მე-20 სა­უ­კუ­ნის ერთ-ერთი ყვე­ლა­ზე ამო­უც­ნო­ბი, სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბით მო­ცუ­ლი ქა­ლის მი­მართ, რო­მე­ლიც სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­თვის "ბაბა ვან­გას" სა­ხე­ლი­თაა ცნო­ბი­ლი, დღე­საც არ წყდე­ბა ინ­ტე­რე­სი. ბულ­გა­რელ­მა ნა­თელ­მხილ­ველ­მა წი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლე­ბე­ბით გა­ით­ქვა სა­ხე­ლი, მის სახ­ლთან სა­კუ­თა­რი ბე­დით და­ინ­ტე­რე­სე­ბულ ადა­მი­ან­თა უზარ­მა­ზა­რი რიგი იდგა. თუმ­ცა, რო­გორც სკეპ­ტი­კო­სე­ბი ამ­ბობ­დნენ, ვან­გას ფე­ნო­მე­ნი იმ­დრო­ინ­დე­ლი სპეც­სამ­სა­ხუ­რე­ბის შექ­მნი­ლი პრო­ექ­ტი იყო.

აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ როცა მსოფ­ლი­ო­ში რა­ი­მე მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი მოვ­ლე­ნა ხდე­ბა, ადა­მი­ან­თა ნა­წი­ლი, რო­მელ­საც ვან­გას წი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლე­ბე­ბის სჯე­რა, მა­შინ­ვე იწყებს ძი­ე­ბას, თქვა თუ არა რა­ი­მე ვან­გამ ამა თუ იმ ფაქ­ტის შე­სა­ხებ. ასე მოხ­და მა­ში­ნაც, როცა რუ­სეთ­მა უკ­რა­ი­ნა­ში სრულ­მას­შტა­ბი­ა­ნი ომი წა­მო­ი­წყო. უცხო­ურ გა­მო­ცე­მებ­ში ვკი­თხუ­ლობთ, რომ ბულ­გა­რელ­მა ნა­თელ­მხილ­ველ­მა, რო­მე­ლიც კონ­კრე­ტუ­ლად არა­ფერს ამ­ბობ­და და არა­ვის აძ­ლევ­და უფ­ლე­ბას, წი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლე­ბა ჩა­ე­წე­რა, უკ­რა­ი­ნა­ზე სა­უბ­რი­სას თქვა, რომ უკ­რა­ი­ნის მი­წა­ზე შავი სის­ხლი და­იღ­ვრე­ბა და ეს 7 წელს გაგ­რძელ­დე­ბაო.

"დიდი ძმა უცხო მი­წა­ზე მივა და წა­არ­თმევს იმას, რაც მას ეკუთ­ვნის. და­სავ­ლე­თი­დან მო­სუ­ლი არა­მე­გობ­რე­ბი წა­არ­თმე­ვენ იმას, რაც მათ წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში ეკუთ­ვნო­დათ“.

რო­გორც მან რუ­სეთ­ზე იწი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლა: "2000-იან წლებ­ში რუ­სეთ­ში დე­დე­ბი გა­ა­ჩე­ნენ შვი­ლებს, რომ­ლე­ბიც მსოფ­ლი­ოს შეც­ვლი­ან". თუმ­ცა "ბაბა ვან­გას" არ აღუ­ნიშ­ნავს, ეს ცვლი­ლე­ბა კარ­გი იქ­ნე­ბო­და თუ ცუდი.

რო­გორც ცნო­ბი­ლია, ვან­გამ 2023 წელს კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბა და კა­ტაკ­ლიზ­მე­ბი იწი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლა, რო­გორც ის ამ­ბობ­და, "ბუ­ნე­ბა ადა­მი­ანს და­უ­დევ­რო­ბის გამო სა­მა­გი­ე­როს გა­და­უხ­დი­და".

