როცა დათო ტუ­რაშ­ვი­ლის ტექ­სტებს ვკი­თხუ­ლობ, როცა ვუს­მენ, გა­მუდ­მე­ბით მაქვს გან­ცდა, რომ და­თოს გულს ვუს­მენ. თუკი არ ღე­ლავს, - სა­დას, სუფ­თას, მწყობრს... რო­დე­საც უსა­მარ­თლო­ბას აწყდე­ბა, - ბო­ბო­ქარს, ამო­ვარ­დნი­ლი პულ­სა­ცი­ით, მაგ­რამ მა­ინც გა­სა­გებს.... მოკ­ლედ, გუ­ლია... ჰოდა, ვი­ფიქ­რე, რომ არ იქ­ნე­ბო­და ური­გო, "გზა­ში" და­თოს გან­ვლილ გზა­ზე გვე­სა­უბ­რა, მაგ­რამ ჩვენ­მა დი­ა­ლოგ­მა სხვა მი­მარ­თუ­ლე­ბა მი­ი­ღო და კი­დევ ერთხელ დავ­რწმუნ­დი, - ქარ­თვე­ლის ბი­ოგ­რა­ფია, მწე­რა­ლი იქ­ნე­ბა ის თუ პო­ლი­ტი­კო­სი, მი­სი­ვე ქვეყ­ნის ის­ტო­რი­ის ფონ­ზე იწე­რე­ბა...

- დათო, რა­ტომ არ მიჰ­ბა­ძე ბევრ ჩვენს თა­ნა­მე­მა­მუ­ლეს და სა­ცხოვ­რებ­ლად, მშვი­დად ცხოვ­რე­ბი­სა და წე­რის ად­გი­ლად რა­ტომ არ აირ­ჩიე უცხო ქვე­ყა­ნა?

- ერთხანს, ლონ­დონ­სა და მად­რიდ­ში ვი­ცხოვ­რე, რად­გა­ნაც იქ ვსწავ­ლობ­დი... მიყ­ვარს მოგ­ზა­უ­რო­ბა, მაგ­რამ სა­მუ­და­მოდ ვერ­სად წა­ვი­დო­დი. რა ვიცი, მგო­ნია, რომ ბევ­რი რა­მის გამო ვერ წა­ვი­დო­დი, მაგ­რამ მთა­ვა­რი მა­ინც ის იყო, რომ რო­გორც კი კავ­შირს ვწყვეტ ჩვენს ქვე­ყა­ნას­თან (ფი­ზი­კურ კავ­შირს ვგუ­ლის­ხმობ, გო­ნებ­რი­ვად ხომ ვერ გა­წყვეტ), რა­ღა­ცა მა­ინც მაკ­ლდე­ბა. ეს რა­ღა­ცა 'ალ­ბათ, ავად­მყო­ფუ­რი, ცოტა მა­ნი­ა­კუ­რი გან­ცდაა, აი ის, რაც მე­ტად გა­ღი­ზი­ა­ნებს, მაგ­რამ მა­ინც ვერ წყდე­ბი და ვერ თმობ.

- ეს ხომ სიყ­ვა­რუ­ლია?

- ჰო, გე­თან­ხმე­ბი. ალ­ბათ, სიყ­ვა­რუ­ლია. გიო კი წა­ვი­და. უკვე რამ­დე­ნი წე­ლია... მე - ვერა.

- ესეც შენი თავ­გა­და­სავ­ლის ნა­წი­ლია, - მე­გო­ბა­რი, რო­მე­ლიც ფი­ზი­კუ­რად შენ­თან არ არის. ოღონდ, პი­რა­დად არ მიგ­რძნია, რომ აკა მორ­ჩი­ლა­ძე აქ არ არის. ყო­ველ­თვის პი­რი­ქით მე­გო­ნა. ამ გან­ცდას, ალ­ბათ მისი შე­მოქ­მე­დე­ბა იწ­ვევს...

- მე და გიო ახვლე­დი­ა­ნი კლა­სე­ლე­ბი ვი­ყა­ვით, მას მა­შინ ჯერ არ ერ­ქვა აკა მორ­ჩი­ლა­ძე. ახლა ვწერ და შე­სა­ბა­მი­სად, ჯერ არ გა­მო­მიქ­ვეყ­ნე­ბია წიგ­ნი, რო­მე­ლიც ჩვე­ნი ბავ­შვო­ბის თავ­გა­და­სა­ვალს აღ­წერს. სა­ვა­რა­უ­დოდ, მას ცოტა გრძე­ლი სა­თა­უ­რი ექ­ნე­ბა - "თექ­ვსმეტ წლამ­დე აკ­რძა­ლუ­ლია". ეს ფრა­ზა, ალ­ბათ გახ­სოვს, რომ კი­ნო­თე­ატ­რებ­ში იმ ფილ­მე­ბის აფი­შებ­ზე ეწე­რა ხოლ­მე, რომ­ლის ნახ­ვაც ბავ­შვე­ბის­თვის არ იყო მი­ზან­შე­წო­ნი­ლი. ბავ­შვებს კი, რო­გორც მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, ყვე­ლა­ზე მე­ტად (თუნ­დაც აკ­რძა­ლუ­ლი ხი­ლის პრინ­ცი­პის გამო), სწო­რედ ის აინ­ტე­რე­სებთ, რა­საც უფ­რო­სე­ბი უმა­ლა­ვენ... მწერ­ლო­ბა ძა­ლი­ან ადრე და­ვი­წყე. მახ­სოვს, რომ დავ­წერ­დი, გი­ოს­თან მიმ­ქონ­და, ის რომ და­წერ­და, ჩემ­თან მო­ი­ტან­და ხოლ­მე. ასე ვცვლი­დით...

