რატომ სძულთ ქართველებს "ყველაფერი განსხვავებული"?
ბოლო პერიოდში, ქართული საზოგადოება ბევრი დაპირისპირების თვითმხილველი გახდა, რომლებიც ჰომოფობიურ და ქსენოფობიურ ნიადაგზე წარმოიშვა. რამდენიმე კვირის წინ თბილისი პრაიდის ჩატარების მსურველთა და მათ წინააღმდეგ "კომბლებით შეიარაღებულთა" დაპირისპირება ვიხილეთ, ამას მოჰყვა ის, რომ რუსთაველის მეტროში რამდენიმე მამაკაცი ორ ახალგაზრდას, სავარაუდოდ, საყურის გამო გაუსწორდა ფიზიკურად.
როგორც თვითმხილველები ჰყვებოდნენ, დაპირისპირების მიზეზი საყურე გახდა, რომელიც ერთ-ერთ ბიჭს ეკეთა.
დღეს, საზოგადოების ჰომოფობიურად განწყობილი ჯგუფებისთვის, მამაკაცის მიერ ამ აქსესუარის ტარება აგრესიის მიზეზი ხდება, რადგან ისინი მიიჩნევენ, რომ "საყურიანი კაცი" „ქართულ ტრადიციებში არ ჯდება“. არადა, შუასაუკუნეებში და შემდეგაც - XVII საუკუნის საქართველოში, დიდგვაროვანი მამაკაცების მოსართავი, ძვირფასი საყურე იყო. ამას მოწმობს ნიკორწმინდის ტაძრის ფრესკაზე გამოსახული საყურიანი მამაკაციც, რომელიც სავარაუდოდ, რაჭის ერთ-ერთი ფეოდალი ბეჟან წულუკიძეა.
რატომ და როდიდან გააქტიურდა ქართულ საზოგადოებაში ჰომოფობიური და ქსენოფობიური განწყობები და რატომ გახშირდა ქართველებში "ყველაფერი განსხვავებულის" მიუღებლობა? - ამ საკითხთან დაკავშირებით AMBEBI.GE ისტორიკოსებსა და ფსიქოლოგებს ესაუბრა:
თსუ-ს ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის ეთნოლოგიის ინსტიტუტის პროფესორის, ქეთევან ხუციშვილის მოსაზრებით, საბჭოთა პერიოდმა ქართველების ღირებულებებზე დიდი გავლენა მოახდინა და საზოგადოების ქცევის ტრადიციული მოდელები გარდაქმნა.
მისივე თქმით, ისტორიულად, კომუნისტურმა ეპოქამ მოშალა კავკასიასა და საქართველოში ხალხთა თანაცხოვრების განმსაზღვრელი ტრადიციული სოციალური ინსტიტუტები, რადგან ტოლერანტობა საბჭოთა ხალხის იდეოლოგიზირებული ხელოვნური ერთობით ჩაანაცვლა. პროფესორის დაკვირვებით, საბჭოთა კავშირის დაშლასთან ერთად, გაქრა ხალხთა ერთიანობის საბჭოთა მირაჟი, მაგრამ ვერ აღდგა ურთიერთშემწყნარებლობის ტრადიციები და ჩვევები.
"ქართული საზოგადოება ისტორიულად და ტრადიციით არ არის ქსენოფობიური და ჰომოფობიური. პირიქით, ქართველები იშვიათი ტოლერანტობით გამოირჩეოდნენ ისტორიულად და ასეთები ვართ დღესაც. საზოგადოების ცალკეული, ჩემი აზრით, მცირერიცხოვანი ჯგუფებისა თუ ინდივიდების დამოკიდებულებების ან ცალკეული ფაქტების გენერალიზება, აშკარად გადაჭარბებულია. ამის დასტური ჩვენში მცხოვრები ებრაელებისა და ქართველების სანიმუშო 26-საუკუნოვანი მეგობრობაა.
ამის დასტურია, უცხოელთა აღტაცება საქართველოთი და მათი მხრიდან გამოხატული აქ ცხოვრების სურვილი. რაც შეეხება გარკვეული აგრესიის არსებობას, იგი პოსტ-კომუნისტური და პოსტ-ტრამვული საზოგადოების მახასიათებელია. ჩვენი საზოგადოება კი სწორედ პოსტ-ტრამვულია, რომელსაც სამოქალაქო დაპირისპირების, ღია კონფლიქტების, ეკონომიკური და პოლიტიკური სიძნელეების დაძლევა მოუხდა.
