„გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი პრობ­ლე­მე­ბი სა­ქარ­თვე­ლო­ში საკ­მა­ოდ ხელ­შე­სა­ხე­ბია. და­ბინ­ძუ­რე­ბის კუ­თხი­თაც არის გა­მოწ­ვე­ვე­ბი, რად­გან და­ბინ­ძუ­რე­ბის სე­რი­ო­ზუ­ლი წყა­რო­ე­ბი გვაქვს რო­გორც ქვეყ­ნის შიგ­ნით, ისე ქვეყ­ნის გა­რე­და­ნაც. შავ ზღვა­ში ჩაღ­ვრი­ლი ნავ­თო­ბი, ჩვე­ნამ­დე რომ მო­აღ­წევს, ზე­მოქ­მე­დე­ბას ცხა­დია, მო­ახ­დენს. ამას კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის გლო­ბა­ლუ­რი პრო­ცე­სიც ემა­ტე­ბა, რო­მელ­საც მრა­ვალ­მხრი­ვი პრობ­ლე­მე­ბი მო­აქვს,“ - გვე­უბ­ნე­ბა მა­მუ­კა გვი­ლა­ვა, გა­რე­მოს დაც­ვის ექ­სპერ­ტი.

რა მდგო­მა­რე­ო­ბაა გა­რე­მოს და­ბინ­ძუ­რე­ბის კუ­თხით სა­ქარ­თვე­ლო­ში, რო­გორ ვზრუ­ნავთ გა­რე­მოს დაც­ვა­ზე, რა გავ­ლე­ნას ახ­დენს კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბა ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ზე და რო­გო­რია ამ კუ­თხით სა­მო­მავ­ლო პროგ­ნო­ზე­ბი, ამ სა­კი­თხებს გა­რე­მოს დაც­ვით ექ­სპერტთან ერ­თად გან­ვი­ხი­ლავთ.

მა­მუ­კა გვი­ლა­ვა:

- და­ბინ­ძუ­რე­ბის პრობ­ლე­მებს შე­საძ­ლე­ბე­ლია ჩვე­ნით, ასე­ვე მე­ზობ­ლებ­თან ერ­თად გა­ვუმკლავ­დეთ, მაგ­რამ გლო­ბა­ლურ ცვლი­ლე­ბებს გლო­ბა­ლუ­რი პა­სუ­ხი სჭირ­დე­ბა და მათ შო­რის, ჩვე­ნი მოქ­მე­დე­ბაც.

- სტა­ტის­ტი­კურ მო­ნა­ცე­მებს რომ და­ვეყ­რდნოთ, იმა­ვე და­ბინ­ძუ­რე­ბის თვალ­საზ­რი­სით, კონ­კრე­ტუ­ლად რა მდგო­მა­რე­ო­ბაა სა­ქარ­თვე­ლო­ში და კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის გავ­ლე­ნით მომ­ხდა­რი პრობ­ლე­მე­ბის კუ­თხით?

- მო­ნა­ცე­მე­ბის მხრი­ვაც პრობ­ლე­მუ­რია ჩვე­ნი ქვე­ყა­ნა, გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი მო­ნა­ცე­მე­ბის სა­ჯა­როდ გა­ზი­ა­რე­ბის მხრივ არ გა­მო­ვირ­ჩე­ვით. ჩვე­ნი სა­ხელ­მწი­ფო პო­ლი­ტი­კა ასე­თია, გა­რე­მოს დაც­ვი­თი მო­ნა­ცე­მე­ბი გარ­და კვლე­ვი­თი ინ­სტი­ტუ­ტე­ბი­სა და უნი­ვერ­სი­ტე­ტე­ბის­თვის იყი­დე­ბა. მათ­თვი­საც გა­რე­მოს ეროვ­ნულ სა­ა­გენ­ტოს­თვის წე­რი­ლო­ბი­თი მი­მარ­თვაა სა­ჭი­რო, რომ სა­ქარ­თვე­ლოს გა­და­სა­ხა­დის გა­დამ­ხდე­ლის და­ფი­ნან­სე­ბით მო­პო­ვე­ბუ­ლი გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი მო­ნა­ცე­მე­ბი, ინ­ფორ­მა­ცია და სხვა მა­სა­ლა მო­გა­წო­დონ...

