რატომ უნდა წაიკითხოთ როსტომ ჩხეიძის „შავი ჩოხა“ - ქაქუცა ჩოლოყაშვილის ცხოვრების ქრონიკა?
ისტორიამ შემოგვინახა ჩვენი თანამემამულეების თავდადებისა და გმირობის ამბები, რომლებიც შთაგვაგონებს და ეროვნულ სულისკვეთებას აღვიძებს. მათ შორის არის 1924 წლის კახეთის აჯანყება, რომლის თაოსანიც ქაიხოსრო (ქაქუცა) ჩოლოყაშვილი, საქართველოს თავისუფლებისთვის მებრძოლი და ბოლშევიკების დაუძინებელი მტერი იყო. აღსანიშნავია, რომ წელს 1924 წლის აჯანყებიდან 100 წელი ხდება
1921 წელს საქართველოში რუსეთის წითელი არმია შემოიჭრა, ხელისუფლება ძალადობრივად შეცვალა და მთავრობის ყოფილი წევრებისა და მათი მხარდამჭერების მიმართ რეპრესიები დაიწყო. ნოე ჟორდანია - საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მეორე მთავრობის თავმჯდომარე და ხელისუფლების სხვა წევრები იძულებულები გახდნენ, ბათუმის გავლით გაქცეულიყვნენ ქვეყნიდან.
ქაიხოსრო (ქაქუცა) ჩოლოყაშვილი საქართველოში რჩება. ხელისუფლების ცვლილების დროს ის სამეგრელოში ცხენოსანი არმიის ჩამოსაყალიბებლად იყო მივლენილი. თბილისში მომხდარის შესახებ სწორედ იქ შეიტყო.
1924 წლის აჯანყებამდე, რომელსაც მთელი ქვეყანა უნდა მოეცვა, ნიადაგი 1921 წლიდანვე მზადდებოდა. ქართველი ხალხის აჯანყების მეთაური იყო სამხედრო ცენტრი, რომელიც 1922 წლის მარტში გენერალ კოტე აფხაზის მეთაურობით ჩამოყალიბდა. ცენტრმა კახეთში პარტიზანული რაზმების მეთაურობა ქაქუცა ჩოლოყაშვილს დაავალა, ხოლო ქართლში - მიხეილ ლაშქარაშვილს.
1922 წლის მარტში ქაქუცა ჩოლოყაშვილი თავის „საქართველოს შეფიცულთა რაზმთან“ ერთად ტყეში გაიხიზნება და იქ იწყებს საყოველთაო დაუმორჩილებლობისთვის ნიადაგის მომზადებას. ამ პერიოდში მას ჰქონდა მასშტაბური აჯანყების მცდელობა, თუმცა უშედეგოდ, თანამოაზრეებთან შეუთანხმებლბის გამო ჩანაფიქრი ვერ შესრულდა (სოციალ-დემოკრატიულმა პარტიამ უარი თქვა ნაადრევ მოძრაობაში ჩართვაზე). აჯანყების მცდელობას მოჰყვა დახვრეტები. მომდევნო წელი თანამოაზრეთათვის კიდევ უფრო რთული აღმოჩნდა. მათ უღალატეს და „ჩეკას“ სამხედრო ცენტრის შემადგენლობა შეატყობინეს, რასაც შეთქმულთა 15-ვე წევრის დახვრეტა მოჰყვა. მათ შორის იყო კოტე აფხაზიც.
ქაქუცა ჩოლოყაშვილს დროებით ქვეყნიდან გახიზვნა უწევს, თუმცა 1923 წლის დეკემბერში ორ შეფიცულთან ერთად თბილისში ბრუნდება. „ჩეკისტები“ მის კვალს ვერ პოულობენ.
1924 წელს დაინიშნა საყოველთაო აჯანყება, რომელიც ყველგან ერთდროულად, 29 აგვისტოს უნდა დაწყებულიყო. საკუპაციო ძალების მიმართ სიძულვილი და საქართველოს დამოუკიდებლობის წყურვილი აერთიანებდა ათასობით ადამიანს.
საბედისწერო აღმოჩნდა ის ფაქტი, რომ ჭიათურაში აჯანყებამ 24 საათით ადრე, 28 აგვისტოს იფეთქა. სწორედ ამან გადაწყვიტა აჯანყების ბედი და საბჭოთა ჯარებს უპირატესობა მისცა.
