"არსებობს საიდუმლო მოხსენება, სადაც ვაჟა-ფშაველა მოხსენიებული იყო მთიელთა ლიდერად და იმპერიისთვის უკიდურესად საშიშ პერსონად" - რუსეთთან მებრძოლი რაზიკაშვილები
ambebi.ge -ს სტუმარი, რაზიკაშვილების გვარის გამგრძელებელი, ვაჟა-ფშაველას ფონდის თავმჯდომარე, ქალბატონი ლელა რაზიკაშვილია, რომლის სახელთანაც არაერთი ქართული საქმეა დაკავშირებული. მათ შორის, ვაჟა-ფშაველას ეროვნული პრემიის დაარსება, ასევე სახალხო დღესასწაულის "ვაჟაობის“ აღდგენა და ყოველწლიური ზეიმი ჩარგალში, 14 ივლისის - ვაჟა-ფშაველას დაბადების დღის განსაკუთრებულად აღნიშვნა, ასევე არაერთი დიდი პროექტების განხორციელება, ისეთის, როგორიცაა "ვაჟა სკოლის სცენაზე“.
ლელა რაზიკაშვილი:
- ვაჟას ყველაზე დიდი სიმდიდრე მისი დიდი ოჯახი. პავლე მღვდლის შვილები, მოიზარდნენ თუ არა, მამამ ყველა სხვადასხვა სასწავლებელში მიაბარა. მათი ჩამოსვლა სასწავლებლებიდან არდადეგებზე მთელი სოფლის ზეიმი იყო. მათი შეყრა ერთად სადილზე კი, საოცარი ლიტერატურული სანახაობა. მამის გადაცვალების შემდეგ, ძმებს უნდოდათ, რომ ჩარგალში თედო დარჩენილიყო და სასულიერო მოღვაწეობა გაეგრძელებინა, მაგრამ თედომ სხვაგვარად ისურვა, ის გორში დაბრუნდა და მასწავლებლობა დაიწყო. ვაჟა ხშირად სტუმრობდა გორში ძმას. თედოს იმჟამინდელი ლიტერატურა გამოუწერია, შეუძენია წიგნები და საფუძვლიანად შეუსწავლია აგრონომია, თავის მოსწავლეებს, გორში ხეხილის ბაღების მოშენებას და სამშობლოს სიყვარულს ასწავლიდა. მის სოფელში, ხელთუბანში, დღესაც ამბობენ, - თედომ ჩვენ ხეხილის ბაღების გაშენება გვასწავლა, ჩვენ კი ის მოვკალითო.
ძმებიდან ყველაზე მეტად მეფის რუსეთის ჟანდარმერია სწორედ თედოს სდევნიდა. ერთ- ერთი საღმრთო დღესასწაულის დროს, ვაჟაც თედოსთან ყოფილა გორში. ჟანდარმერიას ეტყობა მიუტანეს ამბები მათ ოჯახში საუბრების შესახებ და ღამით თედოს სახლს თავს დაესხნენ. ჩხრეკის დროს თედოს ბუხარში ნიკოლოზ მეორის სურათი აღმოუჩინეს, თავდაყირა შეგდებული. ეს რა არისო? - უყვირია ჟანდარმს. გაჩუმდა ყველა, ვაჟამ კი მეორე ოთახში ჩაილაპარაკა: "უ კაჟდოი ვეშჩი სვაიო მესტა“ - რაოო, ვერ გაუგია ჯარისკაცს. ყრუებისთვის ორჯერ არ რეკავენო - უპასუხია ვაჟას. ის კი გადარჩა ჟანდარმის სიყრუვით, მაგრამ თედო დაიჭირეს და გააციმბირეს... პატიმრების ეტაპირებისას, ძმებს თედოსთვის ქურთუკი შეუკერინებიათ, ღილებში მონეტები ჩააკრეს და ისე გადაუციათ პატიმრისთვის, იქნებ გამოადგესო...ეს 1905 წელს იყო, თედო რაზიკაშვილი სამუდამოდ გადასახლებას მოულოდნელმა ამინისტიამ გადაარჩინა! მას ამინისტიამ ყაზანის ციხეში მოუსწრო და იქედან დაბრუნდა, თუმცა შინ დაბრუნებულს, ისევ დაესხნენ თავს და სახლი ზარბაზნებით აუფეთქეს, თედო რამდენიმე წუთით ადრე გააფრთხილეს მოსალოდნელი საფრთხის შესახებ და ცოლ-შვილთან ერთად წუთებით გაასწრო უბედურებას! ამის მერე ის, ბავშვებთან ერთად ვაჟამ წაიყვანა ჩარგალში და 2 წელიწადი მალავდა მთებში.
