"ვერ გა­მოგ­ლო­ვილ­ნი" - ასე და­არ­ქვა მწე­რალ­მა ნანა კო­ტე­ტიშ­ვილ­მა მე­მუ­ა­რულ ნა­წარ­მო­ებს. წიგნ­ში ავ­ტო­რის ღირ­სე­უ­ლი წი­ნაპ­რე­ბის - კო­ტე­ტიშ­ვი­ლე­ბი­სა და მა­ყაშ­ვი­ლე­ბის საგ­ვა­რე­უ­ლოს დრა­მა­ტუ­ლი თავ­გა­და­სავ­ლე­ბია მო­თხრო­ბი­ლი. ნა­წარ­მო­ებ­ში დიდი ად­გი­ლი უკა­ვია მო­გო­ნე­ბებს ქარ­თუ­ლი ფოლკ­ლო­რის მო­ა­მა­გე მეც­ნი­ერ­ზე, მთარ­გმნელ­სა და პოეტ ვა­ხუშ­ტი კო­ტე­ტიშ­ვილ­ზე, რო­მე­ლიც წიგ­ნის ავ­ტო­რის ბი­ძაშ­ვი­ლი იყო.

"მო­გო­ნე­ბე­ბი კი­დევ ერთ სა­გუ­ლის­ხმო ამ­ბავს ხდის ფარ­დას, სა­ხელ­დობრ, ვა­ხუშ­ტი კო­ტე­ტიშ­ვი­ლის ფშა­უ­რი კა­ფი­ა­ო­ბით და­ინ­ტე­რე­სე­ბა სწო­რედ ნანა კო­ტე­ტიშ­ვი­ლის ქორ­წი­ლი­დან იღებს და­სა­ბამს. ნა­ნას ქმა­რი, ცნო­ბი­ლი მწე­რა­ლი და მეც­ნი­ე­რი გიგი ხორ­ნა­უ­ლი, ხევ­სუ­რი გახ­ლავთ და ქორ­წი­ლის დროს ვა­ხუშ­ტი კო­ტე­ტიშ­ვი­ლის თა­მა­დო­ბამ დამ­ხვდურ­ნი იმ­დე­ნად მო­ხიბ­ლა, მალე ეს უნებ­ლიე სიმ­პა­ტია ორ­მხრივ ურ­თი­ერ­თო­ბა­ში გა­და­ი­ზარ­და. წლე­ბის შემ­დეგ, ვა­ხუშ­ტი კო­ტე­ტიშ­ვი­ლის­მი­ერ გა­მარ­თუ­ლი ფოლკ­ლო­რუ­ლი შეხ­ვედ­რე­ბი და­სა­მახ­სოვ­რე­ბელ ტრა­დი­ცი­ად იქცა, რო­მელ­საც სოფ­ლად და ქა­ლა­ქად უამ­რა­ვი კა­ფი­ის მოყ­ვა­რუ­ლი დიდი ინ­ტე­რე­სით ელო­და და ეგე­ბე­ბო­და", - ნათ­ქვა­მია წი­ნა­სი­ტყვა­ო­ბა­ში.

ნანა კო­ტე­ტიშ­ვი­ლი:

- ჩვე­ნი ოჯა­ხის ის­ტო­რია სა­ქარ­თვე­ლოს იმ უმ­ძი­მეს ხა­ნას უკავ­შირ­დე­ბა, რო­მელ­საც სტა­ლი­ნუ­რი ეპო­ქა ერ­ქვა. იმ ტრა­გიზ­მით სავ­სე პე­რი­ოდ­ში მა­სობ­რი­ვად გა­ნად­გურ­და რჩე­უ­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბა. ერთ-ერთი მსხვერ­პლი იყო ვა­ხუშ­ტის მამა, ვახ­ტანგ კო­ტე­ტიშ­ვი­ლი, ცნო­ბი­ლი ლი­ტე­რა­ტო­რი, ხე­ლო­ვა­ნი, მხატ­ვა­რი და მო­ქან­და­კე, ქარ­თუ­ლი ხალ­ხუ­რი სი­ტყვი­ე­რე­ბის მეც­ნი­ე­რუ­ლი კვლე­ვის ფუ­ძემ­დე­ბე­ლი. კო­ტე­ტიშ­ვი­ლე­ბის ამ შტოს მღვდლი­ა­ანს ეძახ­დნენ. ოჯა­ხის უფ­რო­სი, ვახ­ტან­გის მამა - ილია კო­ტე­ტიშ­ვი­ლი და­ვი­თის ეკ­ლე­სი­ის დე­კა­ნო­ზი, მა­ნამ­დე კი სვე­ტი­ცხოვ­ლის, თბი­ლი­სის წმინ­და სა­მე­ბის, პეტ­რე-პავ­ლეს ეკ­ლე­სი­ე­ბის მო­ძღვა­რი გახ­ლდათ.

ასევე დაგაინტერესებთ

20:04 / 07-08-2020

"ვერ წარმოვიდგენდი, 29 წლით უფროს მამაკაცს თუ შევიყვარებდი და ცოლად გავყვებოდი, მაგრამ..." - ცნობილი პოეტის საოცარი  სიყვარულის ამბავი

