რა სძენს ზამ­თრის დღე­სას­წა­უ­ლებს გან­სა­კუთ­რე­ბულ სა­ზე­ი­მო ელ­ფერს? რა თქმა უნდა, ნაძ­ვის ხე, მრა­ვალ­ფე­რო­ვა­ნი მო­სარ­თა­ვე­ბი და ილუ­მი­ნა­ცი­ე­ბი!

ოჯა­ხებ­ში ნაძ­ვის ხის მორ­თვა ტრა­დი­ცი­ად არის ქცე­უ­ლი და მას ყვე­ლა წევ­რი ეს­წრე­ბა. წლი­დან წლამ­დე სულ უფრო მეტი მონ­დო­მე­ბით ვარ­ჩევთ აქ­სე­სუ­ა­რებს და მო­სარ­თა­ვებს სა­დღე­სას­წა­უ­ლო ხის­თვის. ნაძ­ვის ხე არა მხო­ლოდ სა­შო­ბაო და სა­ა­ხალ­წლო დღე­სას­წა­უ­ლის აუ­ცი­ლე­ბე­ლი ატ­რი­ბუ­ტია, არა­მედ სარ­კეა, რო­მელ­შიც ეპო­ქის მსოფ­ლმხედ­ვე­ლო­ბა ირეკ­ლე­ბა...

სა­ა­ხალ­წლო მო­სარ­თა­ვე­ბი ოდით­გან­ვე იც­ვლე­ბო­და მმარ­თვე­ლო­ბის სტი­ლი­დან, იდე­ო­ლო­გი­ი­დან და სა­ზო­გა­დო­ე­ბის გან­წყო­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, აქვე გა­სათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლია ეკო­ნო­მი­კუ­რი მდგო­მა­რე­ო­ბაც. თა­ნა­მედ­რო­ვე სა­შო­ბაო რი­ტუ­ა­ლის ფორ­მი­რე­ბა გერ­მა­ნულ ტრა­დი­ცი­ა­ში შუ­ა­სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის ბო­ლო­სა და ახა­ლი ერის და­სა­წყის­ში მოხ­და.

რუ­სეთ­ში ნაძ­ვის ხე, რო­გორც „სა­შო­ბაო ხე“ XIX სა­უ­კუ­ნის და­სა­წყის­ში პე­ტერ­ბურ­გე­ლი გერ­მა­ნე­ლე­ბის ოჯახ­ში გაჩ­ნდა. 1817 წელს მან სა­იმ­პე­რა­ტო­რო კა­რის მო­სას­ვე­ნე­ბელ ოთა­ხებ­შიც შე­აღ­წია. ბავ­შვე­ბის­თვის გან­კუთ­ვნი­ლი ნაძ­ვის ხის ზე­ი­მი კი რუ­სე­თის იმ­პე­რი­ა­ში პირ­ვე­ლად 1828 წელს რუ­სე­თის იმ­პე­რატ­რი­ცა ალექ­სან­დრა თე­დო­რეს ასულ­მა თა­ვი­სი ხუთი შვი­ლის­თვის მო­ა­წყო. პირ­ვე­ლად ნაძ­ვის ხე სა­ჯა­როდ, რუ­სე­თის იმ­პე­რი­ა­ში 1852 წელს პე­ტერ­ბურ­გში, ეკა­ტე­რი­ნოგ­რა­ფის სად­გურ­ზე გა­მოჩ­ნდა. ამის შემ­დეგ, ნაძ­ვის ხე­ე­ბის დად­გმა თე­ატ­რებ­ში, კლუ­ბებ­ში და სხვა თავ­შეყ­რის ად­გი­ლებ­ში და­ი­წყეს.

სწო­რედ ამის გამო რუ­სე­თის იმ­პე­რი­ა­ში ნაძ­ვის ხე შო­ბის დღე­სას­წა­ულ­თან იყო გა­ი­გი­ვე­ბუ­ლი და ძი­რი­თა­დად რე­ლი­გი­უ­რი ხა­სი­ა­თის აქ­სე­სუ­ა­რე­ბით ირ­თვე­ბო­და, მას რო­გორც სიმ­ბო­ლოს, საბ­ჭო­თა კავ­ში­რი და­უ­პი­რის­პირ­და.

საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა აქ­ტი­უ­რად გა­მო­დი­ო­და „რე­ლი­გი­უ­რი ცრურ­წმე­ნე­ბის“ წი­ნა­აღ­მდეგ. 1920-იანი წლე­ბის და­სა­წყის­ში კომ­კავ­ში­რის წევ­რე­ბი ალ­ტერ­ნა­ტი­ვის სა­ხის „კომ­კავ­ში­რუ­ლი შო­ბის“ ორ­გა­ნი­ზე­ბას ცდი­ლობ­დნენ, რო­მელ­საც რე­ლი­გი­უ­რი დღე­სას­წა­უ­ლის დის­კრე­დი­ტი­რე­ბა უნდა მო­ეხ­დი­ნა.

თუმ­ცა, ახალ­გაზ­რდა კო­მუ­ნის­ტე­ბის გა­და­ჭარ­ბე­ბულ­მა ენ­თუ­ზი­აზმმა შე­სა­ბა­მი­სი მხარ­და­ჭე­რა ვერ ჰპო­ვა უფ­როს თა­ო­ბა­ში, რო­მელ­თა უმე­ტე­სო­ბას ჯერ კი­დევ ბავ­შვო­ბი­დან ჰქონ­და შე­მორ­ჩე­ნი­ლი შო­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი კე­თი­ლი მო­გო­ნე­ბე­ბი. საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის უკვე მძი­მედ ავად­მყოფ­მა ლი­დერ­მა ვლა­დი­მერ ლე­ნინ­მა 1923 წლის 7 იან­ვარს შო­ბას, ბავ­შვე­ბის­თვის ნაძ­ვის ხე თა­ვი­სი დის, მა­რია ული­ა­ნო­ვას დახ­მა­რე­ბით მო­ა­წყო.

შობა კი საბ­ჭო­თა კა­ლენ­დარ­ში დას­ვე­ნე­ბის დღედ 1929 წლამ­დე დარ­ჩა. ამის შემ­დეგ კი ნაძ­ვის ხეც და თოვ­ლის ბა­ბუ­აც "რეპ­რე­სი­რე­ბულ­თა" სი­ა­ში აღ­მოჩ­ნდნენ, რო­გორც ბურ­ჟუ­ა­ზი­უ­ლი და ან­ტი­საბ­ჭო­უ­რი ტრა­დი­ცია. სა­შო­ბაო ნაძ­ვის ხე კო­მუ­ნის­ტე­ბის "ტყვე­ო­ბა­ში" 5 წელ­ზე მეტი დრო­ის გან­მავ­ლო­ბა­ში იყო.

1936 წელს ნაძ­ვის ხის რე­ა­ბი­ლი­ტა­ცია საბ­ჭო­თა პრო­პა­გან­დის­ტის პა­ველ პოს­ტი­შე­ვის სა­ხელს უკავ­შირ­დე­ბა, რო­მელ­მაც არ­სე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ით, სტა­ლინს ბავ­შვე­ბის­თვის დღე­სას­წა­უ­ლის დაბ­რუ­ნე­ბა სთხო­ვა, საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის კო­მუ­ნის­ტუ­რი პარ­ტი­ის მდი­ვან­მა იო­სებ სტა­ლინ­მა კი მას მხარ­და­ჭე­რა გა­მო­უ­ცხა­და.

