ჰე­სე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ ბრძო­ლა, რაც ერ­თგვარ „მო­დურ ტრენ­და­დაც“ კი იქცა უკა­ნას­კნელ წლებ­ში (არამ­ხო­ლოდ სა­ქარ­თვე­ლო­ში) „მწვა­ნე“ გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის­თვის. ისი­ნი კვლავ მოძ­ვე­ლე­ბუ­ლი, ათას­გზის უარ­ყო­ფი­ლი მე­თო­დე­ბით და მი­თე­ბით უპი­რის­პირ­დე­ბი­ან გა­ნახ­ლე­ბა­დი ენერ­გი­ის წყა­რო­ე­ბის მშე­ნებ­ლო­ბას.

სხვა­დას­ხვა ეკო­ლო­გი­უ­რი გა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბის მთა­ვარ სა­მიზ­ნედ წყალ­სა­ცა­ვი­ა­ნი ჰე­სე­ბის პრო­ექ­ტე­ბი რჩე­ბა. მი­უ­ხე­და­ვად არა­ერ­თი მეც­ნი­ე­რუ­ლი და­დას­ტუ­რე­ბი­სა, ჰე­სებს მა­ინც უარს ეუბ­ნე­ბი­ან „მწვა­ნე“ სტა­ტუს­ზე. მაგ­რამ იმას ვერც მწვა­ნე­ე­ბი უარ­ყო­ფენ, რომ ჰესი გა­ნახ­ლე­ბა­დი ენერ­გი­ის წყა­როა და წყლის მე­ქა­ნი­კურ ენერ­გი­ას ელექტრო­ე­ნერ­გი­ად გარ­დაქ­მნის. პრო­ცეს­ში არც საწ­ვა­ვია ჩარ­თუ­ლი და გა­რე­მოც არა­ნა­ი­რი ნარ­ჩე­ნის­გან არ ბინ­ძურ­დე­ბა.

მწვა­ნე­ე­ბის კა­ტე­გო­რი­უ­ლი „არას“ ფონ­ზე არ­სე­ბობს მთე­ლი რიგი უპი­რა­ტე­სო­ბე­ბი, რი­თაც წყალ­სა­ცა­ვი­ა­ნი ჰე­სე­ბი გა­მო­ირ­ჩე­ვა. ჰიდ­რო­ე­ნერ­გე­ტი­კის ექ­სპერ­ტე­ბი ნამ­დვი­ლად არ იღ­ლე­ბი­ან იმის არ­გუ­მენ­ტი­რე­ბით, რომ ჰე­სე­ბის მშე­ნებ­ლო­ბა აუ­ცი­ლე­ბე­ლია არამ­ხო­ლოდ ეკო­ლო­გი­უ­რად სუფ­თა ენერ­გი­ის მი­ღე­ბის­თვის, არა­მედ ქვეყ­ნის, მათ შო­რის სა­ქარ­თვე­ლოს ენერ­გო­უ­საფრ­თხო­ე­ბის­თვის.

ჰიდ­რო­გე­ნე­რა­ცი­ა­ში ნორ­ვე­გი­ის გა­მოც­დი­ლე­ბის გა­საც­ნო­ბად, რო­მე­ლიც მსოფ­ლიო ლი­დე­რებს შო­რი­საა ამ დარ­გის გან­ვი­თა­რე­ბით, კარ­სტენ ჯენ­სენს ვე­სა­უბ­რეთ. ის ნორ­ვე­გი­ის წყლის რე­სურ­სე­ბი­სა და ენერ­გე­ტი­კის დი­რექ­ტო­რა­ტის ლი­ცენ­ზი­რე­ბის დე­პარ­ტა­მენ­ტის უფ­რო­სია:

– რამ­დე­ნი ჰე­სია ნორ­ვე­გი­ა­ში და რა მო­ცუ­ლო­ბის ელექტრო­ე­ნე­გი­ას გა­მო­ი­მუ­შა­ვებთ წლი­უ­რად?