ვახ­ტან­გის გარ­და, მას კი­დევ სამი შვი­ლი ჰყავ­და: ივ­ლი­ტა, გიგო და ლადო (მა­მა­ჩე­მი). მათ ბავ­შვო­ბა სვე­ტი­ცხოვ­ლის ეზო­ში გა­ა­ტა­რეს. ისი­ნი ბავ­შვო­ბი­დან­ვე ეზი­არ­ნენ ამ წმინ­და სა­ლო­ცა­ვის მადლს. ვახ­ტანგ კო­ტე­ტიშ­ვი­ლი გა­მორ­ჩე­უ­ლი იყო თა­ნა­მედ­რო­ვე­თა­გან. ვახ­ტან­გი, რო­გორც ცნო­ბი­ლი სა­ზო­გა­დო მოღ­ვა­წე, წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში იყო მწე­რალ­თა კავ­ში­რის თავ­მჯდო­მა­რის მო­ად­გი­ლე, რე­დაქ­ტო­რობ­და გა­ზეთ "ქარ­თულ სი­ტყვას“, თავ­მჯდო­მა­რე­ობ­და სამ­ხატ­ვრო აკა­დე­მი­ის პრე­ზი­დი­უმს და სხვა. ვა­ხუშ­ტის დედა, ნინო (ნუ­სია) დი­ლევ­სკა ქარ­თვე­ლიშ­ვი­ლე­ბის ჩა­მო­მა­ვა­ლი იყო. მის ნაზ, ნა­ტიფ, არის­ტოკ­რა­ტულ გა­რეგ­ნო­ბას ღრმა სუ­ლი­ე­რე­ბა და პო­ე­ტუ­რი ნიჭი გან­სა­კუთ­რე­ბულ იერს აძ­ლევ­და. მათ ოჯახ­ში იკ­რი­ბე­ბო­და იმ დრო­ის რჩე­უ­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბა: ტი­ცი­ან ტა­ბი­ძე, მი­ხე­ილ ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლი, დი­მიტ­რი არა­ყიშ­ვი­ლი, კონ­სტან­ტი­ნე გამ­სა­ხურ­დია, ლადო გუ­დი­აშ­ვი­ლი, პავ­ლე ინ­გო­როყ­ვა, გა­ლა­კტი­ონ ტა­ბი­ძე და სხვა­ნი.

იმ პე­რი­ო­დის მთე­ლი სიმ­ძი­მე ჩვენს ოჯა­ხებ­ზე პირ­და­პირ აი­სა­ხა - ვახ­ტანგ კო­ტე­ტიშ­ვი­ლი 1937 წელს დახ­ვრი­ტეს, 44 წლის ასაკ­ში. ამ ტრა­გე­დი­ამ უფრო შე­ა­კავ­ში­რა ჩვე­ნი ბი­ძე­ბის და მა­მი­დის ოჯა­ხე­ბი. ეს ერ­თა­დერ­თი გზა იყო შთა­მო­მავ­ლო­ბის გა­და­სარ­ჩე­ნად. ასეთ გა­რე­მო­ში გა­ი­ა­რა ვა­ხუშ­ტის ბავ­შვო­ბამ. სა­ჭი­რო იყო დიდი სუ­ლი­ე­რი სიმ­ტკი­ცე, რომ ბავ­შვებს არ ეგ­რძნოთ მა­შინ­დე­ლი­სი­ნამ­დვი­ლის მთე­ლი სიმ­ძი­მე. ყვე­ლა­ფე­რი უფ­რო­სე­ბის ხა­ლი­სი­ა­ნი გან­წყო­ბი­ლე­ბით იფა­რე­ბო­და. ყვე­ლა ხუმ­რობ­და, გვა­ხა­ლი­სებ­და. უფრო გვი­ან შე­ვამ­ჩნი­ეთ მათ თვა­ლებ­ში შე­მორ­ჩე­ნი­ლი დიდი სევ­და.

მე და ვა­ხუშ­ტი

მე და ვა­ხუშ­ტი თა­ნა­ტო­ლე­ბი ვი­ყა­ვით, ერთ უბან­ში ვცხოვ­რობ­დით და მხო­ლოდ ერთი ქუჩა გვა­შო­რებ­და ერ­თმა­ნეთს. თით­ქმის ყო­ველ დი­ლით მივ­რბო­დი ვა­ხუშ­ტის­თან, რაც დი­დო­ბა­ში ცხოვ­რე­ბის წე­სად მექ­ცა. ვა­ხუშ­ტის ზრდი­და უფ­რო­სი და ლე­ი­ლა, რო­მელ­მაც დე­დის მა­გივ­რო­ბა გა­უ­წია. დი­დე­და, მა­მი­და ივ­ლი­ტა, ძია გიგო და დე­და­ჩე­მი - ნინო მა­ყაშ­ვი­ლი - მისი ბი­ცო­ლა, ვა­ხუშ­ტის ირ­გვლივ ტრი­ა­ლებ­დნენ. დე­და­ჩემ­მა, მი­უ­ხე­და­ვად მძი­მე ბე­დის­წე­რი­სა, რაც მა­ყაშ­ვი­ლე­ბის ად­გილ-მა­მუ­ლის დარ­ბე­ვით და სო­ფელ იყალ­თო­დან მათი გა­მო­ძე­ვე­ბით დამ­თავ­რდა, მთელ სა­ნა­თე­სა­ოს უმ­ძი­მე­სი ცხოვ­რე­ბის წლე­ბი თა­ვი­სი იუ­მო­რით და ხა­ლი­სი­ა­ნი ბუ­ნე­ბით გა­და­ა­ტა­ნი­ნა.

