით. იმ რა­ო­დე­ნო­ბის არ­მი­ას, რო­მე­ლიც შე­იძ­ლე­ბა დიდ­გორ­ზე­ყო­ფი­ლი­ყო თავ­მოყ­რი­ლი, ამ სივ­რცე­ზე მოძ­რა­ო­ბა გა­უ­ჭირ­დე­ბო­და.

რაც მთა­ვა­რია, ვი­ცით, რომ და­ვით­მა მთელ ბრძო­ლას 3 სა­ა­თი მო­ან­დო­მა. მე­ტიც, მე­მა­ტი­ა­ნე აღ­ნიშ­ნავს, რომ "და­ვი­თი­სი ესე­ო­დენ­თა მი­მართ წინა-გან­წყო­ბა სამ ჟა­მადმდე იყო, და ვერ­ცა პირ­ველ­სა კუ­ე­თე­ბა­სა შე­უძ­ლეს წინა-დადგრო­მად". ამ მი­ნიშ­ნე­ბით ისე გა­მო­დის, რომ მტერ­მა ვერ შეძ­ლო პირ­ვე­ლი შე­ტა­კე­ბის გაძ­ლე­ბა და უკუ­იქ­ცაო. ფაქ­ტია, ქარ­თველ­თა პო­ზი­ცია იმ­დე­ნად ხელ­საყ­რე­ლი იყო, რომ მათ­მა სამ­ხედ­რო მა­ნევ­რმა მო­წი­ნა­აღ­მდე­გე და­ფან­ტა და უკუ­აქ­ცია. ივა­ნე შა­იშ­მე­ლაშ­ვი­ლის მიერ შე­მო­თა­ვა­ზე­ბუ­ლი ად­გი­ლი კი ასეთ სა­ხარ­ბი­ე­ლო პო­ზი­ცი­ად ვერ ჩა­ით­ვლე­ბა. ჯერ ერთი, სა­ნამ ამ ად­გი­ლას მი­ვი­დო­და ილ-ღაზი, მის მზვე­რა­ვებს უნდა და­ე­კა­ვე­ბი­ნათ დიდი თო­ნეთ-მო­ხი­სის მი­და­მო­ე­ბი­დან კოშ­კა­ყე­ლის ქე­დამ­დე არ­სე­ბუ­ლი სივ­რცე.

მხო­ლოდ ასე შეძ­ლებ­და მტე­რი მი­სუ­ლი­ყო და­ვი­თის ბა­ნა­კამ­დე. ეს კი 12-14-კი­ლო­მეტ­რი­ა­ნი მო­ნაკ­ვე­თია. ამ ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე არ­სე­ბუ­ლი მთე­ბი მთლი­ა­ნად ბა­ტო­ნობს მთელ არე­მა­რე­ზე. რა გა­მო­დის, მტრის­თვის ხე­ლის გულ­ზე მო­ჩან­და ქარ­თველ­თა ბა­ნა­კი. ამა­სო­ბა­ში კო­ა­ლი­ცი­ის სამ­ხედ­რო ნა­წი­ლე­ბის მარ­ში­რე­ბაც უნდა და­წყე­ბუ­ლი­ყო. ფაქ­ტობ­რი­ვად, თურქ-სელ­ჩუ­კე­ბი და­ე­უფ­ლე­ბოდ­ნენ დიდ­გო­რის მთის 1800-მეტ­რი­ან სი­მაღ­ლეს და იმ პა­ტა­რა გო­რა­კებს, რო­მე­ლიც გრძელ­დე­ბა კოშ­კა­ყე­ლის ქე­დამ­დე და­ნიჩ­ბი­სის ხე­ვის სა­თა­ვე­ე­ბამ­დე. ასეთ სი­ტუ­ა­ცი­ა­ში ილ-ღაზი ეუფ­ლე­ბო­და სტრა­ტე­გი­ულ სი­მაღ­ლე­ებს და გა­მო­რი­ცხუ­ლია, თურქ-სელ­ჩუ­კებს ქარ­თველ­თა პირ­ველ­სა­ვე დარ­ტყმი­სას ზურ­გი ექ­ცი­ათ. დიდ­გო­რის ბრძო­ლის მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის შე­სა­ხებ აბ­სო­ლუ­ტუ­რად გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი მო­საზ­რე­ბა გა­მოთ­ქვა სოსო მარ­გიშ­ვილ­მა თა­ვის წიგნ­ში "მი­თე­ბი და რე­ა­ლო­ბა და­ვით აღ­მა­შე­ნებ­ლის მე­ფო­ბის შე­სა­ხებ". ამ ნაშ­რო­მის გა­მოს­ვლას სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­ში ნამ­დვი­ლად არა­ერ­თგვა­რო­ვა­ნი რე­აქ­ცია მოჰ­ყვა. სოსო მარ­გიშ­ვი­ლის მო­ნოგ­რა­ფი­ა­ში ყვე­ლა­ზე სა­კა­მა­თო მო­ნაკ­ვე­თია დიდ­გო­რის ბრძო­ლის ლო­კა­ლი­ზა­ცი­ი­საა და მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის სა­კი­თხი. ბრძო­ლის ად­გილ­თან და­კავ­ში­რე­ბით ავ­ტო­რი წერ­და:

"ჩვე­ნი აზ­რით, ბრძო­ლის ზუს­ტი, ერთი კონ­კრე­ტუ­ლი ად­გი­ლის ლო­კა­ლი­ზე­ბა არ არის სა­ჭი­რო, რად­გან ამ მი­და­მო­ებ­ში ერთ ად­გი­ლას დაჯ­გუ­ფე­ბუ­ლი ორი არ­მი­ის კომ­პაქ­ტუ­რი ბრძო­ლის გა­მარ­თვა არ იყო შე­საძ­ლე­ბე­ლი და ასე­თი ხა­სი­ა­თის ბრძო­ლა აქ ვერ მოხ­დე­ბო­და... დიდ­გო­რის მი­და­მო­ე­ბის რე­ლი­ე­ფის თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბე­ბი, პრაქ­ტი­კუ­ლად, უშ­ვებს ერ­თა­დერ­თშე­საძ­ლებ­ლო­ბას, მომ­ხდა­რი­ყო ჩა­საფ­რე­ბი­თი ბრძო­ლის ორ­გა­ნი­ზე­ბა სა­მარ­შო კო­ლო­ნით მოძ­რა­ვი მუს­ლი­მუ­რი არ­მი­ის წი­ნა­აღ­მდეგ (რაც სავ­სე­ბით ეთან­ხმე­ბა წე­რი­ლო­ბი­თი წყა­რო­ე­ბის ჩვე­ნე­ბებს). ეს კი იმას ნიშ­ნავს, რომ ბრძო­ლის ად­გი­ლი არ შე­იძ­ლე­ბა ყო­ფი­ლი­ყო ერთი კომ­პაქ­ტუ­რი მო­ნაკ­ვე­თი, იგი უნდა მომ­ხდა­რი­ყო სა­მარ­შო კო­ლო­ნის გაშ­ლის გარ­კვე­ულ სიგ­რძე­ზე... ბრძო­ლა მუს­ლი­მე­ბის­თვის იყო მო­უ­ლოდ­ნე­ლი და, შე­სა­ბა­მი­სად, და­ვით აღ­მა­შე­ნებ­ლის არ­მი­ის თავ­დას­ხმი­სას ისი­ნი ბრძო­ლის­თვის აბ­სო­ლუ­ტუ­რად მო­უმ­ზა­დებ­ლე­ბი უნდა ყო­ფი­ლიყ­ვნენ".

ავ­ტორს მი­აჩ­ნია, რომ ქარ­თვე­ლე­ბი ილ-ღა­ზის ლაშ­ქარს მარ­ში­რე­ბი­სას და­ესხნენ თავს და რომ და­ვით­მა ვე­რეს ხე­ო­ბა­ში მო­უ­წყო მათ ჩა­საფ­რება. ილ-ღაზი,სა­ერ­თოდ, დიდი მხე­დარ­თმთავ­რუ­ლი ნი­ჭით არ გა­მო­ირ­ჩე­ო­და, მაგ­რამ არც იმ­დე­ნად გუ­ლუბ­რყვი­ლო უნდა ყო­ფი­ლი­ყო, რომ თბი­ლი­სის­კენ მი­მა­ვა­ლი გზის სა­გან­გე­ბოდ დაზ­ვერ­ვის გა­რე­შე ჯა­რის მოძ­რა­ო­ბა და­ე­წყო. სა­ერ­თოდ, შუა სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში, რო­გორც წესი, ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი მოვ­ლე­ნა იყო, მარ­ში­რე­ბის და­წყე­ბამ­დე რამ­დე­ნი­მე­ა­თა­სი­ა­ნი მზვე­რავ­თა რაზ­მის მიერ გზის სა­გულ­და­გუ­ლოდ შე­მოწ­მე­ბა. ვე­რეს ხე­ო­ბა საკ­მა­ოდ ვიწ­როა იმის­თვის, რომ აქ რა­ი­მე დიდი ბრძო­ლა გა­მარ­თუ­ლი­ყო.

