მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, ამ ცოტა ხნის წინ, გე­ნე­რა­ლურ­მა პრო­კუ­რა­ტუ­რამ, სა­ქარ­თვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ის ნა­წი­ლის გა­და­ცე­მას­თან და­კავ­ში­რე­ბით ჩვე­ნი ქვეყ­ნის სა­წი­ნა­აღ­მდე­გო მოქ­მე­დე­ბის ჩა­დე­ნის ბრალ­დე­ბით ორი პირი და­ა­კა­ვა. პა­ტიმ­რო­ბა­ში იმ­ყო­ფე­ბი­ან სა­გა­რეო საქ­მე­თა სა­მი­ნის­ტროს მე­ზო­ბე­ლი ქვეყ­ნე­ბის დე­პარ­ტა­მენ­ტის სა­სა­ზღვრო ურ­თი­ერ­თო­ბა­თა სამ­სა­ხუ­რის უფ­რო­სი ივე­რი მე­ლაშ­ვი­ლი და შს სა­მი­ნის­ტროს სა­სა­ზღვრო პო­ლი­ცი­ის სახ­მე­ლე­თო სა­ზღვრის დაც­ვის დე­პარ­ტა­მენ­ტის მთა­ვა­რი ინ­სპექ­ტო­რი ნა­ტა­ლია ილი­ჩო­ვა. მთა­ვა­რი სა­გა­მო­ძი­ე­ბო უწყე­ბა მათ სა­ხელ­მწი­ფოს წი­ნა­აღ­მდეგ მი­მარ­თულ და­ნა­შა­ულს ედა­ვე­ბა. და­კა­ვე­ბუ­ლებს ბრა­ლი და­ახ­ლო­ე­ბით 3 500 ჰას ოდე­ნო­ბის ტე­რი­ტო­რი­ის, სა­ქარ­თვე­ლო-აზერ­ბა­ი­ჯანს შო­რის შე­თან­ხმე­ბა­თა პრო­ცეს­ში, სა­ქარ­თვე­ლოს სა­წი­ნა­აღ­მდე­გოდ, მის ფარ­გლებს გა­რეთ მიქ­ცე­ვა­სა და სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­უ­ლი და კულ­ტუ­რუ­ლი ძეგლის - და­ვით­გა­რე­ჯის და­კარ­გვის საფრ­თხის შექ­მნას ედა­ვე­ბა.

სის­ხლის სა­მარ­თლის საქ­მე მრა­ვალ­ტო­მი­ა­ნია, შე­ი­ცავს ბევრ მა­სა­ლას და რუ­კას, მაგ­რამ რა არის ამ საქ­მე­ზე მთა­ვა­რი? რას ეყ­რდნო­ბა ბრალ­დე­ბა და რას იშ­ვე­ლი­ებს მის და­სა­დას­ტუ­რებ­ლად? სა­ქარ­თვე­ლო­სა და აზერ­ბა­ი­ჯანს შო­რის სა­ზღვრის დად­გე­ნა დიდი ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში საკ­მა­ოდ სენ­სი­ტი­უ­რი და მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი საქ­მე იყო, არის და რო­გორც ჩანს, მო­მა­ვალ­შიც ასე იქ­ნე­ბა. მოკ­ლედ მი­მო­ვი­ხი­ლოთ, რა ის­ტო­რი­უ­ლი და სა­მარ­თლებ­რი­ვი წი­ნა­პი­რო­ბე­ბი უძღვის ამ პრო­ცესს.

საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის არ­სე­ბო­ბის პე­რი­ოდ­ში, სა­ქარ­თვე­ლო­სა და აზერ­ბა­ი­ჯა­ნის რეს­პუბ­ლი­კებს შო­რის ად­მი­ნის­ტრა­ცი­უ­ლი სა­ზღვრის ხაზი რამ­დე­ნი­მე­ჯერ შე­იც­ვა­ლა და სა­ბო­ლო­ოდ, 1938 წელს ორ­მხრი­ვად შე­თან­ხმდა - 1938 წლის მარ­ტში, სა­ქარ­თვე­ლოს და აზერ­ბა­ი­ჯა­ნის უმაღ­ლეს­მა მმარ­თვე­ლო­ბით­მა ორ­გა­ნო­ებ­მა და­ამ­ტკი­ცეს კონ­კრე­ტულ რუ­კა­ზე და­ტა­ნი­ლი ად­მი­ნის­ტრა­ცი­უ­ლი სა­ზღვრის ხაზი.

საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის დაშ­ლის შემ­დეგ, სა­ქარ­თვე­ლო­სა და მის მე­ზო­ბელ სა­ხელ­მწი­ფო­ებს შო­რის წარ­მო­იშ­ვა სა­ხელ­მწი­ფო სა­ზღვრის ხა­ზის დად­გე­ნის აუ­ცი­ლებ­ლო­ბა. ამ მიზ­ნით 1994 წელს, შე­იქ­მნა სა­ქარ­თვე­ლოს სპე­ცი­ა­ლუ­რი სამ­თავ­რო­ბო კო­მი­სია, რომ­ლის ამო­ცა­ნას წარ­მო­ად­გენ­და ქვეყ­ნებს შო­რის სა­ზღვრის დე­ლი­მი­ტა­ცია და დე­მარ­კა­ცია. 1996 წლის ივ­ნის­ში, სა­ქარ­თვე­ლოს და აზერ­ბა­ი­ჯა­ნის სამ­თავ­რო­ბო კო­მი­სი­ე­ბი ერ­თობ­ლივ შეხ­ვედ­რა­ზე შე­თან­ხმდნენ, რომ სა­ხელ­მწი­ფო­ებს შო­რის სა­ზღვრის დად­გე­ნის სა­ფუძ­ვე­ლი იქ­ნე­ბო­და 1938 წელს მათ შო­რის ორ­მხრი­ვად დამ­ტკი­ცე­ბუ­ლი ად­მი­ნის­ტრა­ცი­უ­ლი სა­ზღვრის ხაზი.

• იყო თუ არა ეს შე­თან­ხმე­ბა სა­მარ­თლებ­რი­ვად სწო­რი?

ასევე დაგაინტერესებთ

21:33 / 08-10-2020

"დედანი რუკა, რომელიც "რუსული რუკის" სახელითაა მონათლული, ბრალდებულის სამუშაო ოთახში აღმოჩნდა" - პროკურორი დავითგარეჯის საქმეზე

18:19 / 16-10-2020

"საიდუმლო ტოპოგრაფიულ რუკებს ბაზრობებზე ყიდიან, ხალხს კი უმალავენ, რა ხდება კომისიებში" - რას წერდა "კვირის პალიტრა" წლების წინ საზღვრის დადგენის პროცესზე?

16:55 / 28-10-2020

"ითქვა, ამ რუკით სომხეთთან ვაგებთო, მაგრამ ეს ტყუილია. ვიგებთ როგორც აზერბაიჯანთან, ასევე სომხეთთან!" - რას ამბობს კარტოგრაფი ე.წ. საზღვრის დადგენის  საქმეზე

ასე­თი შე­თან­ხმე­ბა კა­ნო­ნის­მი­ე­რია, რად­გან კა­ნო­ნი სა­ქარ­თვე­ლოს სა­ხელ­მწი­ფო სა­ზღვრის შე­სა­ხებ სწო­რედ ამა­ზე უთი­თებს და ამ­ბობს, რომ "სა­ქარ­თვე­ლოს სა­ხელ­მწი­ფო სა­ზღვა­რი შედ­გე­ბა ყო­ფი­ლი სსრკ-ის სა­კა­ნონ­მდებ­ლო აქ­ტე­ბით დად­გე­ნი­ლი სა­ქარ­თვე­ლოს საბ­ჭო­თა სო­ცი­ა­ლის­ტუ­რი რეს­პუბ­ლი­კის ად­მი­ნის­ტრა­ცი­უ­ლი სა­ზღვრი­სა და ყო­ფი­ლი სსრკ-ის მიერ სა­ერ­თა­შო­რი­სო ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბე­ბით აღი­ა­რე­ბუ­ლი სა­ხელ­მწი­ფო სა­ზღვრი­სა­გან, რო­მე­ლიც გან­სა­ზღვრავ­და ყო­ფი­ლი სსრკ-ის სა­ხელ­მწი­ფო სა­ზღვარს სა­ქარ­თვე­ლოს ნა­წილ­ში". მა­შა­სა­და­მე სა­ხელ­მწი­ფო სა­ზღვრის დად­გე­ნის მიზ­ნით სა­კა­ნონ­მდებ­ლო სივ­რცის გან­სა­ზღვრის სა­კი­თხი საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის ნორ­მა­ტი­ულ აქ­ტებ­თან მი­დის.

• რას ედა­ვე­ბი­ან ივე­რი მე­ლაშ­ვილს და ნა­ტა­ლია ილი­ჩო­ვას?

