სა­კუ­თა­რი გვარ-სა­ხე­ლე­ბი, წარ­მო­მავ­ლო­ბა ნე­ბის­მი­ე­რი ადა­მი­ა­ნის მუდ­მი­ვი ინ­ტე­რე­სის სფე­როა. ამ თე­მა­ზე უამ­რავ მეც­ნი­ერ­სა და მკვლე­ვარს უმუ­შა­ვია. გარ­და ამი­სა, არ­სე­ბო­ბენ უბ­რა­ლოდ და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი პი­რე­ბიც, რომ­ლე­ბიც ამ თე­მის შეს­წავ­ლას დიდ დროს უთ­მო­ბენ.

ასე­თი გახ­ლავთ ლე­ვან ბე­რა­ია, ერთ-ერთი აგ­რო­კონ­სორ­ცი­უ­მის დამ­ფუძ­ნე­ბელ­თა­გა­ნი, დი­რექ­ტო­რის მო­ად­გი­ლე, რომ­ლის ავ­ტო­რო­ბით გა­მო­სუ­ლია წიგ­ნი „ქარ­თველ თა­ვად-აზ­ნა­ურ­თა გვა­რე­ბის აღ­წე­რა“, სა­დაც არა­ერ­თი ქარ­თუ­ლი გვა­რია გან­ხი­ლუ­ლი.

"2 წიგ­ნი­სა და 800 სტა­ტი­ი­სა თუ ნაშ­რო­მის ავ­ტო­რი გახ­ლა­ვართ. ბავ­შვო­ბი­დან მა­ინ­ტე­რე­სებ­და ეს თემა. ჩემი სტი­ქა­როს­ნო­ბის დროს (სი­ო­ნის სა­კა­თედ­რო ტა­ძარ­ში 1980-1984 წლებ­ში სტი­ქა­რო­სა­ნი ვი­ყა­ვი) გა­ვი­ცა­ნი ქალ­ბა­ტო­ნი ბაბო და­დი­ა­ნი, რო­მე­ლიც არაჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვი პი­როვ­ნე­ბა და კარ­გი მთხრო­ბე­ლი გახ­ლდათ. სწო­რედ ქალ­ბა­ტო­ნი ბაბო მიყ­ვე­ბო­და თა­ვი­სი და არა­მარ­ტო თა­ვი­სი გვა­რის ის­ტო­რი­ას. ჰქონ­და უამ­რა­ვი სუ­რა­თი და თით­ქმის ყვე­ლა მათ­გა­ნის ის­ტო­რია იცო­და. იმ ადა­მი­ან­მა ეს ყვე­ლა­ფე­რი მეც შე­მაყ­ვა­რა.

გარ­და ამი­სა, ოჯახ­ში ბავ­შვო­ბი­დან მუდ­მი­ვად მეს­მო­და მი­თე­ბი და ლე­გენ­დე­ბი ჩემი გვა­რის შე­სა­ხებ და რა თქმა უნდა, ამ ყვე­ლაფ­რის დამ­სა­ხუ­რე­ბაა ის, რომ სურ­ვი­ლი გა­მიჩ­ნდა, გვა­რე­ბის წარ­მო­მავ­ლო­ბის სა­კი­თხებს ჩავრღმა­ვე­ბო­დი, გა­მო­მეკვლია და შე­მეს­წავ­ლა“ - გვე­უბ­ნე­ბა ბა­ტო­ნი ლე­ვა­ნი, რო­მე­ლიც წიგ­ნის შედ­გე­ნი­სას ეყ­რდნო­ბო­და ძველ ის­ტო­რი­ულ წყა­რო­ებს, სა­არ­ქი­ვო მა­სა­ლებს, ხელ­ნა­წერ­თა ინ­სტი­ტუ­ტის შრო­მებ­სა და ცნო­ბი­ლი მეც­ნი­ე­რე­ბის წიგ­ნებს.

