გა­მო­ვი­და ის­ტო­რი­ულ-შე­მეც­ნე­ბი­თი ჟურ­ნა­ლის, “ის­ტო­რი­ა­ნის“ აპ­რი­ლის ნო­მე­რი #4 (112), რო­მელ­შიც წა­ი­კი­თხავთ:

ეს­პა­ნუ­რი გრი­პი - მსოფ­ლიო ომზე მე­ტად მრის­ხა­ნე ვირუ­სი

1918 წელს გრი­პის ახალ­მა ვირუს­მა უმოკ­ლეს დრო­ში გა­და­უ­ა­რა მსოფ­ლი­ოს და I მსოფ­ლიო ომის­გან ისე­დაც შე­თხე­ლე­ბულ და დაკ­ნი­ნე­ბულ მო­სახ­ლე­ო­ბას მუს­რი გა­ავ­ლო. რამ­დე­ნი ადა­მი­ა­ნი შე­ი­წი­რა ახალ­მა სენ­მა, ამის და­ზუს­ტე­ბით დად­გე­ნა შე­უძ­ლე­ბე­ლი გახ­და, თუმ­ცა ნამ­დვი­ლად უფრო მეტი, ვიდ­რე ომმა. “ის­პან­კა” ახა­ლი დრო­ის ყვე­ლა­ზე დიდი პან­დე­მია აღ­მოჩ­ნდა.

ეს­პა­ნუ­რი გრი­პით და­ა­ვად­და 550 მი­ლი­ო­ნი ადა­მი­ა­ნი - დე­და­მი­წის 1,8-1,9-მი­ლი­არ­დი­ა­ნი მო­სახ­ლე­ო­ბის 27%. ვა­რა­უ­დო­ბენ, რომ და­ი­ღუ­პა 17-დან 50 მი­ლი­ო­ნამ­დე, ზო­გი­ერ­თი შე­ფა­სე­ბით კი 100 მი­ლი­ო­ნი ადა­მი­ა­ნი. ეს უბე­დუ­რე­ბა 1918 წლის იან­ვრი­დან 1920 წლის დე­კემ­ბრამ­დე გრძელ­დე­ბო­და. დღე­ვან­დე­ლი პან­დე­მია კო­რო­ნა­ვირუ­სის სა­ხით, ცხა­დია, ასე სა­ში­ში არ არის, დღეს შე­უ­და­რებ­ლად მა­ღა­ლია ექი­მე­ბის გა­მოც­დი­ლე­ბა და კვა­ლი­ფი­კა­ცია, სხვა დო­ნი­საა სა­მე­დი­ცი­ნო ტექ­ნო­ლო­გია და პრე­პა­რა­ტე­ბი.

1918 წელს და­ნამ­დვი­ლე­ბით ისიც კი არ იცოდ­ნენ, კონ­კრე­ტუ­ლად რა ხო­ცავ­და ხალ­ხს. იცოდ­ნენ მხო­ლოდ ის, რომ და­ა­ვა­დე­ბა სა­ში­ში გრი­პის ნიშ­ნებს შე­ი­ცავ­და. ამას­თან, გრძელ­დე­ბო­და I მსოფ­ლიო ომი, რო­მე­ლიც მხო­ლოდ 1918 წლის ნო­ემ­ბერ­ში დას­რულ­და. მა­შინ­დე­ლი მსოფ­ლი­ოს­თვის უფრო მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი იყო წერ­ტი­ლის დას­მა არ­ნა­ხუ­ლი გლო­ბა­ლუ­რი კონ­ფლიქ­ტის­თვის.

ალ­ბათ ამ მი­ზე­ზი­თაც იმ­დრო­ინ­დელ გრიპს ასე­ვე მო­იხ­სე­ნი­ე­ბენ, რო­გორც “და­ვი­წყე­ბულ პან­დე­მი­ას”. დღე­ვან­დე­ლი გა­და­სა­ხე­დი­დან მისი მას­შტა­ბე­ბი შე­მაძ­რწუ­ნე­ბე­ლია, თუმ­ცა ის მალე მი­ი­ვი­წყეს. ავად­მყო­ფო­ბას ადა­მი­ან­თა გო­ნე­ბა­ში ომის სა­ში­ნე­ლე­ბე­ბის გახ­სე­ნე­ბა ჩრდი­ლავ­და, ნა­ხე­ვა­რი მსოფ­ლიო სამ­ხედ­რო ხარ­ჯე­ბის გამო ყე­ლამ­დე ვა­ლებ­ში იყო ჩაფ­ლუ­ლი... გრი­პის ერ­თგვარ მი­ვი­წყე­ბას ხელს ისიც უწყობ­და, რომ პან­დე­მი­ას ელ­ვი­სე­ბუ­რი ხა­სი­ა­თი ჰქონ­და.