თა­ნა­მედ­რო­ვე მიდ­გო­მა კი მო­ნა­ცე­მე­ბის უფა­სოდ და მო­ხერ­ხე­ბუ­ლად გა­ზი­ა­რე­ბაა, რი­თაც ამე­რი­კე­ლე­ბი და ევ­რო­პე­ლე­ბი გა­მო­ირ­ჩე­ვი­ან. ისე­თი მო­ნა­ცე­მე­ბი, რო­მე­ლიც ჩვენ­თან იყი­დე­ბა, ამე­რი­კა­ში შე­საძ­ლოა შეხ­ვი­დეთ შე­სა­ბა­მის ინ­ტერ­ნეტ-პორ­ტალ­ზე და ნე­ბის­მი­ე­რი რე­სურ­სი, რაც გსურთ, ჩა­მოტვირ­თოთ. ამი­ტომ მი­ჭირს რი­ცხვე­ბი და­გი­სა­ხე­ლოთ, მაგ­რამ რო­გორც მო­გახ­სე­ნეთ, ზო­გა­დი მდგო­მა­რე­ო­ბა არ არის სა­ხარ­ბი­ე­ლო.

ჩემი სპე­ცი­ა­ლი­ზა­ცია შავი ზღვის სა­ნა­პი­როა, სა­დაც გამ­წმენ­დი ნა­გე­ბო­ბე­ბი და ნა­გავ­საყ­რე­ლე­ბი თან­და­თან ეწყო­ბა, მაგ­რამ ეს საკ­მა­რი­სი არ არის. ბა­თუმ­ში, ურეკ­ში, ქო­ბუ­ლეთ­ში, ფოთ­ში, ზუგ­დიდ­ში, ანაკ­ლი­ა­შიც მწყობ­რშია შე­სუ­ლი ან დას­რუ­ლე­ბის ეტაპ­ზეა გამ­წმენ­დი ნა­გე­ბო­ბე­ბი, მაგ­რამ, რო­გორც აღ­ვნიშ­ნე, მე­ტია სა­ჭი­რო. გვინ­და, ჩვე­ნი ზღვა, სა­ბა­ნაო წყა­ლი ნაკ­ლე­ბად იყოს და­ბინ­ძუ­რე­ბუ­ლი. მაგ­რამ თუ რა დო­ნე­ზეა და­ბინ­ძუ­რე­ბუ­ლი, ბაქ­ტე­რი­უ­ლი და­ბინ­ძუ­რე­ბის მო­ნა­ცე­მე­ბი, რო­გორც გი­თხა­რით, რო­გორც წესი არ ქვეყ­ნდე­ბა.

- რა გამ­წმენდ ნა­გე­ბო­ბებ­ზეა სა­უ­ბა­რი, მკი­თხველს კონ­კრე­ტუ­ლად რომ ვუ­თხრათ.

- სა­კა­ნა­ლი­ზა­ციო წყლე­ბის გამ­წმენდ ნა­გე­ბო­ბებ­ზეა სა­უ­ბა­რი, რომ­ლებ­ზე­დაც მთლი­ა­ნი შეკ­რე­ბა ხდე­ბა ნახ­მა­რი წყლე­ბის და გაწ­მენ­და, თუმ­ცა მა­ნამ­დე სა­კა­ნა­ლი­ზა­ციო სის­ტე­მის თით­ქმის მთლი­ა­ნი გა­ნახ­ლე­ბა მოხ­და მა­გა­ლი­თად, ბა­თუმ­ში. ახლა ბა­თუ­მის, მდი­ნა­რე ჭო­რო­ხის შე­სარ­თა­ვის სამ­ხრე­თით მდე­ბა­რე და­სახ­ლე­ბე­ბის და­ერ­თე­ბა ხდე­ბა სის­ტე­მა­ზე და ეს შე­და­რე­ბით წარ­მა­ტე­ბუ­ლი მა­გა­ლი­თია. ბა­თუ­მის გაწ­მენ­დი­ლი წყა­ლი ჩა­ე­დი­ნე­ბა ზღვა­ში კი­ლო­მეტ­რი სიგ­რძის წყალ­ქვე­შა მი­ლით... თუმ­ცა, რო­გორც მო­გახ­სე­ნეთ, არის ად­გი­ლე­ბი, ბა­თუ­მის შე­მო­გა­რენ­ში, მა­გა­ლი­თად, ჭო­რო­ხის სამ­ხრე­თით, ტუ­რის­ტულ არე­ა­ლებ­ზე (გო­ნიო, სარ­ფი), რომ­ლე­ბიც ჯერ კი­დევ და­სა­ერ­თე­ბე­ლია გამ­წმენდ ნა­გე­ბო­ბა­ზე. კა­ნა­ლი­ზა­ცი­ის წყლე­ბი ზღვის ძი­რი­თა­დი და­მა­ბინ­ძუ­რე­ბე­ლია.

