რა "დიეტას" იცავენ და როგორ ცხოვრობენ უძველეს ტომში, სადაც ყველაზე ჯანმრთელი ხალხია - ჯუნგლებში დამალული საიდუმლო და მეცნიერების მიგნება
84 წლის მარტინა კანცი ნეიტი ოსტატურად მიიკვლევს გზას ბოლივიის ჯუნგლებში. BBC-ს გუნდი ვერ ახერხებს დაეწიოს მას და სთხოვენ შეჩერდეს. 10 წუთში ის სწრაფად თხრის კასავას ბუჩქს და დანის ორი მოსმით ბანანის ადგულობრივი ჯიშის ნაყოფს ჭრის.
- მარტინა ციმანეს ძირძველი ტომის წევრია, რომლებიც იზოლირებულად ცხოვრობენ ამაზონის ნაპირებზე, ბოლივიის დედაქალაქ ლა პაზიდან 600 კილომეტრში.
მისი ენერგია ჩვეულებრივი ამბავია ხანდაზმულ ციმანეებში. მეცნიერების დასკვნით, ტომს ყველაზე ჯანსაღი გულ-სისხლძარღვთა სისტემა აქვთ მსოფლიოში და მათი ტვინი უფრო ნელა ბერდება, ვიდრე ჩრდილოეთ ამერიკასა და ევროპაში.
ტომი დაახლოებით 16 ათას ადამიანს ითვლის. წინაპრების მსგავსად, ისინიც მისდევენ ნადირობას, შემგროვებლობას, თევზაობას და მოჰყავთ საკვები კულტურა.
მეცნიერები ამ ხალხის ჯანმრთელობის საიდუმლოს დიდი ხნის განმავლობაში სწავლობდნენ და ბევრი მოულოდნელი აღმოჩენა გააკეთეს.
ციმანეები ეწევიან აქტიურ ცხოვრების წესს - ნადირობას, მიწათმოქმედებას, ქსოვენ სახლის სახურავებს. ისინი დღის 10%-ზე ნაკლებს ატარებენ მჯდომიარე მდგომარეობაში, როდესაც განვითარებული ქალაქების მაცხოვრებლები დროის დაახლოებით 54%-ს ზიან.
ციმანეს ტომში ნადირობა რვა საათზე მეტ ხანს გრძელდება, რომლის დროსაც ისინი საშუალოდ 18 კმ-ს გადიან.
ტომი მდინარე მანიქზე ცხოვრობს. იქიდან უახლოეს ქალაქამდე გემით დაახლოებით 100 კილომეტრია. მათ აქვთ შეზღუდული წვდომა გადამუშავებულ საკვებზე, ალკოჰოლსა და სიგარეტზე.
მკვლევარებმა აღმოაჩინეს, რომ ცხიმი ციმანის ტომის ადამიანის ყოველდღიური რაციონის 14%-ს შეადგენს, მაგალითად, შეერთებულ შტატებში 34%-ს. ისინი ბევრ ბოჭკოს ჭამენ და მათი კალორიების 72% ნახშირწყლებიდან მოდის.
ციმანეს დიეტის ცილოვანი ნაწილი შედგება იმ ცხოველების ხორცისგან, რომლებზეც ნადირობენ (ძირითადად ფრინველებზე და მაიმუნებზე) და თევზზე. საკვები ჩვეულებრივ არ არის შემწვარი.
ამაზონის მკვიდრმა მოსახლეობამ მიიპყრო კალიფორნიის უნივერსიტეტის მეცნიერთა ყურადღება, რომლებმაც შენიშნეს, რომ ხანდაზმულს ციმანეებს არ აწუხებთ ასაკთან დაკავშირებული დაავადებები, როგორიცაა ჰიპერტენზია, დიაბეტი ან გულის პრობლემები.
როგორც წესი, წლების განმავლობაში ორგანიზმში ცხიმებისა და სხვა ნივთიერებების დაგროვება იწვევს სისხლძარღვების კედლებზე ქოლესტერინის წარმოქმნას, რაც იწვევს ათეროსკლეროზს.
მეცნიერებმა გადაწყვიტეს ჩაეტარებინათ 40 წელზე უფროსი ასაკის 705 ციმანეს ტომის ადამიანის კომპიუტერული ტომოგრაფია და დაადგინეს, რომ მათ ჰქონდათ კორონარული ათეროსკლეროზისა და გულის დაავადებების ძალიან დაბალი მაჩვენებელი.
"75 წლის ციმანის არტერიები ისევე გამოიყურება, როგორც 50 წლის ამერიკელის არტერიები“, - ამბობს კალიფორნიის უნივერსიტეტის პროფესორი კაპლანი.
2023 წელს გამოქვეყნებულმა ახალმა კვლევამ, აჩვენა, რომ ხანდაზმულ ციმანეებს 70%-ით ნაკლები ტვინის ატროფია აქვთ, ვიდრე იმავე ასაკის ადამიანებს ინდუსტრიულ ქვეყნებში, როგორიცაა დიდი ბრიტანეთი, იაპონია და აშშ.