ნა­პო­ლე­ო­ნი და ამე­რი­კა

1799 წელს, რო­დე­საც ნა­პო­ლე­ო­ნი საფ­რან­გე­თის პირ­ვე­ლი კონ­სუ­ლი და ქვეყ­ნის, ფაქ­ტობ­რი­ვად, ერ­თპი­როვ­ნუ­ლი მმარ­თვე­ლი გახ­და, ამე­რი­კის შე­ერ­თე­ბულ შტა­ტებ­სა და საფ­რან­გეთს შო­რის დიპ­ლო­მა­ტი­უ­რი ურ­თი­ერ­თო­ბა უკვე ორ ათე­ულ წე­ლი­წად­ზე მეტს ით­ვლი­და. ფრან­გე­ბი ამე­რი­კე­ლებს ჯერ კი­დევ და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის ომის დროს ეხ­მა­რე­ბოდ­ნენ და მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი წვლი­ლიც შე­ი­ტა­ნეს მათ გა­მარ­ჯვე­ბა­ში ინ­გლი­სე­ლებ­ზე. 1783 წელს ბრი­ტა­ნე­ლებ­სა და ამე­რი­კე­ლებს შო­რის ზავი სწო­რედ პა­რიზ­ში და­ი­დო... თუმ­ცა, ფრან­გულ-ამე­რი­კუ­ლი მე­გობ­რო­ბა საფ­რან­გე­თის რე­ვო­ლუ­ცი­ამ საფრ­თხე­ში ჩა­აგ­დო. ევ­რო­პუ­ლი ქვეყ­ნე­ბი საფ­რან­გე­თის რეს­პუბ­ლი­კის წი­ნა­აღ­მდეგ ირაზ­მე­ბოდ­ნენ, აშშ-ს კი არ სურ­და გა­ე­ფუ­ჭე­ბი­ნა ურ­თი­ერ­თო­ბა არც მათ­თან და არც თა­ვის მთა­ვარ მო­კავ­ში­რე საფ­რან­გეთ­თან.

პრე­ზი­დენ­ტმა ჯორჯ ვა­შინგტონ­მა საფ­რან­გე­თის რე­ვო­ლუ­ცი­უ­რი მთავ­რო­ბა აღი­ა­რა, მაგ­რამ 1792 წელს და­წყე­ბულ ომში არ ჩარ­თუ­ლა. ამან ფრან­გე­ბი გა­ა­ნა­წყე­ნა, ვი­ნა­ი­დან 1778 წლი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი, საფ­რან­გეთ­სა და აშშ-ს შო­რის არ­სე­ბობ­და სამ­ხედ­რო ალი­ან­სი, რომ­ლის ფარ­გლებ­ში საფ­რან­გეთ­მა დახ­მა­რე­ბა გა­უ­წია ბრი­ტა­ნე­თის წი­ნა­აღ­მდეგ მებ­რძოლ ამე­რი­კე­ლებს. ბუ­ნებ­რი­ვია, ამ ყვე­ლაფ­რის შემ­დეგ ამე­რი­კელ­თა ნე­იტ­რა­ლი­ტე­ტი ფრან­გულ­მა რე­ვო­ლუ­ცი­ურ­მა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ მტრუ­ლად მი­იჩ­ნია. უარ­ყო­ფი­თად მი­ი­ღო საფ­რან­გეთ­მა 1794 წელს აშშ-ბრი­ტა­ნე­თის სა­ვაჭ­რო-სა­ნა­ვი­გა­ციო შე­თან­ხმე­ბა. ამე­რი­კე­ლებ­მა ასე­ვე უარი გა­ნა­ცხა­დეს, გა­და­ე­ხა­დათ ვალი საფ­რან­გე­თის­თვის და ეს იმით ახ­სნეს, რომ ისი­ნი საფ­რან­გე­თის მო­ნარ­ქის მო­ვა­ლე­ე­ბი იყ­ვნენ და საფ­რან­გე­თის რეს­პუბ­ლი­კი­სად­მი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბი არ ჰქონ­დათ. საქ­მე სამ­ხედ­რო და­პი­რის­პი­რე­ბამ­დეც კი მი­ვი­და. 1798 წლის 7 ივ­ლისს აშშ-ის კონ­გრეს­მა საფ­რან­გეთ­თან ყვე­ლა ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბა ბა­თი­ლად ცნო და ამით ორ ქვე­ყა­ნას შო­რის და­ი­წყო ე.წ. კვა­ზი­ო­მი, რო­მე­ლიც 1798-1800 წლებ­ში მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და...

