"დუმდა ყველა და ელოდა საშინელ ამბავს. დიდი შანსი იყო დაერბიათ მიტინგი" - როგორ იხსენებენ ეთერ თათარაიძე და ამირან არაბული 1978 წელს, ქართული ენის დასაცავად გამართულ აქციებს
1978 წლის 14 აპრილს, უმაღლესი საბჭოს სესიაზე, იმჟამინდელ მთავრობის სახლში, ახალი კონსტიტუციის პროექტის განხილვა იყო დაგეგმილი. სხდომა 15 საათზე იყო ჩანიშნული. ახალი კონსტიტუციის პროექტის მიხედვით, ქართული ენა, სახელმწიფო ენის სტატუსს კარგავდა. დაიწყო მასობრივი გამოსვლები. მთელი ერი ფეხზე დადგა. ამ მოვლენების შუაგულში იყვნენ ყველა სასწავლებლის სტუდენტები, ახალგაზრდობა და მათ შორის პოეტი ეთერ თათარაიძე და ფოლკლორისტი ამირან არაბული.
ეთერ თათარაიძე:
- 3 საათზე დაიწყო უზენაესი საბჭოს სხდომა. ისეთი სიწყნარე ჩამოწვა, მხოლოდ ფეხის ხმას თუ გაიგებდით. ეს იყო წუთები, როცა სიკვდილი გაუფასურებული იყო, რაც ხდებოდა იმასთან შედარებით. ჩამოწვა სრული სიჩუმე. ასეთი სიჩუმე არასოდეს განმეორდება ალბათ. დუმდა ყველა და ელოდა საშინელ ამბავს. ძალიან დიდი შანსი იყო დაერბიათ მიტინგი. და უცებ საოცრება მოხდა და გამოცხადდა, რომ სახელმწიფოდ ენა დარჩა ისევ ქართული ენა! და მერე იყო ნამდვილი საყოველთაო სიხარული. ცაში ქუდების ფრენა, წარმოუდგენელი ბედნიერი ხმები. ეგეთი ხმები არ გამეგო არასოდეს. და სწორედ მაგ დღის წლისთავზე ვახუშტი კოტეტიშვილმა, თენგიზ მირზაშვილმა და ალექსი ჯინჭარაულმა გადაწყვიტეს, რომ ამ დღისათვის დაემთხვიათ დიდი საღამო ხალხური პოეზიის.
მას მერე 45 წელი გავიდა და კვლავ ტარდება ეს საღამო, რომელიც ახლა ვახუშტი კოტეტიშვილის სახელს ატარებს.
14 აპრილს, ფოლკლორის ცენტრში ჩვენი წიგნის "ლექსი მწადის ერთისა“ პრეზენტაცია გაიმართა, რომელშიც შევიდა 1979 წლის 14 აპრილს, პირველ საღამოზე გამოსული მელექსეებიდან დაწყებული, დღემდე ვინც გამოჩნდა ნიჭიერი და საინტერესო ადამიანი.
ეთერ თათარაიძე:
- იქ, რა თქმა უნდა, არიან გენიოსებიც, არიან ძალიან მაგარი მელექსეებიც და არიან კარგი მელექსეები. ასევე არის ამ წიგნში შემკრებების შემოტანილი მასალა, რომელიც კიდევ ცალკე დიდი ამბავია. ეს მომზადდა ერთ თვეში, 260 გვერდამდეა ყველაფერი. წინათქმა მოამზადა ამირან არაბულმა. მე და ამირანი ვართ ამ წიგნის შემადგენელ-რედაქტორები. ხან ვათენებდით, ხან მის ავადობაში ვამზადებდით, რომ დღევანდელ დღემდე მოგვეტანა. პოეტური ქვეყანა ვართ და ადვილად მისატანია მკითხველამდე. ეგეთი გემოვნება და ეგეთი შეგრძნებები ქართულში, ცოტაღა დარჩა ჩვენს ქვეყანაში.
ამირან არაბული:
- ეს საერთო, საზიარო საქმეა და ვისაც როგორ შეგვიძლია, ისე უნდა დავუდგეთ მხარში ერთმანეთს და ვემსახუროთ, მითუმეტეს, მაშინ როცა, 14 აპრილი, ყოველი ჩვენგანის არსებაში სხვანაირ განცდებს აღვიძებს, აღძრავს და ჩვენ წუთით და წამით გადავდივართ იმ შორეულ წარსულში. შორეულია 45 წელიწადი, ცოტა არ არის, მითუმეტეს, რომ მე გახლავართ ერთ-ერთი, ვინც მაშინ ციხეს გადაურჩა. თუმცა ღამეების თევა მაინც მომიწია უშიშროების მაღალჩინოსნებთან, 14 აპრილს რუსთაველზე მომხდარი ამბების გამო.
ეთერ თათარაიძე:
- ის უთხარი, ამირანო, რაც მაშინ მათ დაკითხვებზე გითხრეს...