სოსო მარ­გიშ­ვი­ლი წერს:

"12აგ­ვის­ტოს დი­ლით, რო­დე­საც ილ-ღა­ზის არ­მია მან­გლი­სის მი­და­მო­ე­ბი­დან სოფ­ლე­ბის, მო­ხი­სი-შამ­თა-დრე-ღვე­ვის გავ­ლით, მარ­შით მი­ე­მარ­თე­ბო­და ვე­რეს ხე­ო­ბის­კენ, ქარ­თუ­ლი არ­მი­ის ქვე­ი­თი ნა­წი­ლე­ბი ჩა­საფ­რე­ბულ­ნი იყ­ვნენ სო­ფელ ღვე­ვის ჩრდი­ლო­ე­თით, მდი­ნა­რე ვე­რეს შე­ნა­კა­დის დიდ­გო­რის ქედ­თან შე­ერ­თე­ბის ად­გი­ლას... ვე­რეს ხე­ო­ბის­კენ მი­მა­ვალ მტრის კო­ლო­ნის ავან­გარდს, სა­დღაც სო­ფელ ღვე­ვის­მი­და­მო­ებ­ში თავს და­ეს­ხა გზის სი­ახ­ლო­ვეს წი­ნას­წარ ჩა­საფ­რე­ბუ­ლი ქარ­თველ ცხე­ნო­სან­თა მცი­რე­რი­ცხო­ვა­ნი რაზ­მი, რო­მე­ლიც ხან­მოკ­ლე ბრძო­ლის შემ­დეგ უკუ­იქ­ცა დიდ­გო­რის ქე­დის­კენ მდი­ნა­რე ვე­რეს შე­ნა­კად­ზე გა­მა­ვა­ლი გზით. იქით, სა­დაც მო­წყო­ბი­ლი იყო ქვე­ით­თა ჩა­საფ­რე­ბა... იმის პა­რა­ლე­ლუ­რად, რო­დე­საც და­ი­წყო ავან­გარ­დზე თავ­დას­ხმა... და­ვით აღ­მა­შე­ნე­ბელ­მა და­ი­წყო ცხე­ნო­სან­თა რაზ­მე­ბის გა­მოყ­ვა­ნა ნიჩ­ბი­სის­წყლის სა­თა­ვე­ე­ბი­დან მო­ხი­სი-ნა­ო­ხა­რის მი­მარ­თუ­ლე­ბით შე­ტე­ვის სა­წყის პო­ზი­ცი­ებ­ზე... ილ-ღაზი ფაქ­ტობ­რი­ვად გა­მო­უ­ვალ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში აღ­მოჩ­ნდა... შე­დე­გი ასე­თი შე­ტე­ვი­სა იქ­ნე­ბო­და მხო­ლოდ ერთი: მუს­ლიმ­თა სა­მარ­შო კო­ლო­ნის რამ­დე­ნი­მე ნა­წი­ლად გა­პო­ბა,მო­წი­ნა­აღ­მდე­გის მე­ომ­რე­ბის უსის­ტე­მოდ ერ­თმა­ნეთ­ში არე­ვა, ჭყლე­ტი­სა და ქა­ო­სის წარ­მოქ­მნა და ლო­კა­ლუ­რი ალ­ყის კე­რე­ბის გა­ჩე­ნა...

კო­ა­ლი­ცი­უ­რი არ­მია სავ­სე­ბით და­კარ­გავ­და მარ­თვის უნარს და­დარ­ჩე­ბო­და მხო­ლოდ ერთი არ­ჩე­ვა­ნი, ბრძო­ლის ვე­ლი­დან გაქ­ცე­ვა".

ავ­ტო­რის მიერ რე­კონ­სტრუ­ი­რე­ბუ­ლი ბრძო­ლის მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბა კრი­ტი­კას ვერ უძ­ლებს. ამ სა­კი­თხზე ვრცლად ჩვენს მო­ნოგ­რა­ფი­ა­ში ვი­სა­უბ­რებთ.

აქ მხო­ლოდ აღ­ვნიშ­ნავთ, რომ ისე­თი შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბა გვექ­მნე­ბა, რომ სოსო მარ­გიშ­ვი­ლი ნაკ­ლე­ბად იც­ნობ­და დიდ­გო­რი­სა და მდი­ნა­რე ვე­რეს ხე­ო­ბას. ილ-ღა­ზის კო­ა­ლი­ცი­ის შეს­ვლა ვე­რეს ხე­ო­ბა­ში თვით­მკვლე­ლო­ბის ტოლ­ფა­სი იყო, რად­გა­ნაც ბე­თა­ნი­ამ­დე მთელ ხე­ო­ბა­ზე ბა­ტო­ნობს მდი­ნა­რის მარ­ჯვნივ აზი­დუ­ლი მთა­თა სის­ტე­მა, რო­მელ­ზეც მდე­ბა­რე­ობს სო­ფე­ლი ორ­ბე­თი და წვე­რი. ამ სტრა­ტე­გი­უ­ლი სი­მაღ­ლე­ე­ბის ფლო­ბა ქარ­თვე­ლებს სა­შუ­ა­ლე­ბას მის­ცემ­და, უკვე ხე­ო­ბის და­სა­წყის­ში ილ-ღა­ზის ჯა­რის­თვის სე­რი­ო­ზუ­ლი პრობ­ლე­მა შე­ექ­მნათ.