ნაძ­ვის ხის დაბ­რუ­ნე­ბის იდე­ას­თან და­კავ­ში­რე­ბით პოს­ტი­შე­ვის პირ­ვე­ლი წე­რი­ლო­ბი­თი მი­ნიშ­ნე­ბა გა­ზეთ „პრავ­და­ში“ გაჩ­ნდა და აქე­დან სულ მალე სა­ზო­გა­დო­ე­ბას ნაძ­ვის ხე და­უბ­რუნ­და, თუმ­ცა ახა­ლი სტა­ტუ­სი­თა და ფუნ­ქცი­ით - თუ რე­ვო­ლუ­ცი­ამ­დე ნაძ­ვის ხე შო­ბის დღე­სას­წა­ულს უკავ­შირ­დე­ბო­და და მას ამ­შვე­ნებ­და, რე­ინ­კარ­ნი­რე­ბუ­ლი ნაძ­ვის ხე ახა­ლი წლის სიმ­ბო­ლო გახ­და, რო­მელ­მაც ოჯა­ხებ­ში სა­დღე­სას­წა­უ­ლო გან­წყო­ბის პა­რა­ლე­ლუ­რად საბ­ჭო­თა პრო­პა­გან­და შე­ი­ტა­ნა.

რე­ლი­გი­ურ ატ­რი­ბუ­ტებს ისე­თი მო­სარ­თა­ვე­ბი შე­ე­ნაც­ვლა, რომ­ლე­ბიც საბ­ჭო­თა იდე­ო­ლო­გი­ა­სა და პატ­რი­ო­ტულ სიმ­ბო­ლი­კას უკავ­შირ­დე­ბო­და. სწო­რედ ამ პე­რი­ო­დი­დან, მა­ღა­ზი­ებ­ში ყვე­ლა­ნა­ირ სა­ა­ხალ­წლო თე­მა­ტი­კას მოკ­ლე­ბუ­ლი ვარ­სკვლა­ვე­ბის, დრო­შე­ბის, დი­რი­ჟაბ­ლე­ბის, ჩარ­ხე­ბის, თვითმფრი­ნა­ვე­ბი­სა და ტან­კე­ბის, მოგ­ვი­ა­ნე­ბით კი კოს­მო­სუ­რი ხო­მალ­დე­ბის ფორ­მის ნაძ­ვის ხის სა­თა­მა­შო­ე­ბი ჩნდე­ბა.

გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი სა­ა­გი­ტა­ციო ფუნ­ქცია სა­ა­ხალ­წლო ინ­ვენ­ტარ­მა, მათ შო­რის კი სა­ა­ხალ­წლო მი­სა­ლოც­მა ბა­რა­თებ­მა, მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომის დროს შე­ას­რუ­ლა. მი­სა­ლო­ცე­ბი სუ­ლაც არ იყო სა­ა­ხალ­წლო გან­წყო­ბით გა­ჯე­რე­ბუ­ლი ბა­რა­თე­ბი, არა­მედ მძი­მე სა­ო­მარ ხა­სი­ათს ატა­რებ­და, მსგავ­სი წარ­წე­რე­ბით: „ჩვენს გზა­ზე მტე­რი გა­ნად­გუ­რე­ბუ­ლია, ჩვენ მო­ვი­ტანთ გა­მარ­ჯვე­ბას დამ­დე­გი ახა­ლი წლის­თვის!“

ფრონ­ტის ხაზ­ზე გა­საგ­ზავ­ნი მი­სა­ლო­ცი ბა­რა­თე­ბი, რო­გორც წესი, ჯა­რის­კა­ცებს ბრძო­ლის­კენ, გა­მარ­ჯვე­ბი­სა და სამ­შობ­ლოს დაც­ვის­კენ მო­უ­წო­დებ­დნენ. "სა­ა­ხალ­წლო სა­ლა­მი სამ­შობ­ლოს გმირ დამ­ცვე­ლებს" - და­ახ­ლო­ე­ბით ასეთ ში­ნა­არს შე­ი­ცავ­და ბა­რა­თე­ბი, რომ­ლე­ბიც სა­ო­მა­რი თე­მა­ტი­კის მი­ხედ­ვით იყო გა­ფორ­მე­ბუ­ლი.

ეს ბა­რა­თე­ბი დიდი ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში ას­რუ­ლებ­და ხი­დის როლს ფრონ­ტის ხაზ­ზე მყოფ ჯა­რის­კა­ცებ­სა და მათ უკან დარ­ჩე­ნილ ოჯა­ხის წევ­რებს შო­რის.