ასე იბრძოდნენ ძმები საქართველოს ეროვნული იდეისთვის და ასე ებრძოდნენ მათ საქართველოს მტრები. პაპაჩემი ნიკო რაზიკაშვილიც, პოეტური ფსევდონიმით, ბაჩანა, მებრძოლი და მეამბოხე კაცი იყო. ის ცნობილი პოეტი იყო. მის ლექსებს სასკოლო პროგრამებში ასწავლიდნენ და თავად ვაჟაც ძალიან ხშირად საზოგადოების წინაშე გამოსვლისას ბაჩანას ლექსს, "მუხას" ჰყვებოდა ხოლმე დიდი განცდებით. ბაჩანას ლექსი - "ვინა თქვა საქართველოზე, ეგ არის ლომი კვდებაო“ შეფიცულ რაზმელებს, "ბოლშევიკებთან" ბრძოლის პერიოდში, თავის ჰიმნად უქცევიათ და გაცხარებულ ბრძოლებში ამ სიმღერით შედიოდნენ თურმე. ახალგაზრდობიდან მანაც ხიფათიანი ცხოვრება გაიარა. ჯერ კიდევ სულ ახალგაზრდა იყო, როცა გურჯაანის ერთ-ერთ სოფელში მასწავლებლად გაამწესეს.
მთელი სოფელი პატივს სცემდა ახალგაზრდა პოეტსა და მასწავლებელს. თავისი გამოკვეთილი ფიზიკური ძალის წყალობით ბაჩანას სახელი ჰქონდა გავარდნილი და ყველა დაჩაგრული თავის მფარველად მიიჩენვდა. ერთ დღეს, გაკვეთილის დროს, სკოლის ფანჯრიდან დაუნახავს გურჯაანელი თავადი როგორ ართმევდა გლეხს თავის მიერ წამოკრეფილ გუდურა შეშას. ამ სურათის შემხედვარე სკოლის ფანჯრიდან გადაფრენილა, დაუჭერია ის თავადი და მაგრად უცემია. მერე სადღაც წვეულებაში ის თავადი ზურგიდან მიპარვია ბაჩანას და ხანჯალი ჩაურტყამს. ამ ჭრილობამ კინღამ შეიწირა ახალგაზრდა კაცი. ხანგრძლივი ავადობის მერე კი გადარჩა, მაგრამ ფილტვზე მიყენებულმა ჭრილობამ ჯანმრთელობა საფუძვლიანად შეურყია. მიუხედავად ფიცხი ხასიათისა, მას ძალიან კეთილი გული ჰქონდა და ვაჟას ოჯახის და მისი შვილების მეთვალყურე, მასწავლებელი და პატრონი იყო, როცა მათი მამა თვეობით ქალაქში მიდიოდა და ოჯახი მარტო რჩებოდა.
- "მოგვშორდი, წადი! იქ ვინ ნახა თავისუფლება, საცა მე ჩემს დედაენაზე ლაპარაკს მიშლიან: არც მასწავლიან, არც მაუბნებენ, არც მამღერებენ, არც მაგალობებენ?! რა გული უნდა მქონდეს მაშინ? რას უნდა ვგრძნობდეთ?! - სხვას არაფერს, გარდა რუსების ზიზღისა, მძულვარებისა. მოწამლულ-მოშხამულია ჩემი სიცოცხლე, ვგრძნობ მხოლოდ უსიამოვნებას, სიძულვილს და ვწყევლი იმ ძალებს, იმ მგლებს, რომელნიც ყველა ზემორე აღნიშნულ საქმეში ხელს მიშლიან, წინ მეღობებიან და ვუცდი მარჯვე შემთხვევას, შევმუსრო ისინი“,- ვაჟა ამ სიტყვებს ჯერ კიდევ 1905 წელს წერდა, დღეს, ფატქობრივად, იგივე რეალობის წინაშე ვდგავართ...
