რა საიდუმლოს მალავს კასპის აკლდამები, რომლის ანალოგი არსებობს ლიბანში, პალესტინაში... -"შესაძლოა, ის წარმოადგენდეს მმართველი არისტოკრატიის საგვარეულო ნეკროპოლს"

• ფოტოები: ლაშა ზუბიაშვილი

თითქმის ეჭვგარეშეა, რომ კასპის აკლდამები აღმოსავლეთ საქართველოს უძველესი სახელმწიფოებრივი გაერთიანების (ალბათ, იბერიის სამეფოს) მეტად დაწინაურებულ, შესაძლოა, მმართველი არისტოკრატიის საგვარეულო ნეკროპოლს წარმოადგენს...

კასპის აკლდამების შესახებ უნიკალურ ცნობებს პროფესორი, არქეოლოგი ნოდარ ბახტაძე გვაწვდის, რომლის წიგნშიც "საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა“, აკლდამები ვრცლად არის აღწერილი...

- ქვათა კომპლექსის ხუროთმოძღვრული ანალიზის შედეგად ნათელი გახდა, რომ როგორც მისი საერთო სტრუქტურა, ისე ცალკეულ სათავსოთა გეგმარება, საკმაოდ განსხვავდებოდა საქართველოში ჩვენთვის მანამდე ცნობილი კლდის ძეგლებისგან. კომპლექსი, დაახლოებით, ერთი ტიპის სათავსებისგან შედგება, რომლებიც რიგ-რიგობით, დროის გარკვეული შუალედით იკვეთებოდა ერთმანეთის გვერდიგვერდ, მაგრამ აუცილებლად ერთმანეთისაგან იზოლირებულად. ამ სათავსებს საცხოვრებელი დანიშნულებისათვის შეუფერებელი მცირე ფართობი და სიმაღლე აქვს - ზოგიერთ მათგანში ზრდასრული ადამიანი წელში ვერ გაიმართება. ძალზე დაბალი და ვიწროა სათავსებში შესასვლელებიც, რომელთაც ადამიანი დაჩოქილი თუ გაივლის.

• როგორც ვხედავთ, ერთი მხრივ, კვეთის მაღალი ტექნიკა და კარიბჭეების დეკორატიული ელემენტები, ხოლო მეორე მხრივ - საცხოვრებლად სრულიად მოუხერხებელი გეგმარება, ერთმანეთს აშკარად არ შეესაბამება, რაც ამ კომპლექსის საცხოვრებელი მიზნით შექმნას გამორიცხავს. საკმაოდ ადვილად მისადგომი მდებარეობისა და ჩამოთვლილი ხუროთმოძღვრული თავისებურებების გამო, ამ კომპლექსის საფორტიფიკაციო მიზნით შექმნაც ძნელი წარმოსადგენია.

სამაგიეროდ, ზემოთ აღწერილი, თითქმის ყოველი ქვაბისთვის ტიპიური ნიშა-თაროების ფორმა და ზომები მიცვალებულ ადამიანთა გაშოტილ პოზაში დასვენებას ესადაგება ზედმიწევნით (დასაძინებელ სარეცლებად ისინი სრულიად გამოუსადეგარია, რადგან იქ მოთავსებული ადამიანი ვერც გვერდს იცვლის და ოდნავაც ვერ წამოიწევა). ამ ფუნქციას სავსებით შეესაბამება აგრეთვე „ერთჯერადი“ გამოყენებისთვის შესაფერისი დაბალი შესასვლელები და სათავსოთა მინიატურული ზომები. ამრიგად, დაბეჯითებით შეიძლება ითქვას, რომ ქვაბთა ეს კომპლექსი სხვა არაფერი შეიძლება იყოს, თუ არა გეგმურსივრცობრივად საკმაოდ ჩამოყალიბებული ტიპის აკლდამა-მავზოლეუმების ერთობლიობა, კლდეში ნაკვეთი ნეკროპოლი.

ამ ქვაბოვანი ნეკროპოლის გაცნობისთანავე ცხადი გახდა, რომ საქმე წინაქრისტიანული ხანის ძეგლთან გვქონდა. როგორც აღვნიშნეთ, ამ აკლდამებში მიცვალებულები ქვეყნის მხარეების მიმართ ხაზგასმულად ნებისმიერი დამხრობით ყოფილან დასვენებულები ურთიერთ მართობულად, მაშინ როდესაც კამერათა მოპირდაპირე კედლებში თავისუფლად შეიძლებოდა თაროების აღმოსავლეთ-დასავლეთის ღერძის გასწვრივ გამოკვეთა.

