"ძალიან დავიღალეთ... ფიზიკურადაც, გონებრივადაც და ემოციურადაც..." - როდემდე გაუძლებს ქართველი მედპერსონალი პანდემიის ზეწოლას?
რამდენიმე დღის წინ სარეკლამო სტატიის მოსამზადებლად გამაგზავნეს ერთ-ერთ კლინიკაში. განყოფილების ხელმძღვანელი მესაუბრებოდა, კლინიკის მიღწევებსა და შესაძლებლობებზე. ნიღაბში მხოლოდ თვალები უჩანდა, რომელიც დროდადრო უწყლიანდებოდა, ხმა კი ებზარებოდა... დამშვიდობებისას, მომიბოდიშა, პანდემიის დაწყების პირველი დღიდან მოყოლებული დატვირთულ რეჟიმში ვმუშაობ და ვხვდები, რომ აღარ შემიძლია, ფიზიკურ დაღლას როგორმე მოვერევი, ფსიქოლოგიურად ვეღარ ვუძლებო. ალბათ, არ გაგიკვირდებათ, თუ გეტყვით, რომ ჩვენი საუბრის შემდეგ სტატია, არცთუ სარეკლამო პათოსის გამოვიდა და ხელმეორედ მომიხდა იგივე კლინიკაში წასვლა. მოვიკითხე ჩემი რესპონდენტი და შევიტყვე, რომ განცხადება დაუწერია და სამსახურიდან წასულა...
ქვეყანაში ეპიდემიოლოგიური სურათი კვლავ მძიმეა, აცრის მაჩვენებელი კვლავ დაბალი, ექიმები გადაღლილი, რეკომენდაციების დაცვა ისევ პრობლემაა, გარდაცვლილთა რაოდენობა კი კვლავ მაღალი... გერმანიის ელჩის თქმისა არ იყოს, "შემაძრწუნებელია, როდესაც ყოველდღე ქართველებით სავსე ორი დიდი ავტობუსი საიქიოსკენ მიემართება".
ალექსანდრე გოგინავა, ინფექციონისტი:
- პანდემიის დასაწყისიდან დღემდე მთელი მსოფლიოს მოსახლეობის ცხოვრება შეიცვალა, მაგრამ განსაკუთრებით მძიმედ აისახება ეს ცვლილებები მედპერსონალზე. ძალიან რთულია ამ დაავადებასთან ბრძოლა, თან როდესაც აგრესიულად გვიტევს და დღის განმავლობაში გვაქვს რამდენიმე ათასი ახალი შემთხვევა. ეს ნიშნავს ბევრ მძიმე პაციენტს, გადავსებულ საავადმყოფოებს, მედპერსონალს კოლოსალური შრომა და დიდი ადამიანური რესურსის გაღება უწევს. არა მხოლოდ პროფესიონალური უნარ-ჩვევებია აქ მნიშვნელოვანი, არამედ მნიშვნელოვანია ფსიქოლოგიური მდგრადობაც, იმიტომ, რომ ვუყურებთ უამრავ ტრაგედიას, სამწუხაროდ, ბრძოლის წაგებასაც, იმიტომ, რომ, საუბედუროდ, ჯერ არ არსებობს ერთმნიშვნელოვნად ეფექტიანი პრეპარატი, რომელსაც მისცემ პაცინტს და გექნება გარანტია, რომ თუნდაც 90%-ით გამოჯანმრთელდება და კარგად გახდება. ამიტომ ძალიან დიდი ძალისხმევის მიუხედავად, სამწუხაროდ, გვაქვს ძალიან ცუდი შედეგებიც, როდესაც ადამიანები იღუპებიან. ხშირ შემთხვევაში, ეს ადამიანები არიან ჩვენი ახლობლები, ნაცნობები, ოჯახის წევრები, კოლეგები, თანამოქალაქენი...
პრაქტიკულად, 2 წლის განმავლობაში, მედპერსონალს, რომელიც ჩართულია პანდემიასთან ბრძოლაში, არ აქვს პირადი ცხოვრება. იმიტომ რომ დიდ ნაწილს ატარებენ საავადმყოფოებში, ხოლო დანარჩენი დრო, როდესაც არ არიან კლინიკაში, სჭირდება რეაბილიტაციას, ელემენტარულად რომ გამოიძინო, რათა ენერგია გქონდეს. აქედან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ საომარ მდგომარეობაში იმყოფება მედპერსონალი და ეს გრძელდება უწყვეტად უკვე თითქმის 2 წლის განმავლობაში, გადავიღალეთ...