რო­გორც ირ­კვე­ვა, სა­ქარ­თვე­ლოს სპე­ცი­ა­ლუ­რი სამ­თავ­რო­ბო კო­მი­სია, რომ­ლის ამო­ცა­ნას წარ­მო­ად­გენ­და ქვეყ­ნებს შო­რის სა­ზღვრის დე­ლი­მი­ტა­ცია და დე­მარ­კა­ცია, სა­ქარ­თვე­ლოს სა­ხელ­მწი­ფო სა­ზღვრის სა­ხის დად­გე­ნას ივე­რი მე­ლაშ­ვი­ლი­სა და ნა­ტა­ლია ილი­ჩო­ვას ან­დობ­და. ეს პი­რე­ბი სა­ზღვრის დე­ლი­მი­ტა­ცია-დე­მარ­კა­ცი­ის პრო­ცე­სის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის მიზ­ნე­ბი­სათ­ვის, ვალ­დე­ბულ­ნი იყ­ვნენ ჩა­ე­ტა­რე­ბი­ნათ გე­ო­დე­ზი­უ­რი და კარ­ტოგ­რა­ფი­უ­ლი სა­მუ­შა­ო­ე­ბი, მო­ე­ძი­ე­ბი­ნათ შე­სა­ბა­მი­სი რუ­კე­ბი და სხვა მა­სა­ლე­ბი, მო­ეხ­დი­ნათ მათი შე­ჯე­რე­ბა, ანა­ლი­ზი და მათ სა­ფუძ­ველ­ზე შე­ედ­გი­ნათ სა­ქარ­თვე­ლოს სა­ზღვრის ამ­სახ­ვე­ლი რუ­კის ალ­ბო­მე­ბი. ბრალ­დე­ბუ­ლებს ევა­ლე­ბო­დათ შე­ექ­მნათ კონ­სტი­ტუ­ცი­ურ პრინ­ცი­პებ­ზე და რე­ლე­ვან­ტურ კარ­ტოგ­რა­ფი­ულ მა­სა­ლა­ზე და­ფუძ­ნე­ბუ­ლი რუ­კის ალ­ბო­მე­ბი, სა­დაც და­ტა­ნი­ლი იქ­ნე­ბო­და სა­ქარ­თვე­ლოს რე­ა­ლუ­რი, ის­ტო­რი­უ­ლი სა­ზღვა­რი (1938 წლის), რაც გახ­დე­ბო­და ორ სა­ხელ­მწი­ფოს შო­რის მო­ლა­პა­რა­კე­ბი­სა და შე­თან­ხმე­ბის სა­ფუძ­ვე­ლი. სწო­რედ ბრალ­დე­ბულ­თა მიერ შედ­გე­ნილ ალ­ბო­მებ­ში ხდე­ბო­და მათ მი­ერ­ვე შე­თან­ხმე­ბუ­ლი სა­ზღვრის ამ­სახ­ვე­ლი მო­ნაკ­ვე­თე­ბის და­ტა­ნა, რო­მე­ლიც თა­ვის მხრივ წარ­მო­ად­გენ­და ორ სა­ხელ­მწი­ფოს შო­რის, 2007 წლის ჩათ­ვლით პე­რი­ოდ­ში, სა­ზღვარ­ზე მო­ლა­პა­რა­კე­ბა-შე­თან­ხმე­ბის პრო­ცე­სის ძი­რი­თად სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო მა­სა­ლას.

ბრალ­დე­ბუ­ლებს კო­მი­სი­ა­ში საქ­მი­ა­ნო­ბის მთელ პე­რი­ოდ­ში, გა­აჩ­ნდათ 1937-1938 წლე­ბის 1:200 000-იანი მას­შტა­ბის ტო­პოგ­რა­ფი­უ­ლი რუკა, თუმ­ცა ისი­ნი სა­ქარ­თვე­ლოს სამ­თავ­რო­ბო კო­მი­სი­ის წევ­რებს სა­ვა­რა­უ­დოდ უმა­ლავ­დნენ ინ­ფორ­მა­ცი­ას აღ­ნიშ­ნუ­ლის თა­ო­ბა­ზე, რათა არ მო­ეხ­დი­ნათ მისი გა­მო­ყე­ნე­ბა სა­ზღვრე­ბის დე­ლი­მი­ტა­ცი­ის პრო­ცეს­ში. ხსე­ნე­ბუ­ლი რუ­კის დე­და­ნი გა­მო­ძი­ე­ბამ სა­სა­მარ­თლოს გან­ჩი­ნე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე აღ­მო­ა­ჩი­ნა ბრალ­დე­ბულ ნა­ტა­ლია ილი­ჩო­ვას სა­მუ­შაო კა­ბი­ნეტ­ში. ბრალ­დე­ბის მტკი­ცე­ბით, ბრალ­დე­ბუ­ლებ­მა რუ­კის ალ­ბო­მებ­ში სა­ხელ­მწი­ფო სა­ზღვრის გავ­ლე­ბი­სას გან­ზრახ გა­მო­ი­ყე­ნეს ისე­თი კარ­ტოგ­რა­ფი­უ­ლი მა­სა­ლა, რო­მე­ლიც ის­ტო­რი­უ­ლად და სა­მარ­თლებ­რი­ვად არ ემ­ყა­რე­ბო­და და არ ასა­ხავ­და ჩვე­ნი სა­ხელ­მწი­ფოს რე­ა­ლურ პო­ზი­ცი­ას მის კუთ­ვნილ ტე­რი­ტო­რი­ებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით.

