ჟინ­ვა­ლის წყალ­სა­ცა­ვი სა­ქარ­თვე­ლოს მას­შტა­ბით წყალ­სა­ცა­ვებს შო­რის ყვე­ლა­ზე ახალ­გაზ­რდაა. ის თბი­ლი­სი­სა და მცხე­თის წყალ­მო­მა­რა­გე­ბა­ში სე­რი­ო­ზულ როლს თა­მა­შობს.

რა უძღვო­და მის აშე­ნე­ბას წინ, რა­ტომ გახ­და სა­ჭი­რო მის და­სა­გუ­ბებ­ლად დუ­შე­თის რა­ი­ო­ნის ერთ-ერთი სოფ­ლის წყალ­ქვეშ მოქ­ცე­ვა - ამ და კი­დევ ბევრ სა­ინ­ტე­რე­სო სა­კი­თხზე გე­ო­ლო­გია-მი­ნე­რა­ლო­გი­ის მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა დოქ­ტორს, პრო­ფე­სორს, სა­ქარ­თვე­ლოს გა­რე­მო­სა და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის სა­მი­ნის­ტროს და­მო­უ­კი­დე­ბელ ექ­სპერტს ირაკ­ლი მი­ქა­ძეს მივ­მარ­თეთ:

"ჟინ­ვა­ლის წყალ­სა­ცა­ვი მარ­თლაც ყვე­ლა­ზე ახალ­გაზ­რდაა სა­ქარ­თვე­ლო­ში, რო­მელ­საც კომ­პლექ­სუ­რი ფუნ­ქცია აკის­რია: ჰიდ­რო­ე­ლექტრო­სად­გუ­რის – ზა­ფხუ­ლის მა­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი­სა და ქა­ლა­ქე­ბის, თბი­ლი­სი­სა და მცხე­თის წყალ­მო­მა­რა­გე­ბის.

1971 წელს სო­ფელ ჟინ­ვა­ლის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე და­ი­წყო ჟინ­ვა­ლის ჰიდ­რო­კომ­პლექ­სის მშე­ნებ­ლო­ბა და სო­ფე­ლი დატ­ბორ­ვის ზო­ნა­ში მო­ექ­ცა. ამის გამო, სო­ფელ ჟინ­ვა­ლის მო­სახ­ლე­ო­ბის უმე­ტე­სი ნა­წი­ლი გა­და­ა­სახ­ლეს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე, რო­მე­ლიც მდე­ბა­რე­ობს სოფ­ლე­ბის – არა­ნი­სი­სა და ბიჩ­ნი­გა­ურთკარს შო­რის, მცი­რე ნა­წი­ლი - სო­ფელ ჩინ­თის მახ­ლობ­ლად.

ამ წყალ­სა­ცა­ვის შექ­მნის უპირ­ვე­ლე­სი მი­ზა­ნი ჰე­სის მთე­ლი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ფუნ­ქცი­ო­ნი­რე­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა­ში მდგო­მა­რე­ობ­და. წყალ­სა­ცა­ვი ას­რუ­ლებს მდი­ნა­რე არაგ­ვის ზა­ფხუ­ლის რე­გუ­ლი­რე­ბის ფუნ­ქცი­ას, ქა­ლა­ქე­ბის თბი­ლი­სი­სა და მცხე­თის წყალ­მო­მა­რა­გე­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა მე­ო­რა­დია, რად­გან თბი­ლის­სა და მცხე­თას წყალ­მო­მა­რა­გე­ბის სხვა ვა­რი­ან­ტე­ბიც აქვს.

აქვე მინ­და აღ­ვნიშ­ნო, რომ უმ­ჯო­ბე­სია მო­სახ­ლე­ო­ბის წყალ­მო­მა­რა­გე­ბა მი­წის­ქვე­შა წყლე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბით გან­ხორ­ცი­ელ­დეს, ხოლო ზე­და­პი­რუ­ლი წყლე­ბით იმ შემ­თხვე­ვა­ში, როცა სხვა სა­შუ­ა­ლე­ბა არ არ­სე­ბობს. მი­წის­ქვე­შა წყლე­ბით წყალ­მო­მა­რა­გე­ბას სტრა­ტე­გი­უ­ლი მნიშ­ვნე­ლო­ბაც აქვს, რად­გან და­ცუ­ლია რო­გორც და­ბინ­ძუ­რე­ბი­სა­გან, ასე­ვე, სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბის დრო­საც.

- ამ­ბო­ბენ, რომ 2008 წლის ომის დროს სე­რი­ო­ზუ­ლი საფრ­თხე არ­სე­ბობ­და, რომ ეს ობი­ექ­ტი რუ­სებს და­ე­ბომ­ბათ...

