ვინ იყო პირველი ქართველი სამხედრო ფოტოგრაფი ქალი - მოწყალების და, რომელმაც ომის საშინელება ჩანაწერებსა და ფოტოებში ასახა
დღეს ქალის ფოტოგრაფობა და არც მისი ომში საქმიანობა აღარავის უკვირს. მით უფრო, რომ საქართველოშიც გვყავს ასეთი ფოტოგრაფები... საუკუნის წინ კი, ეს ყველაფერი მართლაც უჩვეულო იყო.
1914-1918 წლებში I მსოფლიო ომი ფოტოფირზე სწორედ ქართველმა ქალმა - ნინო ჯორჯაძემ აღბეჭდა. ის ფრონტზე 30 წლის ასაკში მოხალისედ, მოწყალების დად წავიდა და თან წაიღო ძმის, პორუჩიკ გიორგი ჯორჯაძის "კოდაკის“ წარმოების ფოტოაპარატი. იმხანად ის მოყვარული ფოტოგრაფი გახლდათ, რომელსაც ეს საქმე ძმისგან ჰქონდა ნასწავლი. გარდა იმისა, რომ დაჭრილებს ბრძოლის ველზე ეხმარებოდა, ომის უმძიმეს ეპიზოდებს ფირზე აღბეჭდავდა. ასე გახდა ის პირველი ქართველი ფოტოგრაფი ქალი.
ნინო ჯორჯაძე 1884 წელს, თბილისში ცნობილი მეღვინის, ზაქარია ჯორჯაძისა და თამარ ბაგრატიონ-მუხრანელის ოჯახში დაიბადა. მიიღო საკმაოდ კარგი განათლება. თავდაპირველად თბილისის იმპერატორ ნიკოლოზ I-ის სახელობის ამიერკავკასიის ქალთა ინსტიტუტში სწავლობდა, ხოლო 1902-1908 წლებში - შვეიცარიის ერთ-ერთ პანსიონში, მუსიკალური განათლება მიიღო ვენის კონსერვატორიასა და პარიზში, სორბონის უნივერსიტეტში (ფორტეპიანოს განხრით). 1910 წელს საფრანგეთში ფრანგული ენის დასახვეწად ბათუმი-მარსელის რეისით ზღვით გაემგზავრა (მოგზაურობა თავის დღიურებში აღწერა). გასული საუკუნის 10-იან წლებში თბილისში, მიხეილის საავადმყოფოში, წითელი ჯვრის მოწყალების დის კურსები გაიარა. I მსოფლიო ომის დაწყების შემდეგ, 1914 წელს კი, როგორც აღვნიშნეთ, მოწყალების დად კავკასიის ფრონტზე წავიდა. მსახურობდა სარიყამიშის საევაკუაციო პუნქტში, შემდეგ კავკასიის წითელი ჯვრის II მოწინავე რაზმში. ომის წლებში ძმის ფოტოაპარატით საოცარი სურათების სერია შექმნა, რომელიც საბრძოლო მოქმედებებსა და ფრონტისპირა გარემოს ასახავს.
ცნობილია, რომ წერდა დღიურს "სულის დღიური,“ სადაც ასევე ომის მნიშვნელოვანი ეპიზოდები აქვს აღწერილი.
"ვაპირებ ომის თეატრზედ გამგზავრებას. დღეს გრაფინიამ... წითელი ჯვრის რაზმთან ერთად სარიყამიშში გამგზავრება შემომთავაზა. (თუმც) ეს შემოთავაზება სრულიად მოულოდნელი გახლდათ, მაინც დავთანხმდი. ჩაბარგება ორ საათში მომიხდა. რაზმი სასწრაფოდ გადიოდა. სწრაფად ჩავლაგდით და, როგორც იქნა, სადგურში ვართ. მივემგზავრებით ექვსი ექიმი და ექვსი მოწყალების დაი“, - წერს ის დღიურში.
ისე მოხდა, რომ იმ ექვსი მოწყალების დიდან ერთ-ერთმა შექმნა პირველი მსოფლიო ომის ამსახველი მრავალფეროვანი, თემატურად მდიდარი მატიანე. გამოდის, იმ სამი წლის განმავლობაში ნინო ჯორჯაძეს ძმის ფოტოაპარატი გამუდმებით თან ჰქონდა, ყველაფერს აღბეჭდავდა და შესაბამისად, დღიურშიც წერდა.