ივე­რი მე­ლაშ­ვილ­მა და ნა­ტა­ლია ილი­ჩო­ვამ დე­ლი­მი­ტა­ცი­ის პრო­ცეს­ში, სა­სა­ზღვრო ხაზ­ზე შე­თან­ხმე­ბი­სას, ნაც­ვლად 1938 წლის კარ­ტოგ­რა­ფი­უ­ლი მა­სა­ლი­სა, მი­ზან­მი­მარ­თუ­ლად გა­მო­ი­ყე­ნეს 1970-80-იან წლებ­ში გა­მო­ცე­მუ­ლი 1:100 000-იანი და 1 : 50 000 მას­შტა­ბის რუ­კებ­ზე არ­სე­ბუ­ლი სა­ზღვრის ხაზი, რომ­ლე­ბიც სა­ხელ­მწი­ფო­თა შო­რის ორ­მხრი­ვად დამ­ტკი­ცე­ბუ­ლი არას­დროს ყო­ფი­ლა და არ­სე­ბით წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბა­ში მო­დი­ო­და ჩვენს ის­ტო­რი­ულ სა­ზღვრებ­თან.

ამის და­სა­დას­ტუ­რებ­ლად და და­სად­გე­ნად, გა­მო­ძი­ე­ბამ ჩა­ა­ტა­რა ექ­სპერ­ტი­ზა ლე­ვან სამ­ხა­რა­უ­ლის სა­ხე­ლო­ბის სა­სა­მარ­თლო ექ­სპერ­ტი­ზის ეროვ­ნულ ბი­უ­რო­ში, რო­მელ­შიც ჩა­ერ­თვნენ ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის სა­ხე­ლო­ბის თბი­ლი­სის სა­ხელ­მწი­ფო უნი­ვერ­სი­ტე­ტის, სო­ხუ­მის სა­ხელ­მწი­ფო უნი­ვერ­სი­ტე­ტი­სა და ტექ­ნი­კუ­რი უნი­ვერ­სი­ტე­ტის პრო­ფე­სო­რე­ბი და კარ­ტოგ­რა­ფი­უ­ლი დარ­გის ექ­სპერ­ტე­ბი. მი­ღე­ბუ­ლი ექ­სპერ­ტი­ზის დას­კვნით კი დად­გინ­და, რომ ბრალ­დე­ბუ­ლე­ბი სა­ზღვრე­ბის დე­ლი­მი­ტა­ცი­ის პრო­ცეს­ში ხელ­მძღვა­ნე­ლობ­დნენ 1970-80-იან წლებ­ში გა­მო­ცე­მულ რუ­კებ­ზე და­ტა­ნი­ლი სა­ზღვრის ხა­ზე­ბით, რაც არ­სე­ბი­თად ეწი­ნა­აღ­მდე­გე­ბო­და ჩვე­ნი ქვეყ­ნის ის­ტო­რი­ულ სა­ზღვარს, მათ შო­რის და­ვით­გა­რეჯ­თან მი­მარ­თე­ბა­ში. ექ­სპერ­ტი­ზამ ასე­ვე და­ად­გი­ნა, რომ სა­ქარ­თვე­ლო­სა და აზერ­ბა­ი­ჯანს შო­რის, 2007 წლის ჩათ­ვლით პე­რი­ოდ­ში, შე­თან­ხმე­ბუ­ლი სა­ზღვრის რიგი მო­ნაკ­ვე­თე­ბი არ შე­ე­სა­ბა­მე­ბა 1937-1938 წლებ­ში გა­მო­ცე­მულ 1:200 000 მას­შტა­ბის ტო­პოგ­რა­ფი­ულ რუ­კებ­ზე და­ტა­ნილ სა­ქარ­თვე­ლოს სა­ზღვრის ხაზს და სხვა­ო­ბა სა­ქარ­თვე­ლოს სა­ზი­ა­ნოდ შე­ად­გენს 3500-მდე ჰა ფარ­თობს. პრო­კუ­რა­ტუ­რის მტკი­ცე­ბით, ბრალ­დე­ბუ­ლებ­მა შეგ­ნე­ბუ­ლად და მი­ზან­მი­მარ­თუ­ლად არ გა­მო­ი­ყე­ნეს 1937-1938 წლებ­ში გა­მო­ცე­მულ 1:200 000 მას­შტა­ბის ტო­პოგ­რა­ფი­უ­ლი რუკა, სა­დაც სა­ქარ­თვე­ლოს სა­ზღვა­რი, გან­სა­კუთ­რე­ბით, და­ვით გა­რეჯ­თან მი­მარ­თე­ბით, სწო­რად და სა­ქარ­თვე­ლოს სა­სი­კე­თოდ არის დად­გე­ნი­ლი. არა­და ისი­ნი ამ რუ­კას კო­მი­სი­ა­ში მუ­შა­ო­ბის პე­რი­ოდ­ში ფლობ­დნენ.

