რატომ იმატა სასტიკმა მკვლელობებმა საქართველოში?

ოჯახური დანაშაული მთელი მსოფლიოსთვის უდიდესი გამოწვევაა, პრობლემა მძიმედ დგას საქართველოშიც.

მხოლოდ ბოლო ერთი თვის განმავლობაში, მედიით ათამდე თავზარდამცემი დანაშაულის შესახებ გახდა ცნობილი:

სურამში 30 წლამდე ქალი ქმარმა ნაჯახით მოკლა;

საჩხერეში 17 წლის ბიჭმა მამა სანადირო თოფით მოკლა;

სამტრედიაში ქმარმა სამოქალაქო რეესტრში განქორწინებისთვის მისული ცოლი მოკლა;

19 წლის ბიჭმა მძინარე ბებია და დედა ნაჯახით მოკლა;

ჭოპორტში 45 წლამდე მამაკაცმა დედა და და დახოცა;

საქართველოში ოჯახური დანაშაულის მსხვერპლნი ყველაზე ხშირად ქალები ხდებიან. ოჯახური დანაშაულის შედეგად 2017 წელს გარდაიცვალა - 14 ქალი, 2018 წელს - 7 ქალი, 2019 წელს - ასევე 7 ქალი.

შსს-ს მონაცემებით, 2019 წელს ოჯახში ძალადობისა და ოჯახური დანაშაულის 6 000-ზე მეტ ფაქტზე დაიწყო გამოძიება და 4 564 პირი მიეცა პასუხისგებაში. 2018 წელს გამოძიება დაიწყო 5 621 შემთხვევაზე, სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა დადგა 3 955 პირის მიმართ.

• რატომ გახშირდა ოჯახური დანაშაული?

ასეთი ტიპის დანაშაულების გამოვლენასა და აღმოფხვრას ყველაზე მეტად თავად დანაშაულის სპეციფიკური ხასიათი აფერხებს. სპეციალისტები ოჯახური ძალადობის გამომწვევ მთავარ ფაქტორად სპერეოტიპულ წარმოდგენებს ასახელებენ, რომლის მიხედვითაც ოჯახი ჩაკეტილ სოციალურ ინსტიტუტად მიიჩნევა, სადაც ყველამ ერთმანეთს "ნამუსი უნდა შეუნახოს".

ხშირად, სწორედ ასეთი დამოკიდებულების შედეგია ის, რომ საქართველოში ოჯახური ძალადობა ჩვეულებრივ მოვლენად მოიაზრება და მას დანაშაულად ნაკლებად აღიქვამენ.

კრიმინოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი გიორგი ღლონტი AMBEBI.GE-სთან სხვა მიზეზებზეც საუბრობს. მისი შეფასებით, ასეთი დანაშაულების უკან ყველაზე ხშირად სიღარიბე, ფსიქიკური პრობლემები და ალკოჰოლდამოკიდებულება დგას.

"პირველ რიგში, პრობლემაა ნაკლები განათლება, ცნობიერების დაბალი დონე, რაც ცრუ მასკულინურ წარმოდგენებს უკავშირდება. ხშირად ასეთ დანაშაულს ჩადიან ფსიქიკური პრობლემების მქონე ადამიანები, რომელთაც, სამწუხაროდ, ჩვენს რეალობაში ხელი არ მიუწვდებათ მკურნალობის სერვისებზე.

მნიშვნელოვანი რისკ-ფაქტორია სოციალური სიდუხჭირე და მისგან გამოწვეული კონფლიქტები. ალკოჰოლ და ნარკოდამოკიდებულება კი ყველაზე მეტად საგულისხმოა. ბოლო პერიოდში მომხდარი ოჯახური მკვლელობების იარაღი, ჩემი დაკვირვებით, ხშირად ცეცხლსასროლი იარაღია. გამოსაკვლევია ისიც, რამდენად კონტროლდება იარაღის შენახვა-ტარების საკითხები ჩვენს ქვეყანაში" - გვეუბნება კრიმინოლოგი.