გე­გუ­თი - სა­მე­ფო სა­სახ­ლე “ოქ­როს ხა­ნი­დან”

სა­ქარ­თვე­ლო­ში სა­ე­რო და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის ძეგ­ლე­ბი, სა­კულ­ტო ნა­გე­ბო­ბებ­თან შე­და­რე­ბით, ცუ­დად არის შე­მო­ნა­ხუ­ლი. ეს გან­სა­კუთ­რე­ბით ეხე­ბა სა­სახ­ლე­ებს, რო­მელ­თა უმე­ტე­სი ნა­წი­ლი სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბის დროს და­ზი­ან­და. ამი­ტომ, მცი­რე გა­მო­ნაკ­ლი­სის გარ­და, ჩვენს სა­ხე­ლო­ვან მე­ფე­თა თუ დიდ­გვა­რო­ვან­თა ყოფა-ცხოვ­რე­ბის შე­სა­ხებ მწირ ინ­ფორ­მა­ცი­ას ვფლობთ და ნივ­თი­ე­რი სა­ბუ­თე­ბიც, რომ­ლე­ბიც მათ­ზე გვი­ამ­ბო­ბენ, ფაქ­ტობ­რი­ვად, არ გაგ­ვაჩ­ნია.

ქუ­თა­ი­სი­დან 7 კი­ლო­მეტრში, სო­ფელ გე­გუთ­ში, წა­მო­მარ­თუ­ლია შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის არ­ქი­ტექ­ტუ­რუ­ლი სტრუქ­ტუ­რის ნაშ­თე­ბი, რომ­ლე­ბიც ერთი შე­ხედ­ვით­ვე სა­სახ­ლის შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბას ტო­ვე­ბენ. გე­გუ­თის სა­სახ­ლე მიჩ­ნე­უ­ლია გა­ერ­თი­ა­ნე­ბუ­ლი სა­ქარ­თვე­ლოს მე­ფე­თა ერთ-ერთ მთა­ვარ რე­ზი­დენ­ცი­ად. ის და­კავ­ში­რე­ბუ­ლია ისეთ ცნო­ბილ მე­ფე­ებ­თან, რო­გო­რე­ბიც იყ­ვნენ და­ვით აღ­მა­შე­ნე­ბე­ლი, გი­ორ­გი III და თა­მარ მეფე. სა­ვა­რა­უ­დოდ, გე­გუ­თის სა­სახ­ლე-კომ­პლექსმა დღე­ვან­დე­ლი სახე XII სა­უ­კუ­ნე­ში, გი­ორ­გი III-ის მე­ფო­ბის დროს მი­ი­ღო. ძი­რი­თა­დი ნა­გე­ბო­ბა კი ე.წ. ქარ­თუ­ლი აგუ­რით – რი­ყის ქვით არის აშე­ნე­ბუ­ლი. სა­სახ­ლის მთა­ვა­რი ნა­წი­ლი უზარ­მა­ზა­რი დარ­ბა­ზია. იგი გა­და­ხუ­რუ­ლი ყო­ფი­ლა 14 მეტ­რი დი­ა­მეტ­რის მქო­ნე გუმ­ბა­თით, რომ­ლის­გა­ნაც ამ­ჟა­მად და­ახ­ლო­ე­ბით ნა­ხე­ვა­რია შე­მორ­ჩე­ნი­ლი. და­სავ­ლეთ ნა­წილ­ში პომ­პე­ზუ­რი კი­ბის ნაშ­თე­ბია.