მა­მი­და ივ­ლი­ტას ოჯა­ხი, რომ­ლის თავ­კა­ცი გახ­ლდათ ცნო­ბი­ლი ეთ­ნოგ­რა­ფი სერ­გი მა­კა­ლა­თია, ის კერა იყო, რო­მელ­მაც გა­დაგ­ვარ­ჩი­ნა ობო­ლი ძმის­შვი­ლე­ბი. ხში­რად ვიკ­რი­ბე­ბო­დით მთაწ­მინ­და­ზე, კო­ტე­ტიშ­ვი­ლე­ბის საგ­ვა­რე­უ­ლო სახ­ლში, კოტე მეს­ხის 18 ნო­მერ­ში, რო­მე­ლიც დღე­საც დგას. ეს იყო და­უ­ვი­წყა­რი დღე­ე­ბი, იყო ბევ­რი ხუმ­რო­ბა, რისი ნი­ჭიც მთელ შთა­მო­მავ­ლო­ბას დი­დე­და­ჩე­მის, ეკა­ტე­რი­ნე ბი­ძი­ნაშ­ვი­ლი­სა­გან გა­მოგ­ვყვა. თუმ­ცა პა­პა­ჩე­მი, მამა ილია, არა­ნაკ­ლებ ენა­მოს­წრე­ბუ­ლი ყო­ფი­ლა.

გან­სა­კუთ­რე­ბით გა­მო­ირ­ჩე­ო­და ლე­ი­ლა, ყვე­ლას მეტ­სა­ხე­ლებს არ­ქმევ­და. ეს კი უკვე კო­ტე­ტიშ­ვი­ლე­ბი­სე­უ­ლი იუ­მო­რი იყო, რაც შემ­დეგ უფრო ძლი­ე­რად ვა­ხუშ­ტი­ში გა­მო­იკ­ვე­თა. თით­ქოს დღე­საც ვხე­დავ, რო­გორ ვსხედ­ვართ მე და ვა­ხუშ­ტი 4-5 წლი­სა­ნი ჩვე­ნი ძვე­ლე­ბუ­რი ქარ­თუ­ლი ტახ­ტის დიდ უჯ­რა­ში და ვთა­მა­შობთ. ვი­ცი­ნით, ვხმა­უ­რობთ, ვერ გვა­ჩუ­მე­ბენ. ტყუ­პი­ვით გვიყ­ვარ­და ერ­თმა­ნე­თი, სულ ერ­თად ყოფ­ნა გვინ­დო­და...მა­მას სიკ­ვდი­ლის შემ­დეგ, 1940 წლი­დან დი­დე­დას აღარ გა­უ­ცი­ნია. მე ცო­ცხა­ლი, ეშ­მა­კი ბავ­შვი ვი­ყა­ვი, ამი­ტომ დი­დე­და ხში­რად მაგ­დებ­და სახ­ლი­დან. არ უყ­ვარ­და, როცა ვა­ხუშ­ტი, ბუ­ნე­ბით წყნა­რი, მშვი­დი, გამ­გო­ნე ბავ­შვი, ჩემს და­ნახ­ვა­ზე აფო­რი­აქ­დე­ბო­და, იწყებ­და მთე­ლი ხმით ყვი­რილს და ხტუნ­ვას.

ათას რა­მეს გავ­ზი­დავ­დით ხოლ­მე ოთა­ხი­დან აი­ვან­ზე და მერე გვე­ზა­რე­ბო­და ალა­გე­ბა. დი­დე­დას ქვე­და­კა­ბის ჯი­ბე­ში ედო უჯ­რის გა­სა­ღე­ბი, სა­დაც სხვა­დას­ხვა სა­სუსნა­ვი ინა­ხე­ბო­და. როცა საქ­მი­ა­ნობ­და, მოვ­პა­რავ­დი გა­სა­ღებს, მერე მი­ვი­პა­რე­ბო­დით მე­ო­რე, ბნელ ოთახ­ში და იქ ვი­კარ­გე­ბო­დით კარ­გა ხნით. ჩვენ ხვე­ლე­ბას რომ გა­ი­გო­ნებ­და, უკვე იცო­და, რას ვა­კე­თებ­დით და ყვი­რი­ლით გა­მოგ­ვრე­კავ­და ხოლ­მე იქი­დან. აი, სწო­რედ ამ დროს მაგ­დებ­და სახ­ლი­დან, რად­გან ბუნ­ტის­თა­ვი მე ვი­ყა­ვი. სი­ცილ-კის­კი­სით მივ­რბო­დი ხოლ­მე სახ­ლის­კენ, ვა­ხუშ­ტი უკან მომ­დევ­და, აივ­ნი­დან კი დი­დე­დას ყვი­რი­ლი ის­მო­და. მე­ო­რე თა­მა­ში ომო­ბა­ნა იყო ვა­ხუშ­ტის მე­ზობ­ლებ­სა და კლა­სე­ლებ­თან. ეს სრო­ლით და დიდი აურ­ზა­უ­რით თავ­დე­ბო­და. ახლა და­მა­ლო­ბა­ნა, და­ჭე­რო­ბა­ნა და, ვინ მოთ­ვლის, კი­დევ რამ­დე­ნი რამ.

"ლე­ი­ლა, ვა­ხუშ­ტი გა­მი­ზარ­დე, არა­ვის და­ა­ჩაგ­ვრი­ნოო"

გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი დღე იყო ვა­ხუშ­ტო­ბა - 24 დე­კემ­ბე­რი, რო­დე­საც მათ ოჯახ­ში ვიკ­რი­ბე­ბო­დით და წი­თე­ლი ღვი­ნით და ბოღ­ლი­წო­თი (წი­თელ ღვი­ნო­ში ჩას­ვე­ლე­ბუ­ლი პური) აღ­ვნიშ­ნავ­დით. პუ­რის პა­ტა­რა ნაჭ­რებს ვა­წობ­დით ღვი­ნო­ში და ვამ­ბობ­დით სა­დღეგ­რძე­ლო­ებს. ვა­ხუშ­ტი სკო­ლი­დან მი­დი­ო­და ლე­ი­ლას­თან, მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა აკა­დე­მი­ის მა­თე­მა­ტი­კის ინ­სტი­ტუ­ტის ბიბ­ლი­ო­თე­კა­ში, სა­დაც ის მუ­შა­ობ­და, კა­რა­დე­ბის უკან ამ­ზა­დებ­და გაკ­ვე­თი­ლებს. აკა­დე­მი­ა­ში ვა­ხუშ­ტის ყვე­ლა იც­ნობ­და, ბიბ­ლი­ო­თე­კა­ში კი მას შვი­ლო­ბი­ლად თვლიდ­ნენ.