- "ჩვენ არ დაგვიფიქსირებია ალცჰეიმერის დაავადების არც ერთი შემთხვევა ტომის ზრდასრულ მოსახლეობაში", - ამბობს ბოლივიელი ექიმი დანიელ ეიდ როდრიგესი.
თუმცა, ყოველთვის არ არის შესაძლებელი მათი ზუსტი ასაკის დადგენა, რადგან განათლების ნაკლებობის გამო, თვლასთან დაკავშირებული პრობლემები აქვთ.
ციმანეები განმარტავენ, რომ მათი დაბადების თარიღები ეფუძნება ჩანაწერებს, რომლებიც სხვადასხვა დროს გაკეთდა ქრისტიანული მისიების მიერ, რომლებიც მათ რეგიონს სტუმრობდნენ.
მეორეს მხრივ, მეცნიერები თავიანთ გამოთვლებს ციმანეს წლოვანებას შვილების ასაკის მიხედვით ითვლიან.
ჩანაწერების მიხედვით, ერთ-ერთი ადგილობრივი ქალი, ჰილდა, 81 წლისაა, მაგრამ მისი თქმით, ოჯახმა ცოტა ხნის წინ დაკლა ღორი, რათა ქალისთვის 100 წლის იუბილე აღენიშნათ.
ხუანი, რომელიც აცხადებს, რომ 78 წლისაა, ცოცხალი თვალები და ძლიერი ხელები აქვს, ასევე თმაში არ აქვს ჭაღარა. თუმცა, კაცი აღიარებს, რომ ასაკი თავისას შვრება და „სხეული აღარ უსმენს. მე აღარ ვნადირობ დიდი ხნის განმავლობაში - მაქსიმუმ ორი დღე.”
ციმანე ქალები, როგორც წესი, ქსოვენ სახლის სახურავებს ჯატატისგან, მცენარისგან, რომელიც იზრდება ჯუნგლებში. მის მოსაპოვებლად ისინი ჯუნგლებში მიდიან და ამას თვეში ერთხელ ან ორჯერ აკეთებენ.
თუმცა, ამაზონის ამ ძირძველი მოსახლეობისგან ბევრი სიბერემდე ვერ აღწევს. ტომის შესწავლის დასაწყისში ციმანეს სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა 45 წელი იყო, ახლა კი 50-მდე გაიზარდა.
მკვლევარებმა ტომის ქალებს ჰკითხეს მათი ცხოვრების შესახებ.
ერთ-ერთის თქმით, ექვსი შვილი ჰყავდა, მათგან კი ხუთი გარდაიცვალა. მეორეს 12 შვილი შეეძინა, ოთხი გარდაიცვალა. მესამე ამბობს, რომ მან სამი შვილი დაასაფლავა, ცხრა კი ცოცხალია.
„მათ, ვინც 80 წლამდე ცხოვრობს, ბავშვობაში მრავალი დაავადება და ინფექცია გადაიტანეს“, — განმარტავს დოქტორი ეიდი.
მკვლევარები თვლიან, რომ ციმანე მთელი სიცოცხლის მანძილზე ინფიცირებულია ჭიებით ან მსგავსი პარაზიტებით. მათ ასევე აღმოაჩინეს პათოგენების მაღალი დონე და ანთება ტომში, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ ციმანეს სხეულები მუდმივად ებრძვიან ინფექციებს.
ამასთან დაკავშირებით, მეცნიერებს აინტერესებდათ, შეიძლება თუ არა ადრეული ინფექციები იყოს კიდევ ერთი ფაქტორი, რომელიც დადებითად აისახება ტომის ჯანმრთელობაზე, დიეტისა და ვარჯიშის გარდა.
ოცი წლის წინ ციმანეებში დიაბეტის შემთხვევები თითქმის არ იყო, მაგრამ ახლა რამდენიმე შემთხვევა დაფისქსირდა. ახალგაზრდა მოსახლეობაში კი ქოლესტერინის დონემ მოიმატა, აღნიშნავენ მკვლევარები.
"მათ ჩვევებში ნებისმიერი მცირე ცვლილება გავლენას ახდენს ჯანმრთელობის მარკერებზე“, - განმარტავს დოქტორი ეიდი.
ბოლო 20 წლის განმავლობაში მკვლევარების გამოჩენამ ასევე იმოქმედა ტომის ცხოვრებაზე. მეცნიერები უზრუნველყოფდნენ მათ ხელმისაწვდომობას სამედიცინო დახმარებაზე, კატარაქტის ოპერაციიდან მოტეხილ ძვლებისა და გველის ნაკბენის მკურნალობამდე.
ციმანები სიბერეს იუმორით ეპყრობიან.
"მე არ მეშინია სიკვდილის", - ამბობს ჰილდა და იცინის. ”ისინი ჩემს დასაფლავებას აპირებენ, მე კი ვაპირებ იქ მშვიდად ვიწვე.”