• რუ­კე­ბის გა­და­მალ­ვა - მითი თუ რე­ა­ლო­ბა

ამ პრო­ცე­სის პა­რა­ლე­ლუ­რად ძა­ლი­ან აქ­ტუ­ა­ლუ­რია თემა - ნამ­დვი­ლად და­მა­ლეს თუ არა ბრალ­დე­ბუ­ლებ­მა რუ­კე­ბი? გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ით, ბრალ­დე­ბუ­ლე­ბი კო­მი­სი­ა­ში მუ­შა­ო­ბის პე­რი­ოდ­ში რე­ლე­ვან­ტუ­რი რუ­კე­ბის შეგ­ნე­ბუ­ლად იგ­ნო­რი­რე­ბა­სა და გა­და­მალ­ვა­ში არი­ან მხი­ლე­ბულ­ნი.

• დას­ტურ­დე­ბა თუ არა ეს ფაქ­ტე­ბით?

რო­გორც გა­მო­ძი­ე­ბა ირ­წმუ­ნე­ბა, ამის სა­ი­ლუსტრა­ცი­ოდ მო­პო­ვე­ბუ­ლია კონ­კრე­ტუ­ლი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბი.

გა­მო­ძი­ე­ბამ გა­მო­კი­თხა ალექ­სან­დრე მა­თი­აშ­ვი­ლი, პირი, რო­მე­ლიც რამ­დე­ნი­მე ათე­უ­ლი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში სა­გა­რე­ჯოს რა­ი­ო­ნის მთა­ვარ მი­წათ­მომ­წყო­ბად მუ­შა­ობ­და. ეს მოწ­მე ადას­ტუ­რებს, რომ მას­თან, მის სამ­სა­ხურ­ში ინა­ხე­ბო­და სა­გა­რე­ჯოს რა­ი­ო­ნის ტე­რი­ტო­რი­უ­ლი სა­ზღვრე­ბის ამ­სახ­ვე­ლი, საბ­ჭო­თა პე­რი­ოდ­ში შედ­გე­ნი­ლი სხვა­დას­ხვა რუ­კე­ბი - 1930-40 წლე­ბის, ანუ დე­ლი­მი­ტა­ცია-დე­მარ­კა­ცი­ის პრო­ცეს­ში მი­ნი­მუმ დამ­ხმა­რე მა­სა­ლის ფორ­მით გა­მო­სა­ყე­ნებ­ლად რე­ლე­ვან­ტუ­რი რუ­კე­ბი; ეს იყო 1:50 000 მას­შტა­ბის რუკა, რო­მელ­ზეც სა­ქარ­თვე­ლოს ტე­რი­ტო­რია აღ­ბეჭ­დი­ლი იყო უფრო მეტი ფარ­თო­ბით, ვიდ­რე შემ­დგომ­ში არ­სე­ბულ რუ­კებ­ზე და ამ რუ­კებს სწო­რედ და­ვით­გა­რე­ჯის ტე­რი­ტო­რი­ას­თან ჰქონ­და შემ­ხებ­ლო­ბა. მოწ­მეს­თან კო­მუ­ნი­კა­ცია ჰქონ­და ივე­რი მე­ლაშ­ვილს, მან გა­მო­არ­თვა ალექ­სან­დრე მა­თი­აშ­ვილს ეს რუ­კე­ბი დაბ­რუ­ნე­ბის პი­რო­ბით. თუმ­ცა რო­გორც მა­თი­აშ­ვი­ლი ჩვე­ნე­ბა­ში აღ­ნიშ­ნავს, რე­ა­ლუ­რად არ და­უბ­რუ­ნე­ბია და სა­ვა­რა­უ­დოდ, არც გა­მო­უ­ყე­ნე­ბია.

აი, რას წერს მოწ­მე ალექ­სან­დრე მა­თი­აშ­ვი­ლი თა­ვის ჩვე­ნე­ბა­ში:

"1974 წლი­დან 2007 წლამ­დე სა­გა­რე­ჯოს რა­ი­ონ­ში მთა­ვარ მი­წათ­მომ­წყო­ბად ვმუ­შა­ობ­დი. სა­გა­რე­ჯოს სო­ფე­ლი უდაბ­ნო ესა­ზღვრე­ბა აზერ­ბა­ი­ჯანს. ჩვენს სამ­სა­ხურ­ში ინა­ხე­ბო­და სხვა­დას­ხვა რუ­კე­ბი, რო­მელ­ზეც აღ­ბეჭ­დი­ლი იყო სა­გა­რე­ჯოს ტე­რი­ტო­რი­უ­ლი სა­ზღვრე­ბი სა­ქარ­თვე­ლოს მო­სა­ზღვრე რა­ი­ო­ნებ­თან და აზერ­ბა­ი­ჯან­თან. რო­გორც მახ­სოვს, აღ­ნიშ­ნუ­ლი რუ­კე­ბი შედ­გე­ნი­ლი იყო 1930-იან 40-იან წლებ­ში. ჩემი სამ­სა­ხუ­რი­დან წა­მოს­ვლის შემ­დგომ ეს რუ­კე­ბი დავ­ტო­ვე სამ­სა­ხურ­ში, რომ­ლის უფ­ლე­ბა­მო­ნაც­ვლე არის თა­ნა­მედ­რო­ვე სა­ჯა­რო რესტრი. აქვე მინ­და აღ­ვნიშ­ნო, ჩემ­თვის ცნო­ბი­ლი იყო, რომ შექ­მნი­ლი იყო სპე­ცი­ა­ლუ­რი კო­მი­სია, რომ­ლის მო­ვა­ლე­ო­ბას წარ­მო­ად­გენ­და სა­ქარ­თვე­ლო-აზერ­ბა­ი­ჯანს შო­რის სა­ზღვრის დე­მარ­კა­ცია-დე­ლი­მი­ტა­ცი­ის დად­გე­ნა. ამ კო­მი­სი­ი­დან ჩემ­თან ურ­თი­ერ­თო­ბა ჰქონ­და ივე­რი მე­ლაშ­ვილს. ჩემს სამ­სა­ხურ­ში ინა­ხე­ბო­და საბ­ჭო­თა პე­რი­ოდ­ში შექ­მნი­ლი რუკა, რომ­ლის შედ­გე­ნის თა­რი­ღი არ მახ­სოვს, მაგ­რამ მას­შტა­ბით 1: 50 000. აღ­ნიშ­ნუ­ლი რუკა მე იმი­ტომ და­მა­მახ­სოვ­რდა გან­სა­კუთ­რე­ბით, რომ ამ რუ­კა­ზე პა­ტა­რა უდაბ­ნო­დან 100-150მ შემ­დეგ სა­ზღვა­რი გა­დი­ო­და ბერ­თუბ­ნის მხა­რე­ზე, იქი­დან ადი­ო­და კლდე­ებ­ზე და უერ­თდე­ბო­და შე­სა­ბა­მის სა­ზღვარს. ამ კლდე­ზე ჩას­მუ­ლი იყო რკი­ნის ბო­ძე­ბი. ამ რუ­კა­ზე სა­ქარ­თვე­ლოს სა­ზღვა­რი გა­დი­ო­და აზერ­ბა­ი­ჯა­ნის მხა­რეს, ბერ­თუბ­ნის მი­მარ­თუ­ლე­ბით და შემ­დგომ­ში შედ­გე­ნი­ლი რუ­კე­ბის­გან გან­სხვა­ვე­ბით, მას­ზე სა­ქარ­თვე­ლოს ტე­რი­ტო­რია უფრო დიდი იყო. შემ­დგომ წლებ­ში შექ­მნილ რუ­კებ­ში ეს მო­ნაკ­ვე­თი ჩვენს მხა­რეს აღარ იყო და­ფიქ­სი­რე­ბუ­ლი.