ასევე დაგაინტერესებთ

08:39 / 06-06-2020

სეტიელი, კვიტინი, ბაბადიში, გალოგრე... - გაქრობის პირას მყოფი უიშვიათესი გვარები და სახელები საქართველოში

14:37 / 17-06-2020

"ლალიაშვილებს, ნათელაშვილებსა და ვერძეულებს შორის ქორწინება ადრე დაუშვებელი ყოფილა" - ბაზალეთში გავრცელებული გვარების ისტორია

11:10 / 24-06-2021

როდის დასახლდნენ თბილისში სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფები და რომელი გვარები ჩამოვიდნენ რეგიონებიდან დედაქალაქში მე-19 საუკუნეში

- რა­ტომ მა­ინ­ცდა­მა­ინც თა­ვად-აზ­ნა­ურ­თა გვა­რე­ბი?

- ბავ­შვო­ბი­დან მა­ინ­ტე­რე­სებ­და ამ­ბე­ბი თა­ვად-აზ­ნა­ურ­თა შე­სა­ხებ... ჩემს მე­გო­ბარ­თან, ვა­ლე­რი­ან ხიმ­ში­აშ­ვილ­თან ერ­თად, ვგეგ­მავთ ახა­ლი კრე­ბუ­ლი გა­მო­ცე­მას, რო­მე­ლიც ის­ტო­რი­ულ გვა­რებს შე­ე­ხე­ბა, თუმ­ცა სა­ქარ­თვე­ლო­ში ყვე­ლა გვა­რი ის­ტო­რი­უ­ლია.

სა­ნამ ახა­ლი ნაშ­რომს და­ას­რუ­ლებს ჩვე­ნი რეს­პონ­დენ­ტი, მა­ნამ­დე გთა­ვა­ზობთ მის მიერ შეკ­რე­ბი­ლი მა­სა­ლი­დან რამ­დე­ნი­მე თა­ვად-აზ­ნა­ურ­თა გვა­რის ის­ტო­რი­ას:

• ავა­ლიშ­ვი­ლი - ფე­ო­და­ლუ­რი საგ­ვა­რე­უ­ლო სა­ქარ­თვე­ლო­ში. XV-XVII სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში ძვე­ლი თო­რის (ახ­ლან­დე­ლი ბორ­ჯო­მის ხე­ო­ბა) მხა­რე­ში და­წი­ნა­ურ­და და იქ 1535-1555 წლებ­ში ავა­ლიშ­ვი­ლე­ბის სა­თა­ვა­დო (სა­ა­ვა­ლიშ­ვი­ლო) ჩა­მო­ყა­ლიბ­და. სა­ა­ვა­ლიშ­ვი­ლო იმე­რე­თის სა­მე­ფო­ში შე­დი­ო­და. XVI ს-ში ავა­ლიშ­ვი­ლე­ბის ერთი ნა­წი­ლი შიდა ქარ­თლში, კა­ხეთ­სა და იმე­რეთ­ში გა­და­სახ­ლდა, სა­კუ­თარ მი­წა­ზე დარ­ჩე­ნი­ლე­ბი კი გა­მაჰ­მა­დი­ად­ნენ და ბე­გე­ბის წო­დე­ბა მი­ი­ღეს. ქარ­თლში გა­და­სუ­ლი ავა­ლიშ­ვი­ლე­ბი ტა­შის­კარ­ში, სუ­რამ­სა და მიმ­დე­ბა­რედ დამ­კვიდ­რდნენ. კა­ხეთ­ში გა­და­სუ­ლე­ბი - კა­კა­ბეთ­ში, კა­ლა­ურ­ში, თე­ლავ­ში და ჩუმ­ლაყ­ში. იმე­რე­თის ავა­ლიშ­ვი­ლე­ბი დაკ­ნინ­დნენ და აზ­ნა­უ­რე­ბად იქ­ცნენ. ქარ­თლ-კა­ხე­თის ავა­ლიშ­ვი­ლებს მო­უ­რავ­თა თა­ნამ­დე­ბო­ბე­ბი ეკა­ვათ, იყ­ვნენ ეპის­კო­პო­სე­ბი...
• ასა­თი­ა­ნი - აზ­ნა­უ­რუ­ლი გვა­რი სა­ქარ­თვე­ლო­ში. „ასა­თი­ა­ნი, ასა­ით მი­ხა­ილ იყო ბერ­ძენ­თა მხე­და­რი სარ­დას მო­ნო­მა­ხის კე­ის­რი­სა წელს 1073 და მისი შვი­ლი მო­ვი­და იმე­რეთ­სა და მე­ფე­მან მათი გვა­რი მი­ი­ღო ასა­თი­ა­ნად და მუ­ნით­გან იწო­დე­ბი­ან ამ გვა­რად“. ასა­თი­ა­ნებს იმე­რე­თის სა­მე­ფო კარ­ზე მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი თა­ნამ­დე­ბო­ბა ეკა­ვათ, კერ­ძოდ, ისი­ნი იყ­ვნენ სა­მე­ფო მო­უ­რა­ვე­ბი. მა­მუ­ლე­ბი ჰქონ­დათ ლე­ჩხუმ­სა და იმე­რე­თის სხვადსხვა კუ­თხე­ში. და­ვით და­დი­ა­ნის დროს ოქ­რო­პირ ასა­თი­ა­ნი იყო უზე­ნა­ე­სი სა­სა­მარ­თლოს მდი­ვა­ნი. ალექ­სან­დრე მე­ფემ ყმი­სა და მა­მუ­ლის წყა­ლო­ბის წიგ­ნი 1736 წელს მის­ცა ხა­ხურ­ტა ასა­თი­ანს - „ჩვე­ნის გუ­ლი­სათ­ვის ბევ­რი საქ­მე გე­მარ­თათ, მერ­მე დაგ­ვა­ი­ა­ჯე­ნით და ჩვენ ვის­მი­ნეთ აჯა და მოხ­სე­ნე­ბა თქვე­ნი, შე­გი­წყა­ლეთ და გი­ბო­ძეთ პატ­რი­ქეთს... სა­სახ­ლე თუ გლე­ხე­ბი მა­თის ცოლ­შვი­ლით, სახ­ლკა­რით, პურ­მა­რი­ლით, ტყით, ვე­ლით, ვე­ნა­ხით, სა­საფ­ლა­ოს ეკ­ლე­სი­ა­თა, სა­ძებ­რი­თა და უძებ­რით, გვი­ბო­ძე­ბია. გი­ბედ­ნი­ე­როს ღმერ­თმან, თუ თქვენ ჩვე­ნი ერ­თგუ­ლი იყოთ, ჩვენ ეს ჩვე­ნი წყა­ლო­ბა არა­სო­დეს არ მო­გი­შა­ლოთ“. 1736-1937 წლებ­ში ოტია და­დი­ან­მა ხა­ხუ­ტა ასა­თი­ანს უბო­ძა ყმა-მა­მუ­ლი ცხუ­კუშ­ვერ­ში.