ვან­გას ცნო­ბი­ლი წი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლე­ბე­ბი:

რო­გორც უცხო­ურ გა­მო­ცე­მებ­ში ვკი­თხუ­ლობთ, ნა­თელ­მხილ­ველ­მა იწი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლა ადოლფ ჰიტ­ლე­რი­სა და იო­სებ სტა­ლი­ნის სიკ­ვდი­ლი. ვან­გამ მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომის და­წყე­ბამ­დე იცო­და, ადა­მი­ა­ნე­ბი დიდი სირ­თუ­ლის წი­ნა­შე რომ აღ­მოჩ­ნდე­ბოდ­ნენ:

"ყვე­ლა მხრი­დან და­ი­წყე­ბენ ბრძო­ლას, ყვე­ლა ერი მსგავს ვი­თა­რე­ბა­ში აღ­მოჩ­ნდე­ბა“.

1941 წელს მან ჰიტ­ლე­რის სიკ­ვდი­ლი იწი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლა, თუმ­ცა ფი­უ­რე­რის ვი­ზი­ტის მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბის მო­ძი­ე­ბა ვან­გას ბი­ოგ­რა­ფებს ძა­ლი­ან გა­უ­ჭირ­დათ. ამას­თა­ნა­ვე, ნაკ­ლე­ბად და­მა­ჯე­რე­ბე­ლია, რომ 1940-იანი წლე­ბის და­სა­წყის­ში, როცა ნა­თელ­მხილ­ვე­ლის შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბის შე­სა­ხებ მხო­ლოდ მის­მა მე­ზობ­ლებ­მა იცოდ­ნენ, ჰიტ­ლე­რი უც­ნო­ბი პრო­ვინ­ცი­ე­ლი მკი­თხა­ვის წი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლე­ბით და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი­ყო.

ვან­გამ ნა­ხე­ვა­რი წლით ადრე იწი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლა სტა­ლი­ნის გარ­დაც­ვა­ლე­ბა და ინ­დი­რა გან­დის ბე­დიც. 1969 წელს, ერთ-ერთი ხილ­ვი­სას, მან გა­ნა­ცხა­და, რომ ინ­დო­ე­თის პრე­მი­ერს ნა­რინ­ჯის­ფე­რი სა­მო­სი და­ღუ­პავ­და. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ 1984 წელს ინ­დი­რა გან­დი მოკ­ლეს, მას შემ­თხვე­ვი­სას მარ­თლაც ნა­რინ­ჯის­ფე­რი კაბა ეცვა.

უცხო­ურ გა­მო­ცე­მებ­ში ვკი­თხუ­ლობთ, მა­შინ, როცა 1981 წელს ვან­გა პრინ­ცე­სა და­ი­ა­ნა­სა და პრინ­ცი ჩარლ­ზის ქორ­წი­ლის ტრანსლა­ცი­ას უს­მენ­და, უეც­რად უთ­ქვამს, და­ი­ა­ნა ახალ­გაზ­რდა, ავა­რი­ა­ში და­ი­ღუ­პე­ბაო. თუმ­ცა მან ისიც გა­ნა­ცხა­და, რომ ამ შემ­თხვე­ვამ­დე 1 წლით ადრე თა­ვად და­ი­ღუ­პე­ბო­და და ასეც მოხ­და. ვან­გა 1996 წლის 11 აგ­ვის­ტოს გარ­და­იც­ვა­ლა, პრინ­ცე­სა და­ი­ა­ნა კი ავა­რი­ით - 1997 წლის 31 აგ­ვის­ტოს.

1980 წელს მან თქვა, რომ 1999 ან 2000 წლის აგ­ვის­ტოს ბო­ლოს წყლის ქვეშ აღ­მოჩ­ნდე­ბა "კურსკი", რო­მელ­საც მსოფ­ლიო იგ­ლო­ვებ­და. 2000 წლის 12 აგ­ვის­ტოს რუ­სუ­ლი წყალ­ქვე­შა ხო­მალ­დი "კურსკი" ჩა­ი­ძი­რა, და­ი­ღუ­პა მისი ეკი­პა­ჟის 181-ვე წევ­რი...