- წარ­მო­იდ­გი­ნეთ, 2008 წლის რუ­სეთ-სა­ქარ­თვე­ლოს კონ­ფლიქ­ტის დროს რომ და­ე­ბომ­ბათ ჟინ­ვა­ლის ჰესი, ასეთ შემ­თხვე­ვა­ში, თბი­ლი­სი არა მარ­ტო ელექტრო­ე­ნერ­გი­ის, არა­მედ, წყალ­მო­მა­რა­გე­ბის გა­რე­შეც დარ­ჩე­ბო­და.

- მეც­ნი­ე­რუ­ლად, გე­ო­ლო­გი­უ­რი პა­რა­მეტ­რე­ბის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, რამ­დე­ნად სწო­რად არის აღ­ნიშ­ნუ­ლი წყალ­სა­ცა­ვის­თვის ად­გი­ლი შერ­ჩე­უ­ლი?

- რაც შე­ე­ხე­ბა ჰიდ­რო­ე­ლექტრო­სად­გუ­რი­სა და წყალ­სა­ცა­ვის ად­გილმდე­ბა­რე­ო­ბის შერ­ჩე­ვას, ეს კომ­პლექ­სუ­რი სა­კი­თხია და ასეთ შემ­თხვე­ვა­ში ით­ვა­ლის­წი­ნე­ბენ: მდი­ნა­რის ჰიდ­რო­ლო­გი­ურ პა­რა­მეტ­რებს, ხე­ო­ბის გე­ო­მორ­ფო­ლო­გი­ას, გე­ო­ლო­გი­ას, ეკო­ლო­გი­ას, ეკო­ნო­მი­კურ მხა­რეს, ელექტრო­ე­ნერ­გი­ის გა­და­ცე­მი­სა და წყალ­მო­მა­რა­გე­ბის ობი­ექ­ტე­ბამ­დე მან­ძილს, წყლის გა­ფილ­ტვრის პი­რო­ბებ­სა და ა.შ. ამ თვალ­საზ­რი­სით, ჰე­სის ად­გილმდე­ბა­რე­ო­ბა პა­სუ­ხობს ყვე­ლა მო­თხოვ­ნას.

ამას­თან, აუ­ცი­ლე­ბე­ლი პი­რო­ბაა, მშე­ნებ­ლო­ბის და­წყე­ბამ­დე ჩა­ტარ­დეს ტე­რი­ტო­რი­ის არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი გა­მოკ­ვლე­ვა. ჟინ­ვა­ლის წყალ­სა­ცა­ვის შემ­თხვე­ვა­ში ეს მო­თხოვ­ნა და­ირ­ღვა, რად­გან არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი გა­მოკ­ვლე­ვე­ბი და სამ­შე­ნებ­ლო სა­მუ­შა­ო­ე­ბი და­ი­წყო ერ­თდრო­უ­ლად, 1971 წელს.

- ცნო­ბი­ლია, რომ წყლის ქვეშ მო­ექ­ცა წყალ­ქვეშ მოქ­ცე­ულ სო­ფელ­ში არ­სე­ბუ­ლი ტა­ძა­რიც, რომ­ლის გუმ­ბა­თიც მა­შინ ჩნდე­ბა, რო­დე­საც წყალ­სა­ცავ­ში წყლის დონე იკ­ლებს.

- ცოტა შო­რი­დან და­ვი­წყებ: ის­ტო­რი­უ­ლად, ქარ­თუ­ლი წე­რი­ლო­ბი­თი წყა­რო­ე­ბის მი­ხედ­ვით, და­ბის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე ქა­ლა­ქი XII სა­უ­კუ­ნის მე-2 ნა­ხე­ვარ­ში აღ­მო­ცენ­და, ხოლო და­სახ­ლე­ბუ­ლი პუნ­ქტი გა­ცი­ლე­ბით ადრე უნდა არ­სე­ბუ­ლი­ყო. ჟინ­ვა­ლის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე აღ­მო­ჩე­ნი­ლია სხვა­დას­ხვა პე­რი­ო­დის ის­ტო­რი­ულ-არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი ძეგ­ლე­ბი. 1971 წელს ჟინ­ვა­ლის ჰიდ­რო­კომ­პლექ­სის მშე­ნებ­ლო­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბით, ჩა­მო­ყა­ლიბ­და ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის სა­ხე­ლო­ბის ის­ტო­რი­ის, არ­ქე­ო­ლო­გი­ი­სა და ეთ­ნოგ­რა­ფი­ის ინ­სტი­ტუ­ტის ჟინ­ვა­ლის კომ­პლექ­სის არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი ექ­სპე­დი­ცია (ხელ­მძღვა­ნე­ლი რ. რა­მიშ­ვი­ლი), რო­მელ­მაც ფარ­თოდ გა­შა­ლა მუ­შა­ო­ბა დატ­ბორ­ვის ზო­ნა­ში. სო­ფელ ჟინ­ვა­ლის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე სრუ­ლი გა­თხრე­ბი ვერ მო­ხერ­ხდა და მრა­ვა­ლი სა­უ­კუ­ნის არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი გან­ძის დიდი ნა­წი­ლი წყალ­მა და­ფა­რა.