ვი­ნა­ი­დან სა­კა­ნა­ლი­ზა­ციო წყლე­ბი ბაქ­ტე­რი­ო­ლო­გი­ურ და­ბინ­ძუ­რე­ბას იწ­ვევს, გვინ­და, ჩვე­ნი ტუ­რის­ტუ­ლი პლა­ჟე­ბი არ იყოს და­ბინ­ძუ­რე­ბის საფრ­თხის ქვეშ. ასე­ვე მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია მო­ნი­ტო­რინ­გი, გან­სა­კუთ­რე­ბით სე­ზონ­ზე, ზა­ფხუ­ლის თვე­ებ­ში. ტუ­რის­ტებ­საც უნდა გა­ვუფრ­თხილ­დეთ, რო­გორც ქვე­ყა­ნა­ში ეკო­ნო­მი­კუ­რი შე­მო­სავ­ლე­ბის მნიშ­ვნე­ლო­ვან წყა­როს, ამას­თან ჩვენს მო­სახ­ლე­ო­ბა­საც, რად­გან ჩვენც იქ ვის­ვე­ნებთ. და­უშ­ვე­ბე­ლია ბაქ­ტე­რი­ო­ლო­გი­უ­რი და­ბინ­ძუ­რე­ბა ზღვა­ში, სა­დაც ვბა­ნა­ობთ.

- შარ­შან კა­ხოვ­კის ინ­ცი­დენტზე დიდი გან­გა­ში იყო ატე­ხი­ლი, რომ მისი გავ­ლე­ნით სა­ქარ­თვე­ლო­ში და­ბინ­ძუ­რე­ბის ად­გი­ლი არ­სე­ბობ­და...

- კა­ხოვ­კი­დან ჩვე­ნამ­დე ვერ მო­აღ­წევ­და - ტყუ­ი­ლუბ­რა­ლოდ იყო ის გან­გა­ში ატე­ხი­ლი. ამან ჩვენს ტუ­რიზ­მის სექ­ტორს საგ­რძნო­ბი ზი­ა­ნი მი­ა­ყე­ნა, ტუ­რის­ტე­ბის (რო­გორც ად­გი­ლობ­რი­ვი, ასე­ვე უცხო­ე­ლი) რა­ო­დე­ნო­ბა შემ­ცირ­და. კა­ხოვ­კის ინ­ცი­დენტს სი­ნამ­დვი­ლე­ში ჩვენ­თან არა­ფე­რი გა­მო­უწ­ვე­ვია. ქერჩში ტან­კე­რე­ბი­დან მა­ზუ­თის დაღ­ვრას გა­ცი­ლე­ბით მეტი და გრძელ­ვა­დი­ა­ნი ზი­ა­ნის მო­ტა­ნა შე­უძ­ლია ზღვის­პი­რე­თის­თვის. თვი­თონ, ჩვე­ნი ქა­ლა­ქე­ბი­დან მდი­ნა­რე­ებს და ზღვას უფრო მე­ტად ვა­ბინ­ძუ­რებთ, ვიდ­რე კა­ხოვ­კას შე­ეძ­ლო თე­ო­რი­უ­ლა­დაც კი გა­მო­ეწ­ვია. ამი­ტომ მივ­ხე­დოთ ჩვენს გამ­წმენდ ნა­გე­ბო­ბებს, იმას, რომ მო­ნა­ცე­მე­ბი სა­ჯა­როდ გა­მოქ­ვეყ­ნდეს და მო­ხერ­ხე­ბუ­ლად იყოს ხელ­მი­საწ­ვდო­მი.

- ცხა­დია, სა­ბა­ნაო წყლის ხა­რის­ხი მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია...