ვა­ხუშ­ტის და­ბა­დე­ბას ბევ­რი ცრემ­ლი მოჰ­ყვა. ვა­ხუშ­ტის დედა ნუ­სია, სუს­ტი აგე­ბუ­ლე­ბის, ნაზი, სა­შინ­ლად და­სუს­ტე­ბუ­ლი, სიკ­ვდილს ებ­რძო­და..

ვახ­ტან­გი, ორი ქა­ლიშ­ვი­ლის - ლე­ი­ლა­სა და მა­ნა­ნას შემ­დეგ ბედ­ნი­ე­რი იყო ბი­ჭის, მემ­კვიდ­რის და­ბა­დე­ბით. ნუ­სი­ამ ერთი თვე იცო­ცხლა, ისე წა­ვი­და ამ ქვეყ­ნი­დან, ბავ­შვი არც უნა­ხავს. დედა გვი­ამ­ბობ­და, ისე­თი დიდი მწუ­ხა­რე­ბა იყო, პა­ტა­რა ვა­ხუშ­ტი თით­ქმის აღა­რა­ვის ახ­სოვ­დაო. მა­მა­ჩე­მი ექი­მი იყო და მან მო­უ­ძებ­ნა სას­წრა­ფოდ ძიძა, ახალ­გაზ­რდა რუსი ქალი ჩვი­ლი ბავ­შვით, რო­მელ­მაც გა­და­არ­ჩი­ნა ვა­ხუშ­ტი. ეს იყო და­სა­წყი­სი იმ დიდი ტრა­გე­დი­ი­სა, რო­მელ­საც ამ ოჯახს უმ­ზა­დებ­და ბე­დის­წე­რა.

ამას მოჰ­ყვა ჯერ უმ­ცრო­სი ქა­ლიშ­ვი­ლის - მა­ნა­ნას სიკ­ვდი­ლი, რო­მელ­მაც ვერ გა­და­ი­ტა­ნა დე­დის და­კარ­გვა, შემ­დეგ კი ძია ვახ­ტან­გის დახ­ვრე­ტა. 15 წლის ლე­ი­ლას უნდა ეზ­რუ­ნა ვა­ხუშ­ტის გაზ­რდა­ზე და დი­დე­და მათ­თან გა­და­ვი­და სა­ცხოვ­რებ­ლად. ვა­ხუშ­ტის­თვის ლე­ი­ლა­ში გან­სხე­უ­ლე­ბუ­ლი იყო დე­დაც, მა­მაც და მა­ნა­ნაც. ლე­ი­ლამ ვაჟ­კა­ცუ­რად ზიდა ეს მძი­მე ტვირ­თი. რო­დე­საც ვახ­ტან­გის და­სა­პა­ტიმ­რებ­ლად მო­ვიდ­ნენ, მან მო­მაკ­ვდავ შვილ­თან გა­მომ­შვი­დო­ბე­ბის ნება ითხო­ვა, რო­მე­ლიც სა­ა­ვად­მყო­ფო­ში იწვა. ამის ნება არ დარ­თეს. სახ­ლი­დან გას­ვლი­სას კი ლე­ი­ლას ამოს­ძა­ხა: "ლე­ი­ლა, ვა­ხუშ­ტი გა­მი­ზარ­დე, არა­ვის და­ა­ჩაგ­ვრი­ნოო".

მა­შინ ვა­ხუშ­ტი 2 წლის იყო. მა­მის ეს სი­ტყვე­ბი ლე­ი­ლას სულ ყურ­ში ჩა­ეს­მო­და. არაჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვი დაძ­მო­ბა ჰქონ­დათ. ლე­ი­ლა, ანა­ფო­რა­სა­ვით გრძელ კა­ბა­ში, ერთი მიზ­ნით იყო მოვ­ლე­ნი­ლი ამ­ქვეყ­ნად, ყვე­ლა­ფე­რი ძმას ანაც­ვა­ლა, პრო­ფე­სი­აც და ქა­ლო­ბაც. და­უ­ფას­და კი­დეც თავ­გან­წირ­ვა - ვა­ხუშ­ტი კარ­გი გა­ი­ზარ­და, თა­ნა­ტო­ლებ­ში გა­მორ­ჩე­უ­ლი იყო გა­რეგ­ნო­ბით, პო­ე­ტუ­რი ნი­ჭით, სი­ლა­ღით, იუ­მო­რით, მდი­და­რი სუ­ლი­ე­რი სამ­ყა­რო­თი. მისი ლექ­სე­ბი ჩვენს თა­ო­ბა­ში ყვე­ლამ ზე­პი­რად იცო­და...ჩვენ „მტრის შვი­ლე­ბი” გვერ­ქვა... დიდი სი­დუ­ხ­ჭი­რე გა­მო­ვი­ა­რეთ, გა­უ­ხა­რე­ლი ბავ­შვო­ბა გვქონ­და... ხში­რად მე­სიზ­მრე­ბა ვა­ხუშ­ტის ის ძვე­ლი, აივ­ნი­ა­ნი, ლა­მა­ზი ორ­სარ­თუ­ლი­ა­ნი სახ­ლი, ჩემ­თვის ძა­ლი­ან ძვირ­ფა­სი, ჩემ­მა ბავ­შვო­ბა­მაც ხომ იქ გა­ი­ა­რა. სიზ­მარ­ში სახ­ლი ყო­ველ­თვის გა­ნა­თე­ბუ­ლია, გა­ღე­ბუ­ლი კარ-ფან­ჯრით, ცა­რი­ე­ლი, უხალ­ხოდ... ალ­ბათ, ვა­ხუშ­ტის მო­ლო­დინ­ში... თით­ქოს ვა­ხუშ­ტის ხმაც ის­მის, მშობ­ლე­ბი­სად­მი მი­ძღვნილ ლექსს რომ ამ­ბობ­და მოს­წავ­ლე... "ჩვენ ცის­ფერ ყვა­ვი­ლებს გვა­ჩუ­ქებს მთაწ­მინ­და და მათ საფ­ლა­ვებ­ზე ცრემ­ლე­ბად დავღვა­როთ".