1989 წელს კი მან ივა­რა­უ­და, რომ "ამე­რი­კე­ლი ძმე­ბი" რკი­ნის ჩი­ტე­ბით და­ე­ცე­მოდ­ნენ... ბევ­რი მი­იჩ­ნევს, რომ ვან­გამ 2001 წლის სექ­ტემ­ბერ­ში ამე­რი­კა­ში ტყუ­პი ცა­თამბჯე­ნის აფეთ­ქე­ბა იწი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლა.

ვან­გა სა­ქარ­თვე­ლოს შე­სა­ხებ

აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ ვან­გას­თან შე­სახ­ვედ­რად მსოფ­ლი­ოს ყვე­ლა კუ­თხი­დან ჩა­დი­ოდ­ნენ, მას­თან სტუმ­რად ქარ­თვე­ლე­ბიც იყ­ვნენ. ჟურ­ნა­ლის­ტი გიგ­ლა გო­ბე­ჩია ვან­გას 1990 წელს შეხ­ვდა და "კვი­რის პა­ლიტ­რას“ ვან­გას­თან შეხ­ვედ­რის შე­სა­ხებ უამ­ბო:

"ვან­გა ენით აღუ­წე­რე­ლი მოვ­ლე­ნა იყო, მათ შო­რის - ეკ­ლე­სი­ის­თვი­საც. მას­თან ბულ­გა­რე­თის პატ­რი­არ­ქსაც ჰქონ­და ურ­თი­ერ­თო­ბა. მყავ­და მე­გო­ბა­რი - ბულ­გა­რე­ლი ჟურ­ნა­ლის­ტი რადა მი­ლე­ვა, რო­მელ­საც ძა­ლი­ან აინ­ტე­რე­სებ­და ჯუნა და­ვი­თაშ­ვი­ლის ფე­ნო­მე­ნი და მე შე­ვახ­ვედ­რე. 1990 წელს კი მე და ექ­სტრა­სენ­სი გია სუ­ლაქ­ვე­ლი­ძე ბულ­გა­რეთ­ში ერ­თად ჩა­ვე­დით რა­დას­თან. გა­უ­თე­ნე­ბელ­ზე ავ­დე­ქით, თით­ქმის 300 კი­ლო­მეტ­რი ვი­ა­რეთ და ვან­გას­თან რუ­პი­ტე­ში მი­ვე­დით.

დი­ლის 9 სა­ა­თი იყო, ად­გილ­ზე რომ ვი­ყა­ვით. არა­სო­დეს და­მა­ვი­წყდე­ბა ეს დღე. ვან­გა ბა­რა­კის ტი­პის შე­ნო­ბა­ში იღებ­და ხალ­ხს, უკვე 200 კაცი ელო­დე­ბო­და. მან­ქა­ნის ნო­მე­რიც კი მახ­სოვს, რომ­ლი­თაც ის მო­იყ­ვა­ნეს. მან­ქა­ნას მივ­ვარ­დი და გა­და­ღე­ბა და­ვუ­წყე, არა­და იქ გა­და­ღე­ბა არ შე­იძ­ლე­ბო­და; ამის გამო აპა­რა­ტი წა­მარ­თვეს და კი­ნა­ღამ და­მიმ­ტვრი­ეს!