ამირან არაბული:
- შენნაირები ჩამოეთრევიან მთებიდან და ბავშვებს აფუჭებენ, რა ენას იცავ, რომელ ენასო? - მე დამაკავეს იმ აქციების დროს და ღამე გამათენებინეს ქალაქის პოლიციის სამმართველოს უფროსთან. ეს იყო 14 აპრილის მერე, ზუსტად ერთი კვირის თავზე. აღდგომა დაემთხვა და სიონიდან წამიყვანა უშიშროებამ. დილით 6 საათზე კი მოვიდა ბატონი ვაჟა ლორთქიფანიძე, რომელიც მიცნობდა უნივერსიტეტიდან და მან დამიხსნა კოშმარის ბრჭყალებიდან.
- რას გედავებოდნენ?
- რატომ დავდივარ ღონისძიებებზე? რატომ ვარ გატაცებული ხალხური პოეზიის ნიმუშებით. რატომ ვიცავთ ქართულ ენას? რომ ვარ საქართველოს მტერი და აი, მაშინ თქვეს ჩემზე, ჩამოვიდა ქალაქში და აფუჭებს ახალგაზრდა თაობასო. მე გავჩუმდი. ტაქტიკური სვლა გავაკეთე, ხმას აღარ ვცემდი. ამ ყველაფრის გამო გადაწყდა შემდეგ ამ საღამოების გამართვა. რაც შეეხება ამ წიგნის შექმნას, ჩვენს საკმაოდ დიდი დრო შევალიეთ. კრებულების შედგენა ადვილი არ გახლავთ. და მითუმეტეს, როცა საუბარია ხალხურ პოეზიაზე. ვფიქრობ, ეს ისეთი წიგნი გამოვიდა, რომელსაც ყოველი ჩვენგანი დიდი სიამოვნებით გადაფურცლავს, გაეცნობა, წაიკითხავს, ბევრი წიგნის გამოსვლას მკითხველი ვერ გებულობს, ჩუმად ჩაივლის ხოლმე. დღევანდელი წიგნი საკმაოდ რეზონანსულია დასაწყისიდანვე. ვიმედოვნებთ, რომ ეს წიგნი მოხვდება რიგიანი მკითხველის ხელში. წიგნის პრეზენტაციის გაგრძელება იქნება საღამო რუსთაველის თეატრში 16 აპრილს. ეს დიდი საღამო, გვინდოდა, ენის დაცვის დღისთვის დაგვემთხვია. იმედს ვიტოვებ, რომ 50 წლისთავს, ფილარმონიის დიდ საკონცერტო დარბაზში გავმართავთ.
- ქალბატონო ეთერ, ახლახან კავკასიის უნივერსიტეტში გაიმართა თქვენი ახალი წიგნის, რომელიც ტაო-კლარჯეთზეა, პრეზენტაცია...
- ჩემი და ამირანის დიდი ხნის ოცნება იყო, როგორმე მოგვევლო ტაო-კლარჯეთი. სულ რაღაც გვიშლიდა ხელს. ისე მოხდა, რომ ამ ჩვენ დიდ გაჭირვებაში, როცა ამირანი უკვე სტამბოლში იყო ოპერაციაზე წასული... როცა ეს ამხელა ოპერაცია გადავიტანეთ და 9-საათიანი ლოდინის მერე მინდიამ დამირეკა და მითხრა, ყველაფერი კარგად არისო, დამირეკა ჩემმა მეგობარმა მაია მანჯგალაძემ, ტაო-კლარჯეთში მივდივართ ექსპედიციაში, როგორც ფოლკლორისტი გვჭირდები, იქნებ წამოხვიდე, 7 დღით მივდივართ, გრიგოლ ხანძთელის ნაკვალევზე უნდა გავიაროთო. მაშინვე ამირანს დაველაპარაკე და მითხრა, არაფრით არ გადადო, აუცილებლად წადიო... და წავედი ისე, თვალებს რომ დახუჭავ და არ იცი, სად მიდიხარ. არ ვიცი, როგორი წყალობა იყო უფლის, იქ ყოფნა. ერთმანეთზე უფრო მნიშვნელოვანი დღეები ებმებოდა წინარეს. ეს იყო თან დაუსრულებელი ბედნიერება და თან ძალიან მძიმე ტკივილი. დიდ აღმართებზე ავდიოდით, მე ხომ პატარა აღარ ვარ, მაგრამ ისეთი ძალა მეძლეოდა, არ ვჩერდებოდით, რომ რაც შეიძლება მეტი ტაძარი და ძეგლი გვენახა. სწორედ ამ მოგზაურობამ დამაწერინა 40-მდე ლექსი და ამ დაუვიწყარმა მოგზაურობამ გადამაწყვეტინა წიგნის გამოცემაც... და აქვე მინდა განსაკუთრებული მადლიერება გამოხატო ენათმეცნიერის მაიკო მანჯგალაძის და ყველა იმ ადამიანის მიმართ, ვინც გვერდში დამიდგა ამ საქმეში.
ავტორი: რუსუდან შაიშმელაშვილი