გე­გუ­თის სა­სახ­ლის კომ­პლექსთან და­მონ­ტაჟ­და მი­ნის კონ­სტრუქ­ცია, რო­მელ­ზე გან­თავ­სე­ბუ­ლი გრა­ფი­კუ­ლი გა­მო­სა­ხუ­ლე­ბაც დამ­თვა­ლი­ე­რე­ბელს სა­შუ­ა­ლე­ბას აძ­ლევს, ძეგლი პირ­ვან­დე­ლი სა­ხით აღიქ­ვას, და­ი­ნა­ხოს დამ­ცა­ვი კოშ­კე­ბის პირ­ვან­დე­ლი სი­მაღ­ლე, გა­და­ხურ­ვის თავ­და­პირ­ვე­ლი სტრუქ­ტუ­რა და სხვა დე­ტა­ლე­ბი. ამ ტი­პის ტექ­ნო­ლო­გია სა­ქარ­თვე­ლო­ში კულ­ტუ­რუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბის ძეგლ­ზე პირ­ვე­ლად არის გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი.

შავი ჭირი - ეპი­დე­მი­ე­ბი მსოფ­ლი­ო­სა და სა­ქარ­თვე­ლო­ში

სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში ყვე­ლა­ზე სა­ში­ნე­ლი და­ა­ვა­დე­ბის, შავი ჭი­რის გა­მომ­წვე­ვი ბაქ­ტე­რია 1894 წელს და­მო­უ­კი­დებ­ლად აღ­მო­ა­ჩი­ნეს ფრან­გმა ბაქ­ტე­რი­ო­ლოგ­მა ალექ­სან­დრ იერ­სინ­მა და ია­პო­ნელ­მა ექიმ­მა და ბაქ­ტე­რი­ო­ლოგ­მა კი­ტა­სა­ტო სი­ბა­სა­ბუ­რომ. ეს სენი ცნო­ბი­ლი იყო ძვე­ლი შუ­მე­რულ-ბა­ბი­ლო­ნუ­რი სამ­ყა­როს­თვის და ბიბ­ლი­ა­შიც მრავ­ლად არის და­ცუ­ლი ცნო­ბე­ბი ჟა­მი­ა­ნო­ბის შე­სა­ხებ. ძვ.წ. 430 წელს ათენ­ში გავ­რცე­ლე­ბულ­მა შავი ჭი­რის ეპი­დე­მი­ამ მო­სახ­ლე­ო­ბის მა­სობ­რი­ვი სიკ­ვდი­ლი­ა­ნო­ბა გა­მო­იწ­ვია. შავი ჭი­რის პირ­ვე­ლი ყვე­ლა­ზე დიდი პან­დე­მია აღი­ნიშ­ნა ბი­ზან­ტი­ა­ში VI სა­უ­კუ­ნის 40-50-იან წლებ­ში, იმ­პე­რა­ტორ იუს­ტი­ნი­ა­ნე I-ის დროს. და­სა­წყის­ში ჟამი 541 წელს გა­მოჩ­ნდა ეთი­ო­პი­ა­სა და ეგ­ვიპ­ტე­ში, სა­ი­და­ნაც ის მო­ე­დო იმ­პე­რი­ის აღ­მო­სავ­ლეთ პრო­ვინ­ცი­ებს, შემ­დეგ კი ევ­რო­პი­სა და აზი­ის სიღ­რმე­შიც შე­აღ­წია. ბი­ზან­ტი­ე­ლი მე­მა­ტი­ა­ნის, პრო­კო­პი კე­სა­რი­ე­ლის თა­ნახ­მად, ავად­მყო­ფო­ბა თავს და­ა­ტყდა დე­და­მი­წის არა ერთ რო­მე­ლი­მე ნა­წილს ან სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ერთ ფე­ნას, არა­მედ ის შე­ე­ხო ყვე­ლას... გან­სა­კუთ­რე­ბით დიდი მას­შტა­ბი შავი ჭი­რის პან­დე­მი­ამ და­სავ­ლეთ ევ­რო­პა­ში მი­ი­ღო XIV-XVI სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში, რო­დე­საც 1347-1534 წლებ­ში მისი მა­სობ­რი­ვი გავ­რცე­ლე­ბის 17 შემ­თხვე­ვა აღი­რი­ცხა. ამის შემ­დე­გაც და­ა­ბა­დე­ბა დრო­დად­რო კვლავ ახ­სე­ნებ­და თავს ბი­ზან­ტი­ა­სა თუ ევ­რო­პის სა­ხელ­მწი­ფო­ებს. XV სა­უ­კუ­ნის და­სა­წყის­ში ჟამი მძვინ­ვა­რებ­და კონ­სტან­ტი­ნო­პოლ­სა და იმ­პე­რი­ის სხვა­დას­ხვა ქა­ლაქ­ში...

