ჟურ­ნალ "გზას­თან" ერ­თად, "ჩემი რჩე­უ­ლი" მწე­რალ ლე­ვან გო­თუ­ას 7-ტო­მე­უ­ლის გა­მო­ცე­მას გა­ნაგ­რძობს. ამ­ჯე­რად გთა­ვა­ზობთ მწერ­ლის III ტომს, სა­დაც შე­სა­ნიშ­ნა­ვი რო­მა­ნის, "გმირ­თა ვა­რა­მის" მე­სა­მე ნა­წი­ლია შე­სუ­ლი. "გზის" ამ ნო­მერ­ში ბა­ტო­ნი ლე­ვა­ნის ოჯახს შე­გახ­ვედ­რებთ - მე­უღ­ლეს, ქალ­ბა­ტონ ცი­ცოს და ქა­ლიშ­ვილს, ლე­ლას. სა­უ­ბარს კი მწე­რალ ლე­ვან გო­თუ­ა­სა და ექიმ ციცო ალ­ხა­ზიშ­ვი­ლის სიყ­ვა­რუ­ლის ამ­ბით და­ვი­წყებთ.

ქალ­ბა­ტო­ნი ციცო:

- 1950-იანი წლე­ბის ბოლო იყო. ვმუ­შა­ობ­დი მწე­რალ­თა პო­ლიკ­ლი­ნი­კა­ში, რო­მე­ლიც მწე­რალ­თა კავ­ში­რის შე­ნო­ბის პირ­ველ სარ­თულ­ზე მდე­ბა­რე­ობ­და. მწერ­ლებს სა­ლო­ნი­ვით ჰქონ­დათ ჩვე­ნი პო­ლიკ­ლი­ნი­კა - ხში­რად ჩა­მო­დი­ოდ­ნენ, სა­უბ­რობ­დნენ, ერ­თმა­ნეთს აზ­რებს უზი­ა­რებ­დნენ. ყვე­ლა­ზე მე­ტად ვახ­ლობ­ლობ­დი გი­ორ­გი ლე­ო­ნი­ძეს­თან, არაჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვი პი­როვ­ნე­ბა იყო, გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლად მიყ­ვარ­და; ბა­ტო­ნი კონ­სტან­ტი­ნე გამ­სა­ხურ­დია გულ­გრი­ლად არას­დროს ჩა­უვ­ლი­და ჩვენს ფან­ჯრებს - აუ­ცი­ლებ­ლად გა­მოგ­ვე­ლა­პა­რა­კე­ბო­და ხოლ­მე; გე­რონ­ტი ქი­ქო­ძის გაც­ნო­ბამ კი უდი­დე­სი შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბა მო­ახ­დი­ნა ჩემ­ზე; ლე­ვა­ნიც ხში­რად გვსტუმ­რობ­და პო­ლიკ­ლი­ნი­კის ექი­მებს. აღ­ფრთო­ვა­ნე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვი მისი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბით. ლე­ვა­ნი გა­და­სახ­ლე­ბი­დან 1955 წელს ჩა­მო­ვი­და, ჩემ­ზე 22 წლით უფ­რო­სი იყო. ხელი რომ მო­ვა­წე­რეთ, მე 33 წლის ვი­ყა­ვი, ლე­ვა­ნი - 55 წლის. ფაქ­ტობ­რი­ვად, მწერ­ლებ­მა გა­და­წყვი­ტეს ჩვე­ნი ამ­ბა­ვი - ძა­ლი­ან კე­თილ­გან­წყო­ბილ­ნი იყ­ვნენ ჩემ­და­მი და იმა­ზეც ზრუ­ნავ­დნენ, "მათი ექი­მი ციცო" ვის გაჰ­ყო­ლო­და ცო­ლად (იცი­ნის). მახ­სოვს, მწე­რა­ლი დემ­ნა შენ­გე­ლა­ია მო­ვი­და ჩემ­თან და ლე­ვან­ზე და­მი­წყო ლა­პა­რა­კი. - კი, მაგ­რამ მე არა­ფერს მე­კი­თხე­ბით-მეთ­ქი? - ვუ­თხა­რი. - ქა­ლებს ვინ ეკი­თხე­ბაო! - გა­დაჭ­რით მი­პა­სუ­ხა. მწერ­ლებ­მა ძა­ლი­ან მო­ინ­დო­მეს, ჩვე­ნი ურ­თი­ერ­თო­ბაც გა­ი­ბა და მა­ლე­ვე გა­და­წყდა კი­დეც შე­უღ­ლე­ბა. რომ გავ­თხოვ­დი, მახ­სოვს, კარ­გა ხანს თქვე­ნო­ბით ვე­ლა­პა­რა­კე­ბო­დი... ერთხელ ლე­ვან­მა ლექ­სი და­მი­წე­რა: "ვი­ყავ ქალ­წუ­ლი, ფრთო­სა­ნი,/ გა­და­მე­კი­და მგო­სა­ნი,/ ვი­ცი­ნი, აღარ ვტი­რი­ვარ,/ მძი­ნა­რე მან­დი­ლო­სა­ნი.../ მიშ­ვე­ლეთ, და­მა­კე­ცი­ნეთ "მგზავ­რუ­ლი კრი­ა­ლო­სა­ნი" - ლე­ვა­ნის "მგზავ­რულ კრი­ა­ლო­სანს" ვკი­თხუ­ლობ­დი ხოლ­მე და რამ­დენ­ჯერ­მე ჩამ­ძი­ნე­ბია კი­თხვი­სას (იცი­ნის).