• რას აკეთებს სახელმწიფო?

ოჯახში ძალადობის კრიმინალიზაცია საქართველოში 2012 წელს მოხდა. შეიქმნა სამოქმედო გეგმა, ამოქმედდა შემაკავებელი ორდერების მექანიზმი, პროკურატურაში გაჩნდა სპეციალურად ოჯახურ დანაშაულების გამოძიებაში სპეციალიზირებულ პროკურორთა მიმართულება, თუმცა, მიუხედავად ამისა, ტრაგიკული შემთხვევების რიცხვმა არ იკლო.

შემაკავებელი ორდერები ოჯახური ძალადობის პრევენციაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს, თუმცა იგი მოძალადისგან დაცვის საკმარის მექანიზმად ვერ იქცა.

საკითხზე მომუშავე არასამთავრობო ორგანიზაციებშიც ადასტურებენ, რომ შედგენილი ოქმების უმეტესობა ან დაგვიანებულია, ან არაეფექტური. "საფარის“ ადვოკატი ელისო რუხაძე პრობლემას ხედავს სამართალდამცველთა დამოკიდებულებაშიც:

"ამ ეტაპზე ჩვენ გვაქვს ორი მოგებული საქმე სასამართლოში, რითაც გამოიკვეთა, რომ შსს აგდებულად მოეკიდა საქმეს, არ გამოიკვლია მსხვერპლი ქალის რეალური მგომარეობა, არ გასცა შემაკავებელი ორდერი და ა.შ. რის გამოც მორალური ზიანის ასანაზღაურებლად 5 000 ლარის გადახდა დაეკისრა შსს-ს. მსგავსი 30 საქმე განხილვაშია და ვფიქრობთ, რომ მათაც მოვიგებთ.

პოლიციელების დიდი ნაწილი ისე გასცემს ორდერს, რომ მხოლოდ დაზარალებულის განცდებსა და შიშებს ეყრდნობა. არ იკვლევს სიღრმისეულად საკითხს, თავს არ იწუხებს მტკიცებულებების მოძიებისთვის, რასაც მოაქვს ის, რომ სასამართლო ჰაერზე გამოწერილ ორდერებს აუქმებს, მიუხედავად იმისა, რომ შესაძლოა, მართლაც იდგეს ორდერის გამოწერის აუცილებლობა. თუმცა, უნდა ითქვას, რომ ორდერები, რომლებიც არ უქმდება, კარგად მუშაობს.

მეტი პრევენციისთვის აუცილებელია ელექტრონული მონიტორინგის სისტემის დანერგვა. ჩვენ ველოდებით, რომ შსს მას ამ გაზაფხულიდან აამოქმედებს. კანონპროექტი პარლამენტში განიხილება და იმედია, დროში არ გაჭიანურდება. ის სერიოზულად შეამცირებს დანაშაულებს, რადგანაც მოხდება მოძალადის ქცევის კონტროლი. როგორც კი იგი მოუახლოვდება მსხვერპლს საგანგაშო ზღვარზე, მყისიერად მივა შეტყობინება სამართალდამცველებთან და მათ უნდა მოახდინონ დროული რეაგირება" - აცხადებს AMBEBI.GE-სთან ადვოკატი ელისო რუხაძე.

სახალხო დამცველი თავის ანგარიშებში მუდმივად მიუთითებს იმაზე, რომ სახელმწიფო სტრუქტურები ეფექტურად ვერ ებრძვიან ოჯახურ დანაშაულებს და ფემიციდს. ომბუდსმენის მოადგილე ეკა სხილაძე AMBEBI.GE-სთან საუბრობს იმ რეკომენდაციებზე, რომელიც სახელმწიფომ უნდა გაითვალისწინოს:

"ბოლო პერიოდში მომხდარი ტრაგედიები მოწმობს იმას, რომ სახელმწიფო ეფექტურად ვერ ახდენს ამ შემთხვევების პრევენციას. ჩვენ ვრეაგირებთ უკვე გამოვლენილ შემთხვევებზე, მაგრამ რა ხდება იმისთვის, რომ საზოგადოებაში შეცვალოს გენდერული სტერეოტიპები?!