- ეს წერილი 1905 წელს, რუსული ოკუპაციის მეორე ასწლეულის დასაწყისში დაიწერა. ეს არის ერთ-ერთი უმძიმესი ეტაპი საქართველოს ოკუპაციის ისტორიაში არა მხოლოდ იმიტომ, რომ საქართველოს სახელმწიფოებრიობა გაუქმებულია და არც რაიმე პერსპექტივა ჩანს, არამედ იმიტომაც, რომ იმჟამინდელ საქართველოში ფეხს იკიდებს სულ სხვა, ახლად წარმოქმნილი ჭირი - პროლეტარიატის კლასობრივი ბრძოლის და იდეოლოგიის სახით და სამწუხაროდ, ეს უბედურება შთანთქავს და დევნის ეროვნულ იდეას! ეს არის დრო, როცა ახალგაზრდული ენერგიის დიდი ნაწილი სცილდება ჭეშმარიტ გზას, ილიას გზას და პროლეტარულ მოძრაობაში ერთვება. ეს არის დრო, როცა ილიას საკუთარ გაზეთში "ივერიაშიც" კი ებრძვიან და ავიწროვებენ და მთელი ქვეყნის თვალწინ ამზადებენ მის მკვლელობას! ვაჟა-ფშაველას ღია ბრძოლას ოკუპანტის წინააღმდეგ, მის ამ განწყობას მაშინ ჰქონდა უდიდესი მნიშვნელობა, რადგან ის სახალხო პოეტად აღიქმებოდა და, მის სიტყვას, ამ მოცემულობაში განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა ეროვნული იდეის გადასარჩენად და იმ არეულ დროში სახალხო პროტესტის ენერგიის სწორი მიმართულებით წარმართვისთვის. ვაჟა არა მარტო წერილებით, არამედ საქმითაც ძალიან აქტიურად იყო ჩაბმული სახალხო მოძრაობაში, ოღონდ ეროვნული და არა კლასობრივი თავისუფლების იდეის სასარგებლოდ. ყველა საპროტესტო მოძრაობაში, განსაკუთრებით 1905 წლის არეულობებში, ის ხედავდა საქართველოს დამოუკიდებლობის შანსს და ყველა მეთოდით, ყველა ტრიბუნიდან ცდილობდა სახალხო პროტესტის აგორებული ტალღისთვის სწორი მიმართულება მიეცა.
ის დადიოდა სოფლიდან სოფელში, ატარებდა კრებებს, როგორ გულუბრყვილოდაც არ უნდა ჩანდეს დღევანდელი გადასახედიდან, გეგმავდა შეიარაღებულ აჯანყებასაც კი, მეფის რუსეთის წინააღმდეგ, რისი მიზანიც საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადება იყო! ამ იდეაში და მიზნებში მას მთა, ფშავ-ხევსურეთი მხარს უჭერდა და თანაუგრძნობდა, ის მთაში ამ კუთხით გამოკვეთილი ლიდერი იყო, მაგრამ იგივეს ვერ ვიტყვით ქალაქზე, თბილისი, რიმელიც მაშინ გახლართული იყო ათასგვარი პოლიტიკური მიმართულებების ბადეში. სწორერდ ამ პერიოდს ეკუთვნის მისი საპროპგრამო წერილი "პატრიოტიზმი და კოსმოპოლიტიზმი“, რომელიც დღესაც, ამ გლობალიზაციის საფრთხეებში, ყველა ნაციონალური სახელმწიფოს მოქალაქისთვის სახელმძღვანელოდ გამოდგება. მისი ზოგჯერ ხელჩართული ბრძოლა ადგილობრივ ხელისუფლებასთან, სასამართლოს და ეკლესიის ცალკეულ წარმომადგენლებთანაც კი, იმპერიის ადგილობრივ ინსტიტუციებთან ბრძოლა იყო და ამას არ მალავდა თავის წერილებსა და ფელეტონებში.
- დღეს, ამ ყველაფერს რომ მოსწრებოდა ვაჟა, თქვენი აზრით, იგივეს დაწერდა თუ უფრო მეტად შეუვალი იქნებოდა რუსებთან მიმართებაში?
- ბევრმა არც კი იცის, რომ ვაჟამ ცნობილი სტროფები - "სამშობლოს არვის წავართმევთ“ რუსეთ-იაპონიის ომში, რუსეთის არმიის წინააღმდეგ მებრძოლ იაპონიის მამაც მეომრებს მიუძღვნა და ხშირად ამბობდა, რომ გამიგონ, გამაციმბირებენო. ბუნებრივია იმპერიის ჟანდარმერიისთვის ვაჟა - დიდი თავის ტკივილი იყო. ერთხელ მისი მკვლელობაც კი ჰქონდათ დაგეგმილი და სიკვდილს შემთხვევით გადაურჩა. არსებობს მეფის ნაცვლის კანცელარიის უფროსის, პოლკოვნიკ ბაბუშკინისადმი მიწერილი საიდუმლო მოხსენება, სადაც ვაჟა-ფშაველა მოხსენიებული იყო მთიელთა ლიდერად და იმპერიისთვის უკიდურესად საშიშ პერსონად! ასე რომ, ის დღესაც ისევე ებრძვის ოკუპანტს, როგორც მაშინ და იბრძოლებს მანამ, ვიდრე ჩვენს მტერს ერთი გოჯი მიწაც კი ექნება ვალად, ამაშია მისი გენიალობა! სამშობლო მუდმივი პროცესია, ის მუდმივად არის დასაცავი და მას ყოველთვის სჭირდება ისეთი მედროშე, როგორიც ვაჟაა!