- არ შე­გა­ში­ნათ ბა­ტო­ნი ლე­ვა­ნის წარ­სულ­მა? - საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის­თვის არა­სა­სურ­ვე­ლი ადა­მი­ა­ნი იყო, კა­ტორ­ღა­მოვ­ლი­ლი...

- არა­ვი­თა­რი შიში არ მქო­ნია, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ რა­ღაც­ნა­ი­რად მა­ინც შე­ზღუ­დუ­ლი იყო ლე­ვა­ნი. მა­გა­ლი­თად, დიდი კრი­ტი­კო­სი ბესო ჟღენ­ტი სად­მე, წვე­უ­ლე­ბა­ზე თუ შემ­ხვდე­ბო­და, აუ­ცი­ლებ­ლად მე­ტყო­და ხოლ­მე, ხომ გე­ნი­ა­ლუ­რია ლე­ვა­ნიო! მაგ­რამ მწე­რალ­თა კავ­ში­რის სხდო­მა­ზე რომ გა­მო­ვი­დო­და, ლე­ვანს არას­დროს ახ­სე­ნებ­და. მწე­რალ­თა ჩა­მო­ნათ­ვალ­შიც კი არა­ვინ ახ­სე­ნებ­და ლე­ვანს.

- რა ცხოვ­რე­ბას დაგ­პირ­დათ ლე­ვან გო­თუა 22 წლით უმ­ცროს მე­უღ­ლეს?

- სა­ინ­ტე­რე­სოს, რად­გან თვი­თონ ლე­ვა­ნი იყო ძა­ლი­ან სა­ინ­ტე­რე­სო პი­როვ­ნე­ბა. სა­დაც გა­ვივ­ლი­დით, მის ირ­გვლივ იმ­წამს შე­იკ­რი­ბე­ბო­და ხალ­ხი. გან­სა­კუთ­რე­ბით, გლე­ხებ­თან უყ­ვარ­და ურ­თი­ერ­თო­ბა. თბი­ლი­სი­დან მცხე­თის­კენ რომ მივ­დი­ო­დით, გზად აუ­ცი­ლებ­ლად გა­ა­ჩე­რებ­და ხოლ­მე მან­ქა­ნას და ხალ­ხს გა­მო­ე­ლა­პა­რა­კე­ბო­და, მათ ნათ­ქვამს იწერ­და, თუნ­დაც, ცალ­კე­ულ სი­ტყვებს. ძა­ლი­ან უყ­ვარ­და წყა­როს წყა­ლი და ყვე­ლა წყა­როს­თან გვა­ჩე­რებ­და. აღ­ფრთო­ვა­ნე­ბუ­ლი იყო თა­ვი­სი სამ­შობ­ლო­თი და მას­ზე უზო­მოდ გახ­ლდათ შეყ­ვა­რე­ბუ­ლი.