იმ ად­გი­ლას, სა­დაც დღეს ჟინ­ვა­ლის წყალ­სა­ცა­ვია, შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის მდი­და­რი, ქარ­თუ­ლი ქა­ლა­ქი ჟინ­ვა­ლი მდე­ბა­რე­ობ­და თა­ვი­სი ციხე-კოშ­კე­ბით, გზე­ბი­თა და სა­სახ­ლე­ე­ბით. იქ ცხოვ­რე­ბა პრეს­ტი­ჟუ­ლად მი­იჩ­ნე­ო­და, შეღ­წე­ვა და და­სახ­ლე­ბა ჭირ­და, გა­თხრე­ბის და­წყე­ბის­თა­ნა­ვე გა­მოჩ­ნდა მათი ნა­სახ­ლა­რე­ბი. მსოფ­ლიო სა­ვაჭ­რო გზაჯ­ვა­რე­დინ­ზე მდე­ბა­რე ეს მდი­და­რი სა­ვაჭ­რო-სა­ხე­ლოს­ნო ქა­ლა­ქი, რო­მელ­შიც დიდ­ვაჭ­რე­ბი მი­მო­დი­ოდ­ნენ, მთე­ლი კავ­კა­სი­ის კარს აკონ­ტრო­ლებ­და. წე­რი­ლო­ბით წყა­რო­ებ­ში ქა­ლა­ქი პირ­ვე­ლად გა­მოჩ­ნდა იმ დროს, როცა და­ვით აღ­მა­შე­ნე­ბელ­მა ყივ­ჩა­ღე­ბი ჩა­მო­ა­სახ­ლა. შემ­დეგ ჟინ­ვა­ლი, თა­მარ­მა - დრო­ე­ბით სარ­გებ­ლო­ბა­ში მის ერ­თგულ ჭი­ა­ბერ მან­და­ტურ­თუ­ხუ­ცესს უბო­ძა. გა­თხრე­ბის დროს, ეკ­ლე­სი­ის ქვეშ ჭი­ა­ბერ მან­და­ტურ­თუ­ხუ­ცე­სის გა­ძარ­ცვუ­ლი სა­მარ­ხი აღ­მოჩ­ნდა, აკ­ლდა­მა­ში ბევ­რი სა­ინ­ტე­რე­სო რამ იყო შე­მორ­ჩე­ნი­ლი. ჭი­ა­ბე­რის საფ­ლავ­ზე მი­მობ­ნე­უ­ლი იყო თა­მა­რის­დრო­ინ­დე­ლი 17 მო­ნე­ტა, რო­მე­ლიც მა­ნამ­დე მხო­ლოდ ორი ცალი იყო მსოფ­ლი­ო­ში - ერთი პე­ტერ­ბურ­გში, ხოლო მე­ო­რე - ინ­გლის­ში.

არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი კვლე­ვე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, 7-8 ეკ­ლე­სია გა­უ­თხრე­ლი დარ­ჩა, წყალ­მა და­ფა­რა აუ­ა­რე­ბა ბრინ­ჯა­ოს, რკი­ნი­სა და ოქ­როს ია­რა­ღი და სამ­კა­უ­ლი. ერთ-ერთი ჟინ­ვა­ლის კოშ­კის ნა­ხე­ვა­რი მხა­რე უკვე ჩა­მონ­გრე­უ­ლი იყო, როცა არ­ქე­ო­ლო­გებ­მა აღ­მო­ა­ჩი­ნეს სას­მე­ლი წყლის აუზი და ღა­მის სა­თე­ვი ოთა­ხე­ბი.

- ეს ქვეყ­ნის­თვის დიდი და­ნა­კარ­გია.

