ბავშვების ოჯახიდან გაყვანის წესი იცვლება -  რამდენად სამართლიანია სისტემა, როგორც ბავშვების, ისე მშობლების მიმართ

ბავშვების ოჯახებისგან განცალკევებისა და მინდობით აღზრდაში გადაყვანის საკითხი ბოლო დროს აქტიური განსჯის საგანი გახდა. მედიით გაშუქდა არაერთი გახმაურებული შემთხვევა, როდესაც მშობლები სოციალურ მუშაკებს გულგრილობაში ადანაშულებდნენ და მიჩნევდნენ, რომ მათ შვილები უსამართლოდ ჩამოართვეს. ერთ-ერთი ასეთი საქმე ფუტკარაძეების 9 შვილიანი ოჯახის ისტორიაა, რომელმაც დიდი რეზონანსი გამოიწვია. ოჯახის ცხრავე შვილი, რომელთა შორის ყველაზე უმცროსი ხუთი თვის იყო, მინდობით აღზრდაში გადაიყვანეს. AMBEBI.GE -სთან საუბარში ბავშვების დედა მადონა ფუტკარაძე შვილების ჩამორთმევას ოჯახის მატერიალური მდგომარეობით ხსნის. 9 შვილის დედა ამბობს, რომ მის ოჯახს უჭირს, თუმცა ყოველთვის ცდილობდა, საკუთარი შესაძლებლობის ფარგლებში შვილებისთვის მაქსიმალურად ეზრუნა. 1-წლიანი განშორების შემდეგ ფუტკარაძეებს შვილები დაახლოებით ერთი კვირის წინ დაუბრუნეს.

• AMBEBI.GE დაინტერესდა რა შემთხვევაში მიმართავს სახელმწიფო უკიდურეს ზომას - ბავშვის მშობლისგან განცალკევებას, რამდენად სამართლიანია სისტემა ამ პროცესში როგორც ბავშვების, ისე მშობლების მიმართ და პასუხობს თუ არა მოქმედი სოციალური დაცვის სისტემა იმ უმთავრეს ამოცანას, რასაც საერთაშორისო კანონმდებლობა სახელმწიფოებს უწესებს?

ბავშვთა უფლებების საერთაშორისო კონვენცია ადგენს სტანდარტს, რომლითაც სახელმწიფოებმა უნდა იხელმძღვანელონ. საერთაშორისო კანონმდებლობით აღიარებულია, რომ ამოსვალი წერტილი ბავშვთა საუკეთესო ინტერესია, რაც უპირობოდ განსაზღვარავს ბავშვის ოჯახურ გარემოში აღზრდის აუცილებლობას. საუკეთესო ევროპული გამოცდილებით, ბავშის ოჯახიდან გაყვანა მხოლოდ უკიდურეს შემთვევაში ხდება. მაშინ, როდესაც ბავშვის სიცოცხლესა და ჯანმრთლეობას ემუქრება საფრთხე. სხვა დანარჩენ შემთხვევაში სახელმწიფომ ბავშვებისთვის ხელსაყრელი გარემოს შექმნა საკუთარ ოჯახებში უნდა უზრუნველყოს.

სახალხო დამცველი მიიჩნევს, რომ საქართველო ამ მიმართულებით სრულად ვერ პასუხობს საერთაშორისო სტანდარტებს. ომბუდსმენის მოადგილე ეკატერინე სხილაძე AMBEBI.GE - ს იმ ტენდენციაზე ესაუბრება, რაც მისი შეფასებით, სისტემის მთავრი გამოწვევაა. ეკატერინე სხილაძის განმარტებით, ბავშვთა საჭიროებების უგულვებელყოფა, რაც ხშირ შემთვევაში ამ მძიმე გადაწყვეტილების საფუძველი ხდება, სისტემის მხრიდან არასწორად არის გაგებული.

"სამწუხარო ტენდენცია დამკვიდრდა - ოჯახების მატერიალური მდგომარეობა ბავშვის სახელმწიფო ზრუნვაში გადაყვანის საფუძველი ხდება. ამ პრობლემასთან დაკავშირებით სახალხო დამცველი აქტიურად საუბრობს თავის ანგარიშებში და სახელმწიფოს მოუწოდებს გააძლიეროს ოჯახების სოციალური ფუნქცია, რათა თავიდან იყოს აცილებული ბავშების ოჯახიდან გაყვანა. სახელმწიფომ უნდა განსაზღვროს რა შემთხვევაში ხდება რეალურად ბავშვთა უგულვებელყოფა. უნდა გამიჯნოს მიზნმიმართულად უგულვებელყოფენ მშობლები ბავშვის უფლებებს, თუ გარემო პირობების გამო ვერ ახერხებენ სათანადოდ იზრუნონ ბავშვებზე.