- ბა­ტონ ლე­ვანს ძა­ლი­ან უყ­ვარ­და მოგ­ზა­უ­რო­ბა, ექ­სპე­დი­ცი­ებ­შიც ხში­რად და­დი­ო­და. თქვენ რითი იყა­ვით მისი ცხოვ­რე­ბის თა­ნა­მო­ნა­წი­ლე?

- თა­ნა­მო­ნა­წი­ლე? ჩვე­ნი შე­უღ­ლე­ბის შემ­დეგ ლე­ვა­ნი ექ­სპე­დი­ცი­ებ­ში აღარ და­დი­ო­და. მხო­ლოდ სა­მოგ­ზა­უ­როდ თუ წა­ვი­დო­დით. ისე კი, რა წიგნ­ზეც მუ­შა­ობ­და ხოლ­მე, იმ წიგნ­თან და­კავ­ში­რე­ბულ ლი­ტე­რა­ტუ­რას მეც ყო­ველ­თვის ვკი­თხუ­ლობ­დი, საქ­მის კურ­სში რომ ვყო­ფი­ლი­ყა­ვი. სხვა­თა შო­რის, ყო­ველ­თვის სურ­და, წე­რის პრო­ცეს­ში კა­ბი­ნეტ­ში, მის გვერ­დით ვმჯდა­რი­ყა­ვი. ხან­და­ხან მის ნა­წე­რებ­საც ვამ­რავ­ლებ­დი ხოლ­მე - რამ­დე­ნი­მე ეგ­ზემპლა­რად ვუ­ბეჭ­დავ­დი. ესეც მხო­ლოდ სიმ­ბო­ლუ­რი დახ­მა­რე­ბა იყო - მინ­დო­და, მისი შე­მოქ­მე­დე­ბის, შრო­მის თა­ნა­ზი­ა­რი ვყო­ფი­ლი­ყა­ვი. მე­ცი­ნე­ბო­და, წე­რის მო­მენ­ტში რომ და­მე­კი­თხე­ბო­და, ეს სი­ტყვა ასეა თუ ისეო? სწო­რად რომ ვუ­პა­სუ­ხებ­დი, გა­ო­ცე­ბუ­ლი შე­მა­ქებ­და, - ენას კარ­გად შე­იგ­რძნო­ბო... მუ­დამ მხნედ იყო, თუმ­ცა გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლად არ ვარ­ჯი­შობ­და. არ­მაზ­ში ჩვე­ნი სახ­ლი­დან, მტკვრის პი­რას იყო ჩა­სას­ვლე­ლი და ლე­ვა­ნი ყო­ველ­თვის ჩა­დი­ო­და იქ, ბა­ნა­ობ­და კი­დეც მტკვარ­ში. ხში­რად გვსტუმ­რობ­და გუ­რამ თი­კა­ნა­ძე. მი­უ­ხე­და­ვად ასა­კობ­რი­ვი სხვა­ო­ბი­სა, ძა­ლი­ან მე­გობ­რობ­დნენ. გუ­რა­მი თით­ქოს სა­კუ­თარ ახალ­გაზ­რდო­ბას ახ­სე­ნებ­და - ისიც ხომ მთამ­სვლე­ლი იყო! მტკვრის მე­ო­რე ნა­პი­რას გა­და­ვი­დოდ­ნენ ხოლ­მე, გან­მარ­ტოვ­დე­ბოდ­ნენ და ლა­პა­რა­კობ­დნენ. ლე­ვა­ნის შე­სა­ნიშ­ნა­ვი ფო­ტო­ე­ბი შე­მოგ­ვრჩა, გუ­რა­მის გა­და­ღე­ბუ­ლი. ძა­ლი­ან გან­ვი­ცა­დეთ გუ­რა­მის ტრა­გი­კუ­ლი და­ღუპ­ვა - ხომ იცით, სვა­ნეთ­ში, შხა­რა­დან დაშ­ვე­ბი­სას და­ი­ღუ­პა!.. ჩვე­ნი სახ­ლის პირ­და­პირ, მტკვრის მე­ო­რე ნა­პირ­ზე მთა იყო. სახ­ლის აივ­ნი­დან, იმ მთამ­დე ლე­ვა­ნი და­კი­დუ­ლი ხი­დის გა­კე­თე­ბას აპი­რებ­და. უნ­დო­და, მთის გა­მოქ­ვა­ბულ­ში წიგნთსა­ცა­ვი მო­ე­წყო, მაგ­რამ არ დას­ცალ­და...

