"როცა სტილისტებთან, სტომატოლოგთან მიწევდა მისვლა, ზიზღით მიყურებდნენ" - შიდსის სტატისტიკა საქართველოში და სტიგმა, რომელიც დაავადების გამოვლენას ართულებს

შიდსთან ბრძოლის მსოფლიო დღე ყოველწლიურად 1-ელ დეკემბერს აღინიშნება, ის შიდსის პანდემიის მიმართ საზოგადოებაში ცნობიერების ამაღლებას ემსახურება. ამ დღის აღნიშვნის იდეა 1988 წლის შიდსის პრევენციის პროგრამით, ჯანდაცვის მინისტრების სამიტზე გაჩნდა...

მიუხედავად იმისა, რომ დღეს მსოფლიო ახალი კორონავირუსის პანდემიას ებრძვის, შიდსთან, ბრძოლა ცხადია, არ შეწყვეტილა და ეს დღეც მსოფლიოში უკვე 29-ედ აღინიშნება.

AMBEBI.GE აივ ინფიცირებულ მამაკაცს ესაუბრა:

"წლების წინ სოფელში ვცხოვრობდი და ამ დაავადების შესახებ არაფერი ვიცოდი. ერთხელ მეგობარმა მითხრა, ორგანიზაციაც დამისახელა, წავიდეთ, სისხლი ჩავაბაროთ, ფულად დახმარებას მოგვცემენო. მატერიალურად მიჭირდა და წავედით. ამიღეს სისხლი და კომპენსაცია ავიღე. 10 დღის შემდეგ კი სისხლის ანალიზის პასუხმა აჩვენა, რომ აივ-ინფიცირებული ვიყავი. იმ წუთებში ვერ გავაცნობიერე, ეს რას ნიშნავდა... როდესაც ამ დიაგნოზის შესახებ დეტალურად არც ისე სასიამოვნო ინფორმაცია მივიღე, ძალიან იმოქმედა. დეპრესია დამეწყო და ფსიქოლოგიური კონსულტაციები დამჭირდა...

დავუკავშირდი არასამთავრობო ორგანიზაციებს, რომლებსაც სხვადასხვა შეკრება-სემინარებზე დავყავდი და მათი თანადგომით, მხარდაჭერით ყველაფერი დავძლიე... ცუდად მახსოვს ის პერიოდიც, როცა გარკვეული ადამიანების მხრიდან დისკრიმინაციის ობიექტი ვიყავი" - გვიყვება პაციენტი და საუბარს აგრძელებს: "როცა სტილისტებთან, სტომატოლოგთან მიწევდა მისვლა, მათთვის არასდროს დამიმალავს ჩემი დაავადების შესახებ და მათი მხრიდან თითქმის ყოველთვის საოცარი პანიკა იწყებოდა, ზიზღით მიყურებდნენ. ერთხელ ერთმა სტომატოლოგმა, რომელთანაც კბილების გასაწმენდად მივედი, როდესაც ჩემი დაავადების შესახებ შეიტყო, ირგვლივ ყველას მოსდო".

ჩვენი რესპონდენტი უკვე 7 წელია, რაც ამ დაავადებას ებრძვის, მკურნალობს. ამბობს, რომ კლინიკურად არაფერი აწუხებს, უბრალოდ, ყოველდღიურად სვამს შესაბამის მედიკამენტს, რომელიც ექიმის მიერ აქვს გამოწერილი.

"თავიდან 2 სხვადასხვა აბს ვსვამდი. ახლა გაუმჯობესდა მდგომარეობა და მხოლოდ ერთს ვიღებ. იმუნიტეტი კარგ მდგომარეობაშია და ვირუსი 0-ია, ანუ გაყინული, მდგომარეობა მკურნალობას ექვემდებარება," - აღნიშნავს პაციენტი, რომელსაც ცხადია, ეჭვი აქვს, თუ სად და როგორ შეიძლებოდა, დაინფიცირებულიყო, მაგრამ ვერაფერს ამტკიცებს. ამის მიზეზად ერთ-ერთი სტომატოლოგიური კლინიკა ჰგონია, "როგორც ჩანს, რაღაც ინსტრუმენტს არ ჰქონდა სათანადო სტერილიზაცია გაკეთებული, თუმცა ვინ იცის" - აღნიშნავს პაციენტი.

- სამსახური გაქვთ?