თან საქართელოსნაირ ქვეყანაში, სადაც მწირია რესურსი, ტექნიკურ-მატერიალური ბაზა საკმაოდ ღარიბია, ძალიან დიდი დაწოლა მოდის ადამიანურ რესურსზე - ექთნებზე, დამხმარეებზე, ექიმებზე, ეპიდემიოლოგებზე და ა.შ. ათჯერ გაზრდილია მათი როლი პანდემიასთან ბრძოლაში. უთანასწორო პირობებში გვიწევს ამ ვერაგ ვირუსთან შერკინება, რომელიც, როგორც მსოფლიომ აღიარა, ძალიან რთულად სამართავია და ამაზე მეტყველებს სტატისტიკა, 5 მილიონზე მეტი ადამიანია უკვე გარდაცვლილი, თუმცა არის რაღაც დადებითი დინამიკაც, იმ მხრივ, რომ არსებობს ეფექტიანი ვაქცინა, რომელიც, საბედნიეროდ, ხელმისწავდომია ჩვენს ქვეყანაშიც. იმისთვის რომ მეტი სიცოცხლე გადარჩეს, ასევე შევუმსუბუქოთ სამუშაო მედპერსონალს, მნიშვნელოვანია ჩვენი მოსახლეობის ამ პროცესში ჩართვა. ამაზე მეტყველებს სტატისტიკა, იმ ქვეყნებში, სადაც მაღალია ვაქცინაციის მაჩვენებელი, დაბალია მოსახლოების სიკვდილიანობა, დაბალია მძიმე პაციენტების რიცხვი, ხოლო იქ, სადაც ვაქცინაცია არ მიმდინარეობს კარგი ტემპით, სამწუხაროდ, ჩვენ ასეთ ქვეყნებში გავდივართ, მაღალია სიკვდილიანობა და მძიმე პაციენტების რაოდენობა. ჩემი თხოვნა იქნება, რომ მოსახლეობა ჩაერთოს ამ პროცესში აქტიურად და ამით დაიცვას როგორც საკუთარი სიცოცხლე, ასევე ახლობლების და შეუმსუბუქოს მედპერსონალს სამუშაო.
საქართველოს არ აქვს ისეთი რესურსები, როგორც გერმანიას, აშშ-ს და სხვა განვითარებულ ქვეყნებს. ამიტომ მიუხედავად მედპერსონალის თანგანწირვისა, დაუღალავი ბრძოლისა, არ არსებობს ამოუწურავი რესურსი. არის რისკები, რომ კლინიკური სექტორის კოლაფსი მოხდეს, ანუ აღარ იყოს, პრაქტიკულად, ადგილები საავადმყოფოში, მხოლოდ ადგილებზეც არ არის ლაპარაკი, შეიძლება მობილიზება გაუკეთდეს მეტ საწოლს, მაგრამ ადამიანური რესურსი არ დაგრჩეს, ვინც ამ სწოლებზე მოთავსებულ პაციენტებს მიხედავს.
იმისთვის, რომ დავინდოთ ჩვენი, ჩვენი ახლობლების სიცოცხლე და ასევე მედპერსონალი, მნიშვნელოვანია, რომ ეპიდსიტუაცია დავასტაბილუროთ. ამისთვის ყველაზე უფრო ეფექტიანი საშუალება არის ვაქცინა და ასევე რეკომენდაციების დაცვა. ამ ეტაპისთვის ქვეყანაში პირბადის ტარების მაჩვენებელი ძალიან დაბალია, 29%-ს უტოლება...
- ნამდვილად დიდი დატვირთა მოდის მედპერსონალზე. არიან ისეთები, ვინც ვერ გაუძლო და უბრალოდ, წავიდა სამსახურიდან?
- იცით რა, ასეთი შემთხვევები არ მახსენდება, თუმცა, ვიცი ბევრი შემთხვევა, როცა ვერ გაუძლეს, ფიზიკურად გადაიღალნენ და ჯანმრთელობის სხვადასხვა პრობლემა შეექმნათ, რის გამოც რაღაც პერიოდის განმავლობაში ვეღარ გააგრძელეს აქტიური მუშაობა. მეც გარკვეული პრობლემები შემიქნა კორონავირუსმა, გადავიტანე ძალიან მძიმედ და მას შემდეგ ბევრად უფრო ნაკლებია ჩემი ქმედითუნარიანობა, ასევე სამწუხაროდ, კიდევ უფრო მეტი პრობლემა შემიქმნა იმ ტრაგედიამ რაც გადავიტანე, კოვიდით ოჯახის წევრი გარდამეცვალა. კოვიდთან მომუშავე არაერთ ადამიანს თვითონ დაემართა ეს დაავადება, ზოგმა მძიმედ გადაიტანა, სამწუხაროდ, იყო ტრაგიკული შემთხვევებიც...