ვან­გას და­ნახ­ვამ დამ­ზაფ­რა - მის გუ­გებ­ში მომ­წყვდე­უ­ლი მთლი­ა­ნად რძის­ფე­რი თვა­ლე­ბის სი­ქათ­ქა­თე ერ­თდრო­უ­ლად მეც მიმ­ზერ­და, სამ­ყა­რო­საც და კი­დევ იმას, რაც კაც­მა არ იცის, რას. გაფრ­თხი­ლე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვით, რომ მის­თვის კი­თხვე­ბი არ უნდა დაგ­ვეს­ვა, ამი­ტომ, ვი­დე­ქი და ვე­ლო­დი. მან ისე­თი რამ თქვა, რაც პი­რა­დად მე არ მე­ხე­ბო­და. ეს შე­ე­ხე­ბო­და სა­ქარ­თვე­ლოს - შენს ქვე­ყა­ნა­ში იქ­ნე­ბა დიდი სის­ხლი, დიდი გა­ჭირ­ვე­ბა, მაგ­რამ გავა დრო და ეს ყვე­ლა­ფე­რი გა­მოს­წორ­დე­ბაო. ჩემ შემ­დეგ ინ­ჟი­ნე­რი რა­მაზ გო­გის­ვა­ნი­ძე იყო ვან­გას­თან და კი­ნა­ღამ გა­მო­აგ­დო, - ქარ­თვე­ლებ­მა ისე­თი კაცი მო­კა­ლით, ჩემ­თან რო­გორ მო­დი­ხა­რო!“, - იხ­სე­ნებ­და "კვი­რის პა­ლიტ­რას­თან“ გიგ­ლა გო­ბე­ჩია.

1987 წელს, ბულ­გა­რეთ­ში ყოფ­ნი­სას, ვან­გას­თან შეხ­ვედ­რის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა სა­ქარ­თვე­ლოს კა­რა­ტე­სა და საბ­რძო­ლო ხე­ლოვ­ნე­ბა­თა ლი­დერს, კახა ბა­სი­ლი­ას მი­ე­ცა. მა­შინ ის 23 წლის იყო. ამ შეხ­ვედ­რი­დან და­ტო­ვე­ბულ მო­გო­ნე­ბებ­სა და შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბებს კახა ბა­სი­ლია “სარ­კეს­თან” იხ­სე­ნებ­და.

"ვან­გას­თან ჩემი საქ­მი­ა­ნო­ბით მოვ­ხვდი. კა­რა­ტე­ში ბავ­შვო­ბი­დან ვვარ­ჯი­შობ­დი. სამ­ხედ­რო სამ­სა­ხუ­რის დას­რუ­ლე­ბის შემ­დეგ ლვო­ვის ინ­სტი­ტუ­ტში ჩა­ვა­ბა­რე. საბ­ჭო­თა კავ­შირ­ში კა­რა­ტეს კრძა­ლავ­დნენ, სპორ­ტის სა­ხე­ო­ბად არ აღი­ა­რებ­დნენ, ევ­რო­პა­ში კი დაშ­ვე­ბუ­ლი იყო. მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, ლვო­ვი უკ­რა­ი­ნის სა­სა­ზღვრო ქა­ლა­ქია - შე­საძ­ლებ­ლო­ბა მო­მე­ცა, მე­მოგ­ზა­უ­რა აღ­მო­სავ­ლეთ ევ­რო­პის ქვეყ­ნებ­ში და ახალ-ახა­ლი ინ­ფორ­მა­ცია მო­მე­ძი­ე­ბია კა­რა­ტე­ში.

ჩემი საყ­ვა­რე­ლი სპორ­ტსმე­ნი იყო ბულ­გა­რე­ლი ბო­რის ბო­რი­სო­ვი, ბო­ბის ვე­ძახ­დი. ზა­ფხუ­ლო­ბით მე­პა­ტი­ჟე­ბო­და თა­ვის ოჯახ­ში ბულ­გა­რეთ­ში, ქა­ლაქ ბლა­გო­ევგრად­ში. ვის­ვე­ნებ­დით და თან ვვარ­ჯი­შობ­დით. ბე­ბი­ა­მი­სი ეკ­ლე­სი­ას უვ­ლი­და, პატ­რო­ნობ­და და ვან­გას­თან ახ­ლობ­ლობ­და. ბო­ბის დედა და ვან­გას შვი­ლო­ბი­ლი, დი­მიტ­რი, თა­ნაკ­ლა­სე­ლე­ბი იყ­ვნენ და ოჯა­ხე­ბით მე­გობ­რობ­დნენ. ვან­გა ბლა­გო­ევგრა­დი­დან და­ახ­ლო­ე­ბით 80 კმ-ში, სო­ფელ რუ­პი­ტე­ში იღებ­და ხალ­ხს.