- და ასე იზ­რდე­ბო­დით...

- სკო­ლას რომ ვამ­თავ­რებ­დით, გა­დავ­წყვი­ტეთ, ზოგი რამ დაგ­ვე­ბეჭ­და, მაგ­რამ, რა თქმა უნდა, არ დაგ­ვი­ბეჭ­დეს.

- წა­რუ­მა­ტებ­ლო­ბა ენ­თუ­ზი­აზმს არ გიქ­რობ­და?

- არა. ჩემი პი­ე­სის მი­ხედ­ვით დად­გმუ­ლი სპექ­ტაკ­ლე­ბის რე­პე­ტი­ცი­ა­ზე სულ მინ­და, რომ მი­ვი­დე, იმი­ტომ, რომ ჩემ­თვის სი­ტყვაა მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი... იქ, თე­ატ­რში თით­ქოს სი­ტყვა კი არა, მოქ­მე­დე­ბაა მთა­ვა­რი. ამა­ზე ვგიჟ­დე­ბი ხოლ­მე! ეს მინ­და, რომ თა­ვი­დან ავი­ცი­ლო, მაგ­რამ სა­ბო­ლო­ოდ მა­ინც დად­გმულ სპექ­ტაკლს ვეს­წრე­ბი და ვთქვათ, ვი­ღებ ასეთ შე­დეგს: ერთი პი­ე­სა - "შავი კე­ტე­ბი" სამ სხვა­დას­ხვა თე­ატ­რში დად­გეს და იცი, რა მოხ­და?! სა­მი­ვე ერ­თმა­ნე­თის­გან რა­დი­კა­ლუ­რად გან­სხვა­ვე­ბუ­ლია...

- ერთი პი­ე­სა სამ სხვა­დას­ხვა სცე­ნა­ზე... დიდი წარ­მა­ტე­ბაა! სა­კუ­თა­რი სი­ტყვე­ბის მოს­მე­ნა სცე­ნი­დან, რომ­ლე­ბიც რე­ჟი­სო­რის, მსა­ხი­ო­ბის აღ­ქმის პრიზ­მა­ში გა­ტა­რე­ბუ­ლი გე­უც­ნა­უ­რე­ბა... ბავ­შვო­ბა კი ასე­თი ტკბი­ლი იქ­ნებ იმ პერ­სპექ­ტი­ვის გა­მოა, რო­მელ­საც გა­უ­აზ­რებ­ლად ელო­დე­ბი...

- თუმ­ცა ჩვე­ნი საბ­ჭო­უ­რი ბავ­შვო­ბა, მა­ინც შე­ზღუ­დუ­ლი სი­ა­მოვ­ნე­ბა იყო და დღე­ვან­დე­ლი ბავ­შვე­ბი­სა­გან გან­სხვა­ვე­ბით ნამ­დვი­ლად ბევ­რი რამ გვაკ­ლდა. ჩვე­ნი შვი­ლე­ბის თა­ო­ბის­თვის, დღე­ვან­დე­ლი, უკი­დუ­რე­სად გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი ტექ­ნო­ლო­გი­ე­ბის გამო, ალ­ბათ ძნე­ლი და­სა­ჯე­რე­ბე­ლია, რომ "პლა­კა­ტე­ბის" ყიდ­ვის პრობ­ლე­მაც კი გვქონ­და. მა­გა­ლი­თად, ჩვე­ნი სკო­ლის წინ არ­სე­ბულ მი­წის­ქვე­შა გა­და­სას­ვლელ­ში, რამ­დე­ნი­მე ჩემ­თვის სა­ოც­ნე­ბო პლა­კა­ტი იყი­დე­ბო­და, მაგ­რამ რად­გან ვი­ცო­დი, რომ ყვე­ლა ოც­ნე­ბას ერ­თად ვერ ავიხ­დენ­დი, გა­დავ­წყვი­ტე, რომ სი­უ­ზი კვატ­როს პლა­კა­ტი მა­ინც მე­ყი­და და სა­ნამ ფულს შე­ვაგ­რო­ვებ­დი, მახ­სოვს, რო­გორ ვი­დე­ქი ხოლ­მე გა­ოგ­ნე­ბუ­ლი იმ ქა­ლის ფო­ტოს წინ, რო­მე­ლიც ჩემ­თვის, მთელ მსოფ­ლი­ო­ში ყვე­ლა­ზე ლა­მა­ზი იყო...