- და ევ­რო­კავ­ში­რის სა­ბა­ნაო წყლის დი­რექ­ტი­ვაც. მას­თან ჰარ­მო­ნი­ზე­ბა უკვე სა­ვალ­დე­ბუ­ლოა სა­ქარ­თვე­ლოს­თვის. რო­დე­საც ამა­ზე მუ­შა­ო­ბა რე­ა­ლუ­რად გა­აქ­ტი­ურ­დე­ბა, შემ­დეგ მი­ნი­მუმ ყო­ველკ­ვი­რე­უ­ლად მო­ნა­ცე­მე­ბი უნდა გა­მოქ­ვეყ­ნდეს. პი­რა­დად ვე­ლო­დე­ბი ასე­თი მო­ნი­ტო­რინ­გის შე­დე­გე­ბის გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბას, რად­გან რო­დე­საც მე­კი­თხე­ბი­ან, რო­გო­რია წყლის ხა­რის­ხი, ჩემი სა­პი­რის­პი­რო კი­თხვა ასე­თია - გყავ­დათ ბავ­შვე­ბი ზღვა­ზე? კუჭი აე­შა­ლათ? არ მახ­სოვს, არ ეთ­ქვათ, კუჭი არ აე­შა­ლაო. ეს იმის შე­დე­გია, რომ ვირუ­სე­ბი, ბაქ­ტე­რი­ე­ბია წყალ­ში... ვი­ღაც ალ­ბათ იტყვის, მო­ნი­ტო­რინ­გის შე­დე­გე­ბის გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბა ტუ­რიზ­მზე იმოქ­მე­დებ­სო. და­მერ­წმუ­ნეთ, ტუ­რო­პე­რა­ტო­რებ­მა ძა­ლი­ან კარ­გად იცი­ან ჩვე­ნი ზღვის წყლის ხა­რის­ხი. მაგ­რამ ეს არ იცის ჩვენ­მა მო­სახ­ლე­ო­ბამ. მხო­ლოდ იმი­ტომ, რომ არ ქვეყ­ნდე­ბა. შე­დე­გე­ბის გაც­ნო­ბის შემ­დეგ კი სა­ზო­გა­დო­ე­ბა მო­ვი­თხოვ­დით, რომ სა­კა­ნა­ლი­ზა­ციო წყლე­ბი იყოს გაწ­მენ­დი­ლი და ისე ჩა­ე­დი­ნე­ბო­დეს ზღვა­ში.

- სიდ­რის კლუბ­ში თქვენს ლექ­ცი­ას მო­ვუს­მი­ნე და აღ­ნიშ­ნეთ, რომ შავი ზღვის დო­ნის მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი აწე­ვაა მო­სა­ლოდ­ნე­ლი. იქ­ნებ ამ თე­მა­ზე უფრო მეტი გვი­თხრათ..

- ვიდ­რე ამა­ზე გი­პა­სუ­ხებთ, მა­ნამ­დე უნდა ვთქვა, რომ თქვენ მიერ ნახ­სე­ნე­ბი სიდ­რის კლუ­ბი ბა­ზა­ლე­თის მწვა­ნე ინ­ჟი­ნე­რი­ის ცენ­ტრია. იქ არის ყვე­ლა ის ნი­მუ­ში წარ­მოდ­გე­ნი­ლი, თუ რო­გო­რი უნდა იყოს სა­ცხოვ­რი­სი სა­დაც ად­გი­ლი აქვს გა­რე­მოს დაც­ვას, გა­ნახ­ლე­ბა­დი ენერ­გი­ის გა­მო­ყე­ნე­ბას, სა­კუ­თა­რი გამ­წმენ­დი ნა­გე­ბო­ბაც კი გა­აჩ­ნია „ხე­ლოვ­ნუ­რი ჭა­ო­ბის“ ტი­პის (ე.წ. constructed wetland). ეს მო­დე­ლი ყველ­გან, მთელ სა­ქარ­თვე­ლო­ში, გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­ნა­პი­რო ზო­ნა­ში შეგ­ვიძ­ლია დავ­ნერ­გოთ. ყვე­ლას ვურ­ჩევ­დი მსგავ­სი ტი­პის ბუ­ნე­ბა­ზე და­ფუძ­ნე­ბუ­ლი გამ­წმენ­დი და­ნად­გა­რე­ბი დავ­ნერ­გოთ.

რაც შე­ე­ხე­ბა ზღვის დო­ნის აწე­ვას, ეს არის კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის შე­დე­გი. იცით, რომ ტემ­პე­რა­ტუ­რის ზრდა ნახ­ში­რორ­ჟან­გის ემი­სი­ის გა­მოა გა­მოწ­ვე­უ­ლი, რა­საც მან­ქა­ნე­ბი, გათ­ბო­ბი­სა და გაგ­რი­ლე­ბის სის­ტე­მე­ბი გა­მო­ყო­ფენ. უმე­ტე­სად კი ავ­ტო­მო­ბი­ლე­ბი თა­მა­შო­ბენ ამ მხრივ დიდ როლს - დიდი რა­ო­დე­ნო­ბის ნახ­ში­რორ­ჟანგს გა­მო­ის­ვრი­ან... ამას სათ­ბუ­რის ეფექ­ტი აქვს (ნახ­ში­რორ­ჟან­გი სათ­ბუ­რის ეფექ­ტის გა­მომ­წვე­ვი გა­ზია), რაც იწ­ვევს გლო­ბა­ლურ დათ­ბო­ბას და არა­ს­ა­სი­ა­მოვ­ნო პრო­ცე­სე­ბის წარ­მოქ­მნას მთელ დე­და­მი­წა­ზე. ერთ-ერთი ასე­თი ეფექ­ტი გახ­ლავთ მყინ­ვა­რე­ბის, ან­ტარ­ქტი­კის ყი­ნუ­ლე­ბის დნო­ბა...