• ალა­დაშ­ვი­ლი - აზ­ნა­ურ­თა გვა­რი ქარ­თლში, ცი­ციშ­ვი­ლე­ბის აზ­ნა­უ­რე­ბი იყ­ვნენ. 1782 წლის 5 სექ­ტემ­ბე­რის არ­ზა­ში წე­რია, რო­მე­ლიც გო­გია ალა­დაშ­ვილ­მა გა­უგ­ზავ­ნა ერეკ­ლე მე­ფეს: „ღმერ­თმა ბედ­ნი­ე­რის ხელ­მწი­ფე­ბის ჭირი მის­ცეს ცი­ციშ­ვი­ლის მა­ნუ­ჩა­რის აზ­ნა­უ­რიშ­ვილს ალა­დაშ­ვი­ლის გო­გი­ას. ჩემი მოხ­სე­ნე­ბა არის ესე“.
• ალექ­სიშ­ვი­ლი - აზ­ნა­უ­რუ­ლი გვა­რია, ქსნის სა­ე­რის­თა­ვოს, სა­ა­მი­ლახ­ვროს აზ­ნა­უ­რე­ბი იყ­ვნე­ნი. ალექ­სიშ­ვი­ლე­ბის გვა­რი გა­ი­გი­ვე­ბუ­ლია მეს­ხიშ­ვი­ლე­ბის გვარ­თან. ალექ­სიშ­ვი­ლე­ბი ცნო­ბი­ლი მწიგ­ნო­ბარ­ნი და კა­ლიგ­რა­ფე­ბი იყ­ვნენ. მო­იხ­სე­ნი­ე­ბი­ან 1795 წელს ფარ­ნა­ვაზ ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლის მიერ ბე­სა­რი­ონ ალექ­სიშ­ვი­ლის სა­ხელ­ზე გა­ცე­მულ წყა­ლო­ბის წიგნ­ში. 1738 წელს ალექ­სიშ­ვი­ლი მო­იხ­სე­ნი­ე­ბა ყმი­სა და ნას­ყი­დო­ბის წიგნ­შიც. ალექ­სიშ­ვი­ლე­ბის საგ­ვა­რე­უ­ლოს და­მა­არ­სე­ბე­ლი იყო ან­ჩის­ხა­ტის დე­კა­ნო­ზი ალექ­სი, მღვდლის გრი­გოლ მხატ­ვრის ძე.
• ამა­შუ­კე­ლი - აზ­ნა­უ­რუ­ლი გვა­რი იმე­რე­თი­სა და ქარ­თლის ტახ­ტის აზ­ნა­უ­რე­ბი. ჰქონ­დათ მა­მუ­ლე­ბი ამა­შუ­კეთ­ში. ბე­ჟი­ნა ამი­ლახ­ვრიშ­ვი­ლის ერთ ჩა­ნაწრში ვკი­თხუ­ლობთ: „მა­მე­კელ, რომ მა­მი­ვი­და, ამა­შუ­კე­ლის ყმა არის, 17 წე­ლი­წა­დია, ცა­რი­ე­ლი ბიჭი იყო, ცოლი შე­ირ­თო, და­ვა­სახ­ლე“. ამ გვა­რის ერთ-ერთი ცნო­ბი­ლი წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი ვა­სილ სოკ­რა­ტეს ძე 1853 წელს პო­რუ­ჩი­კის წო­დე­ბით ნო­ვო­რო­სის­კის დრა­გუნ­თა პოლკ­ში ჩა­რი­ცხეს. 1856 წელს პე­რი­ას­ლა­ვის დრა­გუნ­თა პოლკ­ში გა­და­იყ­ვა­ნეს.
• ბე­რი­ძე - ფე­ო­და­ლუ­რი საგ­ვა­რე­უ­ლოა გუ­რი­ა­ში. ვა­ხუშ­ტი ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლი „ძველ­თა მთა­ვარ­თა გვარ­თათ­ვის“ ბე­რი­ძე­ებს გუ­რულ თა­ვა­დე­ბად ასა­ხე­ლებს. ბე­რი­ძე­ე­ბი იყ­ვნენ აგ­რეთ­ვე აზ­ნა­უ­რე­ბი, ჩვენ არ ვი­ცით, რამ გა­მო­იწ­ვია ბე­რი­ძე­თა წო­დე­ბის დამ­ცი­რე­ბა. ვი­ცით მხო­ლოდ, რომ ეს მოხ­და XVII სა­უ­კუ­ნი­დან 1664 წლამ­დე. მეს­ტუმ­რე­თუ­ხუ­ცე­სის თა­ნამ­დე­ბო­ბა ბე­რი­ძე­ე­ბის ხელ­ში იყო, ხოლო შემ­დეგ ნა­კა­ში­ძე­თა ხელ­ში გა­და­ვი­და. XVIII სუ­კუ­ნე­ში მა­მუ­კა ბე­რი­ძემ უძე­ო­ბის გამო იშ­ვი­ლა ნა­კა­ში­ძე და მი­წა­წყა­ლი, ყმა, მა­მუ­ლი მას და­უმ­ტკი­ცა. ბე­რი­ძე­ე­ბი იყ­ვნენ აგ­რეთ­ვე სა­თა­ვა­დო აზ­ნა­უ­რე­ბიც.