უნდა ით­ქვას, რომ ახალ­გაზ­რდა პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლი მხატ­ვრე­ბის მიერ შექ­მნი­ლი ბა­რა­თე­ბი ახლა დიდი პო­პუ­ლა­რო­ბით სარ­გებ­ლობს კო­ლექ­ცი­ო­ნე­რებს შო­რის. კომ­პო­ზი­ცი­ის მრა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბა და ორი­გი­ნა­ლუ­რო­ბა სწო­რედ ის მა­ხა­სი­ა­თებ­ლე­ბია, რის გა­მოც მათი კო­ლექ­ცი­ო­ნი­რე­ბა და­ი­წყეს.

ოფი­ცი­ა­ლუ­რად, ნაძ­ვის ხემ თავი იო­სებ სტა­ლი­ნის გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ და­იმ­კვიდ­რა. თუმ­ცა, ამ დრო­საც მისი მო­სარ­თა­ვე­ბი კვლა­ვაც ხაზს უს­ვამ­და იმ იდე­ო­ლო­გი­ას, რაც საბ­ჭო­თა კავ­შირ­ში იყო გა­მე­ფე­ბუ­ლი.

ზო­გა­დად ნაძ­ვის ხე, პრო­პა­გან­დის­ტუ­ლი მიზ­ნე­ბის­თვის საბ­ჭო­თა კავ­შირ­ში საკ­მა­ოდ წარ­მა­ტე­ბით გა­მო­ი­ყე­ნეს, ამი­ტომ წლი­დან წლამ­დე ეს სა­დღე­სას­წა­უ­ლო ატ­რი­ბუ­ტი თა­ვი­სი მო­სარ­თა­ვე­ბით ყვე­ლა იმ აქ­ტუ­ა­ლუ­რი მოვ­ლე­ნის ის­ტო­რი­ას ყვე­ბო­და, რაც კონ­კრე­ტულ პე­რი­ოდ­ში მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და - იქ­ნე­ბო­და ეს ცივი ომი და ამე­რი­კის კულ­ტუ­რას­თან და­პი­რის­პი­რე­ბა, თუ რბო­ლა კოს­მოს­ში უპი­რა­ტე­სო­ბის მო­სა­პო­ვებ­ლად.

ნაძ­ვის ხემ თა­ვი­სი მო­სარ­თა­ვე­ბით ყვე­ლა ეს ის­ტო­რია სა­კუ­თარ ტო­ტებ­ზე გა­და­ი­ტა­ნა. საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის შემ­დეგ, სა­დღე­სას­წა­უ­ლო ნაძვმა პრო­პა­გან­დის­ტუ­ლი წნე­ხის­გან ამო­ი­სუნ­თქა, თუმ­ცა გა­ჭირ­ვე­ბის ტვირ­თით დამ­ძიმ­და, რაც მის გა­რეგ­ნულ მხა­რეს აშ­კა­რად და­ე­ტყო.

სწო­რედ „ბნელ 90-ია­ნებ­ში“, რო­დე­საც მო­სახ­ლე­ო­ბას არ ჰქონ­და ელექტრო­ე­ნერ­გია, ბუ­ნებ­რი­ვი აირი და წყა­ლი, სა­ა­ხალ­წლოდ გან­სა­კუთ­რე­ბით მო­თხოვ­ნა­დი გახ­და და­ბალ­ხა­რის­ხი­ა­ნი პლასტმა­სის მო­სარ­თა­ვე­ბი, რომ­ლე­ბიც ალ­ბათ იმა­ზე უფრო იყო გათ­ვლი­ლი, რომ არ გამ­ტყდა­რი­ყო და რაც შე­იძ­ლე­ბა მრა­ვა­ლი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში „და­ემ­შვე­ნე­ბი­ნა“.