სად სა­ქარ­თვე­ლო და სან ან­ტარ­ქტი­კა? - იტყვის მა­ვა­ნი, მაგ­რამ დამ­დნა­რი ყი­ნუ­ლი ბო­ლოს ზღვა­ში ხვდე­ბა, მათ შო­რის, ჩვენს ზღვა­შიც. ზი­ა­რი ჭურ­ჭლის პრინ­ცი­პით ყვე­ლა ზღვა ერ­თმა­ნეთ­თან არის და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი. შავი ზღვაც მი­ერ­თე­ბუ­ლია ოკე­ა­ნეს და უკვე დღე­ის მდგო­მა­რე­ო­ბით, ინ­დუსტრი­ა­ლი­ზა­ცი­ამ­დელ პე­რი­ოდ­თან შე­და­რე­ბით და­ახ­ლო­ე­ბით 25 სან­ტი­მეტ­რი­თაა აწე­უ­ლი.

ოფი­ცი­ა­ლუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბით ით­ვლე­ბა, რომ სა­უ­კუ­ნის ბო­ლომ­დე ზღვის დონე მეტ­რი, მეტრ-ნა­ხევ­რით აი­წევს, თუმ­ცა ჯე­იმს ჰან­სე­ნი (James Hansen), კლი­მა­ტის დარ­გის მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი მეც­ნი­ე­რი და ცნო­ბი­ლი პი­როვ­ნე­ბა (ჯერ კი­დევ პრე­ზი­დენტ რე­ი­გა­ნის დროს კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბებ­ზე სა­ფუძ­ვლი­ა­ნი მოხ­სე­ნე­ბა ჰქონ­და აშშ-ის სე­ნა­ტის კო­მი­ტეტ­ში, სა­დაც მო­სა­ლოდ­ნელ გლო­ბა­ლურ საფრ­თხე­ებ­ზე სა­უბ­რობ­და), დღეს მი­იჩ­ნევს, რომ სა­უ­კუ­ნის ბო­ლომ­დე ზღვის დონე რამ­დე­ნი­მე მეტ­რით აი­წევს და რომ ეს და­ახ­ლო­ე­ბით 50-დან 150 წლამ­დე ვა­და­ში მოხ­დე­ბა და მთელ მსოფ­ლი­ო­ში გავ­რცელ­დე­ბა, მათ შო­რის, შავ ზღვა­ზეც და შე­დე­გე­ბი ჩვენ სა­ნა­პი­რო­საც შე­ე­ხე­ბა.

- დღე­ის მდგო­მა­რე­ო­ბით ტემ­პე­რა­ტუ­რა რამ­დე­ნი გრა­დუ­სი­თაა მო­მა­ტე­ბუ­ლი?