• გარ­სე­ვა­ნიშ­ვი­ლი - ფე­ო­და­ლუ­რი საგ­ვა­რე­უ­ლოა სა­ქარ­თვე­ლო­სა და რუ­სეთ­ში. სა­მე­ფო კარ­ზე გან­სა­კუთ­რე­ბით და­წი­ნა­ურ­დნენ XVIII სა­უ­კუ­ნე­ში, რო­დე­საც ამ საგ­ვა­რე­უ­ლოს წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი ვახ­ტანგ VI-ის კულ­ტუ­რულ-მეც­ნი­ე­რუ­ლი საქ­მი­ა­ნო­ბის აქ­ტი­უ­რი მო­ნა­წი­ლე­ე­ბი და მე­ფის შვი­ლე­ბის აღ­ზრდილ-მას­წავ­ლებ­ლე­ბი გახ­დნენ. ძმე­ბი გი­ორ­გი და იესე გარ­სე­ვა­ნიშ­ვი­ლე­ბი ივ­ნენ ვახ­ტანგ VI-ის შვი­ლე­ბის ვა­ხუშ­ტის ბა­ქა­რი­სა და გი­ორ­გის აღ­მზრდე­ლე­ბი, იესე იყო სა­მე­ფო კა­რი­სა და ოქი­ნის კა­რის დე­კა­ნო­ზი, ჯვა­რის­მტვირ­თვე­ლი. 1724 წელს გარ­სე­ვა­ნიშ­ვი­ლე­ბი ვახ­ტანგ VI-სთან ერ­თად რუ­სეთ­ში გა­და­სახ­ლდნენ. იქ მათ­მა შთა­მო­მავ­ლო­ბამ გარ­სე­ვა­ნო­ვე­ბის გვა­რი გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი დამ­სა­ხუ­რე­ბის­თვის მი­ი­ღო. რუ­სე­თის მთავ­რო­ბამ მათ მა­მუ­ლე­ბი მის­ცა პოლ­ტა­ვის, ხარ­კო­ვი­სა და ეკა­ტე­რი­ნოს­ლა­ვის გუ­ბერ­ნი­ებ­ში.
• გუ­რი­ე­ლი - ფე­ო­და­ლუ­რი საგ­ვა­რე­უ­ლო სა­ქარ­თვე­ლო­ში, გუ­რი­ის მთავ­რე­ბი. XI სა­უ­კუ­ნი­დან გუ­რი­ის მთავ­რე­ბად ის­ხდნენ ვარ­და­ნის­ძე­თა წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი. XIII-XV სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში გუ­რი­ის ერის­თა­ვე­ბი ჯერ ერის­თავთ-ერის­თა­ვე­ბად იწო­დე­ბოდ­ნენ, შემ­დეგ და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი მთავ­რე­ბი გახ­დნენ. გუ­რი­ე­ლად იწო­დე­ბო­და გუ­რი­ის გამ­გე­ბე­ლი ფე­ო­და­ლუ­რი სახ­ლის უფ­რო­სი, სახ­ლის სხვა წევ­რე­ბი - ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლე­ბად. გუ­რი­ე­ლე­ბის ძი­რი­თა­დი რე­ზი­დენ­ცია ოზურ­გეთ­ში იყო. საგ­ვა­რე­უ­ლო საძ­ვა­ლე მა­ცხოვ­რის ფე­რის­ცვა­ლე­ბის ეკ­ლე­სია სო­ფელ შე­მოქ­მედ­ში. გუ­რი­ე­ლე­ბის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა რუ­სე­თის მთავ­რო­ბამ ოფი­ცი­ა­ლუ­რად 1830 წელს გა­ა­უქ­მა. მას შემ­დეგ „გუ­რი­ე­ლი“ მათ გვა­რად გა­და­იქ­ცა.