მე და­მი­კავ­შირ­და ივე­რი მე­ლაშ­ვი­ლი, კონ­კრე­ტუ­ლი თა­რი­ღი არ შე­მიძ­ლია მი­ვუ­თი­თო, ის ჩა­მო­სუ­ლი იყო სა­გა­რე­ჯოს რა­ი­ონ­ში. მო­ვი­და ჩვენს სამ­სა­ხურ­ში, სა­დაც მას ვაჩ­ვე­ნე ეს რუკა. ის და­ინ­ტე­რეს­და ამ რუ­კით და მომ­თხო­ვა მისი გა­და­ცე­მა. დამ­პირ­და, რომ ამ რუ­კას ის მა­ლე­ვე და­მიბ­რუ­ნებ­და, მაგ­რამ მან მე ის რუკა არ და­მიბ­რუ­ნა. ვუ­თხა­რი რუ­კის წა­ღე­ბის დროს, რომ სა­დე­მარ­კა­ციო ხა­ზის გან­სა­ზღვრის დროს გა­ეთ­ვა­ლის­წი­ნე­ბი­ნათ აღ­ნიშ­ნუ­ლი რუ­კის მო­ნა­ცე­მე­ბი, ვი­ნა­ი­დან იგი სა­ქარ­თვე­ლოს­თვის კარგ პი­რო­ბებს ით­ვა­ლის­წი­ნებ­და და შე­ე­სა­ბა­მე­ბო­და რე­ა­ლურ ვი­თა­რე­ბას. გა­ით­ვა­ლის­წი­ნა თუ რა ივე­რი მე­ლაშ­ვილ­მა აღ­ნიშ­ნუ­ლი რუკა, ჩემ­თვის უც­ნო­ბია. ისიც არ ვიცი რა უქნა მე­ლაშ­ვილ­მა ამ რუ­კას. ასე­ვე მინ­და აღ­ვნიშ­ნო, რომ სამ­სა­ხუ­რი­დან წა­მოს­ვლის შემ­დგომ მე სახ­ლში მქონ­და რამ­დე­ნი­მე რუკა, რო­მე­ლიც შედ­გე­ნი­ლი იყო ასე­ვე საბ­ჭო­თა დროს. ასე­ვე სახ­ლში მქონ­და სა­ქარ­თვე­ლო-აზერ­ბა­ი­ჯა­ნის სა­ზღვრის ფოტო-პლა­ნე­ბი. და­ახ­ლო­ე­ბით 5-6 თვის წინ, ჩემ­თან სახ­ლში მო­ვი­და თე­ლა­ვის არ­ქი­ვის დი­რექ­ტო­რი, რო­მელ­საც ახ­ლდა ჩემ­თვის უც­ნო­ბი 2 პი­როვ­ნე­ბა, მათ მე მი­თხრეს, რომ აინ­ტე­რე­სებ­დათ სა­ქარ­თვე­ლო-აზერ­ბა­ი­ჯა­ნის სა­ზღვარ­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი რუ­კე­ბი და ფო­ტოპ­ლა­ნე­ბი. მე მათ გა­და­ვე­ცი ეს მა­სა­ლა, რუკა და ფო­ტოპ­ლა­ნე­ბი. რო­გორც მახ­სოვს, რუკა იყო შექ­ნი­ლი საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის დროს 60-იან წლებ­ში, მისი მას­შტა­ბი იყო 1: 25 000 ან 1: 50 000-ზე. დღემ­დე მათ აღ­ნიშ­ნუ­ლი დო­კუ­მენ­ტე­ბი ჩემ­თვის არ და­უბ­რუ­ნე­ბი­ათ".

რო­გორც ცნო­ბი­ლია, დის­კუ­სი­ის სა­გა­ნი გახ­და ასე­ვე მამა კი­რი­ო­ნის ჩვე­ნე­ბაც. რას ამ­ბობს მოწ­მე? მისი გა­მო­კი­თხვის ოქ­მით დგინ­დე­ბა დე­მი­ლი­ტა­ცია-დე­მარ­კა­ცი­ა­ში ჩარ­თუ­ლი თუ და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი პი­რის ივე­რი მე­ლაშ­ვი­ლის მიერ შეც­დო­მა­ში შეყ­ვა­ნის ფაქ­ტე­ბი, კერ­ძოდ: ივე­რი მე­ლაშ­ვი­ლი მამა კი­რი­ონს აჩ­ვე­ნებ­და რუ­კებს, რა­საც არ ჰქონ­და შემ­ხებ­ლო­ბა და­ვით­გა­რეჯ­თან და მსგავ­სი მა­ნი­პუ­ლა­ცი­ე­ბით, სა­ვა­რა­უ­დოდ, შეც­დო­მა­ში შეჰ­ყავ­და ყვე­ლა და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი პირი. ჩვე­ნე­ბით დას­ტურ­დე­ბა, რომ ივე­რი მე­ლაშ­ვი­ლი იყე­ნებ­და უფრო გვი­ან­დე­ლი პე­რი­ო­დის რუ­კებს, რაც სრუ­ლი­ად გა­ურ­კვევ­ლად და იუ­რი­დი­ულ სა­ფუძ­ველ­ზე დაყ­რდნო­ბის გა­რე­შე ცვლი­და სა­ქარ­თვე­ლოს სა­წი­ნაღ­მდე­გოდ სა­მარ­თლებ­რივ-კარ­ტოგ­რა­ფი­ულ ვი­თა­რე­ბას. (იხი­ლეთ მამა კი­რი­ო­ნის ჩვე­ნე­ბა)

ჩვენ მო­ვი­პო­ვეთ საქ­მე­ზე გა­მო­კი­თხუ­ლი მოწ­მე მა­ნა­ნა აღა­პიშ­ვი­ლის ჩვე­ნე­ბაც, რო­მე­ლიც სა­ხელ­მწი­ფო-გე­ო­დე­ზი­ურ-კარ­ტოგ­რა­ფი­ულ ფონდში მუ­შა­ობ­და და ჰქონ­და ჩა­ბა­რე­ბუ­ლი ტო­პოგ­რა­ფი­უ­ლი და სხვა თე­მა­ტუ­რი რუ­კე­ბი. მოწ­მის გან­მარ­ტე­ბით, ფონდში მის კონ­კრე­ტულ პო­ზი­ცი­ა­ზე მუ­შა­ო­ბამ­დე ამ რუ­კებ­თან წვდო­მა ჰქონ­და ნა­ტა­ლია ილი­ჩო­ვას. მოწ­მის ერთ-ერთ მო­ვა­ლე­ო­ბა­ში შე­დი­ო­და რუ­კე­ბის ალ­ბო­მე­ბის აღ­წე­რა-გა­და­ნომვრა. ამ პრო­ცეს­ში მან გა­მო­ავ­ლი­ნა, რომ 1947 წელს აღ­წე­რი­ლი რუ­კე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა იყო შემ­ცი­რე­ბუ­ლი, ანუ ალ­ბო­მებს აკ­ლდა რუ­კე­ბი და ასე­ვე შე­იმ­ჩნე­ო­და რუ­კე­ბის ამო­ხე­ვის აშ­კა­რა კვა­ლი - იმ რუ­კე­ბის, რო­მე­ლიც სა­ხელ­მწი­ფო სა­ზღვარს შე­ე­ხე­ბო­და.