- ამჟამად არა, ადრე სახელმწიფო დაწესებულებებში ვიმუშავე, სადაც არანაირი დისკომფორტი არ შემქმნია, რადგან არავინ იცოდა, რომ აივ ინფიცირებული ვიყავი, სტილისტებთან ურთიერთობის გამოცდილებით, ჩემს დიაგნოზს არ ვამხელდი, რომ გაეგოთ, დარწმუნებული ვარ, ხმასაც არავინ გამცემდა.

- ოჯახის წევრებმა იციან?

- ექიმთან მოლაპარაკების შემდეგ, დედას მაშინვე ვუთხარი და ისტერიკაში ჩავარდა. მერე ფსიქოლოგიური დახმარება მასაც დასჭირდა, არასამთავრობო ორგანიზაციის წარმომადგენლებიც ესაუბრნენ. დავარწმუნეთ, რომ ეს დაავადება საშიში არ არის, მკურნალობას ექვემდებარება. დღეს უკვე ამ ყველაფერს საღად უყურებს.

იმედი გვაქვს, რომ ეს დაავადება განკურნებადი გახდება. მალე ვაქცინაც იქნება, რომელსაც გავიკეთებთ და ყოვედღიურად წამლის მიღება აღარ დაგვჭირდება... სხვებს კი ჩემი გამოცდილებით ვეტყვი, დეპრესიასა და განცდებში არ უნდა ჩავარდნენ. ასეთი დამოკიდებულება დაავადებასთან ბრძოლას ხელს უშლის... ჩემთან რჩევისთვის ბევრი მოდის, მეც ვესაუბრები, ვახსენებ, რომ წამალი აუცილებლად უნდა დალიონ, მაგალითები მომაქვს, შესაბამის ორგანიზაციებში ვაგზავნი, ფსიქოლოგის დამხარება თუ სჭირდება, ვურჩევ. ასე უკვე არაერთი ადამიანი გავიცანი და მათთან ვმეგობრობ კიდეც. ამ დაავადების მართვა შესაძლებელია. აივინფიცირებულების დისკრიმინაცია არ შეიძლება, ჩვენ ასეთებად არ დავბადებულვართ! თუმცა სამი წელი დამჭირდა საზოგადოების განწყობების გამო, ეს სირთულეები გადამელახა.

AMBEBI.GE ინფექციური პათოლოგიის და შიდსის ცენტრის ექიმ-ეპიდემიოლოგს, მედიცინის დოქტორს, მაია ცინცაძეს ესაუბრა:

- საქართველოში აივ ინფექციის პირველი შემთხვევა 1989 წელს დაფიქსირდა. დღევანდელი მონაცემებით, სულ რეგისტრირებულია 8598 შემთხვევა, მათგან უმეტესობა მამაკაცია. 1781 პაციენტი გარდაიცვალა. სპეციფიკურ ანტივირუსულ მკურნალობაზეა (არვ თერაპია) 5379 პაციენტი. თუ უკანასკნელი წლების დინამიკას გადავხედავთ, ვნახავთ, რომ აივ/შიდსის გამოვლენის მაჩვენებელმა სტაბილურ ნიშნულს მიაღწია და ეს მაჩვენებელი ბოლო წლებში შენარჩუნებული იყო, წელიწადში 600-დან -700-მდე შემთხვევა. 2020 წელს ეს სტაბილური მაჩვენებელი გარკვეულწილად შემცირდა და მიმდინარე მონაცემებით 500-მდე ახალი შემთხვევა გვაქვს.

- რისი ბრალია ეს?

- სავარაუდოდ, გამოვლენილი შემთხვევების შემცირება გამოიწვია მიმდინარე წელს კოვიდ-19-ის ეპიდემიამ, რომელმაც გარკვეულწილად შეამცირა აივ-ტესტირების მსურველთა რაოდენობა, შესაბისად, გამოვლენის მაჩვენებელიც შემცირდა.

თუ რეგისტრირებული შემთხვევების აივ გადაცემის გზების მიხედვით განაწილებას განვიხილავთ, პირველ ადგილზეა ჰეტეროსექსუალური კონტაქტით გადაცემის შემთხვევები (49,2%), მეორე ადგილზეა – ნარკოტიკების ინექციური მომხმარებლები (36.3%), მამაკაცებმა, რომლებსაც სექსი აქვთ მამაკაცთან, შეადგინეს შემთხვევათა 12,2%, ვერტიკალური (ანუ დედიდან ბავშვზე გადაცემა) გზით დაინფიცირდა 1,3%, სისხლის გადასხმით დაინფიცირდა და ვირუსის გადაცემის გზა დაუდგენელია 1%–ზე ნაკლებ შემთხვევებში.