"ჩემი მარ­ტო­ო­ბის ბაღ­ში, გაჩ­ნდა უცხო ყო­ი­ლი, რო­გორც უპატ­რო­ნო ბავ­შვი, ნი­ავს ჩა­მო­ყო­ლი­ლი..."

ვა­ხუშ­ტი­სა და მზე­ოს ამ­ბა­ვი სწრა­ფად მო­ე­დო ქა­ლაქს. ჩვენ, მის­მა ბი­ძაშ­ვი­ლებ­მა, გვი­ან გა­ვი­გეთ... თბი­ლი­სის ომის მძი­მე დღე­ე­ბი იდგა, სახ­ლე­ბი­დან ვერ გა­მოვ­დი­ო­დით... არ ვი­ცო­დით, სად იყო ვა­ხუშ­ტი. ბო­ლოს ვნა­ხეთ მისი დამ­წვა­რი სახ­ლის წინ. იმ სახ­ლს ჩვე­ნი ბავ­შვო­ბაც თან გაჰ­ყვა... და ყვე­ლა­ფე­რი, რაც ამ ოჯახ­თან იყო და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი... ვა­ხუშ­ტის მა­მის, ვახ­ტანგ კო­ტე­ტიშ­ვი­ლის პი­რა­დი არ­ქი­ვი, უნი­კა­ლუ­რი ბიბ­ლი­ო­თე­კა, ქარ­თუ­ლი ხალ­ხუ­რი მუ­სი­კა­ლუ­რი საკ­რა­ვე­ბი­სა და ქარ­თუ­ლი ფარ­და­გე­ბის კო­ლექ­ცია, ვა­ხუშ­ტის არ­ქი­ვი, ლექ­სე­ბის რვე­უ­ლე­ბი, მისი აღ­მზრდე­ლი დის ხე­ლით გა­და­წე­რი­ლი, ფოლკ­ლო­რუ­ლი მა­სა­ლე­ბი მთე­ლი სა­ქარ­თვე­ლო­დან, ვა­ხუშ­ტის დე­დის, ნუ­სია დი­ლევ­სკას და­ნა­ტო­ვა­რი ქარ­თვე­ლიშ­ვი­ლე­ბი­სა და დი­ლევ­სკე­ბის ოჯა­ხუ­რი რე­ლიკ­ვი­ე­ბი და კი­დევ, ვინ მოთ­ვლის, რამ­დე­ნი რამ...დრო გა­დი­ო­და, ვა­ხუშ­ტი არ ჩან­და. მდგო­მა­რე­ო­ბი­დან გა­მოს­ვლას დიდი დრო დას­ჭირ­და...

გავ­რცელ­და და­უ­ჯე­რე­ბე­ლი ამ­ბა­ვი ვა­ხუშ­ტის და­ო­ჯა­ხე­ბი­სა... დაგ­ვა­ინ­ტე­რე­სა, ვინ იყო ის ქალი და წა­ვე­დით სა­ნა­ხა­ვად, ხალ­ხის მით­ქმა-მოთ­ქმით გა­ო­ცე­ბუ­ლი და "გან­რის­ხე­ბუ­ლი" მი­ვი­ჭე­რით მას­თან. სახ­ტად დავ­რჩით, როცა ხელ­ში შეგ­ვრჩა ლა­მა­ზი, თბი­ლი, ღი­მი­ლი­ა­ნი პა­ტა­რა გოგო, რო­მელ­მაც მოკ­რძა­ლე­ბით გვი­ამ­ბო თა­ვი­სი ამ­ბა­ვი...თურ­მე ახალ წელს მზეო სხვებ­თან ერ­თად ეს­ტუმ­რა მი­სა­ლო­ცად, ვა­ხუშ­ტი მისი ლექ­ტო­რი იყო. ის მარ­ტო იჯდა სა­ა­ხალ­წლო სუფ­რას­თან, არა­ვის ელო­და...