– ნორგვე­გი­ა­ში ჰიდ­რო­ე­ლექ­ტო­სად­გუ­რე­ბის წლი­უ­რი გე­ნე­რა­ცია და­ახ­ლო­ე­ბით 135 ტე­რა­ვატ­სა­ა­თია. ეს მო­ნა­ცე­მი, რა თქმა უნდა, ყო­ველ­წლი­უ­რად გან­სხვავ­დე­ბა და და­მო­კი­დე­ბუ­ლია წყლის მო­დი­ნე­ბა­სა და ნა­ლექ­ზე. ნორ­ვე­გი­ა­ში 1600 ჰესი გვაქვს, რომ­ლის ჯა­მუ­რი დად­გმუ­ლი სიმ­ძლავ­რე და­ახ­ლო­ე­ბით 33 000 მე­გა­ვა­ტია. ქვე­ყა­ნა­ში 1000-მდე წყალ­სა­ცა­ვია, რომ­ლე­ბიც ჰიდ­რო­გე­ნე­რა­ცი­ის­თვის გა­მო­ი­ყე­ნე­ბა. შე­დე­გად, ევ­რო­პის რე­გუ­ლი­რე­ბა­დი სიმ­ძლავ­რის 50% ნორ­ვე­გი­ა­ზე მო­დის. ელექტრო­ე­ნერ­გი­ის წლი­უ­რი მოხ­მა­რე­ბის 70%-ს რე­ზერ­ვუ­ა­რი­ა­ნი ჰე­სე­ბი აკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბენ. რაც შე­ე­ხე­ბა ჰიდ­რო­რე­სურ­სე­ბის ათ­ვი­სე­ბას, ნორ­ვე­გი­ის ჰიდ­რო­პო­ტენ­ცი­ა­ლი სულ 215 ტე­რა­ვატ­სა­ა­თია, რომ­ლის და­ახ­ლო­ე­ბით 60% ქვე­ყა­ნამ უკვე აით­ვი­სა.

– ის­ტო­რი­ულ ჭრილ­ში რო­გორ გან­ვი­თარ­და ნორ­ვე­გი­ის ჰიდ­რო­ე­ნერ­გე­ტი­კა, რა ძი­რი­თა­დი ეტა­პე­ბი გა­ი­ა­რა? იყო თუ არა წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბა სა­ზო­გა­დო­ე­ბის გარ­კვე­უ­ლი ჯგუ­ფე­ბის მხრი­დან მე­გაპ­რო­ექ­ტე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბი­სას?

– ნორ­ვე­გი­ის ჰიდ­რო­ე­ნერ­გე­ტი­კის ის­ტო­რია 100 წელ­ზე მეტს ით­ვლის. ჰიდ­რო­რე­სურ­სე­ბის ათ­ვი­სე­ბა 1900-იან წლებ­ში და­ვი­წყეთ, თუმ­ცა ჰიდ­რო­ე­ნერ­გე­ტი­კის ბუმი ნორ­ვე­გი­ა­ში მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომის შემ­დეგ და­ი­წყო, რო­დე­საც მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი იყო ქვეყ­ნის ახ­ლი­დან აშე­ნე­ბა და გა­რე­მოს­დაც­ვით სა­კი­თხე­ბი არ იყო აქ­ტუ­ა­ლუ­რი. უკვე 1960-1970 წლებ­ში რამ­დე­ნი­მე დიდი პრო­ექ­ტი გვქონ­და, რომ­ლე­ბიც წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბი­სა და დე­მონ­სტრა­ცი­ე­ბის თან­ხლე­ბით გან­ხორ­ცი­ელ­და. ასე რომ, ნორ­ვე­გი­ა­საც აქვს ასე­თი გა­მოც­დი­ლე­ბა. მაგ­რამ დღეს ჩვენ უკვე აღარ ვა­შე­ნებთ ბევრ დიდ ჰიდ­რო­ე­ლექტრო­სად­გურს, რად­გან ჩვენ წლე­ბის წინ უკვე ავით­ვი­სეთ მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ჰიდ­რო­რე­სურ­სი.