ამრიგად, აქ სახეზეა მიცვალებულთა აშკარად არაქრისტიანულად დაკრძალვის წესი. ქართლში ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადების შემდეგ, ჩვენთვის ცნობილი ისტორიული რეალობის გათვალისწინებით, შეუძლებელია სხვა კონფესიათა წარმომადგენლებს საშუალება ჰქონოდათ ასეთი მასშტაბის, მხოლოდ უმაღლეს არისტოკრატთა შესაფერი ნეკროპოლის შექმნაზე ეზრუნათ, თანაც ათწლეულების განმავლობაში (ამ აკლდამა-სამარხთა რაოდენობა, ნეკროპოლის ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში ფუნქციონირებაზე უნდა მიგვანიშნებდეს).

• თითქმის უეჭველია, რომ კასპის აკლდამები აღმოსავლეთ საქართველოს უძველესი სახელმწიფოებრივი გაერთიანების (ალბათ იბერიის სამეფოს) მეტად დაწინაურებულ, შესაძლოა, მმართველი არისტოკრატიის საგვარეულო ნეკროპოლს წარმოადგენს. პრობლემა მხოლოდ ის არის, თუ კონკრეტულად რომელი პერიოდისაა და რა სოციალურ-პოლიტიკურ ვითარებას ასახავს ეს ძეგლი.

ის გარემოება, რომ კასპის აკლდამებში ლითონის საჭრეთლების კვალია შემორჩენილი, გადაჭრით არ მიგვანიშნებდა ამ ძეგლების აუცილებლად რკინის ფართოდ გამოყენების ერაში შექმნაზე.

როგორც აღვნიშნეთ, კლდეში სხვადასხვა ხერხით ნაკვეთ აკლდამებში მიცვალებულების დაკრძალვის წესი, მსოფლიოს მრავალი უძველესი ცივილიზაციისთვის იყო დამახასიათებელი: მახლობელი აღმოსავლეთის თითქმის ყველა უძველეს სახელმწიფოში (ეგვიპტე, ასურეთი, ურარტუ, მცირე აზიის ქვეყნები და სხვ.), ამ მიზნით უაღრესად საინტერესო კლდის ძეგლები და მთელი კომპლექსები იქმნებოდა.

ჩვენთვის ცნობილი უძველესი კლდის აკლდამები, რომლებიც გეგმარებითი სტრუქტურისა და მასშტაბის მიხედვით კასპის ტიპის კლდის სამარხების შორეულ პროტოტიპად შეგვიძლია მივიჩნიოთ, ისტორიული ლევანტის ტერიტორიაზეა დადასტურებული. დღევანდელი ლიბანის სამხრეთ-აღმოსავლეთ პროვინცია შევინში აღმოჩენილია ძვ. წ. დაახ. 2000 წ. შექმნილი კლდეში ნაკვეთი ნეკროპოლი. აქ დასაკრძალავი კამერების ფართობი დაახლოებით 4-6 მ2 -ს შეადგენს, ისინი მართკუთხა, ხშირად კვადრატული გეგმისაა; შესასვლელი ერთ-ერთი გვერდიდანაა, ხოლო დანარჩენ სამ კედელში თითო მიცვალებულის შესასვენებელი ნიში-თაროებია გამოკვეთილი [457, გვ. 169]. როგორც შემდეგ დავინახავთ, ეს ლიბანური აკლდამები ევრაზიის მატერიკზე ფრიად გავრცელებულ, მცირე ზომის კამერიანი და ნიშა-სარეცლებიანი კლდის სამარხების კვეთის მეტად ხანგრძლივ, სულ ცოტა 2 ათასწლიანი ტრადიციის სათავეებს უკავშირდება. აღსანიშნავია, რომ ლიბანის ამ რაიონში, დაახლოებით იმავე პერიოდში, მიცვალებულთა დაკრძალვის სხვა წესიც არსებულა - აქ გვხვდება დოლმენური ტიპის სამარხებიც, რომელთა შექმნის კულტურა აგრეთვე ევრაზიის მატერიკის ვრცელი რეგიონებისთვის, მათ შორის კავკასიისთვისაც იყო დამახასიათებელი. კლდის აკლდამათა მსგავსი ნიმუშები ლიბანის მეზობელ ქვეყნებშიც ყოფილა გავრცელებული

ძვ. წ. II ათასწლეულის განმავლობაში. მაგალითად, პალესტინაში, თელ-ფარას მიდამოებში მიკვლეულია გვიანი ბრინჯაოს ხანის (ძვ. წ. XIII-XII სს) კლდეში ნაკვეთი აკლდამების დიდი კომპლექსი, რომელთა შემადგენლობაში სრულიად პრიმიტიული, მართკუთხედთან ოდნავ მიახლოებული გეგმის ქვაბების გარდა, ზემოთ აღნიშნული ტიპის, მართკუთხა გეგმის, სამ მხარეს ნიშა-თაროებიანი კამერებიც გვხვდება. ასეთივე სურათია ამავე რეგიონის „მეჯიდის“ ქვაბ-აკლდამათა კომპლექსშიც.