ეს არის სახალხო დამცველის რეკომენდაციები: საგანმანათლებლო საკითხებში ინტეგრირება, ცნობიერების ამაღლება და უფრო მეტი პრევენციული ღონისძიების გატარება

სახელმწიფო ვალდებულია, აწარმოოს საინფორმაციო კამპანიები და უზრუნველყოს განათლების სისტემაში, ყველა საფეხურზე თანასწორობის პრინციპების ინტეგრირება. ასევე, სოციალური მიმართულების გაძლიერება და იმ ბარიერების აღმოფხვრა, რომლებიც ოჯახში ძალადობის მსხვერპლს ხელს უშლის დატოვოს ოჯახის გარემო.

არაერთი შემთხვევა გვაქვს, როდესაც ქალი ვერ ტოვებს ძალადობრივ გარემოს, რადგან არ აქვს არსად წასასვლელი, სოციალური მხარდაჭერა. ამიტომ სახელმწიფომ განსაკუთრებული ძალისხმევა უნდა მიმართოს მსხვერპლების სოციალურ-ეკონომიური გაძლიერებისკენ. რაც მთავარია, უნდა ხდებოდეს ეფექტური სამართლებრივი რეაგირება, რაც ყოველი შემდგომი შემთხვევის პრევენციაა და დაუსჯელობის სინდრომს აქრობს“ - აცხადებს ეკა სხილაძე.

ფსიქოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, ქალთა საკონსულტაციო ცენტრ "სახლის" დამფუძნებელი რუსუდან ფხაკაძე მიიჩნევს, რომ სახელმწიფოს ძალისხმევა საგანმანათლებლო, საპრევენციო კუთხით უნდა იყოს მიმართული:

"საერთოდ, ძალადობა, უფრო მეტად, გავრცელებულია ისეთ კულტურაში, სადაც დომინანტობას, ძალაუფლების დემონსტრირებას ცდილობს ერთი სქესი. ასევე იქ, სადაც დასჯა აღზრდის მეთოდია. მშობლების კონფლიქტი, მტრული გარემო ბავშვებზე ფსიქოლოგიურ ზეწოლას ახდენს, ამ შემთხვევაში ისინი მსხვერპლნი არიან და პოტენციური მოძალადეები.

რა უნდა ქნას სახელმწიფომ? უნდა იზრუნოს ბავშვობიდანვე თაობების მენტალურ ჯანმრთლელობაზე. წლებია გავიძახით, რომ საჭიროა სკოლებში ფსიქოლოგთა მეტი ჩართულობა. საჭიროა სკოლებში გარკვეული პერიოდულობით ეწყობოდეს ფსიქოტერაპიის სეანსები, სოციალური და სხვა სამსახურები, რომლებიც ოჯახში ძალადობის პრევენციაზე მუშაობენ, ფსიქოლოგთა ნაკლებობას განიცდიან. ფსიქოლოგის მომსახურება ფუფუნების საგანი ჰგონიათ და არავის უნდა ამაზე ფულის დახარჯვა" - საუბრობს AMBEBI.GE-სთან ფსიქოტერაპევტი.

ოჯახში ძალადობის მხვერპლთათვის მოქმედებს სახელმწიფო თავშესაფარი, სადაც მსხვერპლს შეუძლია იცხოვროს 3 თვემდე ვადით. მსხვერპლის სტატუსის განსაზღვრისთვის არსებობს 3 გზა:

• მსხვერპლის სატატუსის განმსაზღვრელი მუდმივმოქმედი საბჭო;
• შემაკავებელი ორდერი;
• დამცავი ორდერი

მოქალაქეთათვის საკონსულტაციო მომსახურების გაწევის მიზნით ფუნქციონირებს ცხელი ხაზი 116 006