უცებ ყვე­ლა­ფე­რი შე­იც­ვა­ლა... ყვე­ლას ლე­გენ­დად დარ­ჩა ის სა­ღა­მო... გა­ნუ­მე­ო­რე­ბე­ლი ყო­ფი­ლა ვა­ხუშ­ტი, თა­ვი­სი იუ­მო­რით, დიდი ემო­ცი­ით... ბევ­რი იცი­ნეს, იმ­ხი­ა­რუ­ლეს და თით­ქოს ყვე­ლას­გან მი­ტო­ვე­ბუ­ლი ვა­ხუშ­ტის მო­უ­ლოდ­ნე­ლი გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბა - ცხოვ­რე­ბის თა­ვი­დან და­წყე­ბის დიდი სურ­ვი­ლი...ყვე­ლა­ფე­რი კი იმ ლექ­ცი­ით და­ი­წყო, რო­მელ­საც ვა­ხუშ­ტი კი­თხუ­ლობ­და კულ­ტუ­რის უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში, სამ­სა­ხი­ო­ბო ფა­კულ­ტეტ­ზე: მზე­ომ ლექ­ცი­ა­ზე და­იგ­ვი­ა­ნა და შემ­დეგ ხალ­ხუ­რი ლექ­სი გა­აგ­რძე­ლა, რომ­ლის კი­თხვაც ვა­ხუშ­ტიმ მის და­ნახ­ვა­ზე შე­წყვი­ტა. ასე და­ი­წყო მათი ნაც­ნო­ბო­ბა. მო­წა­მე­თა­ში და­ი­წე­რეს ჯვა­რი... დაგ­ვიბ­რუნ­და ძვე­ლი ვა­ხუშ­ტი, ხა­ლი­სი­ა­ნი, სი­ცო­ცხლით სავ­სე, ახა­ლი ენერ­გი­ით და­მუხ­ტუ­ლი... თა­ნა­ცხოვ­რე­ბის პირ­ვე­ლი და ბოლო სიმ­ძი­მე­ე­ბიც ერ­თად გა­და­ლა­ხეს. გა­სა­ო­ცა­რი იყო პა­ტა­რა გო­გოს დიდი მოთ­მი­ნე­ბა, მათი ცხოვ­რე­ბის და­სა­წყი­სი ოღ­რო­ჩოღ­რო იყო...

ვა­ხუშ­ტი მზე­ოს "ცოლ-შვილს" ეძახ­და

ვა­ხუშ­ტის­თვის თავ­გან­წირ­ვა იყო მე­სა­მედ ახა­ლი ცხოვ­რე­ბის და­წყე­ბა ზრდას­რუ­ლი შვი­ლე­ბი­თა და ქარ­თველ სა­ზო­გა­დო­ე­ბას­თან შე­თავ­სე­ბით. ის ლაღი და თა­ვი­სუ­ფა­ლი ადა­მი­ა­ნი იყო, ძა­ლი­ან ემო­ცი­უ­რი და რო­მან­ტი­კუ­ლი. ვა­ხუშ­ტი იყო ქარ­თუ­ლი ფოლკ­ლო­რის დიდი მო­ა­მა­გე, მეც­ნი­ე­რი, აღ­მო­სავ­ლეთმცოდ­ნე, მწე­რა­ლი და მთარ­გმნე­ლი. სე­რი­ო­ზუ­ლი სა­მეც­ნი­ე­რო ნაშ­რო­მე­ბი­სა და თარ­გმა­ნე­ბის (სპარ­სუ­ლი­დან, რუ­სუ­ლი­დან, გერ­მა­ნუ­ლი­დან) გვერ­დით, "სა­ლა­ღო­ბოდ-სათ­რე­ვე­ლად“ თქმუ­ლი მისი ქა­ლა­ქუ­რი კა­ფი­ე­ბი მთელ­მა თბი­ლის­მა იცო­და. იყო კარ­გი თა­მა­და, მომლხე­ნი, ენა­მოს­წრე­ბუ­ლი, სუფ­რებ­ზე სიყ­ვა­რულ­ში, ქა­ლე­ბის ტრფი­ალ­ში ტოლს არა­ვის უდებ­და. ერთ ზა­ფხულს, სტუ­დენ­ტო­ბი­სას, მი­თხრა, შვი­დი მა­ნა­ნა მიყ­ვარ­სო, თან იცი­ნო­და... ჩა­მო­მით­ვა­ლა, შვი­დი­ვე მარ­თლა ძა­ლი­ან ლა­მა­ზი იყო, გან­სა­კუთ­რე­ბით ერთი...

ხალ­ხუ­რი პო­ე­ზი­ის სურ­ნე­ლი სულ თან სდევ­და, უამ­რა­ვი ხალ­ხუ­რი ლექ­სი იცო­და ზე­პი­რად. უამ­რა­ვი სა­ხალ­ხო პო­ე­ტი გა­მო­იყ­ვა­ნა სამ­ზე­ო­ზე. მზე­ოც ასე­თი­ვე ლაღი ბუ­ნე­ბის იყო. მას ოჯა­ხი­დან მოს­დგამ­და ხალ­ხუ­რი შე­მოქ­მე­დე­ბის დიდი სიყ­ვა­რუ­ლი. ისიც ცნო­ბი­ლი ფოლკ­ლო­რის­ტე­ბის, მამა-ბი­ძე­ბის - და­ვით და ნიკო გო­გო­ჭუ­რე­ბის ჩა­მო­მა­ვა­ლია. სა­ერ­თო საქ­მემ უფრო და­ა­ახ­ლო­ვა და გა­ნამ­ტკი­ცა მათი ერ­თო­ბა. ვა­ხუშ­ტი მზე­ოს "ცოლ-შვილს" ეძახ­და. რო­გორც ცოლს, პა­ტივს სცემ­და, ხოლო რო­გორც შვილ­ზე, ისე ზრუ­ნავ­და და ტუქ­სავ­და კი­დეც, ხში­რად უმი­ზე­ზო­დაც და ამა­საც იუ­მორ­ში ატა­რებ­და. ახალ სახ­ლში ახა­ლი ცხოვ­რე­ბა და­ი­წყო. უამ­რა­ვი სტუ­მა­რი მო­დი­ო­და, იყო ჟრი­ა­მუ­ლი და სი­ხა­ლი­სე.