ასე­ვე, ამ დროს მო­და­ში შე­მო­სუ­ლი უგე­მოვ­ნო წვი­მე­ბი­ა­ნი ვერ­ცხლის­ფე­რი ნაძ­ვის ხე­ე­ბი, რომ­ლე­ბიც სა­ვა­რა­უ­დოდ იმის­თვის შე­იქ­მნა, რომ უშუ­ქო­ბი­სა და სიბ­ნე­ლის პი­რო­ბებ­ში ოთახ­ში მეტ­ნაკ­ლე­ბად გა­მო­ჩე­ნი­ლი­ყო - სხვა გა­მარ­თლე­ბა მსგავ­სი დი­ზა­ი­ნის ნაძ­ვის ხის შექ­მნას რთუ­ლია მო­უ­ძებ­ნო.

სა­დღე­სას­წა­უ­ლო ილუ­მი­ნა­ცი­ე­ბი, სან­ტა კლა­უ­სი, სა­ჩუქ­რე­ბი, რომ­ლებ­საც ბავ­შვე­ბი ნაძ­ვის ხის ქვეშ ელი­ან და სიმ­ღე­რე­ბი, რომ­ლე­ბიც შობა-ახა­ლი წლის­გან უკვე გა­ნუ­ყო­ფე­ლია - ეს ის სა­სი­ა­მოვ­ნო სი­ახ­ლე­ე­ბია, რომ­ლე­ბიც ჩვენს სა­ა­ხალ­წლო ტრა­დი­ცი­ა­ში ამე­რი­კულ­მა კულ­ტუ­რამ და­ამ­კვიდ­რა.

ამე­რი­კულ მას­კულ­ტუ­რა­ში სან­ტა-კლა­უ­სის აქ­ტი­უ­რად დამ­კვიდ­რე­ბამ სა­ა­ხალ­წლო სიმ­ღე­რე­ბი კი­დევ უფრო და­სა­მახ­სოვ­რე­ბე­ლი, წი­თე­ლი ფერი კი გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­ზე­ი­მო გა­ხა­და.

დღეს, მსოფ­ლი­ოს ქა­ლა­ქებს შო­რის ერ­თგვა­რი კონ­კურ­სიც კი არ­სე­ბობს, ვის უფრო ლა­მა­ზი და ორი­გი­ნა­ლუ­რი ნაძ­ვის ხე ედ­გმე­ბა. ზო­გი­ერთ ქვე­ყა­ნა­ში კი ქა­ლა­ქის მთა­ვა­რი ნაძ­ვის ხის გა­ნა­თე­ბას ათა­სო­ბით ადა­მი­ა­ნი ადევ­ნებს თვალს მთე­ლი მსოფ­ლი­ოს მას­შტა­ბით.

დღეს ნაძ­ვის ხე ძი­რი­თად შემ­თხვე­ვა­ში ირ­თვე­ბა იმის მი­ხედ­ვით, თუ რისი წელი მო­დის, რო­მე­ლი ფერი იქ­ნე­ბა იღ­ბლი­ა­ნი და დო­მი­ნან­ტი და რა ტრენ­დია ბა­ზარ­ზე.

მა­გა­ლი­თად, უკა­ნას­კნელ პე­რი­ოდ­ში უპი­რა­ტე­სო­ბას ხელ­ნა­კეთ მო­სარ­თა­ვებს ანი­ჭე­ბენ, სა­დაც მსხვრე­ვად და მტვრე­ვად მა­სა­ლა­ზე მე­ტად ეკო­ლო­გი­უ­რად სუფ­თა მა­სა­ლა ჭარ­ბობს.

სა­თა­მა­შო­ე­ბი რა­ი­მე სა­ხის პრო­პა­გან­და­სა და იდე­ო­ლო­გი­ას აღარ ატა­რე­ბენ და ისი­ნი მიმ­ზიდ­ვე­ლი, გე­მოვ­ნე­ბი­ა­ნი, მრა­ვალ­ფე­რო­ვა­ნი და გა­მორ­ჩე­უ­ლია.

ავ­ტო­რე­ბი: ლე­ვან ტა­ბა­ტა­ძე; სა­ლო­მე აბუ­ლაშ­ვი­ლი