შეთქმულები დასავლეთ საქართველოში წარმატებას აღწევდნენ. ამ აჯანყების განმავლობაში საოკუპაციო რეჟიმი სადაც კი ძალაუფლებასა და კონტროლს ინარჩუნებს, იწყებს ყველა ეჭვმიტანილის დახვრეტას თბილისში, ქუთაისში, ბათუმში, ფოთში, გორში, სოხუმში, თელავში. ყველაზე გახმაურებული გახლდათ ისევ და ისევ ჭიათურა-ზესტაფონი-შორაპნის ზონაში ტყვედ აყვანილთა ჯგუფის, დაახლოებით 100-ზე მეტი კაცის დახვრეტა. ისინი დახურული საბარგო ვაგონებით მოტყუებით ჩამოიყვანეს ზესტაფონის სადგურში, ღამით გადაიყვანეს წინასწარ გამზადებულ ადგილას, მაგრამ როცა ვაგონებიდან რამდენიმე ჩამოიყვანეს და დაიწყეს სროლა, ვაგონებში დარჩენილები მიხვდნენ, რა ხდებოდა, დაიწყეს წინააღმდეგობის გაწევა და სადამსჯელო ნაწილების უფროსის ილარიონ ტალახაძის ბრძანებით ვაგონები გარედან დაცხრილეს ტყვიამფრქვევებით. ასე ამოხოცეს უმრავლესობა, შემდეგ კი ისინი საერთო სამარხებში ჩაყარეს.
ქაქუცა ჩოლოყაშვილმა მაინც სცადა აჯანყების ბედის შეტრიალება. მან აიღო მანგლისი, დუშეთი, გაიმარჯვა სვიმონიანთხევსა და ხევგრძელაზე გამართულ სასტიკ ბრძოლებში, თუმცა შეიტყო დამოუკიდებლობის კომიტეტის მიერ გამოცხადებული პროკლამაციის შესახებ, რომლის თანახმადაც აჯანყება დამარცხდა. ამასთან, აჯანყებულებს უკვე აღარ შეეძლოთ თბილისის აღება, რადგან ბოლშევიკები კარგად იყვნენ შეტევისთვის მომზადებულები. საბოლოოდ, ქაქუცა ჩოლოყაშვილს ქვეყნის დატოვება მოუწია.
წყაროების თანახმად, 29 აგვისტოდან 6 სექტემბრამდე ბოლშევიკებმა 5000 ადამიანი დახვრიტეს.
1924 წელს საქართველოს ეროვნული გმირი, ქაქუცა ჩოლოყაშვილი ოსმალეთის გავლით საფრანგეთში ჩადის, თუმცა იცის, რომ ჩეკისტები მის ახლობლებს სასტიკად სდევნიან და ავიწროებენ, რაც მის ცხოვრებას მძიმე დაღს ასვამს. განუწყვეტელი დარდი, ოჯახის მონატრება და ძველი ჭრილობები მალევე აისახება მის ჯანმრთელობაზე. 1930 წლის 27 ივნისს სანატორიუმში ხდება ცუდად. სიკვდილის წინ კრემაცია ითხოვა, იქნებ ასე მაინც მოვხვდე საქართველოშიო, თუმცა თხოვნა ვერ შეუსრულეს. 2005 წელს ქაქუცა ჩოლოყაშვილის ნეშტი საფრანგეთიდან გადმოასვენეს და მთაწმინდის პანთეონში დაკრძალეს.
როსტომ ჩხეიძის „შავი ჩოხა“ სწორედ 1924 წლის აჯანყებისა და მისი გმირის - ქაიხოსრო (ქაქუცა) ჩოლოყაშვილის ცხოვრების შესახებ გვიამბობს, აღწერს მის მცდელობებს, დაუბრუნოს ქვეყანას დამოუკიდებლობა, წითელი არმიის შემზარავ ქმედებებსა და ტრაგიკულ ბედს, რომელიც შეფიცულებს ხვდათ წილად.
ეს არის ბიოგრაფიული რომანი გმირობისა და თავდადების შესახებ, რომელიც რუსული ოკუპაციის პირობებში, როდესაც ქვეყანას ერთიანობისთვის ბრძოლა კვლავ უწევს, პატრიოტულ სულისკვეთებას აღვივებს. 100 წლის განმავლობაში რუსულ ოკუპაციას შეეწირა ათასობით ჩვენი თანამემამულე, რომლებსაც სჯეროდათ, რომ ჩვენი ქვეყანა ერთიანი, დამოუკიდებელი და დემოკრატიული იქნებოდა. ამ მიზნებს საფრთხეს კვლავ რუსეთი და მისი სისხლიანი რეჟიმი უქმნის.
საბჭოთა ძალების წინააღმდეგ აჯანყებიდან 100 წლის თავს „პალიტრა L-ი“ როსტომ ჩხეიძის „შავი ჩოხის“ ახალი გამოცემით ეხმაურება. წიგნი 9 სექტემბრიდან იქნება ხელმისაწვდომი სპეციალურ ფასად, 15 ლარად როგორც მაღაზიებში, ისე გამომცემლობის ვებგვერდზე.
წყაროები: ჟურნალი „ისტორიანი“, როსტომ ჩხეიძის „შავი ჩოხა“ და „კვირის პალიტრა“