- ბა­ტო­ნი ლე­ვა­ნის თვი­სე­ბე­ბი­დან რას გა­მო­არ­ჩევთ, რო­გო­რი იყო?

- კაც­თმოყ­ვა­რე­ო­ბით გა­მო­ირ­ჩე­ო­და... მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ამ­დე­ნი უბე­დუ­რე­ბა გა­მო­ი­ა­რა. მა­ინც სჯე­რო­და ადა­მი­ა­ნე­ბის და ძა­ლი­ან უყ­ვარ­და. არც მახ­სოვს, ვინ­მე გა­ე­კი­ცხა. ერ­თა­დერ­თხელ გა­მო­ვი­და წყო­ბი­დან, გამ­წარ­და, მის გამ­სა­მარ­თლე­ბელ ერთ-ერთ ჯა­ლათს შემ­თხვე­ვით რომ გა­და­ე­ყა­რა ქუ­ჩა­ში. გაჰ­კი­დე­ბია, - მინ­დო­და, და­მეხრჩოო, - მაგ­რამ მა­ლე­ვე მო­უ­თო­კავს თავი.

- თქვენ­თან უხ­სე­ნე­ბია იმ ადა­მი­ა­ნე­ბის გვა­რე­ბი, ვინც სამ­შობ­ლოს ღა­ლა­ტი დას­წა­მა და გა­ა­სა­მარ­თლა?

- რუ­ხა­ძე, რა­ფა­ვა... მი­ამ­ბო, და­კი­თხვი­სას რო­გორ ურტყამ­დნენ, სცემ­დნენ, კი­ბი­დან აგ­დებ­დნენ და სა­კუ­თა­რი სის­ხლით აწე­რი­ნებ­დნენ ფურ­ცელ­ზე რა­ღა­ცებს. ნეკ­ნიც კი ჩა­უმტვრი­ეს... მხო­ლოდ და მხო­ლოდ იმი­ტომ, რომ ძა­ლი­ან უყ­ვარ­და სამ­შობ­ლო.

- წარ­სულ­ზე, გა­და­სახ­ლე­ბა­ში გა­ტა­რე­ბულ წლებ­ზე გი­ამ­ბობ­დათ?

- იმ წლებ­ზე ლა­პა­რა­კი არ უყ­ვარ­და. ხან­და­ხან თუ მი­ამ­ბობ­და ვორ­კუ­ტის სა­კონ­ცენ­ტრა­ციო ბა­ნაკ­ში პა­ტიმ­რე­ბის აჯან­ყე­ბა­ზე, რა დიდ პა­ტივს სცემ­დნენ პა­ტიმ­რე­ბი, ბრძენ­კა­ცად რომ მი­აჩ­ნდათ და სა­გა­ფიც­ვო ტექ­სტე­ბის, მო­წო­დე­ბე­ბის და­წე­რა­ში დახ­მა­რე­ბას ყო­ველ­თვის მას სთხოვ­დნენ. გან­სა­კუთ­რე­ბით თბი­ლად იხ­სე­ნებ­და ახალ­გაზ­რდა კაცს, იგორ დობ­როშ­ტანს, რო­მე­ლიც სა­გა­ფიც­ვო კო­მი­ტეტს ჩა­უდ­გა სა­თა­ვე­ში... არც "გმირ­თა ვა­რა­მის" შე­სა­ხებ ჰყვე­ბო­და. გა­და­სახ­ლე­ბა­ში მხო­ლოდ პირ­ვე­ლი და მე­ო­რე ნა­წი­ლი და­წე­რა, მაგ­რამ მე­სა­მე და მე­ო­თხე ნა­წი­ლი ჩვე­ნი თა­ნა­ცხოვ­რე­ბის წლებ­ში შე­იქ­მნა, ჩემ თვალ­წინ - არ­მა­ზის სახ­ლი დას­რუ­ლე­ბუ­ლი არ გვქონ­და, ერთ ოთახ­ში ვცხოვ­რობ­დით და სწო­რედ იქ წერ­და. ერთხელ, წე­რის დროს, შევ­ნიშ­ნე, ცრემ­ლე­ბი ჩა­მოს­დი­ო­და. - რა მო­გი­ვი­და, ლე­ვან-მეთ­ქი? - ვკი­თხე. - ზაზა (ნა­წარ­მო­ე­ბის პერ­სო­ნა­ჟი. - ავტ.) ჩა­მი­ვარ­და ორ­მო­ში და არ ვიცი, რო­გორ ამო­ვიყ­ვა­ნოო, - სევ­დი­ა­ნად მი­პა­სუ­ხა (იღი­მის)... მერე ლელა გაჩ­ნდა და ორი­ვეს ყუ­რა­დღე­ბა მის­კენ გა­და­ვი­და. ლე­ვანს თევ­ზა­ო­ბა უყ­ვარ­და და ჭი­ა­ყე­ლებს ლელა უგ­რო­ვებ­და ხოლ­მე.