– რო­გორ გა­და­ლა­ხეთ წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბე­ბი?

– რა თქმა უნდა, ნე­ბის­მი­ე­რი ჰიდ­რო­ე­ლექტრო­სად­გუ­რის პრო­ექ­ტი და­კავ­ში­რე­ბუ­ლია გა­რე­მოს სა­კი­თხებ­თან. მაგ­რამ, რაც ჩემი აზ­რით, ყვე­ლა­ზე მნივ­ნე­ლო­ვა­ნია და რა­საც ნორ­ვე­გი­ა­ში ჰიდ­რო­ე­ლექტრო­სად­გუ­რე­ბის პრო­ექ­ტე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბი­სას მივ­მარ­თავთ, ეს არის პრო­ექ­ტის და­სა­წყის­ში­ვე ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ო­ბის­თვის გარ­კვე­უ­ლი სარ­გებ­ლის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა, მათი რე­სურ­სე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბის სა­ნაც­ვლოდ.

სა­ქარ­თვე­ლოს ჰიდ­რო­პო­ტენ­ცი­ა­ლი და ათ­ვი­სე­ბის ოპ­ტი­მა­ლუ­რი სტრა­ტე­გია

ენერ­გო­და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის უზ­რუნ­ველ­სა­ყო­ფად მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია, არ მოხ­დეს მა­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი ჰე­სე­ბის მშე­ნებ­ლო­ბის და­ყოვ­ნე­ბა. რე­კო­მენ­დე­ბუ­ლია ჰიდ­რო­მა­ა­კუ­მუ­ლი­რე­ბე­ლი სად­გუ­რის მშე­ნებ­ლო­ბა, რაც აა­მაღ­ლებს სის­ტე­მის ადეკ­ვა­ტუ­რო­ბას, მდგრა­დო­ბას, მოქ­ნი­ლო­ბას და გა­ა­ჩენს ცვა­ლე­ბა­დი გე­ნე­რა­ცი­ის (მზი­სა და ქა­რის) და­მა­ტე­ბი­თი სიძ­ლავ­რე­ე­ბის ინ­ტეგ­რა­ცი­ის სა­შუ­ა­ლე­ბას. ჰიდ­რო რე­სურ­სე­ბის აკუ­მუ­ლი­რე­ბა სწო­რედ კაშხლო­ვან ჰე­სებ­შია შე­საძ­ლე­ბე­ლი, რო­მელ­საც „ენერ­გე­ტი­კუ­ლი ზამ­თრის“ პე­რი­ოდ­ში ავით­ვი­სებთ, ანუ იმ თვე­ებ­ში, რო­დე­საც სა­ქარ­თვე­ლო მდი­ნა­რე­ებ­ში წყლის დონე მნიშ­ვნე­ლოვ­ნა­დაა შემ­ცი­რე­ბუ­ლი და მცი­რე, სე­ზო­ნუ­რი ჰე­სე­ბი პრაქ­ტი­კუ­ლად ვე­ღარ მუ­შა­ო­ბენ.

რა გვაქვს დღეს?