- ტრა­გე­დი­აა ასე­თი სიმ­დიდ­რის წყლით დატ­ბორ­ვა. ჟინ­ვა­ლის კაშ­ხალ­თან ჩა­ი­ძი­რა მდი­ნა­რის აქეთ და იქით სა­ნა­პი­რო­ზე მდე­ბა­რე ქა­ლა­ქის ჭიშ­კა­რიც და XII სა­უ­კუ­ნის "ჯვა­რი­პა­ტი­ოს­ნის" სა­ხე­ლო­ბის ტა­ძა­რი, რო­მე­ლიც 6 თვე წყალ­შია მოქ­ცე­უ­ლი, 6 თვე კი წყლის­გან თა­ვი­სუფ­ლდე­ბა.

ჟინ­ვა­ლის წყალ­სა­ცა­ვი 1984 წლამ­დე დატ­ბო­რი­ლი არ ყო­ფი­ლა, გან­სხვა­ვე­ბით წალ­კის წყალ­სა­ცა­ვის­გან, რომ­ლის დატ­ბორ­ვაც 1947 წლი­დან და­ი­წყო. გარ­და ბა­ზი­ლი­კუ­რი ტი­პის ტაძ­რი­სა, იქ ძა­ლი­ან ბევ­რი ნან­გრე­ვი ჩანს. 80-იან წლე­ბამ­დე, სა­ნამ ეს ტე­რი­ტო­რია და­იტ­ბო­რე­ბო­და, "ჯვა­რი­პა­ტი­ოს­ნის" ეკ­ლე­სია დიდი მნიშ­ვნე­ლო­ბის წმი­და სა­ლო­ცავ­სა და ის­ტო­რი­ულ ძეგლს წარ­მო­ად­გენ­და. ტაძ­რის წყლის­გან გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის პე­რი­ოდ­ში, მიმ­დი­ნა­რე­ობს მისი კედ­ლე­ბის დაშ­ლა. ტაძ­რის ქვე­ბის გა­მო­ფიტ­ვის პრო­ცე­სი იმ­დე­ნად სწრა­ფად ხდე­ბა, რომ უახ­ლო­ეს პე­რი­ოდ­ში შე­იძ­ლე­ბა ჩა­მო­ი­შა­ლოს თაღი, რო­მე­ლიც ბა­ზი­ლი­კურ ტა­ძარს ჯერ კი­დევ თავ­ზე ად­გას.

აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ "ჯვა­რი­პა­ტი­ოს­ნის" ეკ­ლე­სი­ის იდენ­ტუ­რი ტა­ძა­რი ამ ტე­რი­ტო­რი­ის სი­ახ­ლო­ვეს აშენ­და, რო­მე­ლიც ამ­ჟა­მად მოქ­მე­დია.

დატ­ბორ­ვის შემ­დეგ, ამ ტე­რი­ტო­რი­ებ­ზე სა­ფუძლვლი­ა­ნი არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი კვლე­ვა არ ჩა­ტა­რე­ბუ­ლა. წყალ­ქვეშ სა­მუ­შა­ო­ე­ბის ჩა­ტა­რე­ბა საკ­მა­ოდ რთუ­ლია, ამი­ტომ შე­სა­ბა­მი­სი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი­სა და უწყე­ბე­ბის მხრი­დან მათი კვლე­ვა ტაძ­რე­ბის წყლის­გან გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის პე­რი­ოდ­ში უნდა მოხ­დეს. ამას­თან, რაც შე­იძ­ლე­ბა მეტ­მა ადა­მი­ან­მა უნდა შეძ­ლოს მათი მო­ნა­ხუ­ლე­ბა, რად­გან წლე­ბის შემ­დეგ, რო­დე­საც წყალ­სა­ცა­ვი ამო­ივ­სე­ბა მდი­ნა­რის ნა­ტა­ნი მა­სა­ლით, იგი ფუნ­ქცი­ო­ნი­რე­ბას ვერ შეძ­ლებს, კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის ძეგ­ლე­ბი კი შლამ­ში ჩა­ი­ძი­რე­ბა.

- მო­სახ­ლე­ო­ბას არ გა­უპ­რო­ტეს­ტე­ბია ტაძ­რის წყალ­ში მოქ­ცე­ვა?

- რო­გორ არა, ად­გი­ლობ­რივ­მა მო­სახ­ლე­ო­ბამ და სა­ზო­გა­დო­ე­ბამ, წყალ­სა­ცა­ვის მშე­ნებ­ლო­ბას დიდი წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბა გა­უ­წია, დიდი პო­ლე­მი­კა გა­ი­მარ­თა მა­შინ­დელ პრე­სის ფურ­ცლებ­ზეც. მო­სახ­ლე­ო­ბა გან­სა­კუთ­რე­ბით გა­ნიც­დი­და "ჯვა­რი­პა­ტი­ოს­ნის" სა­ხე­ლო­ბის ტაძ­რი­სა და სა­საფ­ლა­ო­ე­ბის დატ­ბორ­ვას. ტა­ძა­რი ვერ გა­და­არ­ჩი­ნეს, ხოლო სა­საფ­ლა­ო­ე­ბი გა­და­ი­ტა­ნეს. ეს ნამ­დვი­ლი ტრა­გე­დია იყო.

საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის პე­რი­ოდ­ში გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბებს იღებ­და სა­კავ­ში­რო მთავ­რო­ბა, რო­მელ­საც ად­გი­ლობ­რი­ვი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა სრუ­ლად ემორ­ჩი­ლე­ბო­და, თუმ­ცა უნდა აღი­ნიშ­ნოს, რომ სა­ქარ­თვე­ლო­შიც მრავ­ლად არი­ან ე.წ. "ტექ­ნოკ­რა­ტე­ბი", რომ­ლე­ბიც პირ­ველ რიგ­ში უწყებ­რი­ვი ინ­ტე­რე­სე­ბი­დან გა­მო­დი­ან და მე­ო­რე­ხა­რის­ხოვ­ნად მი­იჩ­ნე­ვენ ეკო­ლო­გი­ურ და სო­ცი­ა­ლურ-კულ­ტუ­რულ ფა­სე­უ­ლო­ბებს.

ეს სა­კი­თხი დღე­საც მწვა­ვედ დგას მდი­ნა­რე ენ­გუ­რის ხე­ო­ბა­ში, სა­დაც გან­ზრა­ხუ­ლია ჰე­სე­ბის კას­კა­დის მშე­ნებ­ლო­ბა. ხუ­დო­ნ­ჰე­სის პრო­ექ­ტის გამო ანა­ლო­გი­ურ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში აღ­მოჩ­ნდა მეს­ტი­ის მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის მო­სახ­ლე­ო­ბის ნა­წი­ლი, რო­მე­ლიც ბლო­კი­რე­ბულ იქნა სა­ზო­გა­დო­ე­ბი­სა და არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის მიერ, რო­გორც მშე­ნებ­ლო­ბა, რო­მე­ლიც შე­ი­ცავს ეკო­ლო­გი­უ­რი კა­ტას­ტრო­ფის მა­ღალ რისკს და მო­ი­თხოვს რამ­დე­ნი­მე სოფ­ლის (ხა­ი­შის, გაღ­მა ხა­ი­შის, ტო­ბა­რის, და­კა­რის, ლუ­ხის, ლა­ჯა­რის, ქვე­და წვირ­მინ­დი­სა და და­ლალ­ხო­რა­ლის) გა­და­სახ­ლე­ბას. გარ­და ამი­სა, და­იტ­ბო­რე­ბა წმინ­და გი­ორ­გი­სა და ან­დრია პირ­ველ­წო­დე­ბუ­ლის ეკ­ლე­სი­ე­ბი და სოფ­ლე­ბის ხა­ი­ში­სა და ტო­ბა­რის სა­საფ­ლა­ო­ე­ბი.

- რაც შე­ე­ხე­ბა ჟინ­ვა­ლის წყალ­სა­ცავს, ხდე­ბა თუ არა მისი პე­რი­ო­დუ­ლი შე­კე­თე­ბა, გაწ­მენ­და?

- რაც შე­ე­ხე­ბა ჟინ­ვა­ლი­ჰე­სის სა­რე­მონ­ტო სა­მუ­შა­ო­ებს, ისი­ნი გეგ­მა­ზო­მი­ე­რად მიმ­დი­ნა­რე­ობს, გა­რე­მონტდა მი­წის­ქვე­შა წნე­ვი­ა­ნი ნა­კა­დის გამ­ტა­რი 628 მეტ­რი სიგ­რძის გვი­რა­ბი, რომ­ლის სა­შუ­ა­ლე­ბით ხდე­ბა წყლის მი­წო­დე­ბა 36,7 კმ მან­ძილ­ზე, სა­ლე­ქარ მო­ედ­ნებ­ზე და შემ­დეგ სა­გუ­რა­მოს წყალ­სა­ქაჩ­ზე, თბი­ლი­სი­სა და მცხე­თის წყალ­მო­მა­რა­გე­ბის მიზ­ნით, ასე­ვე, მდი­ნა­რე იო­რის დაბ­ლო­ბის სა­სოფ­ლო-სა­მე­ურ­ნეო სა­ვარ­გუ­ლე­ბის მო­სარ­წყა­ვად...

ფოტო: სერ­გო ედი­შე­რაშ­ვი­ლი, ივა ჩი­ტა­უ­რი