სა­კი­თხა­ვია, რო­მე­ლი სარ­და­ლი შე­იყ­ვან­და ჯარს ასეთ ვიწ­რობ­ში, რო­დე­საც სხვა არ­ჩე­ვა­ნი არ­სე­ბობ­და. რო­დე­საც ვსა­უბ­რობთ იმ ფაქ­ტზე, რომ ჯარი ვე­რეს ხე­ო­ბით თბი­ლი­სის­კენ გაჭ­რას აპი­რებ­და, ვგუ­ლის­ხმობთ იმა­საც, რომ სამ­ხედ­რო ნა­წი­ლებს მთე­ლი ხე­ო­ბა უნდა გა­ევ­ლოთ, თით­ქმის ბა­გებ-სა­ბურ­თა­ლომ­დე. სამ­ხედ­რო თვალ­საზ­რი­სით, არც ვე­რეს ხე­ო­ბის ჩა­კეტ­ვა წარ­მო­ად­გენ­და სიძ­ნე­ლეს და ბე­თა­ნია-წყნე­თის ხაზ­ზე ხომ მტრის გა­სა­ნად­გუ­რებ­ლად იდე­ა­ლუ­რი გა­რე­მო იქ­მნე­ბო­და.ამის გამო იყო, რომ სა­ქარ­თვე­ლო­ში სა­ლაშ­ქროდ შე­მო­სუ­ლი მტე­რი ვე­რეს ხე­ო­ბას, ფაქ­ტობ­რი­ვად, არი­ყე­ნებ­და და ამას თა­ვი­სი ახ­სნა აქვს - აქ არ­სე­ბუ­ლი სა­კო­მუ­ნი­კა­ციო არ­ტე­რია საკ­მა­ოდ მო­უ­ხერ­ხე­ბე­ლი იყო სამ­ხედ­რო მა­ნევ­რი­რე­ბის­თვის. ამ­დე­ნად, ქარ­თულ ის­ტო­რი­ოგ­რა­ფი­ა­ში არ­სე­ბობს ძი­რი­თა­დად სამი მო­საზ­რე­ბა:

• ბრძო­ლა მოხ­და­სო­ფელ დიღ­მის ზე­მოთ არ­სე­ბულ ველ­ზე;
• ილ-ღაზი და­ვით­მა და­ა­მარ­ცხა ნიჩ­ბი­სის ხე­ვის სა­თა­ვე­ებ­თან, და­ახ­ლო­ე­ბით დღე­ვან­დე­ლი მე­მო­რი­ა­ლის მი­და­მო­ებ­ში;
• ქარ­თვე­ლე­ბი მტერს თავს და­ესხნენ ვე­რეს­ხე­ო­ბა­ში მარ­ში­რე­ბი­სას, ასე­ვე, მოგ­ვი­ა­ნე­ბით მთელ კო­ლო­ნას მან­გლი­სამ­დე.