კანონის განმარტებით, უგულვებელყოფას, ანუ ძალადობის ერთგავრ ფორმას, მაშინ აქვს ადგილი, როდესაც ოჯახს აქვს საშუალება, მაგრამ სათანადოდ არ ზრუნავს ბავშვზე. ხოლო თუ ოჯახს სურს, რომ, მაგალითად, ბავშვს აცრები ჩაუტაროს, უყიდოს საჭირო ნივთები, მისცეს კარგი განათლება და ა.შ. მაგრამ არ აქვს ამის საშუალება, ეს არ არის ბავშის უფლებების უგულვებელყოფა. ყველა საერთაშორისო ნორმა ამბობს, რომ არ შეიძლება სიღარიბის გამო მოხდეს ბავშვისა და მშობლის დაშორება. სინამდვილეში პრობლემაა უკიდურესი სიღარიბე, რომლის დაძლევასაც არსებული სახელმწიფო პროგრამები ვერ უზრუნველყოფენ. ისინი ძირითადად ერთჯერადი დახმარების ხასიათს ატარებენ და არ წარმოადგენენ სისტემურ მხარდაჭერას იმისთვის, რომ ბავშვის სახელმწიფო ზრუნვაში გადაყვანის აუცილებლობა არ დადგეს დღისწერიგში", - გვეუბნება სახალხო დამცველის მოადგილე.

თუმცა არსებობს ერთეული შემთხვევები, როდესაც ოჯახი ბავშვისთვის ძალადობრივ გარემოდ იქცევა, სადაც მისი დარჩენა ფატალური შედეგების მომტანიც კი შეიძლება გახდეს. ასეთ დროს სახელმწიფო ზრუნვაში გადაყვანა ბავშვის საუკეთესო ინტერესია, თუმცა ამ შემთხვევაში ბავშვთა უფლებადამცველები სხვა გამოწვევას ხედავენ.

"საერთაშორისო პრაქტიკით განსაზღვურულია, ვინ არის ბავშის ოჯახიდან გამომყვანი და როგორ უნდა მიმდინარეობდეს ეს პროცესი. არის ქვეყნები, სადაც გამოყვანის პროცესში ჩართულია პოლიცია, თუმცა საუკეთესო გამოცდილება არის ის, რომ ეს მოხდეს პოლიციის გარეშე. წესით, სოციალურ მუშაკს ჰქონდეს ის საჭირო უნარ-ჩვევები, რაც პრობლემის შეძლებისდაგვარად უმტკივნეულოდ გადაჭრას შეუწყობს ხელს. გაყვანის პროცესი მოითხოვს, რა თქმა უნდა, ძალიან დიდი ხნის მუშაობას, რომელშიც, როგორც წესი, ჩართულია ფსიქოლოგი, სოციალური მუშაკი და წინასწარ ხდება მშბობლებისა და ბავშვების მომზადება ამ მტკივნეული პროცესისთვის. ამასთანავე, არსებობს შემთხვევები, როდესაც არსებობს მყისიერი საფრთხე და აუცილებელია ბავშვის ოჯახიდან დაუყონებლივ გაყვანა", - გვიხსნის გაეროს ბავშვთა ფონდის სოციალური კეთილდრეობის პროგრამის ხელმძღვანელი ქეთი მელიქიძე.

არასამთავრობო ორგანიზაცია "პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის" , რომელიც ბავშვთა უფლებების დაცვის საკითხებზე წლებია მუშაობს, მიიჩნევს, რომ სიტემის მთავარი გამოწვევა მწირი რესურსებია, რაც შეუძლებელს ხდის მის სრულყოფილ ფუნქციონირებას. ორგანიზაციის წევრი ანა არგანაშვილი AMBEBI.GE - სთან საუბარში სოციალური მუშკების გაფიცვას იხსენებს და დასძენს, რომ მას შემდეგ სისტემაში უკეთესობისკენ არაფერი შეცვლილა.

"სახელმწიფომ იცის როგორ უნდა დაიცვას ბავშების უფლებები, რა არის ბავშვთა საუკეთესო ინტერესი, მაგრამ იმენად შეზღუდულები არიან რესურსებში, ამის გაკეთება შეუძლებებლია. როდესაც სოციალური მუშაკები გაიფიცნენ, მას შემედეგ არაფერი შეცვლილა, მათ არ გაუუმჯობესდათ პირობები. მინიმალურად თუ შეიცვალა რამე. მაგალითად, რამდენიმე მანქანა დაუმატეს და ამით მორჩა. მნიშვნელოვანი არაფერი გაკეთებულა. ჩვენ მოვუწოდებთ სახელმწიფოს, რომ ერთად ვაღიაროთ პრობლემა და დავიწყოთ გადაჭრა", - ამბობს ანა არგანაშვილი.

სისტემური პრობლემების არსებობას პასუხისმგებელ სახელმწიფო უწყებაში არ უარყოფენ. მერი მაღლაფერიძე, რომელიც ბავშვთა უფლებების დაცვის საკითხებზე მომუშავე ახალშექმნილი უწყებას ხელმძღანელობს, ambebi.ge -ს იმ ცვლილებების შესახებ ესაუბრა, რასაც სახელმწიფო სისტემის დახვეწის მიზნით გეგმავს.

