"ბანკომატიდან თანხის გატანისას, დააკვირდით, ხომ არ არის სადმე დამატებითი კამერა..." - როგორ დავიცვათ ბარათი, რომ ფული არ მოგვპარონ
ბოლო პერიოდში საქართველოში განსაკუთრებით გახშირდა კომპიუტერული დანაშაული. შსს-ს ოფიციალური მონაცემებით, 2019 წლის იანვარ-სექტემბერში 2018 წელთან შედარებით, კომპიუტერული დანაშაული თითქმის 83%-ით გაიზარდა.
ამ მხრივ რთული ვითარებაა საბანკო სექტორშიც - უამრავი მომხმარებელი ჩივის, რომ "ჰაკერებმა" ანგარიშიდან თანხა ჩამოაჭრეს, რაზეც პასუხისმგებლობას არავინ იღებს.
AMBEBI.GE შინაგან საქმეთა სამინისტროს დაუკავშირდა და კომპიუტერულ დანაშაულთან დაკავშირებით, მკითხველისთვის საინტერესო კითხვებით მიმართა:
- რა ითვლება კომპიუტერულ დანაშაულად და ძირითადად რა ტიპის შემთხვევებზე მომართავენ შსს-ს მოქალაქეები?
- კომპიუტერული დანაშაული ანუ კიბერდანაშაული, წარმოადგენს ნებისმიერ მართლსაწინააღმდეგო ქმედებას, რომელიც ჩადენილია კომპიუტერული სისტემის გამოყენებით კიბერსივრცეში, რომელიც ხელყოფს კომპიუტერული სისტემის ფუნქციონირებასა და ინფორმაციის დაცულობას.
მაგრამ ასევე არსებობს კიბერ-მეთოდებით ჩადენილი დანაშაული, რა დროსაც დანაშაულის ჩამდენი არ ჩადის კიბერდანაშაულს, არამედ სხვა სახის დანაშაულს (მაგალითად: თაღლითობა, გამოძალვა და ა.შ.) და კომუნიკაციის მეთოდად იყენებს ინტერნეტს (კიბერსივრცეს).
- კომპიუტერული დანაშაულები 2019 წელს თითქმის 83 %-ით არის გაზრდილი. რას უკავშირდება ასეთი ზრდა?
- არა მარტო საქართველოში, არამედ მთელ მსოფლიოში კიბერდანაშაული იზრდება, ვინაიდან ხდება ტექნოლოგიების განვითარება და ამა თუ იმ დანაშაულის ჩადენა კიბერ მეთოდით უფრო ადვილი გახდა.
სამწუხაროდ, საქართველოს მოსახლებას არ ახასიათებს "კიბერ ჰიგიენის" უნარები, ანუ მოსახლეობა ბოლომდე არ არის გათვითცნობიერებული, თუ რა საფრთხე შეიძლება მოჰყვეს პირად კომპიუტერულ მონაცემებთან დაუდევრად მოპყრობას, რაც 70%-ით უმარტივებს დამნაშავეს დანაშაულებრივი ქმედების განხორციელებას.
რაც შეეხება დანაშაულის გახსნას, კიბერდანაშაული მისი შემადგენლობით რადიკალურად განსხვავდება ყველა სხვა ტიპის დანაშაულისგან, რასაც სჭირდება კომლექსური საგამოძიებო მოქმედებები, ასევე ხშირ შემთხვევაში დანაშაულის კვალი სცილდება საქართველოს ტერიტორიას და უცხოეთიდან ინფორმაციის მიღებას სჭირდება გარკვეული დრო, რაც დანაშაულის დროულად გახსნაში ხელის შემშლელი ფაქტორია. შესაბამისად, გახსნის მაჩვენებელი დროში არის გაწელილი.
- როგორ იხსნება სხვადასხვა ტიპის კომპიუტერული დანაშაული?
- დღეის მდგომარეობით შს სამინისტროს შეხება უწევს სხვადასხვა სახის კიბერდანაშაულთან და თითოეული მათგანი სხვადასხვა სირთულის გამოსაძიებელია, რის გამოც მათ გამოძიებას ერთმანეთისგან რადიკალურად განსხვავებული მიდგომა სჭირდება.
- ბოლო პერიოდში საკმაოდ არის გახშირებული კიბერთაღლითობის გზით საბანკო ბარათებიდან თანხის ჩამოჭრის შემთხვევები. როგორ ხდება ამ ტიპის დანაშაულის გამოძიება და როგორ შეიძლება მისგან თავის დაცვა?