ლელა გო­თუა:

- ხში­რად დავ­ყავ­დი მტკვარ­ზე და ცურ­ვას მას­წავ­ლი­და. ჭად­რა­კის თა­მა­შიც მა­მამ მას­წავ­ლა. ძა­ლი­ან ბედ­ნი­ე­რი, კმა­ყო­ფი­ლი და ამა­ყი იყო, როცა "ვუ­გებ­დი". უჭ­მე­ლი ბავ­შვი ვი­ყა­ვი. დი­ლა­ო­ბით დედა წი­წი­ბუ­რას რომ გა­ა­კე­თებ­და და თეფ­შით დაგ­ვიდ­გამ­და, მამა კალ­თა­ში ჩა­მის­ვამ­და, წი­წი­ბუ­რის­გან კა­ცის სა­ხეს და­ხა­ტავ­და და ვი­თომ მე­ჯიბ­რე­ბო­და, ვინ უფრო სწრა­ფად შე­ჭამს სა­ხის ნა­წი­ლებ­სო. რა­საკ­ვირ­ვე­ლია, ვი­მარ­ჯვებ­დი - მე მო­გე­ბით ვხა­რობ­დი, მამა კი იმით, რომ საჭ­მე­ლი მა­ჭა­მა... მახ­სოვს, ხში­რად მი­ამ­ბობ­და ზღაპ­რებს. თვი­თონ თხზავ­და. მე კი ძა­ლი­ან მიყ­ვარ­და ის ზღაპ­რე­ბი, ამი­ტომ დი­ლით, გაღ­ვი­ძე­ბის­თა­ნა­ვე ცხვირ­ში ჩა­ვაფ­რინ­დე­ბო­დი ხოლ­მე მძი­ნა­რეს და ვა­ჯან­ჯღა­რებ­დი, - გა­იღ­ვი­ძე, ზღა­პა­რი მო­მი­ყე­ვი-მეთ­ქი. არა­და, მამა გვი­ა­ნო­ბამ­დე მუ­შა­ობ­და და დი­ლით ჩემ­სა­ვით ად­რი­ა­ნად ვერ იღ­ვი­ძებ­და, მაგ­რამ ვინ ახა­რებ­და (იცი­ნის)! "ტომ სო­ი­ე­რის თავ­გა­და­სა­ვა­ლი" რომ წა­მი­კი­თხეს, გა­დავ­წყვი­ტე, ტო­მის მსგავ­სად მეც მე­პო­ვა გან­ძი. არც ვა­ციე, არც ვა­ცხე­ლე და, სახ­ლის წინ და­ვი­წყე თხრა. მამა გა­ივ­ლი­და, გა­მო­ივ­ლი­და და დე­დას ეტყო­და: ამან ასე თუ გა­ნაგ­რძო, სა­ძირ­კვლამ­დე ჩავა, და­ან­გრევს ამ სახ­ლსო (იცი­ნის). მახ­სოვს იო­სებ ნო­ნეშ­ვი­ლის სტუმ­რო­ბა. ვიდ­რე სუფ­რა გა­იშ­ლე­ბო­და, მტკვარ­ზე ჩა­ვიდ­ნენ, იხ­ვე­ბის მო­ნა­დი­რე­ბა უნ­დო­დათ. სა­ვა­რა­უ­დოდ, გვი­ა­ნი შე­მოდ­გო­მა იყო, რად­გან იხ­ვე­ბის გა­დაფ­რე­ნა სწო­რედ მაგ პე­რი­ოდ­შია. ნო­ნეშ­ვილს თო­ფის­თვის არც და­უც­დია, იხვს ქვა ეს­რო­ლა და ჩა­მო­აგ­დო კი­დეც. ჩვენ­მა ძაღ­ლმა ამო­იყ­ვა­ნა და აღ­მოჩ­ნდა, იხვს მხო­ლოდ ფრთა მოს­ტე­ხო­და. ეს რომ შევ­ნიშ­ნე, იხვს აღა­რა­ვინ მი­ვა­კა­რე - თურ­მა­ნი­ძის მა­ლა­მო­თი და­ვუ­წყე მკურ­ნა­ლო­ბა. გა­გიჟ­დნენ, ნა­ნა­დი­რე­ვი წაგ­ვარ­თვაო... ხუ­ჭუ­ჭი თმა მქონ­და და დედა ძლივს მვარ­ცხნი­და. თუ უჭ­მე­ლო­ბის გამო გა­ვაბ­რა­ზებ­დი, ორი­გი­ნა­ლუ­რად მსჯი­და - თმას მჭრი­და. არა­და, მა­მას ჩემი ხუ­ჭუ­ჭა გრძე­ლი თმა უყ­ვარ­და და დე­დას ამის გამო საყ­ვე­დუ­რობ­და