- როგორია სტატისტიკა - ბოლო წლების მონაცემებით ინფიცირებული ბავშვები თუ იბადებიან?

- 2001 წლიდან საქართველო შეუერთდა UNGAS დეკლარაციას, რომლის მიხედვით, ყველა ორსული ქალისთვის სავალდებულო გახდა აივ/შიდსზე სკრინინგი (საერთოდ აივ ტესტირება ნებაყოფლობითი იყო დონორების გამოკლებით). 2005 წლის შემდეგ საქართველომ უზრუნველყო დედიდან ბავშვზე აივ გადაცემის პროფილაქტიკის ღონისძიებებზე უნივერსალური ხელმისაწვდომობა, რაც გულისხმობდა აივ ინფიცირებული ორსულების უზრუნველყოფას აივ თერაპიით მშობიარობის უსაფრთხო სტრატეგიას, ახალშობილის აივ პროფილაქტიკას და კვების უსაფრთხო პრაქტიკას.

შედეგად, ანუ დედიდან ბავშვზე აივ გადაცემის სრულფასოვანი პროფილაქტიკის ჩატარების ფონზე, 2007 წლიდან ქვეყანაში არ დაბადებულა არც ერთი აივ-ინფიცირებული ახალშობილი.

- ტესტირების მსურველთა რიცხვი მაღალია?

- კოვიდ ინფექციამდე აივ/შიდსზე ტესტირების მსურველთა რიცხვი დღიურად დაახლოებით 15–20–ს შეადგენდა. წინა წლებში იყო ინტერესი და იყო შიშის ფაქტორიც, გარკვეული რისკქცევის შემდეგ, რომელიც შეიძლება გამხდარიყო ვირუსით დაინფიცირების მიზეზი. ამჟამად რისკქცევების მიხედვით გამოკვლევის მსურველთა რაოდენობა გარკვეულწილად შემცირდა და აივ ტესტირებაზე ძირითადად კლინიკური ნიშნების/სიმპტომების გამოვლენის შემთხვევაში მოდიან.

- ტესტირებისთვის ძირითადად ვინ მოდიოდნენ, რა კატეგორიის ადამიანები?

- აივ ტესტირებას ძირითადად იტარებენ ნარკოტიკების ინექციური მომხმარებლები და მათი ნემსის ან სქესობრივი პარტნიორები, სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციის მქონე პირები და მათი სქესობრივი პარტნიორები, პირები, ვისაც აქვთ ხშირი, დაუცველი (პრეზერვატივის გარეშე) შემთხვევითი კონტაქტები, მამაკაცები, რომლებსაც სექსი ჰქონდათ მამაკაცთან, სექსმუშაკები ასევე, ვინც ხშირად იტარებს სხვადასხვა სამედიცინო მანიპულაციებს – ქირურგიულ, გინეკოლოგიურ, სტომატოლოგიურ ჩარევებს, პირები, რომლებსაც გაკეთებული ჰქონდათ პირსინგი, ან ტატუირება არასამედიცინო დაწესებულებაში.

- რა კლინიკური გამოვლინება იწვევს ეჭვს, რომ პაციენტს შეიძლება შიდსის ვირუსი ჰქონდეს?

- კლინიკური ნიშნები, რომლებსაც ჩამოგითვლით, ისედაც შეიძლება ჰქონდეს დაქვეითებული იმუნური სისტემის მქონე ადამიანს, რაც ავტომატურად არ ნიშნავს, რომ ის მაინცდამაინც აივ ინფიცირებულია, თუმცა ამ სიმპტომების არსებობა ეჭვის საფუძველს ნამდვილად იწვევს - ხომ არ არის აივ-ით გამოწვეული იმუნოდეფიციტი. აივ/შიდსზე ეჭვი უნდა მივიტანოთ თუ ადამიანს აღენიშნება:

• არამოტივირებული ცხელება, 38 და უფრო მაღალი ტემპერატურა, რომელიც 2 კვირაზე მეტ ხანს გრძელდება
• წონაში უეცარი კლება 10%–ით და მეტით
• დროის მცირე შუალედში ოფლიანობა
• ღამის საათებში ლიმფური კვანძების გადიდება ფაღარათი/კუჭის აშლილობა, რომელიც საკვებისმიერ მოწამვლას არ უკავშირდება,
• სხვადასხვა სახის გამონაყარი კანსა და ლორწოვან გარსებზე, ფილტვების ანთება, რომელიც ანტიბაქტერიულ მკურნალობას ცუდად ექვემდებარება და წელიწადში რამდენჯერმე მეორდება.