მზეო კარ­გი მას­პინ­ძე­ლი იყო, ყო­ველ­თვის ხა­ლი­სი­ა­ნი, თბი­ლი, პირმ­ცი­ნა­რი, ყვე­ლას გულ­შე­მატ­კი­ვა­რი და ქო­მა­გი. ვა­ხუშ­ტი მზე­ოს უახ­ლო­ე­სი სა­ნა­თე­სა­ოს სა­ფი­ცა­რი იყო. ყვე­ლას უხა­რო­და მის გვერ­დით ყოფ­ნა, ყვე­ლა ცდი­ლობ­და მცი­რე­დი წვლი­ლი შე­ე­ტა­ნა ვა­ხუშ­ტის სი­ცო­ცხლის გა­ხან­გრძლი­ვე­ბა­ში. ამა­თი ხმა რომ არ მეს­მო­დეს, ან კი­ბე­ზე მათი არ­ბენ-ჩარ­ბე­ნის ხმა, ვერ ვი­ცო­ცხლებ­დიო, ამ­ბობ­და ხოლ­მე მოგ­ვი­ა­ნე­ბით, როცა თით­ქმის ვერ გა­მო­დი­ო­და სახ­ლი­დან. ასე მი­დი­ო­და დღე­ე­ბი... უმ­ძი­მეს­მა ბე­დის­წე­რამ ისევ იმ­ძლავ­რა. უფ­რო­სი შვი­ლის - ტა­ტოს სიკ­ვდი­ლი მძი­მედ გა­და­ი­ტა­ნა, მერე სუნ­თქვის უკ­მა­რი­სო­ბაც და­ე­მა­ტა... მზე­ომ გა­და­არ­ჩი­ნა, წყნე­თი­დან სწრა­ფად ჩა­მო­იყ­ვა­ნა მე-9 სა­ა­ვად­მყო­ფო­ში, სულ­ზე მი­უს­წრეს... მერე სა­ა­ვად­მყო­ფო­ე­ბი... ექი­მე­ბი... ოპე­რა­ცი­ე­ბი... შემ­დეგ სკამს მი­ჯაჭ­ვუ­ლი დღე­ე­ბი... ყელ­ში ჩად­გმუ­ლი სა­სუნ­თქი მილი... მუხ­ლებ­ზე და­ჩო­ქი­ლი მზეო ჭრი­ლო­ბას უსუფ­თა­ვებ­და... ერთხელ მეც შე­ვეს­წა­რი... სულს უბე­რავ­და ვა­ხუშ­ტის...

დას­ნე­უ­ლე­ბის შემ­დეგ ვა­ხუშ­ტი სულ სა­წერ მა­გი­დას­თან იჯდა, კომ­პი­უ­ტერ­თან, დღე­და­ღამ მუ­შა­ობ­და. და­უგ­როვ­და სათ­ქმე­ლი, ახა­ლი თარ­გმა­ნე­ბი, მო­გო­ნე­ბე­ბი, სო­ნე­ტე­ბი... წიგ­ნით "ჩემი წუ­თი­სო­ფე­ლი“ ვა­ხუშ­ტიმ თა­ვის წი­ნაპ­რებს, ბებო-პა­პებს, ბი­ძებს სა­მა­რა­დი­სო ძეგლი და­უდ­გა. ჩემი და ვა­ხუშ­ტის ბავ­შვო­ბის წლე­ბიც ამ წიგნ­შია... "ნე­ტა­ვი სად არის ეხლა ნანა?" - ამ სი­ტყვე­ბით ამ­თავ­რებს ერთ-ერთ თავს... ვა­ხუშ­ტი და მზეო ერ­თად კი­თხუ­ლობ­დნენ, ერ­თად არ­ჩევ­დნენ, ერ­თად აფა­სებ­დნენ.

მზე­ომ თე­ატ­რა­ლუ­რი ინ­სტი­ტუ­ტის სა­რე­ჟი­სო­რო ფა­კულ­ტე­ტი და­ამ­თავ­რა. ცნო­ბი­ლია მისი დო­კუ­მენ­ტუ­რი ფილ­მი მხატ­ვარ თენ­გიზ მირ­ზაშ­ვილ­ზე (ჩუბ­ჩი­კა­ზე), რო­მელ­მაც დიდი მო­წო­ნე­ბა და­იმ­სა­ხუ­რა. ვა­ხუშ­ტი­ზე ფილ­მის მომ­ზა­დე­ბა­საც აპი­რებს იმ დო­კუ­მენ­ტუ­რი მა­სა­ლით, რო­მე­ლიც მრავ­ლად აქვს შე­მო­ნა­ხუ­ლი. ადრე ლექ­სებს წერ­და, ხა­ტავ­და, ახლა პრო­ფე­სი­ად ექცა. მზე­ომ ცნო­ბილ მხატ­ვარ ზუ­რაბ ნი­ჟა­რა­ძეს­თან ფერ­წე­რის კარ­გი სკო­ლა გა­ი­ა­რა. და­უგ­როვ­და ნა­მუ­შევ­რე­ბი: ვა­ხუშ­ტის პორ­ტრე­ტი, ავ­ტო­პორ­ტრე­ტი, უამ­რა­ვი ულა­მა­ზე­სი პე­ი­ზა­ჟი და სხვ. ხევ­სუ­რებს ხომ ფე­რის სა­ო­ცა­რი შეგ­რძნე­ბა აქვთ...