- ერთ-ნა­ხე­ვა­რი გრა­დუ­სით. 2024-მა წელ­მა სა­შუ­ა­ლო ტემ­პე­რა­ტუ­რის რე­კორ­დი და­ამ­ყა­რა და ეს რე­კორ­დი ერთ-ნა­ხე­ვარ გრა­დუს­ზე მეტი იყო. ის, რის მიღ­წე­ვაც ე.წ. პა­რი­ზის შე­თან­ხმე­ბით გვინ­და, რომ­ლის ხელ­მომ­წე­რი მხა­რე სა­ქარ­თვე­ლოც არის - დავ­რჩეთ, ერთ-ნა­ხე­ვარ გრა­დუს­ში, 2024 წელს ეს და­ირ­ღვა. ერთი წლის დარ­ღვე­ვა საკ­მა­რი­სი არ არის, 5-10 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში უნდა გან­მე­ორ­დეს, მაგ­რამ ყვე­ლა­ფერს ისე­თი პირი უჩანს, რომ გან­მე­ორ­დე­ბა. ოფი­ცი­ა­ლუ­რი ორ­გა­ნო - სა­ერ­თა­შო­რი­სო კლი­მა­ტის მეც­ნი­ერ­თა სამ­თავ­რო­ბა­თა­შო­რი­სო პა­ნე­ლი მსოფ­ლი­ოს ქვეყ­ნე­ბის მთავ­რო­ბებს რე­კო­მენ­და­ცი­ებს აძ­ლევს, თუ რა მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში ვართ და რა არის გა­სა­კე­თე­ბე­ლი. მათ გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბულ ან­გა­რიშ­ში იყო ამ გრა­დუს-ნა­ხევ­რის შე­სა­ხებ შე­მაშ­ფო­თე­ბე­ლი ინ­ფორ­მა­ცია, რომ იდე­ა­ლურ შემ­თხვე­ვა­შიც კი კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბით გა­მოწ­ვე­უ­ლი ზე­მოქ­მე­დე­ბე­ბი მი­უ­ღე­ბელ მას­შტა­ბებს მი­აღ­წევს. ამას უკვე ვხე­დავთ კი­დეც: თავ­სხმა და გა­და­უ­ღე­ბე­ლი წვი­მა, დიდი რა­ო­დე­ნო­ბით თოვ­ლი (წელს გუ­რი­ა­ში, წინა წლებ­ში აქვე წყალ­მო­ვარ­დნე­ბით გა­მოწ­ვე­უ­ლი ძლი­ე­რი მე­წყე­რე­ბი). კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის გამო ექ­სტრე­მა­ლუ­რი მოვ­ლე­ნე­ბი გახ­შირ­დე­ბა და ამას ყვე­ლა­ნი ვგრძნობთ. სამ­წუ­ხა­როდ წყალ­დი­დო­ბებს უფრო ხში­რად უნდა ვე­ლო­დოთ, მაგ­რამ ასეთ დროს მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია მზად­ყოფ­ნა.

- სტი­ქი­ის შე­ჩე­რე­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლია, მაგ­რამ შე­მა­კა­ვე­ბელ ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბად რა შე­იძ­ლე­ბა მი­ვიჩ­ნი­ოთ?

- ბევ­რნა­ი­რი ღო­ნის­ძი­ე­ბა არ­სე­ბობს. მე ბუ­ნე­ბა­ზე და­ფუძ­ნე­ბუ­ლი მე­თო­დე­ბის მომ­ხრე ვარ: არ უნდა გვქონ­დეს შიშ­ვე­ლი გრუნ­ტი, მაქ­სი­მა­ლუ­რად გა­ვამ­წვა­ნოთ გა­რე­მო, არ დავ­სახ­ლდეთ მე­წყერ­თან ახ­ლოს, კრი­ტი­კულ ად­გი­ლებ­ში არა­ფე­რი გა­ვა­შე­ნოთ, არ გა­ვა­შე­ნოთ იქ არა­ფე­რი, სა­დაც ვი­ცით, რომ სა­ნა­პი­როს წყალ­დი­დო­ბე­ბი გვექ­ნე­ბა. გახ­ში­რე­ბულ თავ­სხმა წვი­მის დროს ხან­და­ხან რო­დე­საც ზღვის დი­ნე­ბა და ქა­რე­ბი ნა­პი­რის­კენ არაა მი­მარ­თუ­ლი და თუ ზღვა, წყალს არ მი­ი­ღებს, ასეთ დროს წყალ­დი­დო­ბის შე­დე­გად ზღვის­პი­რა ად­გი­ლე­ბის დატ­ბორ­ვას ექ­ნე­ბა ად­გი­ლი.

ასეთ ად­გი­ლებ­ში და­სახ­ლე­ბა არ არის სა­ხარ­ბი­ე­ლო. ეს უფრო ად­ვი­ლი გა­სა­კე­თე­ბე­ლია, ვიდ­რე ის, რომ ყველ­გან ჯე­ბი­რე­ბი ავა­შე­ნოთ და იქ დავ­სახ­ლდეთ, სა­დაც არ არის მი­ზან­შე­წო­ნი­ლი...

გრა­დუს-ნა­ხე­ვით მო­მა­ტე­ბა ნიშ­ნავს, ზღვის დო­ნის და­ახ­ლო­ე­ბით სამი მეტ­რით აწე­ვას. წარ­მო­იდ­გი­ნეთ, რა მძი­მე სუ­რა­თი იქ­მნე­ბა. ამი­ტომ, როცა ვი­ცით, რომ 100 წე­ლი­წად­ში ეს გვე­ლო­დე­ბა, სულ სხვა­ნა­ირ ნა­გე­ბო­ბებს უნდა ვა­შე­ნებ­დეთ ბა­თუმ­ში, ფოთ­ში და ა.შ.