ზოგჯერ ვერ წარმოუდგენიათ, რა ძალისხმევა უწევს ამ ადამიანებს იმისთვის, რომ სიცოცხლე იხსნან. კოვიდის მძიმე ფორმის მქონე პაციენტის მართვა არის ურთულესი რამ, რაც ამ ეტაპზე შეიძლება მედიცინაში შეხვდეს ადამიანს. როდესაც ეს არის ერთდროულად რამდენიმე ათასი შემთხვევა და ზოგიერთ რეანიმაციაში 20-30 და 40 ასეთი პაციენტი წევს, წარმოდგენაც კი რთულია, თუ რას აკეთებენ ამ დროს ეს ადამიანები ავადმყოფთა სიცოცხლის გადასარჩენად. ცოტა დანანებითაც მინდა ვთქვა, რომ მოსახლეობის ნაწილი ამას ირონიულად უყურებს. ცუდია, როდესაც შენ სულს და გულს დებ შენ საქმეში და არ გიფასებენ, დაფასებაში არ ვგულისხმობ იმას, რომ ექიმი გმირად შერაცხონ, მაგრამ ელემენტარულად სიტყვიერი მხარდაჭერა მაინც რომ გვქონდეს ან, უბრალოდ, ცუდს მაინც ნუ იტყვიან ამ ადამიანებზე...
- როგორც ვიცი პანდემიის პერიოდში დაოჯახდით...
- ხელის მოწერის მომენტშიც პაციენტის ზარებს ვპასუხობდი. ცოტა კომიკური სიტუაციაც კი შეიქმნა, საუბარი გამიგრძელდა და მეუღლე და მეჯვარეები მელოდებოდნენ, როდის დავასრულები და მოვაწერდი ხელს, მე კი ისე ჩავერთე პაციენტის მდგომარეობის განხილვაში, წუთიერად სად ვიყავი ისიც კი გადამავიწყდა.
- უკვე მამა ხართ...
- პირველი შვილია, ნებისმიერ მშობელს სხვანაირად წარმოუდგენია შვილთან ერთად ყოფნა. ჩვენი რეალობიდან გამომდინარე, იმაზე ბევრად ნაკლებ დროს ვატარებ შვილთან, ვიდრე მინდა. სულ მენატრება.
მარინა ენდელაძე, ინფექციონისტი:
- უკვე 2 წელი ხდება, რაც ვებრძვით კოვიდს. სამწუხაროდ, ჯერჯერობით არ გვიჩანს პირი, რომ ამ უმძიმესი რეჟიმისგან გავთავისუფლდებით. ეს პერიოდი იყო ეტაპობრივი. თავიდან იყო შიში, ინტერესი, მონდომება და ღამეების თევა. ღამეების თევა ახლაც გრძელდება, - შიში და ინტერესიც... იყო გამონათების პერიოდები, როცა შედარებით შემცირდა ყოველდღიურ შემთხვევათა რაოდენობა, თუმცა, ექიმების რეჟიმი მაშინაც არ შეცვლილა.
ახლა ძალიან მძიმე პერიოდი გვიდგას. ადრე თუ განყოფილებაში 39 პაციენტიდან 4-5 გვყავდა მძიმე, დელტა ვირუსი ძალიან მძიმე გამოდგა, ახლა 39 პაციენტიდან მეტი წილი მძიმე, საყურადღებო, საშიში და რთული პაციენტები არიან. წარმოუდგენლად მძიმე სტრესი აქვს ექიმს ყველა პაციენტთან დაკავშირებით, მითუმეტეს, თუ ლეტალობით მთავრდება. რომ არა ბევრი გამოჯანმრთელებული და მადლიერი პაციენტი, ალბათ ვერაფერით გავუძლებდით ასეთ სტრესს. თუმცა ადამიანების რესურსსაც აქვს საზღვარი. უკვე მართლა ძალიან გადაღლილები ვართ - ფიზიკურადაც, გონებრივადაც და ემოციურადაც.
- ამ ყოფაში როგორია თქვენი ცხოვრების რეჟიმი, პირადი ცხოვრებისთვის გრჩებათ დრო?
- ეს 2 წელია პირადად ჩემი ცხოვრების რეჟიმი არის სახლი და საავადმყოფო, მათ შორის, ჩემი მდგომარეობიდან გამომდინარე, აუცილებლად გავდივარ ხოლმე ჩემი შვილის საფლავზე, ხშირად ეს ღამითაც კი ხდება, გარკვეული შიშის ქვეშ, მაგრამ ამის გარეშე უფრო გამიჭირდებოდა. სხვა პირადი ყველაფერი, მარტო ჩემთვის კი არა, ახალგაზრდა კოლეგებისთვისაც დაიხურა. არ ვიცი, რა გვეშველება, თუ არ მოხდა ადამიანების მასშტაბური ვაქცინაცია. კი, ვაქცინირებულებიც იშვიათად, მაგრამ ავადდებიან, თუმცა შედარება არ არის, ვერ წარმოიდგენთ რომ გაშლი ვაქცინირებულის და არავაქცინირებულის ისტორიას, რამხელა სხვაობაა თუ ანალიზებში, თუ ზოგად მდგომარეობაში და ა.შ. არავაქცინირებულებისთვის განსაკუთრებით, დელტა შტამია მძიმედ გადასატანი... ამ წუთასაც 35 წლის პაციენტის ისტორია მაქვს გაშლილი, რომელიც ძალიან მძიმედ არის. მისთვის ყველაფერს ვაკეთებთ მაქსიმალურად. ასე ბევრია. ასაკიც აღარ იცის ამ ვერაგმა ვირუსმა.