- მერე, სი­უ­ზი კვატ­რო თბი­ლის­ში ჩა­მო­ვი­და და სპორ­ტის სა­სახ­ლე­ში საკ­მა­ოდ უფე­რუ­ლი კონ­ცერ­ტი გა­მარ­თა... ზოგ­ჯერ ოც­ნე­ბა უფრო სა­სი­ა­მოვ­ნოა, ვიდ­რე რე­ა­ლო­ბა. მა­შინ უკვე პო­პუ­ლა­რუ­ლი ბიჭი იყა­ვი... ალ­ბათ, შენი აქ­ტი­უ­რი ხა­სი­ა­თის, ბუ­ნებ­რი­ო­ბის, გახ­სნი­ლო­ბის, სამ­ყა­როს მი­მართ პო­ზი­ცი­ის გამო. რო­გორ ფიქ­რობ, მა­შინ და­წყე­ბულ­მა ქა­ოს­მა ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ში, სა­ზო­გა­დო­ე­ბის გა­მუდ­მე­ბულ­მა ბრძო­ლამ გა­დარ­ჩე­ნის­თვის დაღი და­ას­ვა თუ პი­რი­ქით, სწორ ჩარ­ჩო­ში მო­აქ­ცია შენი ცნო­ბი­ე­რე­ბა და შე­მოქ­მე­დე­ბაც?

- სტუ­დენ­ტო­ბის წლე­ბი ჩემ­თვის მწა­რეც იყო და ტკბი­ლიც. შენც გახ­სოვს, რა­ტომ და რო­გორ. თუმ­ცა მახ­სოვს ის პირ­ვე­ლი დღეც, როცა უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში მი­ვე­დი და ჯერ მხო­ლოდ ერთ ადა­მი­ანს, გიო ახვლე­დი­ანს ვიც­ნობ­დი. პირ­ვე­ლი­ვე ლექ­ცი­ის მერე მოვ­ძებ­ნეთ ერ­თმა­ნე­თი. მა­შინ უნი­ვერ­სი­ტე­ტიც უფრო პა­ტა­რა იყო, ბირ­ჟა­ზე კი უკვე "კლა­სი­კო­სი" უფ­როს­კურ­სე­ლე­ბი: ბი­ძი­ნა ბა­რა­თაშ­ვი­ლი და სოსო სო­სე­ლია დაგ­ვხვდენ. მა­შინ უნი­ვერ­სი­ტე­ტის შიგ­ნი­თაც საკ­მა­რი­სად იყ­ვნენ ჯერ კი­დევ ცო­ცხა­ლი და ნამ­დვი­ლი კლა­სი­კო­სი მეც­ნი­ე­რე­ბი; მა­გა­ლი­თად, ბა­ტო­ნი აკა­კი შა­ნი­ძე. ის ჩვენ დავ­მარ­ხეთ, ამ სი­ტყვის პირ­და­პი­რი მნიშ­ვნე­ლო­ბით, მშობ­ლი­უ­რი უნი­ვერ­სი­ტე­ტის ეზო­ში (ისიც მახ­სოვს, რომ ჩვე­ნი აქ­ვი­თი­ნე­ბუ­ლი მე­გო­ბა­რი, ლაშა ხე­ცუ­რი­ა­ნი ძლივს ავაგ­ლი­ჯეთ ღვაწლ­მო­სი­ლი მეც­ნი­ე­რის კუ­ბოს). სხვა­თა შო­რის, უნი­ვერ­სი­ტე­ტი­სად­მი რა­ღაც ტაძ­რის­მაგ­ვა­რი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა მგო­ნი, მარ­თლა არ­სე­ბობ­და სტუ­დენ­ტებ­შიც და ყვე­ლა ტკი­ვი­ლის მი­უ­ხე­და­ვად, სიყ­ვა­რუ­ლი უნი­ვერ­სი­ტე­ტის მი­მართ დღემ­დე მაქვს და ალ­ბათ, სულ მექ­ნე­ბა... რაც შე­ე­ხე­ბა ჩარ­ჩო­ებს, რა­საკ­ვირ­ვე­ლია, ყვე­ლა კე­დე­ლი (და მათ შო­რის ტაძ­რის კე­დე­ლიც), რა­ღაც ჩარ­ჩო­ებს გიქ­მნის და მერე (ზოგ­ჯერ მთე­ლი ცხოვ­რე­ბაც), ამ ჩარ­ჩო­ე­ბი­დან გაღ­წე­ვას ცდი­ლობ და ამა­შიც მარ­თა­ლი ხარ.

- მტკივ­ნე­ულს მი­ვა­დე­ქი... ეროვ­ნუ­ლი მოძ­რა­ო­ბა. თბი­ლი­სის ომი. აფხა­ზე­თის ომი. დრო­ის პა­ტა­რა მო­ნაკ­ვეთ­ში ბევ­რი ქარ­ტე­ხი­ლი ერ­თდრო­უ­ლად... ეს ის პე­რი­ო­დია, სა­ი­და­ნაც ბევ­რი ჩვენ­გა­ნის ბი­ოგ­რა­ფია ერ­თმა­ნეთს ემ­სგავ­სე­ბა და პი­რა­დუ­ლი უკა­ნა პლან­ზე თა­ვის­თა­ვად გა­და­დის, ფერ­მკრთალ­დე­ბა...