ამან, ზოგადი შემწყნარებლობის ფონზე, ყოფით დონეზე ეთნიკურ თუ სოციალურ ჯგუფებს შორის გარკვეული დისტანციისა და უნდობლობის გაჩენა გამოიწვია. ეს კი, როგორც წესი, არცთუ იშვიათად პოლიტიკური მიზნებით მანიპულირების საგანი ხდება“, - განმარტა თსუ-ს პროფესორმა.
ჩვენს ქვეყანაში უცხოს, განსხვავებულის, იშვიათის მიუღებლობას საბჭოთა გავლენებს უკავშირებს ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმის დირექტორი ლაშა ბაქრაძეც.
ოღონდ, იმ განსხვავებით, რომ ჩვენი ისტორიული ტოლერანტულობის მოშლისა და ჩამონგრევის მიზეზად საბჭოთა კავშირში გამეფებულ უსამართლობის განცდას მიიჩნევს.
ამის მაგალითად, კი ეკატერინე გაბაშვილის მხატვრული ნაწარმოების „მაგდანას ლურჯას“ 1995 წლის ეკრანიზაცია მოჰყავს. როცა საბჭოთა კავშირს საქართველოში ფესვები მყარად ჰქონდა გადგმული, რეჟისორმა თენგიზ აბულაძემ „მაგდანას ლურჯა“ გადაიღო. მან ფილმში დასასრული შეცვალა. რეჟისორმა მაყურებელს უსამართლო სასამართლო უჩვენა, რომელიც მაგდანას ამტყუნებს და თავის ერთადერთ მარჩენალს - ლურჯას ართმევს. სამართალი ვერ ზეიმობს, ხალხში სამართლიანი სასამართლოს მიმართ ყოველგვარი მოლოდინი იკარგება.
„ამ საქმის ერთ-ერთი მიზანი ისიც იყო, რომ ადამიანს არ ჰქონოდა სამართლის არანაირი რწმენა. ის, რაც დღეს ჩვენს სასამართლოში ხდება, არის ტიპური საბჭოთა სამართალი, გადმონაშთი ამისა. თითქმის 30 წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც საბჭოთა კავშირში აღარ ვართ, თუმცა საზოგადოებაში მაინც არ არსებობს სამართლის რწმენა. მათ საერთოდ წაშალეს სამართლის გრძნობა. ქუჩაში რომ ადამიანები გამოდიან, ამბობენ, რომ ვინმეს მხოლოდ იმის გამო მოკლავენ, რომ სხვანაირია, ეს სწორედ წარსული გამოცდილების დამსახურებაა.
საბჭოთა კავშირში იყო ერთადერთი - კომუნისტური პარტია და სხვა აზრი არ უნდა არსებულიყო. საერთოდ, უცხო აზრის არსებობა აღიქმებოდა მტრულად, რისთვისაც ადამიანებს იჭერდნენ, ხვრეტდნენ და ა.შ. ეს ღრმად არის გამჯდარი. მაგალითად, დღესაც საქართველოში, საშუალო მოხელე, რომელიც სახელმწიფო სამსახურშია, ფიქრობს, რომ ის არა სახელმწიფოსა და ხალხს, არამედ მმართველ პარტიას ემსახურება. ეს არის ღრმა საბჭოთა გავლენა ადამიანის აზროვნებაზე, რომ ის არის მონა - არა ქვეყნისა და ხალხის, არამედ მმართველი პარტიის. მმართველი პარტიის „გენერალური ხაზიდან“ გადახვევაც კი სასტიკად ისჯება“, - განგვიმარტა ბაქრაძემ.
ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმის დირექტორი საბჭოთა გავლენების მაგალითად, ადამიანების მიმართ იმ ძალადობრივ დამოკიდებულებას მიიჩნევს, რაც ოკუპაციისგან თავის დაღწევის შემდეგაც თან გვდევს.