"მინდა ვაღიარო, რომ ჩვენს სისტემასაც აქვს ხარვეზები, მაგრამ ძალიან აქტიურად ვმუშაობთ ამის გამოსწორებაზე. ძალიან დიდი გამოწვევების წინაშე იდგა წლების განმავლობაში ეს მიმართულება, გამოწვევაა, მაგალითად ფორმები, რომლითაც ვმუშაობთ, რესურსების ნაკლებობა, დოკუმენტების მოწესრიგების პრობელემა. იგივე პროგრამები, რომელსაც ვახორციელებთ, არის დასახვეწი და ა.შ. ეს ხომ ცოცხალი ორგანიზმია. მაგრამ ამ მიმართულებით იდგმება მნიშვნელოვანი ნაბიჯები. მიმდინარე წლის 1-ლი თებერვლიდან ჩამოყალიბდა ახალი სტრუქტურა - სახელმწიფო ზრუნვისა და ტრეფიკინგის მსხვერპლთა, დაზარალებულთა დახმარების სააგენტო. მისი შექმნის მთავარი მიზანი ბავშვთა უფლებების დაცვაზე კონცენტრაციის გაძლიერება იყო.

ის, რაც მთელი სამინისტროს მასშტაბით იყო გაბნეული, ფოკუსირდა ერთ სტრუქტურაში, რაც უზრუნველყოფს მეტ ხარისხს. ასევე, შეიქმნა ბავშვთა უფლებათა კოდექსი, რომელიც 1-ლი სექტემბრიდან ამოქმედდება. დოკუმენტში გაწერილია ყველა ის ღონისძიება, რომელიც ბავშვთა საუკეთესო ინტერესებს პასუხობს. ეს არის უსერიოზულესი დოკუმენტი, რომელმაც, წესით, უნდა უზრუნველყოს ბავშის ყველა უფლების დაცვა. კოდექსი უპირობოდ კრძალავს ბავშვის მიმართ ძალის გამოყენებას ნებისმიერ გრემოში, ეს იქნება ოჯახი, ქუჩა თუ სკოლა. ამასთანავე, მნიშვნელოვანია, რომ ახალი კოდექსით, ბავშვის ოჯახიდან გაყვანის გადაწყვეტილებას მიიღებს სასამრთლო. თუ კი მზრუნველობა-მეურვეობის საბჭოს ჰქონდა აქამდე ამის შესაძლებლობა, კანონს შემოაქვს დასაბუთების უფრო მაღალი სტანდარტი. ასევე, კანონი ავალდებულებს პროფესიონალებს გადამზადებას. პერიოდულ გადამზადებას გაივლიან ადვოკატები, ფსიქოლოგები, სოციალური მუშაკები და მხოლოდ ამას შემდეგ ჩაერთვებიან ამ პროცესებში", - გვეუბნება სახელმწიფო ზრუნვისა და ტრეფიკინგის მსხვერპლთა, დაზარალებულთა დახმარების სააგენტოს ხელმძღვანელი.

ახალ კოდექსს იმედის თვალით შეჰყურებენ ბავშვთა უფლებების დაცვაზე მომუშავე ორგანიზაციები. დოკუმენტის საჭიროებასა და სიკეთეზე ყველა თანხმდება, თუმცა იმ რისკზეც ლაპარაკობენ, რომელიც, მათი შეფასებით, ყოველთვის თან ახლავს ახალი კანონის შემოღებას.

"უდაოდ ძალიან კარგი და სერიოზული დოკუმენტია. თუმცა იმდენად კომპლექსურია, რომ ერთი რისკი მაინც ახლავს თან - რამდენად შეძლებს სახელმწიფო მის სრულყოფილ აღსრულებას. ფაქტია, რომ ამას ერთი რომელიმე უწყება ვერ შეწვდება. მის განხორციელება უნდა გადანაწილდეს როგორც ცენტრალური, ისე ადგილობრივი ხელისუფლების დონეზე. იმედი მაქვს, რომ ეს კოდექსი რეალურად ამუშავდება და არ იქცევა ფორმალურ ჩარჩო-დოკუმენტად, როგორც ეს ზოგიერთი კანონის შემთხვევაში მოხდა, რომელთა ამოქმედებასაც ასევე იმედის თვალით შევცქეროდით", - გვეუბნება გაეროს ბავშვთა ფონდის სოციალური კეთილდღეობის პროგრამების ხელმძღვანელი ქეთი მელიქიძე.

• "5 თვის ბავშვი ძუძუდან ამაგლიჯეს, ყველა ტირილით წაიყვანეს..." - ერთწლიანი განშორების შემდეგ ფუტკარაძეების 9 შვილი მშობლებს დაუბრუნეს