• გვე­ლე­სი­ა­ნი - საგ­ვა­რე­უ­ლო სა­ქარ­თვე­ლო­ში. სვა­ნუ­რი წარ­მო­მავ­ლო­ბის გვა­რია, რო­მელ­მაც მიგ­რა­ცია მთელს სა­ქარ­თვე­ლო­ში გა­ნი­ცა­და. გვე­ლე­სი­ა­ნე­ბი გვხვდე­ბი­ან რო­გორც სვა­ნეთ­ში, ასე­ვე ლე­ჩხუმ­ში, იმე­რეთ­სა და კა­ხეთ­ში. იმე­რე­ლი გვე­ლე­სი­ა­ნე­ბის ნა­წი­ლი გლე­ხის კა­ტე­გო­რი­ას გა­ნე­კუთ­ვნე­ბა, ნა­წი­ლი - სა­თა­ვა­დო აზ­ნა­უ­რე­ბი იყ­ვნენ. კა­ხეთ­ში გვე­ლე­სი­ა­ნე­ბი ფლობ­დნენ კა­ხე­თის სა­მე­ფო აზ­ნა­უ­რის ტი­ტულს. 1950 წელს მათი გვა­რი რუ­სე­თის იმ­პე­რი­ის „ხა­ვერ­დო­ვან წიგნ­ში“ შე­ი­ტა­ნეს, პე­ტერ­გე­ნე­ბის გე­ნე­ა­ლო­გი­ურ სა­იტ­ზე, გან­თავ­სე­ბულ სი­ა­ში, სა­დაც ის გვა­რე­ბია და­სა­ხე­ლე­ბუ­ლი, რომ­ლებ­მაც 1800 წლი­დან 1917 წლამ­დე რა­ი­მე სა­ხის ტი­ტუ­ლი - აზ­ნა­უ­რო­ბა და თა­ვა­დო­ბა მი­ი­ღეს... ამ გვა­რის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი ცხოვ­რო­ბენ რო­გორც თბი­ლის­ში, ისე ზეს­ტა­ფონ­სა და ჭი­ა­თუ­რა­ში.
• მი­ქა­ძე - ფე­ო­და­ლუ­რი საგ­ვა­რე­უ­ლოა, მეგ­რე­ლი თა­ვა­დე­ბი. სა­თა­ვა­დოს ფლობ­დნენ დღე­ვან­დე­ლი ხო­ბის რა­ი­ო­ნის მიმ­დე­ბა­რე ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე, XIX სა­უ­კუ­ნე­ში მხე­ი­ძე­ე­ბი, ქო­ჩა­კი­ძე­ე­ბი და მი­ქა­ძე­ე­ბი ხე-ტყის წარ­მო­ე­ბას მისდვ­დნენ. მი­ქა­ძე­ე­ბი მემ­კვიდ­რე­ო­ბით ფლობ­დნენ ჭა­ლა­დი­დი­სა და ნო­ქა­ლა­ქე­ვის მო­უ­რა­ვო­ბას, ბეჯა და კა­ცია მი­ქა­ძე­ე­ბი ერთ-ერთ დო­კუ­მენ­ტში მო­იხ­სე­ნი­ე­ბი­ან, რო­გორც ჭა­ლა­დი­დი­სა და ფოთს მო­უ­რა­ვე­ბი, ასე­ვე ფო­თი­სა და ანაკ­ლი­ის თა­ვა­დე­ბად. მი­ქა­ძე­ე­ბის გვა­რი პირ­ვე­ლად მო­იხ­სე­ნი­ე­ბა XVI ს. პეტ­რე მი­ქა­ძე გი­ორ­გი III და­დი­ა­ნის დროს ქარ­თლში გა­და­ვი­და და ქარ­თლე­ლი მი­ქა­ძე­ე­ბის შტოს დამ­ფუძ­ნე­ბე­ლი გახ­და.
• მა­ყაშ­ვი­ლი - ფე­ო­და­ლუ­რი საგ­ვრე­უ­ლო სა­ქარ­თვე­ლო­ში. კა­ხე­ლი თა­ვა­დე­ბი, ვა­ხუშ­ტის ცნო­ბით: „ხოლო კახ­თის ჩო­ლო­ყაშ­ვილ­ნი და მა­ყაშ­ვილ­ნი იტყვი­ან ირუ­ფა­ქი­ძე­ო­ბას“. იყალ­თოს სიძ­ვე­ლე­თა მი­ხედ­ვით, მა­ყაშ­ვილ­თა საგ­ვა­რე­უ­ლოს ტრა­დი­ცი­ე­ბით, არ­სენ იყალ­თო­ე­ლი, წმინ­დან­თა რი­ცხვში ჩა­რი­ცხუ­ლა. გვა­რად თით­ქოს მა­ყაშ­ვი­ლი ყო­ფი­ლა, არ­სენ იყალ­თო­ე­ლი მოღ­ვა­წე­ობ­და XI-XII სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის მიჯ­ნა­ზე. მა­ყაშ­ვი­ლე­ბი იყ­ვნენ უჯარ­მის, თე­ლა­ვის, ძვე­ლი გა­ლავ­ნის, აღ­დგო­მი­სა და ყა­რა­ჯა­ლის მო­უ­რა­ვე­ბი. კა­ხე­თის სა­მე­ფო კარ­ზე ეში­კა­ბა­შის თა­ნამ­დე­ბო­ბე­ბი ეკა­ვათ. 1460 წლის სი­გელ­ში მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლია ზაალ მა­ყაშ­ვი­ლი ნა­ზი­რი.