ძვ.წ. 430 წელს ათენ­ში შავი ჭი­რით გა­მოწ­ვე­ულ ცვლი­ლე­ბებ­ზე ძვე­ლი ბერ­ძე­ნი ის­ტო­რი­კო­სი თუ­კი­დი­დე წერ­და: “ჭირ­მა ათენ­ში უკა­ნო­ნო­ბა წარ­მოშ­ვა...” ბი­ზან­ტი­ურ მწერ­ლო­ბა­ში შავი ჭი­რის პან­დე­მი­ის სა­ინ­ტე­რე­სო აღ­წე­რა ეკუთ­ვნის პრო­კო­პი კე­სა­რი­ელს. ევ­რო­პა­ში შავი ჭი­რის ეპი­დე­მი­ის გავ­რცე­ლე­ბის შემ­დეგ შექ­მნი­ლი რე­ა­ლო­ბაა გად­მო­ცე­მუ­ლი ჯო­ვა­ნი ბო­კა­ჩოს “დე­კა­მე­რო­ნის” შე­სა­ვალ­ში. ეს ნა­წარ­მო­ე­ბი 1350-1353 წლებ­ში იწე­რე­ბო­და, სწო­რედ მა­შინ, როცა იტა­ლი­ა­სა და, სა­ერ­თოდ, ევ­რო­პა­ში “შავი სიკ­ვდი­ლი” მძვინ­ვა­რებ­და. ავ­ტო­რის მო­ნა­თხრო­ბი, რო­გორც თვითმხილ­ვე­ლი­სა, შე­იძ­ლე­ბა პირ­ველ­წყა­რო­დაც კი გა­მო­ვი­ყე­ნოთ.

გარ­და ამი­სა, ნო­მერ­ში წა­ი­კი­თხავთ:

• მოკ­ლე ამ­ბე­ბი: პა­გა­ნი - ათა­სი ტაძ­რის ქა­ლა­ქი
• "ამ­სტერ­და­მის იალ­ქა­ნი"
• ნოტრ-და­მის სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბებს ფერ­ფლი­დან “აღად­გე­ნენ”
• სა­მო­სე­ლი ქარ­თუ­ლი. ქარ­თველ­თა თავ­სა­ბუ­რა­ვი – დოლ­ბან­დი­დან გვირ­გვი­ნამ­დე
• ქარ­თულ-ირა­ნუ­ლი ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბი. “შაჰნა­მე” ქარ­თველ­თა თვალ­სა­წი­ერ­ში /
• უძ­ვე­ლე­სი სპარ­სუ­ლი ეპო­სი და სა­ქარ­თვე­ლო
• ეთ­ნო­ლო­გია. ნა­დი­რო­ბა – ხი­ფა­თის მოყ­ვა­რულ­თა და გუ­ლო­ვან­თა საქ­მე
• კი­ნოს ის­ტო­რი­ი­დან. რო­გორ იღებ­დნენ მხატ­ვრულ ფილ­მს “ვინ არის დამ­ნა­შა­ვე?” / ქარ­თუ­ლი ფილ­მი გრან­დი­ო­ზუ­ლი მა­სობ­რი­ვი სცე­ნე­ბით
• ეთ­ნო­ლო­გია. სალ­ხი­ნო კვი­რა – ყვე­ლი­ე­რი
• ამო­ნა­რი­დე­ბი ძვე­ლი ჟურ­ნალ-გა­ზე­თე­ბი­დან. “ეს­პა­ნუ­რი სენი"
• საბ­ჭო­თა სპეც­სამ­სა­ხუ­რე­ბის “დამ­პლუ­რი თა­მა­შე­ბი” (და­სას­რუ­ლი)