ხოლ­მე. თუ მამა თბი­ლის­ში იყო და დედა დას­ჯის ამ უკი­დუ­რეს ზო­მას მი­მარ­თავ­და, გაბ­რა­ზე­ბუ­ლი ვე­მუქ­რე­ბო­დი, ჩა­მო­ვა მამა, ყვე­ლა­ფერს ვე­ტყვი და ნახე, რას გი­ზამს-მეთ­ქი. ხან­და­ხან მა­მაც მიბ­რაზ­დე­ბო­და ხოლ­მე, ოღონდ ზუს­ტად არ მახ­სოვს, რის­თვის. ალ­ბათ, ისიც უჭ­მე­ლო­ბის­თვის. მისი დას­ჯის მე­თო­დი სერ­ვან­დის გვერ­დით, კუ­თხე­ში და­ყე­ნე­ბა იყო - ჩა­ვი­ცუცქე­ბო­დი კე­დელ­თან, სერ­ვან­დს მთე­ლი ძა­ლით მი­ვაბ­ჯენ­დი ფე­ხებს და ნელ-ნელა ვწევ­დი, ად­გი­ლი რომ გა­მე­ფარ­თო­ე­ბი­ნა. ისე აზ­რი­ალ­დე­ბო­და ჭურ­ჭე­ლი, სულ რომ არ და­ლე­წი­ლი­ყო, სას­წრა­ფოდ გა­მო­მიყ­ვან­და ხოლ­მე... ბევრ თო­ჯი­ნას მჩუქ­ნი­და, მე კი ყვე­ლას ვა­ტიტ­ვლებ­დი და ერ­თად ვყრი­დი. გა­და­ხე­დავ­და ხოლ­მე მამა და, - ვი­ეტ­ნამ­ში ვარ­თო, - იტყო­და (იმ­ხა­ნად ვი­ეტ­ნა­მე­ლე­ბის გა­ჭირ­ვე­ბის თემა იყო აქ­ტუ­ა­ლუ­რი და ტე­ლე­ვი­ზი­ით ხში­რად უჩ­ვე­ნებ­დნენ გაძ­ვალ­ტყა­ვე­ბულ, შიშ­ველ ვი­ეტ­ნა­მელ ბავ­შვებს)... მამა რომ გარ­და­იც­ვა­ლა, 6 წლის ვი­ყა­ვი. კარ­გად მახ­სოვს, ცუ­დად რომ გახ­და (ინ­სულ­ტი და­ე­მარ­თა და ძა­ლი­ან ცოტა ხანს იცო­ცხლა), სა­ნა­ხა­ვად შე­მიყ­ვა­ნეს და მამა ატირ­და. სას­წრა­ფოდ გა­მო­მიყ­ვა­ნეს, მაგ­რამ აშ­კა­რად ჩა­მეს­მა, რომ და­მი­ძა­ხა... იქ აღარ გა­მა­ჩე­რეს და ბე­ბი­ას­თან ერ­თად, არ­მა­ზი­დან თბი­ლის­ში, დე­ი­დას­თან, ამ სახ­ლში ჩა­მო­მიყ­ვა­ნეს. მერე, ერთ დღეს შემ­თხვე­ვით გა­ზეთ "კო­მუ­ნის­ტში" ნეკ­რო­ლო­გი წა­ვი­კი­თხე (კი­თხვა ვი­ცო­დი) და სა­ში­ნე­ლი ამ­ბა­ვი ავ­ტე­ხე: მამა მოკ­ვდა და რა­ტომ მა­ტყუ­ებთ-მეთ­ქი?! ვი­თომ და­მამ­შვი­დეს, მაგ­რამ არ მოვ­ტყუვ­დი. სა­ხა­ტა­ვი რვე­უ­ლის ფურ­ცელ­ზე დავ­წე­რე წე­რი­ლი: "თქვენ მე მა­ტყუ­ებთ, ვიცი, რომ მამა მოკ­ვდა. მე თქვენ არა­ვინ არ მინ­დევ­ხართ. მე მინ­და, მარ­ტო მა­მი­კო და იმას­თან მივ­დი­ვარ". წე­რი­ლი მა­გი­და­ზე დავ­ტო­ვე, თვი­თონ სა­ძი­ნე­ბელ­ში, სა­წო­ლის ქვეშ შევ­ძვე­რი და და­მე­ძი­ნა. სა­ში­ნე­ლე­ბა დატ­რი­ა­ლე­ბუ­ლა. მთე­ლი უბა­ნი მე­ძებ­და, ბო­ლოს კი შემ­თხვე­ვით ბე­ბი­ამ მი­პო­ვა სა­წო­ლის ქვეშ... დღემ­დე სულ ვგრძნობ მა­მას სი­ახ­ლო­ვეს, სულ ჩემ­თან ერ­თად არის...