_2019-06-14_GdngDQXPVjRvygO.jpg)
"ხშირად გაიგონებთ - "განსხვავებული ადამიანები უნდა დასვან გემზე, ეს გემი გაიყვანონ ზღვაში და ჩაძირონო". ეს მხოლოდ მითი არ არის, ეს არის ადამიანის პერვერსიული აზროვნება ანუ როცა შეგიძლია, სხვა ადამიანზე ასეთი რამ თქვა. მაგალითად, ნაცისტურ გერმანიაში ხდებოდა ყველაფერი საშინელება, რომელიც მხოლოდ ებრაელებს არ ეხებოდათ. მაგრამ, გერმანიამ მოახერხა ის, რომ ასეთი აზრის გაჟღერებაც კი, ვიღაც გემზე დასვან და ჩაძირონ, ახლა წარმოუდგენელია. იქ ვერავინ, ვერცერთი მემარჯვენე, მოფაშისტო ელემენტი ვერ ბედავს ამის თქმას, საქართველოში არათუ ბედავენ, არამედ ამის შესახებ მედიითაც საუბრობენ.
ზოგი ამბობს, რომ ვიღაც უნდა მოკლან, ზოგი ამბობს, რომ „სახლში დარჩეს და იქ რაც უნდა, ის აკეთოს, მაგრამ სხვაგან გამოსვლა არ გაბედოს“, ის რომ ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენლების მძევლებად გამოყენებას დასაშვებად მიიჩნევენ, მიმაჩნია, რომ ესეც საბჭოთა კავშირის გავლენაა“, - აღნიშნავს ლაშა ბაქრაძე.
ბოლო პერიოდში გააქტიურებული ულტა-მემარჯვენე, ექსტრემისტული დამოკიდებულებების ფსიქოლოგიური საფუძვლების ასახსნელად ფსიქოლოგ ზურაბ მხეიძესაც მივმართეთ.
ის განსხვავებულის მიუღებლობის სინდრომს შიშის განცდას უკავშირებს. მისივე მოსაზრებით, ეს შიში ეკონომიკურად განუვითარებელი სახელმწიფოებისთვის არის დამახასიათებელი.
„ერთ ნაწილში პირიქით ვართ - უცხოელი ექსპერტი თუ ამტკიცებს რამეს, არც ვკითხულობთ, ვინ არის ის და რატომ არის საუცხოო და სარწმუნო. ქართველი ექსპერტი თუ რაიმეს ამტკიცებს მაშინვე ვინტერესდებით, ვინ არის ეს ადამიანი და როგორ გახდა სანდო. თუ საზოგადოებას უცხოსა და განსხვავებულის მიმართ რეაქცია აქვს, ეს არის მისი თავდაცვის ინსტინქტი. ეს არის მისი პასუხი და ახასიათებს ისეთ ქვეყნებს, რომელსაც ბევრი საფრთხე აქვს გარშემო.
საქართველოში მუდმივად, ყველა ერთმანეთს ადანაშაულებს იმაში, რომ არის მტერი და თვითონ არის კარგ მხარეს, გზის მაჩვენებელიც არავინაა. ადამიანი ყოველდღიურ საფრთხეს როცა ელოდება, მას ყველაფერში ეჭვი ეპარება და ეშინია. ეს გადაჭარბებული შიშის ბრალია, ოღონდ მხოლოდ ჰომოფობიის საკითხი კი არა, ყველაფერი“,- განაცხადა ფსიქოლოგმა.
ზურაბ მხეიძე ყურადღებას ქსენოფობიური განწყობების შესახებაც ამახვილებს. მისი თქმით, ესეც ეკონომიკურად განუვითარებელი ქვეყნებისთვის არის დამახიათებელი, თუმცა მიგრაციის პოლიტიკიდან გამომდინარე, ნაცისტური მოძრაობები ევროპაშიც გააქტიურდა.
"რესტორნებისა და კაფეების მფლობელობაში როდესაც უცხოელები არიან, ქართველი მათ ასე აღიქვამს: „ჩამოსულია ტიპი, რომელმაც შეიძინა რაღაც, მისთვის მუშაობენ ქართველები, მდიდრდება უცხოელი, ყიდულობს უძრავ ქონებას და ჩვენ მოსამსახურეები ვართ საკუთარ ქვეყანაშიო“. ასეთ საფრთხეებს რომ ხედავს, ამიტომ აქვს შიშები, თორემ ეკონომიკურად ძლიერი ქვეყანა რომ ვიყოთ, ამგვარად არ იქნებოდა“, - აღნიშნა მან.
Ambebi.ge-ს რესპონდენტები მიიჩნევენ, რომ გამოსავალი განათლებაშია, რადგან „რაც უფრო მეტია ინფორმაცია და ცოდნა ერთმანეთის შესახებ, მით ნაკლები ადგილი რჩება გაუცხოებისა და მიუღებლობისათვის“.