მას­თან მა­შინ­დე­ლი ბულ­გა­რე­თის ცკ-ის გე­ნე­რა­ლუ­რი მდივ­ნის ქა­ლიშ­ვი­ლი მე­გობ­რობ­და, წი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლი რჩე­ვებს აძ­ლევ­და. მო­სა­ლოდ­ნე­ლი სა­შიშ­რო­ე­ბის შე­სა­ხე­ბაც გა­აფრ­თხი­ლა. სამ­წუ­ხა­როდ, ქალ­მა არ გა­ით­ვა­ლის­წი­ნა და და­ი­ღუ­პა...

წესი იყო, წი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლე­ბის მსურ­ველს ღა­მით შაქ­რის ნა­ტე­ხე­ბი უნდა და­გე­დო ბა­ლი­შის ქვეშ და მე­ო­რე დღეს ვან­გას­თან მი­გე­ტა­ნა – წი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლე­ბა­ში ეხ­მა­რე­ბო­და. შა­ქა­რი თავ­ქვეშ კი და­ვი­დე, მაგ­რამ ნერ­ვი­უ­ლო­ბის­გან წა­ღე­ბა და­მა­ვი­წყდა. დაგ­ვხვდა უზარ­მა­ზა­რი რიგი. მე­ო­რე შე­სას­ვლე­ლი­დან შე­მიყ­ვა­ნეს, რომ­ლი­თაც ოჯა­ხის წევ­რე­ბი სარ­გებ­ლობ­დნენ, აქე­დან შეჰ­ყავ­დათ მას­თან გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი სტუმ­რე­ბი, მა­ღალ­ჩი­ნოს­ნე­ბი, მთავ­რო­ბის მე­თა­უ­რე­ბიც. “კა­გე­ბეს” გა­დაც­მუ­ლი თა­ნამ­შრომ­ლე­ბი სი­ტუ­ა­ცი­ას აკონ­ტრო­ლებ­დნენ.

დათ­ქმულ დროს შე­ვე­დი. ვან­გას შუ­ა­დღის შეს­ვე­ნე­ბა ჰქონ­და. ნა­ხევ­რად ბნელ, მო­სას­ვე­ნე­ბელ ოთახ­ში ტახ­ტზე იჯდა მთვლე­მა­რე. ხილ­ვებ­ში იყო. 76 წლი­სა გახ­ლდათ.

შეს­ვლის­თა­ნა­ვე ვიგ­რძე­ნი დიდი მის­ტი­კუ­რი ენერ­გია. აღ­მო­სავ­ლუ­რი საბ­რძო­ლო ხე­ლოვ­ნე­ბის მრა­ვალ ოს­ტატს შევ­ხვედ­რი­ვარ, მაგ­რამ მსგავ­სი სიმ­ძლავ­რის ენერ­გია არ მიგ­რძნია. ძა­ლი­ან და­ვით­რგუ­ნე, ყელ­ში ბურ­თი გა­მე­ჩხი­რა, სი­ტყვა ვერ დავ­ძა­რი.

ვან­გამ თა­ვად­ვე და­მი­წყო ლა­პა­რა­კი იმ თე­მებ­ზე, რაც წი­ნას­წარ მქონ­და და­ლა­გე­ბუ­ლი გო­ნე­ბა­ში. ძა­ლი­ან უბ­რა­ლო და უშუ­ა­ლო სა­უ­ბა­რი სჩ­ვე­ო­და, ბე­ბი­ა­სა­ვით, ამი­ტომ “ბაბა ვან­გას” ეძახ­დნენ. ნა­ხე­ვარ სა­ათ­ზე მეტ ხანს მე­ლა­პა­რა­კა, თუმ­ცა 2-3 წუ­თად მო­მეჩ­ვე­ნა. დრო­ის შეგ­რძნე­ბა დავ­კარ­გე, გო­ნე­ბა გა­მე­თი­შა. არ გა­მოვ­რი­ცხავ, რომ ვან­გა ჰიპ­ნო­ზის ელე­მენ­ტებ­საც ფლობ­და… რომ წა­მო­ვე­დი, მისი ნათ­ქვა­მი­დან აღა­რა­ფე­რი მახ­სოვ­და. ერ­თა­დერ­თი, რაც გო­ნე­ბა­ში მი­ტივ­ტი­ვებ­და, იყო რი­ცხვი 20.