- ჩვენ ჩვე­ნი, უფ­რო­სე­ბი­სა­გან გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი, უფრო თა­ვი­სუ­ფა­ლი ეროვ­ნუ­ლი მოძ­რა­ო­ბა გვქონ­და, რად­გან მა­შინ სტუ­დენ­ტე­ბი ვი­ყა­ვით და არა­ფე­რი გვინ­დო­და უკე­თე­სი სამ­შობ­ლოს გარ­და. ამ სამ­შობ­ლოს წარ­თმე­ვა რომ ყო­ველ­თვის უნ­დო­დათ, ეს წიგ­ნე­ბი­დან თუ უფ­რო­სე­ბის­გან, 1989 წლის 8 აპ­რი­ლამ­დე, გად­მო­ცე­მით ვი­ცო­დით. იმ დღეს კი, 1989 წლის 8 აპ­რილს, შუ­ა­დღი­სას, უნი­ვერ­სი­ტე­ტის წინ, რუ­სულ­მა ტან­კებ­მა ჩა­მო­ი­ა­რეს... ჩვენ იმ დროს ბირ­ჟა­ზე ვი­დე­ქით და გა­ოგ­ნე­ბის­გან მა­ნამ ვდუმ­დით, სა­ნამ კახა ბუ­ა­ჩი­ძემ არ მო­ი­ფიქ­რა და ტაქ­სით არ და­ვე­დევ­ნეთ ტან­კებს. ფოს­ტის შე­ნო­ბას­თან წა­მო­ვე­წი­ეთ კი­დეც, რად­გან იქ, ტან­კებს ხალ­ხი და­უწ­ვა...

- თუმ­ცა მა­ნამ­დე იყო გა­რე­ჯი და ეს ის­ტო­რია უფრო მე­ტად ცნო­ბი­ლია.

- მე კი ისიც მახ­სოვს, რაც შე­იძ­ლე­ბა ბევ­რმა და­ი­ვი­წყა. თბი­ლი­სის ომის და­წყე­ბის ამ­ბა­ვი ფა­სა­ნა­ურ­ში გა­ვი­გეთ, სა­დაც ორი დღით ადრე გო­დერ­ძი ჩო­ხელ­მა დაგვპა­ტი­ჟა. მა­შინ­ვე თბი­ლის­ში დავ­ბრუნ­დით და უნი­ვერ­სი­ტე­ტის წინ აქ­ცია მო­ვა­წყვეთ, - ცე­ცხლის შე­წყვე­ტა მო­ვი­თხო­ვეთ, მაგ­რამ მახ­სოვს, სა­ნამ სი­ტყვას და­ვამ­თავ­რებ­დი, ხალ­ხი მა­ნამ­დე და­ი­შა­ლა და მივ­ხვდი, რომ ომის მომ­ხრე­ე­ბი ორი­ვე მხა­რეს იყ­ვნენ და ამის შე­ჩე­რე­ბაც შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო. კი­დევ კარ­გი, მი­უ­ხე­და­ვად ჩემი ცხე­ლი თა­ვი­სა და ცხე­ლი გუ­ლი­სა, იმ­დე­ნი ჭკუა მა­ინც მეყო, რომ არც მა­შინ და არც მერე, ია­რაღს არ გავ­კა­რე­ბი­ვარ. ძა­ლა­დო­ბა ბავ­შვო­ბი­დან ისე მძულ­და, რომ და­ნაც კი არა­სო­დეს მი­ტა­რე­ბია. მოკ­ლედ, მე კი გა­დავ­რჩი, მაგ­რამ რამ­დე­ნი ადა­მი­ა­ნი აჰ­ყვა ამ სა­ში­ნელ ცდუ­ნე­ბას და ძა­ლა­დო­ბის გზას და­ად­გა, რო­მე­ლიც მერე აფხა­ზეთ­შიც გაგ­რძელ­და?!

- "ვარ­დე­ბის რე­ვო­ლუ­ცი­ას" მო­ვეს­წა­რით. ახლა კი­დევ ახალ "რე­ვო­ლუ­ცი­ურ გა­და­ბა­რე­ბას"... ბევ­რჯერ შეგ­ვრჩა ხელ­ში ახა­ლი იმე­დე­ბი, გაც­რუ­ე­ბუ­ლი მო­ლო­დი­ნე­ბი და მე­გობ­რე­ბი, რომ­ლე­ბიც ბა­რი­კა­დე­ბის სხვა­დას­ხვა მხა­რეს დგა­ნან. რო­გორ იქ­ცე­ვი, რო­დე­საც შენი მე­გო­ბა­რი, რო­მელ­თა­ნაც ბავ­შვო­ბა გა­კავ­ში­რებს, იქ არ არის, სა­დაც შენ ისურ­ვებ­დი მის და­ნახ­ვას?