2019 წლის მო­ნა­ცე­მე­ბით, დად­გმუ­ლი სიმ­ძლავ­რის ჯა­მუ­რი მო­ცუ­ლო­ბა 4247 მგვტ-ის ტო­ლია, რო­მე­ლიც მო­ი­ცავს ჰე­სე­ბის დად­გმულ სიმ­ძლავ­რეს 3300 მგვტ-ს და თბო­ე­ლექტრო­სად­გუ­რე­ბის მიერ დად­გმულ სიმ­ძლავ­რეს 925 მგვტ. ნა­ვა­რა­უ­დე­ვია, რომ 2020–2030 წლებ­ში არ­სე­ბულ დად­გმულ სიმ­ძლავ­რეს და­ე­მა­ტე­ბა ახა­ლი ჰე­სე­ბის და­მა­ტე­ბი­თი სიმ­ძლავ­რე, რაც უზ­რუნ­ველ­ყოფს ჯა­მუ­რი დად­გმუ­ლი სიმ­ძლავ­რის ზრდას არ­სე­ბუ­ლი 4247 მგვტ-დან 5014 მგვტ-მდე 2022 წლის­თვის, 5984 მგვტ-მდე - 2024 წლის­თვის და 7945 მგვტმდე – 2030 წლის­თვის.

მეტი თვალ­სა­ჩი­ნო­ე­ბის­თვის, 2019 წლის ბო­ლოს­თვის სა­ქარ­თვე­ლო­ში ფუნ­ქცი­ო­ნი­რებ­და შემ­დე­გი ტი­პის ჰე­სე­ბი: 7 მა­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი, 4 დღი­უ­რი რე­გუ­ლი­რე­ბის, 27 სე­ზო­ნუ­რი, ანუ მო­დი­ნე­ბა­ზე და 53 მცი­რე ჰესი. ჯამ­ში ვი­ღებთ 91 ჰიდ­რო­გე­ნე­რა­ცი­ის ობი­ექტს, რაც იგი­ვე ნორ­ვე­გი­ის რე­სურ­სე­ბის (რა­ო­დე­ნობ­რი­ვად) და­ახ­ლო­ე­ბით 5%–ს შე­ად­გენს. ეს იმ ფონ­ზე, რო­დე­საც, გან­ვმე­ორ­დე­ბით, სა­ქარ­თვე­ლოს სა­კუ­თა­რი წყლის რე­სურ­სე­ბის მხო­ლოდ 20% აქვს ათ­ვი­სე­ბუ­ლი.

ქარ­თვე­ლი ექ­სპერ­ტე­ბის აზრი

გი­ორ­გი ჩი­ქო­ვა­ნი, სა­ქარ­თვე­ლოს ენერ­გე­ტი­კის გან­ვი­თა­რე­ბის ფონ­დის დი­რექ­ტო­რი:

– ჩვე­ნი ენერ­გე­ტი­კა და­ფუძ­ნე­ბუ­ლია ჰიდ­რო­ე­ნერ­გი­ა­ზე და მდი­ნა­რე­ე­ბის მო­დი­ნე­ბა­ზე. სამ­წე­ხა­როდ, ჩვენ არ გვაქვს დიდი პო­ტენ­ცი­ა­ლი რე­ზერ­ვუ­ა­რი­ა­ნი ჰე­სე­ბის და და­გუ­ბე­ბის კუ­თხით ძა­ლი­ან შე­ზღუ­დუ­ლე­ბი ვართ. რამ­დე­ნი­მე პრო­ექ­ტია მხო­ლოდ სა­ქარ­თვე­ლო­ში, რომ­ლებ­საც ჩვე­ნი ენერ­გო­და­მო­უ­კი­დე­ბუ­ლო­ბის მხრივ ძა­ლი­ან დიდი მნიშ­ვნე­ლო­ბა ენი­ჭე­ბა, ასე­თე­ბია ხუ­დო­ნი, ნენ­სკრა და ნა­წი­ლობ­რივ ნა­მახ­ვა­ნი. ყვე­ლა და­ნარ­ჩე­ნი ჰე­სის პრო­ექ­ტი არის მო­დი­ნე­ბა­ზე და­მო­კი­დე­ბუ­ლი. შე­სა­ბა­მი­სად, ძა­ლი­ან შე­ზღუ­დუ­ლე­ბი ვართ ამ კუ­თხით.