რას მოგ­ვი­თხრო­ბენ წყა­რო­ე­ბი დიდ­გო­რის ბრძო­ლის სა­ერ­თა­შო­რი­სო მნიშ­ვნე­ლო­ბა­ზე ისიც მე­ტყვე­ლებს, რომ მის შე­სა­ხებ სხვა­დას­ხვა ქვეყ­ნის მე­მა­ტი­ა­ნე­ნი მოგ­ვი­თხრო­ბენ. და­ვი­თის ის­ტო­რი­კო­სის გარ­და, ამ ბრძო­ლის შე­სა­ხებ ცნო­ბე­ბი და­ცუ­ლი აქვს: გო­ტიე კან­ცლერს, მათე ურ­ჰა­ელს, ალ-ფა­რიკს, ქე­მალ ად-დინს, იბნ ალ-ასირს, სა­მუ­ე­ლა­ნელს, სმბატ სპა­რა­პეტს, მხი­თარ აი­რი­ვა­ნელს, ვარ­დან­სა და სხვებს.მი­უ­ხე­და­ვად ასე­თი მრა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბი­სა, უნდა ვა­ღი­ა­როთ, რომ ქარ­თვე­ლი ავ­ტო­რის გარ­და (ისიცმხო­ლოდ ვა­რა­უ­დი შე­იძ­ლე­ბა გა­მო­ით­ქვას, იმ­ყო­ფე­ბო­და თუ არა ჩვე­ნი მე­მა­ტი­ა­ნე ბრძო­ლის ად­გი­ლას,თუმ­ცა მისი მო­ნა­თხრო­ბი­დან უფრო ისე­თი შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბა გვრჩე­ბა, რომ ის არ უნდა ყო­ფი­ლი­ყო დიდ­გორ­ზე გა­დამ­წყვეტ მო­მენ­ტში), ზე­მოთ ჩა­მოთ­ვლილ მე­მა­ტი­ა­ნე­თა­გან მხო­ლოდ ერთი - ალ-ფა­რი­კი იმ­ყო­ფე­ბო­და­დიდ­გო­რის ბრძო­ლის ად­გი­ლას. და­ნარ­ჩე­ნე­ბი გად­მო­ცე­მულ ამ­ბებს ახ­მო­ვა­ნე­ბენ. რაც შე­ე­ხე­ბა არაბ­მე­მა­ტი­ა­ნეს, მან თა­ვი­სი თვა­ლით და­ათ­ვა­ლი­ე­რა დიდ­გო­რის მი­და­მო­ე­ბი და, სა­ვა­რა­უ­დოდ, ქარ­თველ­თან­მხლებ პირ­თა წყა­ლო­ბით სა­ინ­ტე­რე­სო მი­ნიშ­ნე­ბე­ბი დაგ­ვი­ტო­ვა. ალ-ფა­რი­კის ცნო­ბა შე­უც­ვლე­ლია,რად­გა­ნაც იგი სა­ქარ­თვე­ლო­ში მოგ­ზა­უ­რობ­და დიდ­გო­რის ბრძო­ლი­დან სულ რა­ღაც 33 წლის შემ­დეგ და ამდროს ყვე­ლას კარ­გად ახ­სოვ­და "ძლე­ვაი საკ­ვირ­ვე­ლის" ამ­ბე­ბი. მე­ტიც, ამ მოვ­ლე­ნის მო­ნა­წი­ლე­თა­უმ­რავ­ლე­სო­ბა ჯე­რაც ცო­ცხა­ლი უნდა ყო­ფი­ლიყ­ვნენ. თა­ვად ალ-ფა­რი­კის მო­ნა­თხრო­ბით, მის დე­მეტ­რე I-თან­ყოფ­ნის დროს დიდ­გორ­ზე ტყვედ აყ­ვა­ნი­ლი არა­ბი ამი­რი სა­ქარ­თვე­ლოს ერთ-ერთ ცი­ხე­ში ჰყო­ლი­ათ და­ტუ­სა­ღე­ბუ­ლი. აი, რას მოგ­ვი­თხრობს ალ-ფა­რი­კი დიდ­გო­რის ბრძო­ლის ად­გი­ლის შე­სა­ხებ: "გა­მო­ვი­და მეფე და­ვი­თი და მას­თან ერ­თად ძე მისი დი­მიტ­რი და­სავ­ლე­თის მხრი­დან დიდი ლაშ­ქრით და­ეშ­ვა მათ წი­ნა­აღ­მდეგ ამ მთი­დან მა­შინ, რო­დე­საც ისი­ნი მთის ძირ­ში იყ­ვნენ და ჯერ არ მო­სუ­ლი­ყო ლაშ­ქა­რი არც სულ­ტან თოღ­რულ ბე­გი­სა, არც შამს ად-დავ­ლა ალ-აჰ­ბა­დი­სა და მის თან­მხლებ­თა. ქარ­თვე­ლე­ბი და მუს­ლი­მე­ბი შე­ებ­რძოლ­ნე­ნე რთმა­ნეთს დიდი ბრძო­ლით, და­მარ­ცხდა ნაჯმ ად-დინი. დი­დძა­ლი ხალ­ხი ამო­უ­ხო­ცეს. ურ­წმუ­ნო­ებ­მა(ქარ­თვე­ლებ­მა) ხელთ იგ­დეს დიდი ნა­დავ­ლი. ნაჯმ ად-დინი და დუბაჲსი მცი­რე რაზ­მით გა­იქ­ცნენ, ისე რომ, დარ­ჩნენ ქარ­თვე­ლებ­თან ტყვე­ე­ბი ჩვენს დრომ­დე. მე ვნა­ხე ამ ბრძო­ლის ველი, რო­დე­საც ჩა­ვე­დით­ბი­ლისს 548 წელს (1253/1254) და გავ­ჩერ­დი იქ, შემ­დეგ შე­ვე­დი აფხაზ­თა მე­ფის სამ­სა­ხურ­ში და­დავ­რჩი მას­თან". ამ ცნო­ბი­დან ძა­ლი­ან სა­ინ­ტე­რე­სოა ორი დე­ტა­ლი:

1. და­ვი­თი "და­ეშ­ვა მათ წი­ნა­აღ­მდეგ ამ მთი­დან მა­შინ, რო­დე­საც ისი­ნი მთის ძირ­ში იყ­ვნე­ნო".