- რა თქმა უნდა, თა­ვის­თა­ვად ტრა­გი­კუ­ლია, როცა ადა­მი­ა­ნე­ბი და მით უმე­ტეს მე­გობ­რე­ბი, ბა­რი­კა­დე­ბის სხვა­დას­ხვა მხა­რეს აღ­მოჩ­ნდე­ბი­ან ხოლ­მე, მაგ­რამ 20 წლის წი­ნან­დე­ლი მწა­რე გა­მოც­დი­ლე­ბა, ნამ­დვი­ლი გაკ­ვე­თი­ლი უნდა იყოს ჩვენ­თვის და მა­შინ­დე­ლი შეც­დო­მე­ბიც არ უნდა გა­ვი­მე­ო­როთ. ამის­თვის კი, ალ­ბათ სა­ჭი­როა და­ვი­ჯე­როთ, რომ ნე­ბის­მი­ერ, თუნ­დაც რა­დი­კა­ლუ­რად გან­სხვა­ვე­ბულ აზრს ისე­ვე აქვს არ­სე­ბო­ბის უფ­ლე­ბა, რო­გორც ნე­ბის­მი­ერ ჩვენს აზრს. ხოლო როცა ჩვენ არ შეგ­ვიძ­ლია ჩვენ­გან გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბის ატა­ნა და მათი აზ­რე­ბის მოთ­მე­ნა, მა­შინ აუ­ცი­ლებ­ლად ჩნდე­ბა აგ­რე­სია, რო­მელ­საც შე­დე­გად ყო­ველ­თვის ძა­ლა­დო­ბა მოს­დევს. მად­ლო­ბა ღმერ­თს, რომ ამ მხრივ, ნამ­დვი­ლი დე­მოკ­რა­ტი ვარ და თა­ვი­სუფ­ლე­ბაც, მგო­ნი, უპირ­ვე­ლე­სად სხვი­სი აზ­რი­სა და არ­ჩე­ვა­ნის პა­ტი­ვის­ცე­მა­საც ნიშ­ნავს. ამი­ტო­მაც, ნე­ბის­მი­ერ ადა­მი­ანს (თუნ­დაც მას, ვინც პი­რა­დად მე ცუ­დად მო­მექ­ცა), მა­ინც არ ვუ­პა­სუ­ხებ იმა­ვე­თი და მა­ინც ისე მო­ვექ­ცე­ვი, რო­გორც სა­მარ­თლი­ა­ნო­ბა მო­ი­თხოვს. ადა­მი­ა­ნებს, მხო­ლოდ იმის გამო, რომ მათ ჭკუა არ ეყოთ, სხვაგ­ვა­რად მოქ­ცე­უ­ლიყ­ვნენ, ვერ შე­ვი­ძუ­ლებ...

- მოდი, ამ გან­წყო­ბით გკი­თხავ, - რო­გორ ფიქ­რობ, რა ვუ­ყოთ იმ ხალ­ხს, ვინც სა­ზღვარ­გა­რეთ წა­ვი­და და იქ ამ­ბი­ცია გა­უჩ­ნდა, რომ აქ დარ­ჩე­ნი­ლებ­ზე ჭკვი­ა­ნია? ან რა მო­ვუ­ხერ­ხოთ ჩვენ­სა­ვე გან­წყო­ბი­ლე­ბას, რომ­ლის მი­ხედ­ვი­თაც სა­ზღვარ­გა­რეთ მი­ღე­ბუ­ლი ცოდ­ნა ცოდ­ნაა და არაფ­რად ით­ვლე­ბა ვთქვათ, ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის სა­ხე­ლო­ბის უნი­ვერ­სი­ტე­ტის დიპ­ლო­მი?

- თუ მიგ­ვაჩ­ნია, რომ ის პოსტსაბ­ჭო­უ­რი გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მა, რო­მე­ლიც ჩვენ­თან არის, ცუ­დია, მა­შინ ბუ­ნებ­რი­ვია, გა­გიჩ­ნდეს ეჭვი, რომ თუ ადა­მი­ანს სხვა­გან აქვს მი­ღე­ბუ­ლი გა­ნათ­ლე­ბა, უკე­თე­სიც არის ვი­ღა­ცა­ზე. ოღონდ, ამ აზრს ვერ ვე­თან­ხმე­ბი და მი­მაჩ­ნია, რომ ეს დას­კვნა კონ­კრე­ტი­კი­დან უნდა გა­მომ­დი­ნა­რე­ობ­დეს. შე­იძ­ლე­ბა ადა­მი­ან­მა სხვა ქვე­ყა­ნა­ში მი­ი­ღო გა­ნათ­ლე­ბა, ის­წავ­ლო, მაგ­რამ უკან ისევ საბ­ჭო­თა ცნო­ბი­ე­რე­ბით დაბ­რუნ­დე. ასე­თი ბევ­რი შემ­თხვე­ვაა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­ში, - იყ­ვნენ და არი­ან ადა­მი­ა­ნე­ბი, რომ­ლე­ბიც და­სავ­ლეთ­ში ცხოვ­რე­ბამ, იქა­ურ­მა გა­ნათ­ლე­ბამ და­სავ­ლე­თის მთა­ვა­რი უპი­რა­ტე­სო­ბა ვერ გა­ა­თა­ვი­სე­ბი­ნა.

- და რა არის ეს მთა­ვა­რი უპი­რა­ტე­სო­ბა?