რე­გუ­ლი­რე­ბა­დი ჰე­სე­ბი ძა­ლი­ან მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია რო­გორც სის­ტე­მის გაზ­რდის­თვის, ასე­ვე ალ­ტერ­ნა­ტი­უ­ლი ენერ­გე­ტი­კის კუ­თხით, ვი­ნა­ი­დან მზი­სა და ქა­რის ელექტრო­სად­გუ­რე­ბი არას­ტა­ბი­ლუ­რია და მათ და­სა­ბა­ლან­სებ­ლად აუ­ცი­ლე­ბე­ლია ჰიდ­რო­რე­სურ­სე­ბით მი­ღე­ბუ­ლი ელექტრო­ე­ნერ­გია.

– სა­ქარ­თვე­ლოს ენერ­გო­უ­საფრ­თხო­ე­ბისთთვის რამ­დე­ნად მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია კაშხლო­ვა­ნი ჰე­სე­ბის მშე­ნებ­ლო­ბა?

– დღეს რომ ჩვენ ენ­გურ­ჰე­სი არ გვქო­ნო­და, მიბ­მუ­ლი ვიქ­ნე­ბო­დით მე­ზო­ბელ ქვეყ­ნებ­ზე და არ გვექ­ნე­ბო­და არა­ნა­ი­რი ენერ­გო­და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა ელექტრო­ე­ნერ­გე­ტი­კის კუ­თხით. ენ­გუ­რის მო­ცუ­ლო­ბის კაშხლე­ბი სა­ქარ­თვე­ლო­ში ვე­ღარ გან­ხორ­ცი­ელ­დე­ბა, ვი­ნა­ი­დან ის ძა­ლი­ან დი­დია – არ არის ამის პო­ტენ­ცი­ა­ლი. თუმ­ცა, ისე­თი ჰე­სე­ბის მშე­ნებ­ლო­ბა, რო­გო­რე­ბი­ცაა ნენ­სკრა, ხუ­დო­ნი, ნა­მახ­ვა­ნი, აუ­ცი­ლე­ბე­ლია და მათ არა­ნა­ი­რი კა­ტას­ტრო­ფა და ცუდი შე­დე­გის გა­მოწ­ვე­ვა არ შე­უძ­ლი­ათ.

სა­ქარ­თვე­ლოს ენერ­გე­ტი­კის მა­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი ეროვ­ნუ­ლი კო­მი­სი­ის ელექტრო­ე­ნერ­გე­ტი­კის დე­პარ­ტა­მენ­ტის დი­რექ­ტო­რი ნუგ­ზარ ბე­რი­ძე ქვე­ყა­ნა­ში ელექტრო­ე­ნერ­გი­ის იმ­პორ­ტის ზრდის ტენ­დენ­ცი­ას აფა­სებს. ექ­სპერ­ტის თქმით, 2020 წლის პირ­ველ კვარ­ტალ­ში იმ­პორ­ტის წილი 12-15%-მდე იყო. ძი­რი­თა­დი იმ­პორ­ტი­ო­რი ქვეყ­ნე­ბი არი­ან რუ­სე­თი და აზერ­ბა­ი­ჯა­ნი. რუ­სე­თის წილი, ძი­რი­თა­დად, რა თქმა უნდა, აფხა­ზეთ­ზე მო­დის, ხოლო და­ნარ­ჩენ სა­ქარ­თვე­ლო­ში იმ­პორ­ტის კუ­თხით აზერ­ბა­ი­ჯა­ნი ლი­დე­რობს.

- შუ­ა­ხე­ვ­ჰე­სი ექ­სპლუ­ა­ტა­ცი­ა­ში გა­ეშ­ვა. რამ­დე­ნად მნივშნე­ლო­ვა­ნია ნენ­სკრა ჰე­სის მშე­ნებ­ლო­ბა იმ­პორტჩა­ნაც­ვლე­ბის კუ­თხით? – პან­დე­მია დას­რულ­დე­ბა და მოხ­მა­რე­ბა ისევ გა­იზ­რდე­ბა.