- ტყის გა­ჩე­ხაც მძი­მე თე­მაა... ამ კუ­თხით რა პრე­ვენ­ცი­უ­ლი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბია ჩა­სა­ტა­რე­ბე­ლი?

- კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის ზე­მოქ­მე­დე­ბა­ზე ვსა­უბ­რობ­დით ურ­ბა­ნულ არე­ა­ლებ­ში. თბი­ლის­ში, იპოდ­რომ­ზე 8 ჰექ­ტა­რი ბუ­ნებ­რი­ვი ხემ­ცე­ნა­რე­ე­ბით და ბუჩ­ქბა­ლა­ხე­ბით და­ფა­რუ­ლი სივ­რცეა. ასე­თი ად­გი­ლი დე­და­ქა­ლაქ­ში ბევ­რი არ გვაქვს. გამ­წვა­ნე­ბუ­ლი ფარ­თო­ბე­ბის ზრდის ნაც­ვლად, ამ­ხე­ლა ფარ­თობ­ზე, ქა­ლა­ქის ცენ­ტრში 6 ცა­თამბჯე­ნის ჩად­გმას აპი­რე­ბენ. ჩავ­დგათ, მაგ­რამ ასეთ პრო­ექტს და სივ­რცით გეგ­მას, თუკი ასათ­ვი­სე­ბე­ლი ფარ­თო­ბი 10 ჰექ­ტარ­ზე მე­ტია, გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ბა სჭირ­დე­ბა და სტრა­ტე­გი­უ­ლი გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი შე­ფა­სე­ბაც. პრო­ექ­ტის ავ­ტო­რე­ბი ამ­ბო­ბენ, რომ 8 ჰექ­ტა­რია და ამ მო­თხოვ­ნის შეს­რუ­ლე­ბა არ გვე­ხე­ბაო. რო­გორც ცნო­ბი­ლია, ხე­ე­ბის გა­დარ­გვას აპი­რე­ბენ. 2-ზე და მეტ ჰექ­ტარ­ზე გა­და­ირ­გვე­ბა, ამი­ტომ ათ­ვი­სე­ბუ­ლი ფარ­თო­ბი 10 ჰექ­ტარ­ზე მეტი გა­მოს­დით. ეს უკვე ნიშ­ნავს, რომ გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ბა მათ­თვის სა­ვალ­დე­ბუ­ლოა. ასეთ შემ­თხვე­ვა­ში სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­საც შე­ეძ­ლე­ბა თა­ვი­სი აზრი გა­მოთ­ქვას. ეს აზრი ან უნდა მი­ი­ღონ, ან თუ არ არის სწო­რი, და­ა­სა­ბუ­თონ, რა­ტომ არ არის სწო­რი. თან ეს ვერ მოხ­დე­ბა ერთ დღე­ში, და­ახ­ლო­ე­ბით ნა­ხე­ვარ წე­ლი­წა­დი დას­ჭირ­დე­ბა პრო­ცე­დუ­რას. დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი ვარ, ის ჯგუ­ფი, რო­მე­ლიც მშე­ნებ­ლო­ბას აპი­რებს, მას აქვს იმის სა­შუ­ა­ლე­ბა, რომ ეს ყვე­ლა­ფე­რი გა­ით­ვა­ლის­წი­ნოს და უპ­რობ­ლე­მოდ შე­ას­რუ­ლოს. ასეთ შემ­თხვე­ვა­ში ცა­თამბჯე­ნებს ბევ­რად უკე­თეს ბუ­ნებ­რივ და სო­ცი­ა­ლურ გა­რე­მო­ში აა­შე­ნე­ბენ. თუ ამ პრო­ცე­დუ­რას არ ჩა­ა­ტა­რე­ბენ, მა­შინ სა­ზო­გა­დო­ე­ბას არ მოგ­ვე­ცე­მა სა­შუ­ა­ლე­ბა, ამ საქ­მე­ში წვლი­ლი შე­ვი­ტა­ნოთ. არა­და, წვლი­ლის შე­ტა­ნა მარ­თლაც შეგ­ვიძ­ლია. ყვე­ლამ უნდა და­ვიც­ვათ ჩვე­ნი კა­ნო­ნე­ბი. კა­ნო­ნი, რო­მელ­ზე­დაც ვსა­უბ­რობ, გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი შე­ფა­სე­ბის კო­დექ­სია - ეს არის ერთ-ერთი პირ­ვე­ლი, რო­მე­ლიც ევ­რო­პას­თან ინ­ტეგ­რა­ცი­ის პრო­ცეს­ში მი­ვი­ღეთ ასო­ცი­რე­ბის შე­თან­ხმე­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე.