- საქართველოში გავრცელებული ე.წ. "კიბერთაღლითობის" ჩადენის ორი მეთოდი არსებობს - "ფიშინგი" და "ქარდინგი".
ფიშინგის დროს, ბოროტმოქმედის მიერ ხდება ცნობილი ორგანიზაციის სახელით, სხვადასხვა სახის შეტყობინების უნებართვოდ გაგზავნა, რაც ემსახურება მსხვერპლის - შეტყობინების მიმღების შეცდომაში შეყვანას და მისი პერსონალური ინფორმაციის მიღებას.
სქემა ასეთია: მომხმარებელს მისდის ბოროტმოქმედის მიერ შექმნილ გვერდზე გადასასვლელი ბმული, რა დროსაც ის ცდილობს მსხვერპლი დააინტერესოს კონკრეტული შეთავაზებით. ბმულზე გადასვლის შემდგომ, მას ეკითხებიან პერსონალურ ინფორმაციას - მაგალითად, რომელიმე სოციალურ გვერდზე ავტორიზაციისთვის საჭირო მომხმარებლის სახელს და პაროლს ან პლასტიკური ბარათის მონაცემებს. ეს გვერდი, ვიზუალურად ჰგავს ცნობილი ორგანიზაციის გვერდებს, რის გამოც მსხვერპლი ვერ ხვდება რომ გაბმულია ე.წ. "ბადეში" და არის "ფიშინგის" მსხვერპლი, აქედან გამომდინარე ის თავისივე ხელით აწვდის ბოროტმოქმედს პირად ინფორმაციას.
"ქარდინგიც" კიბერდანაშაულის ერთ-ერთი ფორმაა, რომლის შედეგადაც ბოროტმოქმედი უნებართვოდ მოიპოვებს პლასტიკური ბარათის მონაცემებს, რაც ფაქტიურად ავტომატურად იძლევა საბანკო ანგარიშზე წვდომის შესაძლებლობას. ამიტომ:
- ბარათის დაკარგვის შემთხვევაში, სასწრაფო წესით დაუკავშირდით ბანკის ცხელ ხაზს და დააბლოკინეთ, ან გააუქმებინეთ პლასტიკური ბარათი
- არ გადასცეთ პლასტიკური ბარათი სხვა პირს თანხის გადახდის დროს
- ბანკომატით თანხის გამოტანისას, შეათვალიერეთ ბანკომატი, ხომ არ არის სადმე დამონტაჟებული დამატებითი კამერა
- შეეცადეთ თანხა მოხსნათ ერთი და იმავე ადგილას
- მაქსიმალურად დაფარეთ მოწყობილობა პინ-კოდის შეყვანისას
- გაააქტიურეთ SMS მომსახურება ბანკში, რომელიც გაცნობებთ ანგარიშზე თანხების მოძრაობის შესახებ
- არ უპასუხოთ ელ. ფოსტით შემოსულ საეჭვო შეტყობინებებს და არ გააგზავნოთ თქვენი ბარათის მონაცემები
- რიგითმა მოქალაქემ როგორ შეიძლება დაიცვას ელექტრონული ფოსტა, სკაიპი, ფეისბუქი, ვაიბერი და ა.შ?
- ამ ინფორმაციის დასაცავად აუცილებელია რამდენიმე ფაქტორის გათვალისწინება:
პირველ რიგში პერსონალური მონაცემების უსაფრთხოება, რაც გულისხმობს: სოციალური ქსელებისა და სხვა ვებ-გვერდების უსაფრთხოების პარამეტრების გათვალისწინებას, ორმაგი ავტორიზაციის შესაძლებლობით სარგებლობას, სხვადასხვა ვებ-გვერდზე რეგისტრაციისას, სხვადასხვა პაროლის გამოყენებას, დაცული პაროლის გამოყენებას.
ასევე, საბანკო მონაცემების უსაფრთხოება - ანუ არ გადავცეთ ჩვენი საბანკო ბარათი ან პლასტიკური ბარათის მონაცემები სხვას, თანხის ტერმინალით გადახდისას, საბანკო პლასტიკური ბარათის გამოყენება უნდა მოხდეს მხოლოდ ჩვენი თანდასწრებით და უნდა გამოვიყენოთ ორმაგი ავტორიზაციის ვებ-გვერდები.
პირადი მონაცემების დაცვის კუთხით სხვა ბევრი მიმართულებაა, ყველაზე მარტივი მეთოდია, აირიდოთ თავიდან სოციალურ ქსელში უცნობი ადამიანების დამეგობრება და სხვა.