ქალ­ბა­ტო­ნი ციცო:

- ლე­ვა­ნის სიკ­ვდი­ლის შემ­დეგ მუ­დამ არ­სე­ბობს ჩვენ შო­რის უხი­ლა­ვი კავ­ში­რი. მა­ში­ნაც, ტო­მე­უ­ლე­ბის გა­მო­სა­ცე­მად ტექ­ნი­კურ მხა­რეს რომ ვაგ­ვა­რებ­დი, მე­რეც, სხვა­დას­ხვა გა­მო­ცე­მა­ში გაბ­ნე­ულ მის პუბ­ლი­ცის­ტურ ნა­წე­რებს თავი რომ მო­ვუ­ყა­რე და გა­მო­ვე­ცი, მე­რეც, ახალ­გაზ­რდე­ბის­თვის შე­სა­ნიშ­ნა­ვი სა­კი­თხა­ვი - "მგზავ­რუ­ლი კრი­ა­ლო­სა­ნი" და პუბ­ლი­ცის­ტი­კა რომ გა­ვა­ერ­თი­ა­ნე და გა­მომ­ცემ­ლო­ბას ჩა­ვა­ბა­რე და­სა­ბეჭ­დად. სუ­ლი­ე­რად არას­დროს მი­ვუ­ტო­ვე­ბი­ვარ. სამ­წუ­ხა­როდ, 1980-იანი წლე­ბის ბო­ლოს ისე აი­რია ქვე­ყა­ნა, იმ წიგ­ნის გა­მო­სა­ცე­მად აღა­რა­ვის სცხე­ლო­და. იმ წიგნს კი არა და, აღარც არა­ფერს გა­მოს­ცემ­დნენ დიდი ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში. ძა­ლი­ან გა­ხა­რე­ბუ­ლი ვარ, თქვენ რომ გა­მოს­ცემთ ლე­ვა­ნის შე­მოქ­მე­დე­ბას. წინა გა­მო­ცე­მე­ბი­თაც ძა­ლი­ან გაგ­ვა­ხა­რეთ და ეს ტო­მე­უ­ლი ხომ გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლად მომ­წონს. თა­ნაც, რო­გო­რი ხელ­მი­საწ­ვდო­მია! შრიფ­ტიც სა­უ­კე­თე­სო შე­გირ­ჩე­ვი­ათ. მთა­ვა­რია, ხალ­ხმა წა­ი­კი­თხოს.