- მათ, სამ­წუ­ხა­როდ, ბევ­რი უპი­რა­ტე­სო­ბა აქვთ, მაგ­რამ რაც და­სავ­ლე­თის მშურს, ის არის, რაც ჩვენ დავ­კარ­გეთ. ეს არის შრო­მის კულ­ტუ­რა. ჩვენ აღა­რა ვართ მშრო­მე­ლი ხალ­ხი იმი­ტომ, რომ საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ სუსტ წერ­ტილ­ში დაგ­ვარ­ტყა. ყვე­ლას გვქონ­და მი­ნი­მა­ლუ­რი სა­არ­სე­ბო სა­შუ­ა­ლე­ბა და ამის გამო მოვ­წყდით ყვე­ლა­ზე მთა­ვარს - მი­წას. გა­და­ვეჩ­ვი­ეთ შრო­მას. ისე გა­მო­ვი­და, რომ ისე­თი უნარ-ჩვე­ვე­ბი დავ­კარ­გეთ, რისი და­კარ­გვის წინა პი­რო­ბაც სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის წი­ნათ უკვე არ­სე­ბობ­და და ეს კო­მუ­ნის­ტუ­რი რე­ჟი­მის პი­რო­ბებ­ში დაგ­ვირ­გვინ­და. რო­დე­საც სა­ხელ­მწი­ფო არა გაქვს, ეს პრო­ცე­სი ბუ­ნებ­რი­ვია. რაც გაქვს, ის უნდა გა­ნამ­ტკი­ცო, გა­ნა­ვი­თა­რო, თუ არ გაქვს, რაზე იზ­რუ­ნებ? აი, დავ­კარ­გეთ და შე­დე­გიც სა­ხე­ზეა... არის კი­დევ ერთი, ვთქვათ, თა­ნა­არ­სე­ბო­ბის პრინ­ცი­პი. საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ მიგ­ვაჩ­ვია, რომ მარ­თა­ლი მხო­ლოდ ერთი შე­იძ­ლე­ბა იყოს, - მარ­ტო ეს პარ­ტია, მარ­ტო საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა... ამი­ტომ, თა­ნა­არ­სე­ბო­ბის გან­ცდა სა­ერ­თოდ აღარ გვაქვს. არ­სე­ბობს მარ­ტო ერთი სი­მარ­თლე - ეს მე ვარ!

- მაგ­რამ რა­ღა­ცამ ხომ უნდა და­ამ­თავ­როს ეს?

- ეს უნდა და­ამ­თავ­როს კა­ნონ­მა! ზუს­ტად ისე, რო­გორც ფეხ­ბურთშია. ფეხ­ბურთში არ­სე­ბობს შე­თან­ხმე­ბა, არ­სე­ბობს თა­მა­შის წე­სე­ბი: რო­დე­საც ფეხ­ბურთს თა­მა­შობ, ხე­ლით არ უნდა ითა­მა­შო, ეს ყვე­ლამ იცის და ამის­თვის ის­ჯე­ბი­ან კი­დეც.

- ეგ კა­ნო­ნი ვინ უნდა შე­ი­მუ­შა­ოს - იმან, ვინც ყვე­ლა­ზე ჭკვი­ა­ნია? მაგ­რამ ყვე­ლა რომ ჭკუ­ით და­ტე­ნი­ლია ამ ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ში?

- მარ­ტი­ვია, თა­ვი­სუ­ფალ­მა სა­სა­მარ­თლომ უნდა შე­ი­მუ­შა­ოს ეს კა­ნო­ნი. ამი­ტომ, მთა­ვა­რი საზ­რუ­ნა­ვი სა­ხელ­მწი­ფოს­თვის უნდა იყოს, რომ სა­სა­მარ­თლომ მი­ი­ღოს გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბე­ბი და არა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ ან ოპო­ზი­ცი­ამ. ამას კი სჭირ­დე­ბა იმ ადა­მი­ა­ნე­ბის ნება, ვინც ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­შია. თუ ასე­თი ნება არც ამ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას არ აღ­მო­აჩ­ნდა, ისე­ვე, რო­გორც წინა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას, მა­შინ ეს პრო­ცე­სი ისევ გა­და­ი­დე­ბა და გა­ი­წე­ლე­ბა.

- მოდი, რე­ა­ლო­ბას შევ­ხე­დოთ და მწერ­ლო­ბას მი­ვუბ­რუნ­დეთ. რა როლი უნდა ითა­მა­შოს მწერ­ლო­ბამ?

- ეს გა­აზ­რე­ბა, ეგ და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა არ მომ­წონს. მწერ­ლო­ბამ რომ რამე უნდა მო­ი­მოქ­მე­დოს, ეს საბ­ჭო­თა პე­რი­ოდ­ში მო­ი­გო­ნეს. ყვე­ლა ადა­მი­ა­ნი ინ­დი­ვი­დია და ამის კო­ლექ­ტი­უ­რი გა­გე­ბა არ არის სწო­რი. ეს საბ­ჭო­ურ პე­რი­ო­დამ­დე და­ი­წყო, მა­შინ, რო­დე­საც უბ­რა­ლოდ ქარ­თუ­ლად წერა-კი­თხვა და ლა­პა­რა­კი აკ­რძა­ლუ­ლი იყო და ლი­ტე­რა­ტუ­რამ და მწე­რალ­მა და­მა­ტე­ბი­თი ფუნ­ქცია შე­ი­ძი­ნა: ქარ­თუ­ლი ენის გა­დარ­ჩე­ნის ფუნ­ქცია. ასე­თი­ვე ფუნ­ქცია ჰქონ­და თე­ატრსაც. ამის გამო იყო, რომ ილია ჭავ­ჭა­ვა­ძე თვი­თონ თა­მა­შობ­და სპექ­ტაკ­ლებ­ში. 1929 წლამ­დე მწე­რალ­თა კავ­ში­რი მრა­ვალ­ფე­რო­ვა­ნი იყო, მაგ­რამ ვინც არ მოს­წონ­დათ, ყვე­ლა მოს­პეს. მერე დარ­ჩა მწე­რალ­თა კავ­ში­რი, რო­მე­ლიც საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მო­კავ­ში­რე გახ­ლდათ და ის იდე­ო­ლო­გი­ი­სა და პრო­პა­გან­დის სამ­სა­ხურ­ში ჩად­გა. სა­ში­ნე­ლი ფუნ­ქცია მის­ცეს. მოკ­ლედ, ამ ტერ­მინს არას­წო­რად ვი­ყე­ნებთ. ფრანგ მწე­რალს ამას არა­ვინ სთხოვს...