ასევე, ნერვული სისტემის სხვადასხვა სახის დაზიანებები. ეს სიმპტომები იმუნიტეტის დეფიციტის მაჩვენებელია და ამ ნიშნების გამოვლენისას აუცილებლად უნდა გავიკეთოთ აივ/შიდსზე ტესტირება, რომ დროულად მოხდეს აივის გამორიცხვა ან დიაგნოზის დადასტურების შემთხვევაში დროულად დავიწყოთ მკურნალობა.

AMBEBI.GE-ს აღნიშნულ თემაზე ნინო ხეთაგური, შიდსის ჯანდაცვის ფონდის საქართველოს პროგრამის მენეჯერიც ესაუბრა:

- მართალია, საქართველოში შიდსი პანდემია არ არის, მაგრამ ბევრი რამ მაინც ტესტირებაზეა დამოკიდებული. არადა, საზოგადოების გარკვეულ ნაწილს სტიგმა აქვს - თუ ვინმე შიდსზე ტესტირებას იკეთებს ე.ი. მსუბუქი ყოფაქცევისაა, ან რომელიმე რის კჯგუფს მიეკუთნება, ნარკოტიკების ინექციური გზით მომხმარებელია, კომერციული სექსმუშაკი, ან უმცირესობის წარმომადგენელი. ასე არ არის, ეს ინფექცია ნებისმიერ ადამიანს შეიძლება, დაემართოს.

აივ ინფექცია შეიძლება ადამიანს დიდი ხნის განმავლობაშიც ჰქონდეს და ვერც გრძნობდეს. ის არის დაავადებების ერთობლიობა, რომელიც იმუნოდეფიციტის ფონზე ვითარდება, რომელიც აივ ვირუსს იწვევს.

მას მერე, რაც საქართველოში მკურნალობა საერთაშორისო დონორების მხარდაჭერით ხდება, მის 74%-ს სახელმწიფო ფარავს. რაც უფრო ადრე აღმოაჩენს ადამიანი ამ ვირუსს, მით წარმატებულად ხდება მკურნალობა და სიცოცხლის ხანგრძლივობა იზრდება," - აღნიშნავს ნინო ხეთაგური, რომელიც მათ, ვინც აივ ინფიცირებულებს სახიფათოდ აღიქვამს, ურჩევს:

"აქ დიდი მნიშვნელობა აქვს ადამიანების ცნობიერების ამაღლებას. ბევრმა არ იცის, რომ შიდსი ჰაერწვეთოვანი გზით კი არა, ამა თუ იმ სარისკო ქცევით გადადის... რაც შეეხება სტიგმას, აივ ინფიცირებულები ჩვეულებრივი ადამიანები არიან. თუკი ვთქვათ, სარისკო ქცევა ჰქონდათ, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ისინი საზოგადოებისგან უნდა გაირიყონ. ისინი საშიშები ნამდვილად არ არიან, თუ ადამიანმა იცის, თავი ამ ინფექციისგან როგორ უნდა დაიცვას, მისთვის აივ ინფიცირებული არავითარ საფრთხეს არ წარმოადგენს. კოვიდვირუსი გაცილებით კონტაგიოზურია, გადადის ჰაერწვეთოვანი გზით და მისგან დაცვის საშუალება ერთადერთი პირბადეა და ისიც ასპროცენტიანი დაცვა არ არის. შიდსის შემთხვევაში დისკრიმინაციის, სტიგმის მომენტი რომ არ არსებობდეს, გაცილებით მარტივად აღმოსაფხვრელია ეს პანდემია, ვინაიდან ის ისე არ გადადის, როგორც კორონავირუსი.

ასე რომ, ცნობიერების ამაღლებას, როგორც ვთქვი, უდიდესი მნიშვნელობა აქვს. ასევე მნიშვნელოვანია საზოგადოების, ნებისმიერ საქმეში, მათ შორის, შიდსთან ბრძოლაში ერთიანობა, გაითავისოს პასუხისმგებლობა, იყოს სოლიდარული ადამიანების მიმართ, რომლებიც აივ ინფიცირებულები არიან, ვინაიდან სიტიგმასა და ადამინთა დისკრიმინაციასთან ბრძოლას დიდი მნიშვნელობა აქვს, ის უდიდეს ბარიერს, ტესტის არ გაკეთებას აჩენს. არადა, მხოლოდ ტესტირება ადგენს აივ ინფექციას" - აღნიშნავს ქალბატონი ნინო.