მაკა ბულეიშვილი, პულმონოლოგი თერაპევტი, კლინიკური ექსპერტი:
- ყველაფერი დაიწყო 2020 წლის თებერვლიდან, თავიდან არაფერი ვიცოდით ამ ვირუსზე. ვეცნობოდით ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციიდან რეკომენდაციებსა და მითითებებს. ეს გაურკვეველი წარმოშობის ვირუსი განსაკუთრებით ვერაგი აღმოჩნდა, მითუმეტეს, რომ არ ვიცოდით, მისი არც მოქმედება, არც ხასიათი, პროგნოზის გაკეთება პრაქტიკულად შეუძლებელი იყო. დროთა განმავლობაში გამოცდილება დაგვიგროვდა, შეიქმნა მკურნალობის პროტოკოლი. დავინახეთ რომ განსაკურებით ერჩოდა ასაკოვან და ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებს, იყო გართულებები ფილტვებზე და ა.შ.
საშინელი განცდა მეუფლებოდა, დედასთან ვერ მიდიოდი, შვილთან ვერ მიდიოდი. იყო პერიოდი, როცა სამთვენახევრის განმავლობაში შვილი არ მყავდა ნანახი. სოციალური ქსელიდან, ტელეფონით, ყველა მხრიდან მირეკავდნენ და დახმარებას მთხოვდნენ. საშინლად დათრგუნული ვიყავი...
- დაგიკარგავთ ემოციური წონასწორობა? ასეთ რეჟიმს უმრავლესობა ვერ გაუმკლავდება...
- შარშან დეკემბრის პერიოდი ხომ გახსოვთ, ხალხი სასწრაფოებში რომ იჯდა, იქ ასუნთქებდნენ ჟანგბადს და ადგილის გათავისუფლებას ისე ელოდნენ კლინიკაში. მახოვს, იმ დღეს, ბევრი დავაბინავე და ერთს ვერ დავეხმარე. შინ რომ მივედი, დამირეკეს, - ჯერ ისევ ადგილის მოლოდინში ვართო... სკამზე ჩამოვჯექი და დედაჩემს შევტირე, მე ამას ვეღარ ვუძლებ - მეთქი. მერე უეცრად გამახსენდა, რომ ტირილის დრო არ იყო, ადამიანი ვარ და მილიონში ერთხელ, მეც შეიძლება სასოწარკვეთაში ჩავვარდე. უცებ ავიყვანე თავი ხელში, დავიწყე გაუთავებელი რეკვა და იმ დღისთვის ის ბოლო პაციენტიც რომ დავაბინავე, ამოვისუნთქე, ნამტირალევმა, დაქანცულმა სიმღერა დავიწყე, არ გავტყდი.
ხშირად გვეუბნებიან, ამას როგორ უძლებთო..? - მეტი რა გზა გვაქვს. ვუძლებ იმიტომ, რომ მაქვს უფლის წყალობის რწმენა და ხვალინდელი დღის იმედი.
ურთულესი მდგომარეობა გვაქვს. პროგნოზი, რომ ამ ყოფას მალე თავს დავაღწევთ, უსაფუძვლოა, იმ პერიოდში, როდესაც რეკომენდაციებს აღარ იცავენ და აცრის ტემპიც დაბალია. ისე იქცევიან, თითქოს საერთოდ არც აინტერესებთ იმ 80 ადამიანის ტკივილი, რომლებიც ყოვედღიურად გვეღუპება... ექიმი არავის ეცოდება, მედპერსონალის რესურსზე არავინ დარდობს, პირიქით, 24 საათი გადასულები არიან მათ ლანძღვაზე. ისეთები გვლანძღავენ, რომლებიც 1 საათიც ვერ გაძლებენ იმ დაწესებულებაში, სადაც ჩვენ ყოველდღიურად ჩვენი დროის უდიდეს ნაწილს ვატარებთ. ეს ძალიან სამწუხაროა...
დავიღალეთ, ძალიან დავიღალეთ, როდამდე გავუძლებთ, არ ვიცი, ხშირ შემთხვევაში დაუფასებელ და გალანძღულ ექიმებს რაც არ უნდა გვეძახონ, ჩვენ საქმეს მაინც შევასრულებთ...