- რამდენად რთულია ატარო ეს გვარი და რამდენად გრძნობთ მასთან სულიერ კავშირს?
- გვარის ტარება ბედნიერებაა, ვერ მოგატყუებთ და გამოვტყდები, რომ სიამაყეა, თუმცა დიდი, ტვირთიცაა, რომელსაც დიდი ძალა, ენერგია და პასუხისმგებლობა სჭირდება! ამასთანავე, ვფიქრობ, რომ ვაჟასთან ნათესაობა სულაც არ არის გენეტიკის საკითხი. ვაჟასთან ნათესაობა არის ღირებულებითი საკითხი და ყველა ადამიანი, ვინც ამ დიდი შემოქმედის ღირებულებებით ცხოვრობს და საქმიანობს, ემსახურება ქვეყანას და კაცობრიობას, მისი ახლო ნათესავია!
- თქვენ ხართ ეროვნული პრემიის ინიციატორი და მისი კონცეფციის ავტორი, საიდან დაიბადა ეს იდეა და რა გზა გაიარა, ვიდრე რეალობად იქცეოდა?
- დიახ, ინიციატორი ვიყავი მე, მაგრამ იდეა ძალიან დიდი ხნით ადრე დაიბადა და უამრავი ვაჟას თაყვანისმცემელის გულში და გონებაში. წლების განმავლობაში არაერთხელ მქონდა მცდელობა, რომ ეს იდეა რეალობად ქცეულიყო, მაგრამ ვერ ვაღწევდი შედეგს. პრემია ჩაფიქრებული იყო, როგორც ლიტერატურის სფეროს მხარდაჭერის სახელმწიფო პროგრამა, სოლიდური ფინანსური სარგოთი და პრემიის პენსიით ცხოვრების ბოლომდე. გარდა ამისა, გვქონდა იდეა, რომ დაფუძნებულიყო ლიტერატურული ალმანახი, რომელშიც დაიბეჭდებოდა პრემიის კომისიაზე წარდგენილი ლიტერატურული ნაწარმოებები, თარგმანები და პუბლიცისტიკა, ანუ პრემიის ნომინაციებით განსაზღვრული ყველა მიმართულება. პრემიის დაფუძნება, როგორც სახელისუფლებო ინიციატივა 2013 წელს ვაჟაობის დღესასწაულზე გაახმაურა იმჟამინდელმა პრემიერ-მინისტრმა ბატონმა ბიძინა ივანიშვილმა. აქვე დაანონსდა დისკუსიები საუნივერსიტეტო და ლიტერატურულ წრეებში პრემიის კონცეფციის დამუშავებისთვის. პრემიის დაფუძნების შესახებ სამთავრობო დადგენილება 2015 წელს გამოიცა და 2018 წელს ვაჟა-ფშაველას სახელობის სახელმწიფო ლიტერატურული პრემიის პირველი მფლობელი გახდა მწერალი გურამ დოჩანაშვილი. მართალია პრემია იმ მასშტაბით ვერ შედგა, როგორც ჩაფიქრებული იყო, მაგრამ მთავარია ის, რომ ქართულ ლიტერატურას და მის მსახურებს აქვთ კიდევ ერთი მოტივაცია ვაჟას სახელით, სახელმწიფოს მხრიდან აღიარებისა და მხარდაჭერის სახით. რაც ეხება პრემიის პირველ ლაურეატს, ბატონ გურამ დოჩანაშვილს, მისი კანდიდატურა ვაჟა-ფშაველას ფონდმა წარადგინა კომისიაში და ეს გამარჯვებაც არის სიმბოლური, იმ ტენდენციის მანიშნებელი, რომ აღნიშნული პრემიით დაჯილდოვებული ქართველი თუ არა ქართველი მწერალი არ დატოვებს კითხვებს საზოგადოებაში იმის თაობაზე, ეკუთვნოდა თუ არა მას ეს ჯილდო!
ვაჟას და მისი ძმების, დიდი რაზიკაშვილების სიდიადე არის ის, რომ მათ წარსულში ვერ ახსენებ, ისინი მუდამ თანამედროვეები არიან თავიანთი ღვაწლით და პოზიციით. მათი სიტყვა დღესაც არის მეგზური და სწორი გზის მაჩვენებელი. მათ თავისი სიტყვა უთხრეს საქართველოს აწმყოსა და მომავალს და ქვეყანაში სადაც მუდმივად დგას სახელმწიფოებრიობის გადარჩენის პრობლემა, მათი მაგალითი და მათი სიტყვა ზრდის თაობებს ამ ბრძოლებისთვის და მომავალი გამარჯვებებისთვის!
იხილეთ ასევე:
ავტორი: რუსუდან შაიშმელაშვილი