ხოლო, რა საპრევენციო ღონისძიებებია საჭირო იმისთვის, რომ თავიდან ავიცილოთ აივ ვირუსი, ამ თემაზე ჩვენთან საუბარს ინფექციური პათოლოგიის და შიდსის ცენტრის ექიმ-ეპიდემიოლოგი, მედიცინის დოქტორი მაია ცინცაძე განაგრძობს:

"ყველამ კარგად იცის, რომ ეს ინფექცია ჰაერ-წვეთოვანი გზით არ გადაეცემა, ანუ დაცემინებით, დახველებით, ხელის ჩამორთმევით, გადაკოცნით, საყოფაცხორებო, სოციალური კონტაქტებით. ვირუსი არ გადაეცემა მწერების (მაგ., კოღოს) კბენის შედეგად.

აივი გადაეცემა:

• სქესობრივი გზა – აივ ინფიცირებულთან დაუცველი სქესობრივი კონტაქტით
• სისხლისმიერი გზა – აივ ინფიცირებული სისხლის ან მისი ცალკეული კომპონენტების გადასხმით, ასევე აივ–ით დაბინძურებული, არასტერილური, ზიარი შპრიცის, ნემსის და სხვა სამედიცინო ინსტრუმენტების გამოყენების შემთხვევაში
• ვერტიკალური გზა – დედიდან ბავშვზე – ორსულობის, მშობიარობის ან ძუძუთი კვების დროს.

დაუზიანებელი კანი და ლორწოვანი გარსი ეფექტური ბარიერია ვირუსის წინააღმდეგ, მაგრამ როდესაც ხდება აივ ინფიცირებული შპრიცის, ტატუირების ან პირსინგის ნემსის შეყვანა ან სხვა არასტერილური ინსტრუმენტების გამოყენება, მაგ., ფრჩხილების მაკრატლის ან სამართებლის გამოყენება, ჩნდება ინფიცირების რეალური რისკი" - განმარტავს ექიმი.

- 1-ელ დეკემბერს, შიდსთან ბრძოლის საერთაშორისო დღეს რას ეტყოდით საზოგადოებას?

- 1-ელი დეკემბერი ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მოწოდებით, შიდსთან ბრძოლის საერთაშორისო დღედ არის აღიარებული, რასაც საქართველო უკვე ტრადიციულად 29-ედ უერთდება. ყოველ წელს, ამ დღეს გარკვეული დევიზი აქვს, 2020 წლის თემაა - „გლობალური სოლიდარობა, საერთო პასუხისმგებლობა“.

მართალია, დღეს მსოფლიო საზოგადოების ყურადღება კოვიდპანდემიაზეა მიპყრობილი, მაგრამ აქტუალობა აივ ინფექციას არ დაუკარგავს და საკმაოდ მწვავედ გვახსენებს თავს. აუცილებელია, მოხდეს შიდსის შესახებ ცნობიერების ამაღლება, საჭიროა შიდსთან ასოცირებული დისკრიმინაციის აღმოფხვრა, ასევე აივ ინფიცირებული ადამიანების სიცოცხლის ხარისხის გაუმჯობბესება, რისთვისაც ყველასთვის ხელმისაწვდომი უნდა იყოს სპეციფიკური აივ მკურნალობა და ასევე, სტაბილური მდგომარეობის მისაღწევად მნიშვნელოვანია მკურნალობის რეჟიმის დაცვა.

დღეისათვის, აივ/შიდსის როგორც საზოგადოებრივი ჯანდაცვის საფრთხის დასრულება ბევრად არის დამოკიდებული იმაზე, თუ როგორ დაამარცხებს მსოფლიო კოვიდ-19 პანდემიას. უნდა გავხდეთ ამ ორი პანდემიის წინააღმდეგ ბრძოლის თანამონაწილე, რომ საქართველოში დავასრულოთ ორივე ეპიდემია.

შიდსზე კონსულტირებისათვის დაგვირეკეთ ცხელ ხაზზე 2 39 80 18

საქართველოში აივ/შიდსზე კონსულტირება და ტესტირება უფასოა.