- პირ­ველ რიგ­ში, უნდა ით­ქვას, რომ ენერ­გი­ის გა­მო­ყე­ნე­ბის გა­რე­შე, სა­წარ­მო­ებ­სა და ეკო­ნო­მი­კას ვერ გან­ვა­ვი­თა­რებთ. გვჭირ­დე­ბა გე­ნე­რა­ცი­ის წყა­რო­ე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა, რად­გან მოხ­მა­რე­ბა იზ­რდე­ბა და მას ად­გი­ლობ­რი­ვი წყა­რო­ე­ბი ვე­ღარ აკ­მა­ყო­ფი­ლებს, ამი­ტომ გვჭირ­დე­ბა ხოლ­მე ელექტრო­ე­ნერ­გი­ის იმ­პორ­ტი. მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, მძლავ­რი და წყალ­სა­ცა­ვი­ა­ნი ჰე­სე­ბი ჰიდ­რო­მა­ა­კუ­მუ­ლი­რე­ბე­ლი სად­გუ­რე­ბი თუ გან­ვი­თარ­დე­ბა, ძა­ლი­ან მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია სხვა ცვლა­დი გე­ნე­რა­ცი­ის წყა­რო­ე­ბის უფრო ეფექ­ტუ­რად და­ნერგვის­თვის. თა­ვის­თა­ვად, იმ­პორ­ტი ძა­ლი­ან დიდი ნახ­ტო­მე­ბით იმი­ტომ გა­ი­ზარ­და, რომ ჩვე­ნი სიმ­ძლავ­რე­ე­ბი უკვე ვე­ღარ ფა­რავ­და მოხ­მა­რე­ბას. შე­სა­ბა­მი­სად, მრეწ­ვე­ლო­ბი­სა და ქვეყ­ნის ეკო­ნო­მი­კის გან­ვი­თა­რე­ბა მხო­ლოდ მძლავრ ელექტრო­სად­გუ­რებს შე­უძ­ლია.

- უცხო ქვეყ­ნე­ბის გა­მოც­დი­ლე­ბა რო­გო­რია ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით? მა­გა­ლი­თად, რო­გორც ცნო­ბი­ლია, ნორ­ვე­გი­ა­ში 1600–ზე მეტი ჰე­სია. აქე­დან 1000–მდე კაშხლო­ვა­ნია. უნდა გა­ი­ზი­ა­როს თუ არა სა­ქარ­თვე­ლომ ეს გა­მოც­დი­ლე­ბა?

- ამ კუ­თხით, ნორ­ვე­გი­ის გა­მოც­დი­ლე­ბის გა­ზი­ა­რე­ბა სა­ქარ­თვე­ლოს­თვის, რა თქმა უნდა, სა­სარ­გებ­ლო იქ­ნე­ბა. მათ სრუ­ლად აქვთ ათ­ვი­სე­ბუ­ლი ჰიდ­რო­რე­სურ­სი, მა­შინ, როცა ჩვენ მხო­ლოდ 20%-ს ვი­ყე­ნებთ. მათ გა­მოც­დი­ლე­ბას მუდ­მი­ვად ვეც­ნო­ბით და ისი­ნი, რო­გორც კონ­სულ­ტან­ტე­ბი, აქ­ტი­უ­რად არი­ან ჩარ­თუ­ლი ამ პრო­ცეს­ში. შე­სა­ბა­მი­სად, ნორ­ვე­გი­ის, რო­გორც ევ­რო­პის ერთ-ერთი ყვე­ლა­ზე მძლავ­რი ენერ­გე­ტი­კუ­ლი ქვეყ­ნის გა­მოც­დი­ლე­ბის გა­ზი­ა­რე­ბა ნამ­დვი­ლად გა­მოგ­ვად­გე­ბა.

NS