ერთ-ერთ ჩანაწერში კი ასეთ საინტერესო აზრს ავითარებს:
"დების შესახებ ამდენს დაობენ და ლაპარაკობენ - აქვს თუ არა სარგებელი მათ ყოფნას ომში? შევეცდები მიუკერძოებელი ვიყო და გადმოვცე მათი საერთო განწყობა, რითაც უმრავლესობა ხელმძღვანელობდა, როცა მოწყალების დად წასვლა გადაწყვიტა. მთლად წინა პოზიციებზე დების გაგზავნა უსარგებლოა, მათ საქმეს იქ წარმატებით ახორციელებენ სანიტრები. მაგალითად, მხარზე დაჭრილის შემოგდება დას უჭირს, ზოგჯერ კი ეს ფიზიკურადაც წარმოუდგენელია, მაგრამ უკვე პირველი დახმარების პუნქტზე დების ყოფნა საკმაოდ სასურველი, ჰოსპიტლებში კი აუცილებელიც კია. იმ დების უმრავლესობა, რომელთაც მე შევხვედრივარ, მოხალისენი იყვნენ. ძალიან კეთილსინდისიერად მუშაობდნენ. მათი შრომის სარგებლობას ვერ უარვყოფ. ცოდვაა მათი მხოლოდ ომის სამკაულად წარმოჩენა!“
კიდევ ერთი ფრაგმენტია ნინო ჯორჯაძის დღიურიდან:
"24 დეკემბერი. დღე სავსეა შთაბეჭდილებებით. რაც უფრო ახლო ვართ სარიყამიშთან, მით უფრო, მეტი კაცისა და ცხენის გვამი გვხვდება გზაზე. ყოველ ვერსზე მცველ-გუშაგები დგანან... პირად წევს ლამაზი კაცი, ალბათ სირიელი. მის ნაცრისფერ თვალებში ჩარჩენილია რაღაც გამოუთქმელობა, ეტყობა, ეს ყოველი მას საშინელ სიზმრად ეჩვენებოდა. ზედა ტუჩი აწეული აქვს. ალბათ ისე, როგორც იმ წამს, როდესაც ტყვია მისწვდა და ასევე დარჩა. მოუჩანს მწკრივი დიდი კბილებისა“.
ნინო ჯორჯაძე, როგორც ფოტოებიდან ჩანს, იღებდა ოფიცრებს, ჯარისკაცებს, ლტოლვილებს, სამხედრო ექიმების პორტრეტებს, გარდაცვლილებს, ტიფის ეპიდემიის შემთხვევებს - "ვერავითარი წიგნი და მონათხრობი, ვერანაირი წარმოსახვა ვერ გადმოსცემს ომის მთელ საშინელებას. ყაზარმის დიდ შენობაში ადამიანები წვანან დიდ საწოლებზე, საწოლებს ქვეშ, გასწვრივ და სწორად. ყოველი შემოსასვლელი და გასასვლელი გადაჭედილია. იმისთვის, რომ გაიარო, დაჭრილებს უნდა გადააბიჯო. გარშემო სამარისებური სიჩუმეა, არც ერთი ამოკვნესა, არც ჩივილი და არც სინანული“...
***
"სარიყამიშის ბრძოლის შემდეგ თავიდან დავიბადე, მე ვნახე ყველაზე შეუძლებელი, საშინელი განცდები, ადამიანები ბრძოლის დროს ღმერთებს ემსგავსებიან. ისინი უარს ამბობენ პირადულზე რაღაც უფრო დიადისთვის. ეს არის ადამიანის სულის გამჟღავნება მთელი თავისი მშვენიერებით. რთულია გონებამ მოიცვას მთელი საშინელება..."
ნინო ჯორჯაძის დღიურების ბოლო ნაწილში არის ჩანაწერი, რომელიც 1915 წლით თარიღდება:
"ხელში მაკვდება მეგრელი ჯარისკაცი, ბევრს ლაპარაკობს იმქვეყნიურ ცხოვრებაზე, ღმერთზე. დაღუპვის პირად მყოფი ხედავს ხსნას. მან შეძლო და დაამარცხა საშინელება სიკვდილისა, მაგრძნობინა დიადი ერთობა მთელი სამყაროსი, ნუ იქნები ბოროტი, სული ჩვენი უნდა ათბობდეს, რაც კი მას შეეხება“.
- საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ ჯორჯაძეების ოჯახი იდევნებოდა... ნინო ჯორჯაძე უმეტესად კახეთში, საბუეს მამისეულ სახლში იყო, 1950-იანი წლებიდან კი თბილისში, თავისი ახლო ნათესავის, ჟურნალისტ ელისაბედ ბაგრატიონის ოჯახთან ერთად ცხოვრობდა. ის ხანგრძლივ დევნას და შევიწროებას განიცდიდა. 1968 წელს კი 84 წლის ასაკში გარდაიცვალა. დასაფლავებულია საბუეს სასაფლაოზე.
პირველი მსოფლიო ომის 100 წლისთავს საქართველოს ეროვნული მუზეუმის დიმიტრი შევარდნაძის სახელობის ეროვნულმა გალერეამ გამოფენა მიუძღვნა, რომელსაც ასე დაარქვა - "კავკასიის ფრონტი ნინო ჯორჯაძის ფოტოობიექტივში".
გაიმართა პრეზენტაცია წიგნი-ალბომის - "ქართველი ქალის თვალით დანახული პირველი მსოფლიო ომი“, რომელშიც წარმოდგენილია ნინო ჯორჯაძის მიერ 1914-1917 წლებში გადაღებული ფოტოსურათები და ფრაგმენტები დღიურიდან.