წლე­ბის შემ­დეგ შევ­ხვდი კა­რა­ტეს მსოფ­ლიო ფე­დე­რა­ცი­ის პრე­ზი­დენტ ან­ტო­ნიო ეს­პი­ნო­ზას. მან მი­თხრა, სას­წა­უ­ლი უნდა მოხ­დეს, რომ აგ­ვის­ტო­ში სა­კი­თხი კა­რა­ტეს სა­სარ­გებ­ლოდ გა­და­წყდეს და 2020 წლის ოლიმ­პი­ურ თა­მა­შებ­ში შე­ი­ტა­ნო­ნო.

სწო­რედ მა­შინ გა­მახ­სენ­და ვან­გას და­სა­ხე­ლე­ბუ­ლი 20...

ვან­გამ მი­თხრა, შენს ქვე­ყა­ნას დიდი გან­საც­დე­ლე­ბი, სის­ხლისღვრა, მსხვერ­პლი ელო­დე­ბა, მაგ­რამ ოთხი მე­ფის შემ­დეგ აღ­მავ­ლო­ბას და აღორ­ძი­ნე­ბას და­ი­წყებ­სო. მა­შინ, 1987 წელს, ომსა და უბე­დუ­რე­ბას ვერ წარ­მო­ვიდ­გენ­დი, მაგ­რამ მომ­დევ­ნო, 90-იან­მა წლებ­მა ყვე­ლა­ფე­რი და­ა­დას­ტუ­რა.

მე­ფის ხსე­ნე­ბა­მაც გა­მა­ო­ცა. ვფიქ­რობ, ოთხ მე­ფე­ში ვან­გამ ქვეყ­ნის ოთხი მე­თა­უ­რი, ოთხი პრე­ზი­დენ­ტი იგუ­ლის­ხმა. დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი ვარ, 2020 წლი­დან სა­ქარ­თვე­ლო­ში ბევ­რი რამ სა­სი­კე­თოდ შე­იც­ვლე­ბა, აღორ­ძი­ნე­ბის ეპო­ქა და­ი­წყე­ბა. ჩემი მიზ­ნე­ბი, ოც­ნე­ბე­ბი, ჩემი საქ­მი­ა­ნო­ბაც ხომ ჩემს ქვე­ყა­ნას­თა­ნაა და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი. ვან­გამ ეს ფარ­თო მას­შტა­ბებ­ში და­ი­ნა­ხა. დიდი პრო­ცე­სე­ბი და­ი­წყე­ბა, ვე­ლო­დე­ბი, ამის­თვის ენერ­გი­ას ვი­ნა­ხავ", - იხ­სე­ნებ­და ვან­გას­თან შეხ­ვედ­რას კახა ბა­სი­ლია.

ვინ იყო ბაბა ვან­გა?

ბაბა ვან­გა, იგი­ვე, ვან­გე­ლია პან­დე­ვა გუშტე­რო­ვა 1911 წლის 31 იან­ვარს ქა­ლაქ სტრუ­მი­ცა­ში და­ი­ბა­და, რო­მე­ლიც ამ­ჟა­მად დღე­ვან­დე­ლი ჩრდი­ლო­ეთ მა­კე­დო­ნი­ის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე მდე­ბა­რე­ობს. გა­ნაგ­რძეთ კი­თხვა