- მაგ­რამ რომ არ მჯე­რა, რომ უახ­ლო­ე­სი 20 წლის მან­ძილ­ზე, ჩვე­ნი სა­სა­მარ­თლო თა­ვი­სუფ­ლე­ბის იმ ხა­რისხს მი­აღ­წევს, რო­მელ­ზე­დაც ახლა მე­ლა­პა­რა­კე­ბი? გა­მო­სა­ვალს ვე­ძებ...

- ჰოდა, ხე­ლე­ბი კი არ უნდა და­ვი­ბა­ნოთ, ან ეს მი­სია თუ ფუნ­ქცია მარ­ტო მწე­რალს კი არ უნდა ავ­კი­დოთ, არა­მედ ნე­ბის­მი­ერ ადა­მი­ანს უნდა მოვ­თხო­ვოთ. ნე­ბის­მი­ერ ადა­მი­ანს, ვი­საც სურს, რომ იცხოვ­როს სა­მარ­თლებ­რივ სა­ხელ­მწი­ფო­ში, გა­აზ­რე­ბუ­ლი უნდა ჰქონ­დეს, რომ ის ამ ქვეყ­ნის მო­ქა­ლა­ქეა! თუკი ამ მი­სი­ას ვინ­მე კონ­კრე­ტულს ავ­კი­დებთ, ის ამას აუ­ცი­ლებ­ლად ბო­რო­ტად გა­მო­ი­ყე­ნებს. ავ­ტო­რი­ტეტ­მა შე­იძ­ლე­ბა შექ­მნას სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი აზრი, მაგ­რამ ადა­მი­ა­ნის­თვის, ნე­ბის­მი­ე­რი სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი პი­რის­თვის ამ­ხე­ლა პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბის აკი­დე­ბა, არას­წო­რია - "შენ ეს უნდა გა­ა­კე­თო!" - აი, ეს მო­თხოვ­ნა.

- იმი­ტომ, რომ ასეთ შემ­თხვე­ვა­ში დიქ­ტა­ტორს ვი­ღებთ?

- ზუს­ტად! სა­ხელ­მწი­ფო მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბის ერ­თობ­ლი­ო­ბას ნიშ­ნავს და არა სა­ა­კაშ­ვი­ლის ან ივა­ნიშ­ვი­ლის პარ­ტი­ას. და რო­დე­საც სა­ზო­გა­დო­ე­ბა ძლი­ე­რია, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბაც ვერ ბე­დავს ისე­თი შეც­დო­მე­ბის დაშ­ვე­ბას, რო­გო­რის მომსწრეც ბევ­რჯერ ვი­ყა­ვით.

- მაგ­რამ სი­ტყვე­ბი არ იკარ­გე­ბა, იქ­ნებ ნათ­ქვამ­მა სი­ტყვებ­მა ყვე­ლას ყუ­რამ­დე და გუ­ლამ­დე მი­აღ­წი­ოს და ამით რამე გა­მო­ვი­დეს?

- გე­თან­ხმე­ბი, მაგ­რამ მარ­ტო ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ან კულ­ტუ­რუ­ლი პრო­ცე­სი ვერ ქმნის სა­ხელ­მწი­ფოს. ამას ერ­თობ­ლი­ვი მოქ­მე­დე­ბა უნდა. ეს ქვე­მო­და­ნაც უნდა ხდე­ბო­დეს და ზე­მო­და­ნაც. აი, რას ვგუ­ლის­ხმობ, მა­გა­ლი­თად: სა­ქარ­თვე­ლო­ში მი­ღე­ბუ­ლია კა­ნო­ნი, რომ ნე­ბის­მი­ერ კა­ფე­ში უნდა იყოს გა­მო­ყო­ფი­ლი მწე­ვე­ლე­ბის კუ­თხე. არ­სად ეს არ სრულ­დე­ბა. სი­ტყვას კი მხო­ლოდ მა­შინ აქვს ძალა, როცა მას ას­რუ­ლებ. კა­ნო­ნი რა არის, - სი­ტყვა­თა ერ­თობ­ლი­ო­ბა და რო­გორც კი არ შე­ას­რუ­ლებ, ძალა არ აქვს. მაგ­რამ ამას ვერ სწავ­ლობ, რად­გან ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა თა­ვი­სი­ვე მი­ღე­ბულ კა­ნონს არ იცავს.

- ისე, უც­ნა­უ­რია, ნერ­ვი­უ­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბა, რომ­ლის ერთი ნა­წი­ლი - მწერ­ლე­ბი წიგ­ნებს მა­ინც წე­რენ... ამ წიგ­ნებს მგო­ნი, ახლა მხო­ლოდ შენ კი­თხუ­ლობ და მერე ტე­ლე­ეკ­რა­ნი­დან გვიყ­ვე­ბი მათ შე­სა­ხებ.