2. "მე ვნა­ხე ამ ბრძო­ლის ველი, რო­დე­საც ჩა­ვე­დი თბი­ლის­შიო".

რო­გორც ვხე­დავთ, ბრძო­ლა მომ­ხდა­რა მთის ძირ­ში არ­სე­ბულ ველ­ზე. ალ-ფა­რი­კი ახ­სე­ნებს ველს - არამ­თას, ხე­ო­ბას, ვიწ­რობს, არა­მედ ველს, რო­მე­ლიც მთის ძირ­შია გაშ­ლი­ლი და თა­ნაც ისე, რომ ამ მთი­დან შე­საძ­ლე­ბე­ლია სამ­ხედ­რო მოქ­მე­დე­ბე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა, ანუ დაშ­ვე­ბა და მტერ­ზე თავ­დას­ხმა .სად მდე­ბა­რე­ობ­და დიდ­გო­რის ველი და ბრძო­ლის ად­გი­ლი ერთ-ერთი მთა­ვა­რი შე­კი­თხვა, რო­მე­ლიც წარ­მო­ი­შო­ბა დიდ­გო­რის ბრძო­ლის ად­გი­ლის ლო­კა­ლი­ზა­ცი­ი­სას, არის ის, თუ სად უნდა ვე­ძი­ოთ დიდ­გო­რის ველი.

არა­და, აშ­კა­რაა, რომ ბრძო­ლა მოხ­და ველ­ზე.

ალ-ფა­რი­კის მი­ნიშ­ნე­ბა ერთ-ერთი მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი საყ­რდე­ნია სა­კი­თხზე მსჯე­ლო­ბი­სას. მე­ო­რე, ასე­ვე მთა­ვა­რი ამო­სა­ვა­ლი უნდა იყოს ის დე­ტა­ლი, თუ შუა სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში რა ად­გილს უწო­დებ­დნენ დიდ­გო­რის მთას და იყო თუ არა ამ მი­და­მო­ებ­ში ველი. თა­ვი­დან­ვე უნდა ით­ქვას, რომ დიდ­გო­რი რამ­დე­ნი­მე­კი­ლო­მეტ­რი­ა­ნი მთა­თა სის­ტე­მა იყო. იგი ოდით­გან­ვე მე­ფე­თა სა­ზა­ფხუ­ლო სამ­ყო­ფელს წარ­მო­ად­გენ­და. ეს რე­ა­ლო­ბა არ­სე­ბობ­და გვი­ან შუ­ა­სა­უ­კუ­ნე­ე­ბამ­დე.

1634 წლის სი­გე­ლით, როს­ტომ მეფე ყორ­ღა­ნაშ­ვილს "წე­ლი­წად­ში ერთხელ დიდ­გორ­ზე­სა­მას­პინ­ძლოს მორ­თმე­ვას" აკის­რებს. ვა­ხუშ­ტი ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლი დიდ­გო­რად საკ­მა­ოდ ვრცელ ტე­რი­ტო­რი­ას მო­ი­აზ­რებ­და:

"ხოლო მთა დიდ­გო­რი­სა არს მა­ღა­ლი და თხემ­თა უტყეო, კალ­თა­თა ტყი­ა­ნი, ბა­ლახ-ყუ­ა­ვი­ლი­თა­და წყა­რო­ე­ბი­თა შემ­კუ­ლი, ნა­დირ­ნი მრა­ვალ­ნი. აქა არს წყა­რო - ცი­ვე­ბით გაყ­ვით­ლე­ბულ­მან უკე­თუ სუ­ას­და და­ი­ბა­ნოს პირი, წამს გა­ნჰ­კურ­ნებს. იყო ძუ­ე­ლად მე­ფე­თა სად­გუ­რი ზა­ფხულს, აწ არს მე­ფე­თა­ცხენ­თა საბ­მუ­რი ზა­ფხულს. არს მრა­ვალ­თა ად­გილ­თა მჭუ­რე­ტე­ლი. ამი­სი ჩდი­ლოთ კერ­ძი მე­ო­თხე სად­რო­შო­სი,ხოლო სამ­რით კერ­ძი ამის სად­რო­შო­სი". მე­მა­ტი­ა­ნე შე­მო­სა­ზღვრავს დიდ­გო­რის ტე­რი­ტო­რი­ა­საც. სამ­ხრეთ-აღ­მო­სავ­ლეთ მო­ნაკ­ვე­თის აღ­წე­რი­სას აღ­ნიშ­ნავს...