ლელა:

- ამას წი­ნათ, მა­მას მე­გო­ბა­რი, ჯუმ­ბერ ჯიშ­კა­რი­ა­ნი მე­უბ­ნე­ბო­და, მა­მა­შენ­მა თა­ვი­სი სრუ­ლი შე­მოქ­მე­დე­ბა, პი­ე­სე­ბის ჩათ­ვლით, რომ გა­ამ­ზა­და, 10 ტომი გა­მო­ვი­დაო. იმ­ჟა­მინ­დე­ლი 10 ტომი ალ­ბათ თქვე­ნი შრიფ­ტით 20 ტომს და­ი­კა­ვებ­და. ადრე ძა­ლი­ან ხში­რად და დიდი ტი­რა­ჟით იბეჭ­დე­ბო­და მა­მას ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბი. ეგ კი არა, ჯუმ­ბე­რი იხ­სე­ნებ­და, მარ­ჯა­ნიშ­ვი­ლის თე­ატ­რში ვახ­ტანგ ტაბ­ლი­აშ­ვილ­მა ლე­ვა­ნის "მეფე ერეკ­ლე" რომ დად­გა, სპექ­ტაკ­ლებ­ზე სა­ოც­რე­ბა ხდე­ბო­და - მა­ყუ­რებ­ლის ტაში ლა­მის მთელ "პლე­ხა­ნოვს" ეს­მო­დაო. მა­მას სი­ცო­ცხლე­ში და­იდ­გა პი­ე­სა "აღ­მა­შე­ნე­ბე­ლიც", სა­დაც და­ვით აღ­მა­შე­ნებ­ლის როლს ჟორა შავ­გუ­ლი­ძე ას­რუ­ლებ­და. ესეც გა­სა­ო­ცა­რი სპექ­ტაკ­ლი გა­მო­სუ­ლა. "გმირ­თა ვა­რა­მი" კი მისი სიკ­ვდი­ლის შემ­დეგ დად­გა არ­ჩილ ჩხარ­ტიშ­ვილ­მა და ალექ­სან­დრეს როლ­ში თენ­გიზ არჩვა­ძე ათა­მა­შა. ური­გო არც დღეს იქ­ნე­ბო­და მა­მას პი­ე­სე­ბის დად­გმა. ური­გო კი არა, ძა­ლი­ან აქ­ტუ­ა­ლუ­რიც იქ­ნე­ბა.

- ბა­ტო­ნი ლე­ვა­ნის დაკ­რძალ­ვა არ­მაზ­ში, სახ­ლის ეზო­ში, მისი სურ­ვი­ლი იყო?

ქალ­ბა­ტო­ნი ციცო:

- არა. ლე­ვან­თან სიკ­ვდილ­ზე არას­დროს მი­სა­უბ­რია. არ­მაზ­ში და­საფ­ლა­ვე­ბა მის­მა ნა­თე­სა­ვებ­მა გა­და­წყვი­ტეს. ჯერ მთაწ­მინ­დის პან­თე­ო­ნი უნ­დო­დათ, მაგ­რამ იმ­ჟა­მინ­დელ­მა მთავ­რო­ბამ დი­დუ­ბის პან­თე­ო­ნი შე­მოგ­ვთა­ვა­ზა, ამი­ტომ ნა­თე­სა­ვებ­მა არ­მა­ზი ამ­ჯო­ბი­ნეს. შემ­დეგ, სა­ქარ­თვე­ლოს კა­თო­ლი­კოს-პატ­რი­არ­ქის ნე­ბარ­თვი­თა და ლოც­ვა-კურ­თხე­ვით გად­მო­ვას­ვე­ნეთ სამ­თავ­როს დე­და­თა მო­ნას­ტრის ეზო­ში.

ლელა:

- მამა მცხე­თის წმინ­და მი­წა­ში ას­ვე­ნია. ამა­ზე სა­უ­კე­თე­სო რა უნდა იყოს!

ირმა ხარ­ში­ლა­ძე

ჟურ­ნა­ლი "გზა"

(გა­მო­დის ხუთ­შა­ბა­თო­ბით)