5 ხიდი საქართველოში - უცნობი და საინტერესო ფაქტები ძველი ქვის ხიდების შესახებ
ხიდებს ადამიანისთვის თავიდანვე სასიცოცხლო მნიშვნელობა ჰქონდა, ამიტომ საქართველოში ბევრი საუკუნის წინ მოწესრიგდა საგზაო-სახიდე მშენებლობა. შესაბამისად რადგან ერთ-ერთი უძველესი დარგია, საქართველოს ისტორიის მანძილზე კარგად განვითარდა, რასაც ძველი ქვის ხიდები ადასტურებს. მათგან ჩვენამდე ზოგიერთმა უვნებლად მოაღწია, ზოგიერთის - ნაშთია შემორჩენილი. ქვის ხიდები ძირითადად საქართველოს მდინარეებზე გვხვდება და თითოეული კულტურის ძეგლებად არის მიჩნეული.
“მეფე დავითმა აღაშენა რაოდენნი ხიდნი მდინარეთა სასტიკთა ზედა, რაოდენნი გზანი, საწყინოდ სავალნი. ქვა-ფენილ ყვნა,“ - წერს დავით აღმაშენებლის ისტორიკოსი ("ქართლის ცხოვრება", წიგნი I,1955 წ.). ამრიგად, თაღოვანი ხიდები საუკუნეების განმავლობაში გამძლე ქვებითა ადგილობრივი და კირის დუღაბით იქმნებოდა, რომლებიც სილამაზითაც გამოირჩეოდა.
თხელთაღოვანი ქვის ხიდი რკონის მონასტერთანაა (კასპის მუნიციპალიტეტი), რომელიც მდინარე თეძამის ერთი ნაპირიდან მეორეზეა გადებული. მისი სიგანე მეტრ-ნახევარია. ნაგებობა მარტივია, მაგრამ შთაბეჭდილებას ახდენს. ხიდი ემსახურებოდა არა მარტო ადგილობრივ მონასტერს, არამედ მნიშვნელოვანი გზაც იყო, რომელიც ქართლიდან მესხეთ-ჯავახეთისაკენ მიდიოდა.
სოხუმიდან 6 კმ-ში, მდინარე ბესლეთზე, ქვის თაღოვანი ხიდია აგებული. ხიდს არაერთი მკვლევარი და მოგზაური აღწერს. 1936 წელს აკადემიკოსმა ჩუბინაშვილმა დაამტკიცა, რომ ის შუა საუკუნეებშია შექმნილი. აგებულია ქვითა და კირის დუღაბით, გამოყენებულია ქართული ბრტყელი აგურიც. ხიდის სავალი ნაწილის სიგანე - 4,7 მ-ია; ხიდს სპეციალისტები საინტერესო შეფასებას აძლევენ.
მოგვთა ხიდი (პომპეუსის ხიდი) არქეოლოგიურ-ისტორიული ძეგლია, რომელიც მცხეთის შესასვლელშია და ამჟამად მდინარის მიერ არის დაფარული. “პომპეუსის ხიდი“ კი ჰქვია, მაგრამ პომპეუსამდეც არსებობდა, დაახლოებით იმ პერიოდიდან, როცა ვაჭრობამ საერთაშორისო ხასიათი მიიღო. მცხეთა ოდითგანვე საერთაშორისო სავაჭრო გზების გზაგასაყარზე მდებარეობდა. ძვ.წ.III საუკუნის ბოლოს ქართლის ხიდის ყურში (იგივე პომპეუსის ხიდი) ქართლის მეფე ფარნაჯომსს დაუსახლებია სპარსეთიდან ჩამოყვანილი მოგვები და ამ ადგილმა "მოგვთაკარი" ეს სახელწოდება მათგან მიიღო, ხოლო ხიდმა - "მოგვთა ხიდი".
V საუკუნეში ირანელებთან ბრძოლის დაწყების წინ, ხიდი ვახტანგ გორგასალს შეუკეთებიათ და 60 მახარით გაუფართოებია.
ქუთაისის ძველი ხიდი მდინარე რიონზეა აგებული. მისი პირველი არწერა აკადემიკოს გიულდენშტედტს ეკუთვნის (საქართველოში 1770-1772 წლებში იმოგზაურა): “... რიონზე არის 80 ნაბიჯი სიგრძისა და 8 ნაბიჯი სიგანის ხიდი. ორივე ნაპირზე არის 2 თაღი, რომლებიც მდინარეში აღწევენ 25 ნაბიჯამდე და შეერთებული არიან 30 ნაბიჯის სიგრძის ხის ხიდით“. ისტორიული ცნობებით დასტურდება, რომ VIII საუკუნის ნაგებობაა.
მახუნცეთის თაღოვანი ხიდი მდინარე აჭარისწყალზეა, სადაც თაღის ყოველ ქვაზე გამოკვეთილია თითო ქართული ასო, ზომით 25 სმ. სოფელი მახუნცეთი დაბა ქედიდან 10 კმ დაშორებით მდებარეობს, ჰიდროელექტროსადგურ “მახუნცეთჰესთან".
ხიდი მრავალ მნახველს აქვს აღწერილი. მეცნიერების ვარაუდით, XI-XII საუკუნეშია აგებული, ბევრი იტალიურ ხიდს ადარებდა, თუმცა უამრავი ფაქტის გათვალისწინებით, ის ქართველების მიერ არის აგებული. აჭარა, შავშეთი, ლაზეთი უძველესი დროიდან მოფენილი ყოფილა მკვიდრი და ლამაზი სახიდე ნაგებობებით, რასაც დღეს მათი ნაშთები მოწმობს.
***
საერთოდ, ხიდებზე დაკვირვება იძლევა ინფორმაციას იძლევა, რომ ადამიანები, რომლებიც მათ აშენებდნენ, ხიდების მშენებლობის საქმეში დიდი გამოცდილება და ცოდნა ჰქონდათ. ამ ხიდების უმრავლესობა საუკუნეებსა და მდინარეთა დინებას უძლებს... მნიშვნელოვანია, რომ ხიდების ნაშთები არა მარტო შუა საუკუნეებს, ძველი წელთაღრიცხვის პერიოდსაც განეკუთვნება. ამასთან, როგორც ციხეები, კოშკები, ტაძრები - ჩვენი მატერიალური კულტურის ძეგლებია.
(ტექსტი მომზადებულია კვეზერელი-კოპაძის ნაშრომის "ძველი ხიდები" მიხედვით)