- აჭარ­ბებ, სხვე­ბიც კი­თხუ­ლო­ბენ, მაგ­რამ, მე ნამ­დვი­ლად მი­ხა­რია, რომ ამ საქ­მეს ვა­კე­თებ. რამ­დე­ნი­მე ტე­ლე­ვი­ზი­ას მი­ვა­კი­თხე, სა­ფუძ­ვლი­ა­ნა­დაც ავუხ­სე­ნი ამ საქ­მის სა­ჭი­რო­ე­ბა, მაგ­რამ ამ წი­ნა­და­დე­ბა­ზე მხო­ლოდ "რუს­თა­ვი 2" დამ­თან­ხმდა. ესეც ამ შოუს პრო­დი­უ­სე­რის ნენე კვი­ნი­კა­ძის დამ­სა­ხუ­რე­ბაა. წიგ­ნებს ვე­ძებ, ვარ­ჩევ და თუ ღირ­სია, გან­ვი­ხი­ლავ. ვცდი­ლობ, რა­ღაც სა­ინ­ტე­რე­სო ფრაგ­მენ­ტი, ფრა­ზა გა­მოვ­ყო, რომ ადა­მი­ა­ნი და­ვა­ინ­ტე­რე­სო... ახალ ავ­ტო­რებს გან­სა­კუთ­რე­ბით სჭირ­დე­ბათ დახ­მა­რე­ბა. ამ­დე­ნი ინ­ფორ­მა­ცი­ის, უაზ­რო­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ, პრინ­ციპ­ში, მარ­ტო ვარ. მინ­და, რომ და­ნარ­ჩენ­მა არ­ხებ­მაც მიჰ­ბა­ძონ "რუს­თა­ვი 2"-ს.

- ში­შით ვუ­ყუ­რებ დიქ­ტო­ფონს და ვხვდე­ბი, რომ ჩვე­ნი დღე­ვან­დე­ლი სა­უბ­რის დრო იწუ­რე­ბა, მაგ­რამ მა­ინც მინ­და, გკი­თხო... ჩვენს ჟურ­ნალს ფარ­თო აუ­დი­ტო­რია კი­თხუ­ლობს. ჩვე­ნი დი­ა­ლო­გის შემ­დეგ ათა­სი რამ შე­იძ­ლე­ბა იფიქ­რონ, გაგ­ვაკ­რი­ტი­კონ, მო­ი­წო­ნონ...

- თუ გა­გაკ­რი­ტი­კე­ბენ, მა­გას რა სჯო­ბია! ჯან­სა­ღი კრი­ტი­კა მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია, შემ­დეგ­ში ხომ იმ შეც­დო­მას აღარ გა­ი­მე­ო­რებ, რა­ზეც მი­გი­თი­თე­ბენ?

- ახა­ლი წელი მო­დის, წე­სით, ახა­ლი სურ­ვი­ლე­ბი უნდა გქონ­დეს, ჩვენ კი სულ ერთი და იგი­ვე სურ­ვი­ლი გვაქვს, აგერ უკვე რამ­დე­ნი წე­ლი­წა­დია, უც­ვლე­ლი - ცხოვ­რე­ბის უფ­ლე­ბა გვინ­და.

- გე­თან­ხმე­ბი იმა­ში, რომ მთა­ვა­რი სიმ­შვი­დეა. ადრე, ჩვენს ბავ­შვო­ბა­ში, გუ­რუ­ლე­ბი მშვი­დო­ბის სა­დღეგ­რძე­ლოს სვამ­დნენ და მას ღი­მი­ლით ვხვდე­ბო­დით. მერე და მერე აღარ გვე­ღი­მე­ბო­და, მაგ­რამ მშვი­დო­ბას რომ მი­ვაღ­წი­ოთ, სიმ­შვი­დე გვჭირ­დე­ბა. ეს მარ­თლა გვაკ­ლია, რად­გან თუ სიმ­შვი­დე არა გაქვს, სწორ ანა­ლიზ­საც ვერ აკე­თებ. და თუ ვერ აზ­როვ­ნებ, მა­შინ მი­თხა­რი, სი­ცო­ცხლეს რა ფასი აქვს?! არა, ჩუ­მად კი არ უნდა ვი­ყოთ, ეს სულ სხვა რა­მეა, - სიმ­შვი­დე უნდა მო­ვი­პო­ვოთ. რო­დე­საც სწორ ანა­ლიზს აკე­თებ, მა­შინ შეც­დო­მე­ბის გა­მოს­წო­რე­ბა­საც ახერ­ხებ და უკე­თეს ნა­ბი­ჯებს დგამ. ჩემი სა­ა­ხალ­წლო სურ­ვი­ლიც ეს არის: - ყვე­ლას სიმ­შვი­დეს გი­სურ­ვებთ! ყვე­ლა­ზე მა­გა­რი ეს იქ­ნე­ბა. როცა ადა­მი­ა­ნი ფიქ­რს იწყებს, ის გა­მო­სა­ვალ­საც პო­უ­ლობს.

დეა ცუც­ქი­რი­ძე

ჟურ­ნა­ლი "გზა"

(გა­მო­დის ხუთ­შა­ბა­თო­ბით)