ამ­რი­გად, ფე­ო­და­ლურ სა­ქარ­თვე­ლო­ში თა­ვა­დი სა­ხელ­მწი­ფოს საყ­რდენს წარ­მო­ად­გენ­და. რამ­დე­ნად ძლი­ე­რიც იყო სა­თა­ვა­დო, იმ­დე­ნად ძლი­ე­რი უნდა ყო­ფი­ლი­ყო სა­ხელ­მწი­ფო. იუ­რი­დი­უ­ლად თა­ვა­დი მე­ფის ყმა იყო და მე­ფი­სად­მი ერ­თგუ­ლი სამ­სა­ხუ­რი მარ­თებ­და. ამ ყმო­ბა-სამ­სა­ხუ­რის სა­ფუძ­ვე­ლი მა­მუ­ლი იყო, რო­მე­ლიც სწო­რად ამ ერ­თგუ­ლი სამ­სა­ხუ­რის­თვის ებო­ძე­ბო­და თა­ვადს მე­ფის­გან.

თა­ვა­დე­ბის შემ­დეგ ამ იერ­არ­ქი­ის კი­ბე­ზე აზ­ნა­უ­რე­ბი იდ­გნენ, რომ­ლე­ბიც თა­ვის მხრივ სა­მე­ფო სა­ეკ­ლე­სიო და სა­თა­ვა­დო აზ­ნა­უ­რე­ბად იყო­ფოდ­ნენ. აზ­ნა­ურ­თა შო­რის უკე­თეს ეკო­ნო­მი­ურ პი­რო­ბებ­ში ტახ­ტის აზ­ნა­უ­რე­ბი გახ­ლდნენ, მათ უშუ­ა­ლო მბრძა­ნე­ბელს, მეფე წარ­მო­ად­გენ­და. უფრო დაბ­ლა სა­ეკ­ლე­სიო აზ­ნა­უ­რე­ბი იდ­გნენ... აქ წარ­მოდ­გე­ნი­ლი თა­ვა­დაზ­ნა­უ­რუ­ლი გვა­რე­ბის ის­ტო­რი­ებ­ში ეს ყვე­ლა­ფე­რი ნათ­ლად იკ­ვე­თე­ბა.