ხევ­სუ­რე­ბის შე­მოს­ვლა კო­ტე­ტიშ­ვი­ლე­ბის საგ­ვა­რე­უ­ლო­ში თით­ქოს გან­გე­ბის ძა­ლით მოხ­და. მა­მა­ჩე­მი, ცნო­ბი­ლი ექი­მი და ქარ­თუ­ლი მე­დი­ცი­ნის ის­ტო­რი­ის მკვლე­ვა­რი ლადო კო­ტე­ტიშ­ვი­ლი, სულ იმის ცდა­ში იყო, რო­გორ­მე და­ე­ახ­ლო­ე­ბი­ნა ბარ­თან მთა და, კერ­ძოდ, ხევ­სუ­რე­თი, სა­დაც ჯერ კი­დევ შე­მორ­ჩე­ნი­ლი იყო ქარ­თუ­ლი სული და ტრა­დი­ცი­ე­ბი. ეს მი­აჩ­ნდა სა­ქარ­თვე­ლოს გა­დარ­ჩე­ნის ერ­თა­დერთ სა­შუ­ა­ლე­ბად.დღემ­დე არ გა­ნე­ლე­ბუ­ლა მას­ში ის დიდი სიყ­ვა­რუ­ლი, რო­მე­ლიც პირ­ვე­ლი­ვე ნახ­ვით ჩა­ი­სა­ხაყ­ვე­ლა­ფე­რი, რას­თა­ნაც ვა­ხუშ­ტის შე­ხე­ბა ჰქონ­და, მზე­ოს­თა­ნაა. ორი წელი გა­ვი­და ვა­ხუშ­ტის გარ­დაც­ვა­ლე­ბი­დან. თით­ქოს უნდა გა­ნე­ლე­ბუ­ლი­ყო მზე­ოს­თვის ოდ­ნავ მა­ინც ამ ამ­ბის სიმ­ძი­მე, მაგ­რამ არა, რო­დე­საც ვა­ხუშ­ტი­ზე ვლა­პა­რა­კობთ, ყო­ველ­თვის ცრემ­ლი ერე­ვა თვალ­ზე.

"სა­ნამ ცო­ცხა­ლი ვიქ­ნე­ბი, ვა­ხუშ­ტის და­ბა­დე­ბის დღეს ყო­ველ­თვის აღ­ვნიშ­ნა­ვო“, - თქვა მზე­ომ წელს ვა­ხუშ­ტის საფ­ლავ­თან. არ გა­ნე­ლე­ბუ­ლა მას­ში ის დიდი სიყ­ვა­რუ­ლი, რო­მე­ლიც პირ­ვე­ლი­ვე ნახ­ვით ჩა­ი­სა­ხა.

ასა­კობ­რივ­მა სხვა­ო­ბამ არა­ფე­რი შეც­ვა­ლა. სიყ­ვა­რულს ხომ ასა­კი არ გა­აჩ­ნია. ვა­ხუშ­ტის­თვის კი ხევ­სუ­რე­თი სა­ფი­ცა­რი იყო... მან სხვა ბრწყინ­ვა­ლე ლექს-სო­ნე­ტებ­თან ერ­თად ფშავ-ხევ­სუ­რუ­ლი სო­ნე­ტიც“ ამოთ­ქვა: "აქ პირ­ველ­თა­გან იყო ლექ­სი, სი­ტყვა, ვით სე­ტყვა,

/ აქ ყვე­ლა სი­ტყვის მე­უ­ფეა, თა­ნაც ტყვე არი.

/ ყვე­ლა კაი ყმას წელ­ზე ლექ­სი ხმა­ლი­ვით ერტყა

/ და გულ­ზე ლექ­სის დაღი აჩ­ნდა, ვით ნა­ტყვი­ა­რი.

/ ქარ­თულ­მა სულ­მა აქ ოდით­გან იხმლო, იმ­შვილ­და,

/ ქავ-ცი­ხის ლიბო არ დაშ­ლი­ლა, არ გა­მომ­პა­ლა,

/ აქ დღე­საც ის­მის მად­ლი­ა­ნი ლოც­ვა ღვთის­შვილ­თა,

/ ხმო­ბენ: ლა­შა­რი, იახ­სა­რი, ბერი კო­პა­ლა.

/ აქ ყო­ვე­ლი­ვე მი­გემ­ნია: ტკბი­ლი თუ მწუ­თხე,

/ გულ­ზე ლექ­სე­ბის გუთ­ნე­უ­ლი გამ­დევს ხნუ­ლე­ბად,

/ ვყო­ფილ­ვარ ბევ­რგან, მაგ­რამ ქვეყ­ნად არც ერთი კუ­თხე, /ჩემი სუ­ლის­თვის უფრო ახლო არ მე­გუ­ლე­ბა.

/ ჩემი სამ­ზეო, სა­ი­ქიო, შავ-ხევ-სუ­ლე­თი,

/ აკ­ლდა­მა ჩემ­თა ოც­ნე­ბა­თა - ფშავ-ხევ­სუ­რე­თი.

ეს ამ­ბა­ვიც, ისე­ვე რო­გორც ბევ­რი სხვა, წლებს გაჰ­ყვე­ბა და მხო­ლოდ მო­გო­ნე­ბებ­ში დარ­ჩე­ბა. ამ­ბო­ბენ, და­ხუ­რულ სივ­რცე­ში დიდ­ხანს რჩე­ბაო ხმე­ბი... თუ ეს მარ­თლაც ასეა, ვა­ხუშ­ტი­სა და მზე­ოს ოჯახ­ში რამ­დე­ნი სა­ინ­ტე­რე­სო რამ უნ­და­ი­ყოს შე­მო­ნა­ხუ­ლი, ვა­ხუშ­ტი­სა და სხვა­თა და სხვა­თა მიერ თქმუ­ლი, რამ­დე­ნი მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი თუ ენა­მოს­წრე­ბუ­ლი ნათ­ქვა­მი, რამ­დე­ნი ლექ­სი, მხი­ა­რუ­ლი თუ სევ­დი­ა­ნი. ეს ყვე­ლა­ფე­რი მის­ტი­კურ გან­წყო­ბი­ლე­ბას ქმნის... ნე­ტავ შე­იძ­ლე­ბო­დეს ამ ხმე­ბის ჩა­წე­რა. ვინ იცის, იქ­ნებ ოდეს­მე ეს დროც დად­გეს.