ამ ცნო­ბე­ბი­დან ნათ­ლად ჩანს, რომ სო­ფე­ლი მო­ხი­სი დიდ­გორ­ზეა, მის ნა­წილს წარ­მო­ად­გენს. რო­გორც აღი­ნიშ­ნა, ეს სო­ფე­ლი დიდ­გო­რის ნა­ხე­ვარ­წრი­უ­ლი ქე­დის სამ­ხრეთ ფერ­დობ­ზე მდე­ბა­რე­ობს, რომ­ლის სამ­ხრეთ, სამ­ხრეთ-აღ­მო­სავ­ლეთ და აღ­მო­სავ­ლეთ მი­მარ­თუ­ლე­ბით ვრცე­ლი ვე­ლია. ეს გახ­ლავთ პირ­ვე­ლი ტე­რა­სა, რომ­ლი­და­ნაც ჩავ­დი­ვართ დიდი თო­ნე­თის მი­მარ­თუ­ლე­ბით. ამ ორი ტე­რა­სის დო­ნე­ებს შო­რის გან­სხვა­ვე­ბა კი და­ახ­ლო­ე­ბით 200-220 მეტ­რია.1551 წელს შედ­გე­ნილ თბი­ლი­სის სი­ო­ნი­სად­მი პატ­რონ რა­მა­ზის "შე­წი­რუ­ლე­ბის წიგნ­ში" ვკი­თხუ­ლობთ:

"მო­გახ­სე­ნეთ თქუ­ენ, სა­ში­ნელ­სა და ცათა მო­ბა­ძავ­სა, ქა­ლაქს სი­ონ­თა ღმრთის­მშო­ბელ­სა მცი­რე ესე შე­მო­სა­წი­რა­ვი - დიდ­გორ­ზე სო­ფე­ლი ფი­ცხი­სი მი­სის მთი­თა, ბა­რი­თა, წყლი­თა, წის­ქვი­ლი­თა, სახ­ნა­ვი­თა,სა­თი­ბი­თა, ქო­რი­თა, მი­მი­ნო­თა და ყოვ­ლის მი­სის სა­მარ­თლი­ა­ნის სამ­ძღვრი­თა, ხელ­შე­უ­ვა­ლად თქუ­ენ­თვის­მოგ­ვიხ­სე­ნე­ბია".

სო­ფე­ლი ფი­ცხი­სი დღეს აღარ არ­სე­ბობს, იგი სა­ვა­რა­უ­დოდ მდე­ბა­რე­ობ­და თა­ნა­მედ­რო­ვე სო­ფელ ორ­ბე­თი­სა და სო­ფელ ღო­ლო­ვა­ნის მი­და­მო­ებ­ში (კობა ხა­რა­ძის მო­საზ­რე­ბით, ფი­ცხი­სი თა­ნა­მედ­რო­ვე­სო­ფე­ლი ორ­ბე­თია). აქვე, დიდ­გორ­ზეა სა­ძი­ე­ბე­ლი სო­ფე­ლი მოქ­რი­სი, რომ­ლის სი­ახ­ლო­ვეს გა­დი­ო­და "დიდ­გორ­ზე სა­დიღ­მო შარა". მოქ­რი­სი დღე­ვან­დელ სო­ფელ ნა­ო­სა­რის სა­ნა­ხებ­ში უნდა ყო­ფი­ლი­ყო. დიდ­გო­რის ძირს მდე­ბა­რე­ობ­და სო­ფე­ლი აგუ­და­ნე­თი:

"გი­ბო­ძეთ თქვენ... ბა­რა­თაშ­ვილს გოს­ტა­შაბს... მკვიდ­რად და­მა­მუ­ლად დიდ­გო­რის ძირს სო­ფე­ლი აგუ­და­ნე­თი თქუ­ე­ნი ყო­ფი­ლი­ყო". რო­გორც ვხე­დავთ, ქარ­თუ­ლი ის­ტო­რი­უ­ლი სა­ბუ­თე­ბი პირ­და­პირ უთი­თე­ბენ დიდ­გო­რის რკა­ლი­სებ­რი ქე­დის მი­და­მო­ებ­ში რამ­დე­ნი­მე სოფ­ლის არ­სე­ბო­ბას, რო­მელ­თა­გან გვი­ან შუა სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში, უმე­ტე­სო­ბა, ნა­სოფ­ლა­რია (ვა­ხუშ­ტის რუ­კის მი­ხედ­ვით, ამ­ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე არ­სე­ბობ­და ასე­ვე სოფ­ლე­ბი: ოძი­სი, ზემო ოძი­სი, ბო­ცი­ჯვა­რი.). აქ­ვეა სო­ფელ მო­ხი­სის მი­და­მო­ებ­ში საკ­მა­ოდ ვრცე­ლი ველი, რომ­ლი­და­ნაც ჩავ­დი­ვართ დიდი თო­ნე­თის ირ­გვლივ არ­სე­ბულ ტე­რა­სა­ზე. ილ-ღა­ზის არ­მი­ის ძი­რი­თა­დი ნა­წი­ლე­ბი სწო­რედ მან­გლი­სი­სა და დიდი თო­ნე­თის, ასე­ვე დიდ­გო­რის ქე­დის ძირ­ში­არ­სე­ბულ ველ­ზე უნდა ყო­ფი­ლიყ­ვნენ გან­ლა­გე­ბუ­ლი. მცი­რე ნა­წი­ლი ჯა­რი­სა კი ჯე­რაც თრი­ა­ლეთ­ში იდგა, ზურ­გი­დან­ქარ­თველ­თა შე­საძ­ლე­ბე­ლი თავ­დას­ხმის ასა­რი­დებ­ლად. მოკ­ლედ რომ მო­ვახ­დი­ნოთ მოვ­ლე­ნე­ბის რე­კონ­სტრუ­ი­რე­ბა, ის ასე­თი თა­ნა­მიმ­დევ­რო­ბით უნდა გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი­ყო - და­სა­წყის­ში ილ-ღა­ზის ლაშ­ქა­რი დის­ლო­ცი­რე­ბუ­ლი იყო თრი­ა­ლეთ­ში, სა­ი­და­ნაც ის შე­მო­ვი­და მან­გლის-დიდ­გო­რის მი­და­მო­ებ­ში და და­ბა­ნაკ­და დღე­ვან­დე­ლი მან­გლი­სის, დიდი თო­ნე­თი­სა და სო­ფელ­მო­ხი­სის სამ­ხრეთ-აღ­მო­სავ­ლე­თით არ­სე­ბულ ველ­ზე. ქარ­თვე­ლე­ბი იმ­ყო­ფე­ბოდ­ნენ დიდ­გო­რის რკა­ლი­სებ­რი ქე­დის უკან. ამ ად­გილს მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი სტრა­ტე­გი­უ­ლი მნიშ­ვნე­ლო­ბა ჰქონ­და - მან­გლის-დიდი თო­ნე­თი­დან წა­მო­სუ­ლი მტრის­თვის და­ვი­თის არ­მი­ის ძი­რი­თა­დი ნა­წი­ლი აბ­სო­ლუ­ტუ­რად შე­უმ­ჩნე­ვე­ლი იყო. მე­ო­რე ნა­წი­ლი­ქარ­თველ­თა ჯა­რი­სა იმ­ყო­ფე­ბო­და სო­ფელ ნა­ო­სა­რი­სა და ორ­ბეთს შო­რის არ­სე­ბულ ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე. ფლან­გუ­რი დარ­ტყმა სწო­რედ აქე­დან უნდა გა­ნე­ხორ­ცი­ე­ლე­ბი­ნათ. ქარ­თველ­თა სამ­ხედ­რო ნა­წი­ლე­ბი მტრის შე­სახ­ვედ­რად მთე­ბი­დან უნდა დაშ­ვე­ბუ­ლიყ­ვნენ ველ­ზე, მსგავ­სად ალ-ფა­რი­კის მი­თი­თე­ბი­სა.

პირ­ველ­სა­ვე დარ­ტყმას უნდა მოჰ­ყო­ლო­და მტრის უკუქ­ცე­ვა და დიდი თო­ნე­თი­სა და მან­გლი­სის მი­და­მო­ებ­ში და­ბა­ნა­კე­ბუ­ლებ­თან შე­რე­ვა. სწო­რედ ამან გა­ნა­პი­რო­ბა ილ-ღა­ზის არ­მი­ის რი­გებ­ში პა­ნი­კა, რი­თაც კარ­გად ისარ­გებ­ლეს სა­ბო­ლო­ოდ და­ვი­თის მე­ომ­რებ­მა და ბრწყინ­ვა­ლე გა­მარ­ჯვე­ბას მი­აღ­წი­ეს.

ავ­ტო­რი: ჯაბა სა­მუ­შია

2021 წლის "ის­ტო­რი­ა­ნის" აპ­რილ-ივ­ნი­სის ნო­მერ­ში გა­მოქ­ვეყ­ნდა ის­ტო­რი­კოს ჯაბა სა­მუ­ში­ას სტა­ტია "დიდ­გო­რის ბრძო­ლის" შე­სა­ხებ. ნარ­კვე­ვი ნა­წი­ლია ვრცე­ლი გა­მოკ­ვლე­ვი­სა - "დიდ­გო­რის ბრძო­ლა (და­ვით აღ­მა­შე­ნებ­ლის "ძლე­ვაი საკ­ვირ­ვე­ლი")".

ნახთ კიდევ რის წა­კი­თხვა შე­გიძ­ლი­ათ ჟურ­ნალ "ის­ტო­რი­ა­ნის" ახალ ნო­მერ­ში