"ალ­ბო­მის აღ­წე­რი­სა და გა­და­ნომრვის შე­დე­გად გა­მოვ­ლინ­და, რომ იგი შე­ი­ცავ­და არა 71 ფურ­ცელს (რუ­კას) რო­გორც ეს ჩა­წე­რი­ლი იყო 1947 წლით და­თა­რი­ღე­ბუ­ლი გა­და­ნომრვის ჩა­ნა­წე­რებ­ში, არა­მედ 57 ფურ­ცელს ( რუ­კას), რის შე­სა­ხე­ბაც მე გა­კე­თე­ბუ­ლი მაქვს შე­სა­ბა­მი­სი ჩა­ნა­წე­რი", - წერს მოწ­მე. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ გა­დაშ­ლი­სა და ამო­ხე­ვის კვა­ლი ასე­ვე შე­იმ­ჩნე­ვა გა­მო­ძი­ე­ბის მიერ ამო­ღე­ბუ­ლი დო­კუ­მენ­ტა­ცი­ის ვი­ზუ­ა­ლუ­რი დათ­ვა­ლი­ე­რე­ბი­სა­საც. მოწ­მე მა­ნა­ნა აღა­პიშ­ვი­ლი თა­ვის ჩვე­ნე­ბა­ში იმა­საც ამ­ბობს, რომ ადრე ნა­ტა­ლია ილი­ჩო­ვას ჰქონ­და წვდო­მა ამ ალ­ბო­მებ­თან და მას­ში მო­თავ­სე­ბულ რუ­კებ­თან. ამა­ვე კონ­ტექ­სტში მხედ­ვე­ლო­ბა­შია მი­სა­ღე­ბი შემ­დე­გი გა­რე­მო­ე­ბაც - 1 : 200 000 მას­შტა­ბის ყვე­ლა­ზე რე­ლე­ვან­ტუ­რი რუკა, რო­მელ­საც ბრალ­დე­ბუ­ლე­ბი გან­ზრახ არ იყე­ნებ­და სა­ქარ­თვე­ლოს სა­ზი­ა­ნოდ, გა­მო­ძი­ე­ბამ ნა­ტა­ლია ილი­ჩო­ვას სა­მუ­შაო ოთახ­ში ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი სა­გა­მო­ძი­ე­ბო მოქ­მე­დე­ბის დროს ამო­ი­ღო.

რო­გორც ირ­კვე­ვა, საქ­მე­ში ასე­ვე არ­სე­ბობს დო­კუ­მენ­ტე­ბი, რი­თაც დგინ­დე­ბა, რომ ბრალ­დე­ბუ­ლე­ბი­სათ­ვის რე­ა­ლუ­რად კარ­გად იყო ცნო­ბი­ლი ფაქ­ტი, რომ გვი­ან­დე­ლი პე­რი­ო­დის რუ­კე­ბი, რაც მათ რე­ა­ლუ­რად გა­მო­ი­ყე­ნეს, სა­ქარ­თვე­ლოს­თვის სა­ზი­ა­ნო იყო.

ად­ვო­კა­ტე­ბის მიერ გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ით, და­კა­ვე­ბუ­ლი ივე­რი მე­ლაშ­ვი­ლი და ნა­ტა­ლია ილი­ჩო­ვა ბრალს არ აღი­ა­რე­ბენ, ამ­ბო­ბენ, რომ 1938 წლის რუკა იყო ხარ­ვე­ზი­ა­ნი და იმი­ტომ არ გა­მო­ი­ყე­ნეს. მთე­ლი სა­ქარ­თვე­ლო ელო­დე­ბა ახლა ამ საქ­მის გა­მო­ძი­ე­ბას, არ არის გა­მო­რი­ცხუ­ლი ამ საქ­მე­ზე სხვა პი­რე­ბის პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბის სა­კი­თხიც დად­გეს. იმე­დია, კი­თხვის ნიშ­ნის ქვეშ არა­სო­დეს დად­გე­ბა რომ და­ვით გა­რე­ჯი სა­ქარ­თვე­ლოა.