- იპოდ­რო­მის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე ხომ უამ­რა­ვი ადა­მი­ა­ნი ის­ვე­ნებს და თუ ღო­ბეს გა­ა­კე­თე­ბენ, ადა­მი­ა­ნებს მშე­ნებ­ლო­ბის შემ­დეგ იქ შეს­ვლის სა­შუ­ა­ლე­ბა ექ­ნე­ბათ?

- დღე­ვან­დე­ლი პრო­ექ­ტით ღო­ბეს აკე­თე­ბენ. ამი­ტომ უნდა შევ­თან­ხმდეთ, რომ თუნ­დაც ღობე არ გა­კეთ­დეს. ვფიქ­რობ, რომ ად­ვი­ლად მო­ვი­ლა­პა­რა­კებთ, სა­კი­თხებს მა­ინც ოპ­ტი­მის­ტუ­რად ვუ­ყუ­რებ ხოლ­მე... კარ­გი მე­ქა­ნიზ­მე­ბი გვაქვს, კარ­გი ქვე­ყა­ნა გვაქვს, ჭკვი­ა­ნი ხალ­ხი გვყავს და გა­მო­ვი­ყე­ნოთ ყვე­ლა შე­საძ­ლებ­ლო­ბა. შევ­ქმნათ კარ­გი ეკო­ნო­მი­კა და კარ­გი ქვე­ყა­ნა.

ტყის გა­ნად­გუ­რე­ბა კი არა ხე­ე­ბის დარ­გვით ხდე­ბა ნახ­შირ­ბა­დის უკან დაბ­რუ­ნე­ბა. სხვა­ნა­ი­რად კლი­მა­ტის პრობ­ლე­მა ვერ გა­და­იჭ­რე­ბა. ტყე არ უნდა გა­ი­ჩე­ხოს! რაც უფრო ძვე­ლი და ბუ­ნებ­რი­ვი ხე­ე­ბია, ად­გი­ლობ­რი­ვი სა­ხე­ო­ბე­ბი, მით სა­სარ­გებ­ლოა. ამი­ტომ ნუ გავ­ჩე­ხავთ იმას, სა­დაც ძვე­ლი ტყეა. ახა­ლი ტყე­ე­ბი და პლან­ტა­ცი­ე­ბიც კი შეგ­ვიძ­ლია გა­ვა­შე­ნოთ. მო­შიშ­ვლე­ბუ­ლი არე­ა­ლი თბი­ლი­სის ირ­გვლივ ბევ­რია. ჯო­ბია ჩვე­ნი რე­სურ­სე­ბი ამის­კენ მოვ­მარ­თოთ. ამ ყვე­ლა­ფერ­ში მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი და გა­და­წყვე­ტი როლი სა­ხელ­მწი­ფოს ეკის­რე­ბა.

- ბო­ლოს რას ეტყო­დით ყვე­ლას ერ­თად?

- თუ ამო­სა­ვა­ლი წერ­ტი­ლი გა­რე­მოს დაც­ვა იქ­ნე­ბა, სახ­ლე­ბის და დე­ვე­ლოპ­მენ­ტის პრო­ექ­ტიც კარ­გი გა­მო­ვა. ამას ჩვე­ნი წილი პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბის აღე­ბა უნდა - გა­ნახ­ლე­ბა­დი ენერ­გია უნდა და­ი­ნერ­გოს, მწვა­ნე სა­ხუ­რა­ვე­ბი, მზის პა­ნე­ლე­ბი. მზეც გვაქვს, ქა­რიც გვაქვს, გა­მო­ვი­ყე­ნოთ, გან­სა­კუთ­რე­ბით გვჭირ­დე­ბა ადაპ­ტა­ცია, ამ ზე­მოქ­მე­დე­ბე­ბის­გან თა­ვის დაც­ვა. ეს ათწლე­უ­ლე­ბის საქ­მე­ე­ბია, მაგ­რამ დღეს­ვე შე­სა­მუ­შა­ვე­ბე­ლი და და­სა­წყე­ბი. რო­გორც ადაპ­ტა­ცი­ის ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბი, ასე­ვე შე­მარ­ბი­ლე­ბე­ლი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბიც გვჭირ­დე­ბა. ეს ორი­ვე ერ­თმა­ნეთს გა­აძ­ლი­ე­რებს და ჩვე­ნი ქვე­ყა­ნა გახ­დე­ბა უკე­თე­სი ეკო­ნო­მი­კუ­რად, სო­ცი­ა­ლუ­რად და გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი კუ­თხით.