"სო­ფელ ხალ­დე­ში ოთხი გვა­რი ცხოვ­რობ­და: გას­ვი­ა­ნე­ბი, ჩე­გი­ა­ნე­ბი, ჩოფ­ლი­ა­ნე­ბი, ჯო­ხა­ძე­ე­ბი და აი, ამ ოთხმა გვარ­მა სვა­ნეთს თეთ­რი ქუდი და­ად­გა!.. ხალ­დეს მო­სახ­ლე­ო­ბა კა­ჟის თო­ფე­ბით და­უ­პი­რის­პირ­და ქვე­მე­ხე­ბით შე­ი­ა­რა­ღე­ბულ მე­ფის რუ­სე­თის ჯარს... ხალ­დე­ლებს სა­სა­მარ­თლო­ზე დიდი ქარ­თვე­ლი მგო­სა­ნი აკა­კი წე­რე­თე­ლი იცავ­და. მან ყვე­ლა­ფე­რი გა­ა­კე­თა, მე­ფის რუ­სე­თის თვით­ნე­ბო­ბა და ძალ­მომ­რე­ო­ბა რომ ემ­ხი­ლა, მაგ­რამ რას გახ­დე­ბო­და?! ყვე­ლას ციმ­ბირ­ში გა­და­სახ­ლე­ბა მი­უ­სა­ჯეს. სამ­წუ­ხა­როდ, გა­და­სახ­ლე­ბი­დან მხო­ლოდ ორი კაცი დაბ­რუნ­და, და­ნარ­ჩე­ნე­ბი, 26 კაცი, ციმ­ბი­რის მი­წა­ში ჩაწ­ვნენ... ხალ­დე­ლე­ბის მა­გა­ლი­თი ამაგ­რებ­და იმ სვა­ნებს, რო­მელ­თაც სამ­ჯერ და­ა­მარ­ცხეს მე­თერ­თმე­ტე წი­თე­ლი არ­მი­ის ნა­წი­ლე­ბი სვა­ნეთ­ში. 1925 წლამ­დე სვა­ნე­თი ვერ გა­ა­საბ­ჭო­ვეს! " - ამ­ბობს სა­ზო­გა­დო მოღ­ვა­წე, პო­ე­ტი, პუბ­ლი­ცის­ტი ერეკ­ლე საღ­ლი­ა­ნი...

რამ­დენ­ჯერ­მე ნან­გრე­ვე­ბად ქცე­უ­ლი სო­ფე­ლი კვლავ ცო­ცხლდე­ბა. წელს დას­რულ­და სამ­სარ­თუ­ლი­ა­ნი სახ­ლის მშე­ნებ­ლო­ბა და თუ რა შე­უძ­ლე­ბე­ლი შეძ­ლო გას­ვი­ა­ნე­ბის ოჯახ­მა, ამის შე­სა­ხებ ლალი გას­ვი­ა­ნი გვი­ამ­ბობს...

- მა­მა­ჩე­მის დიდი ბა­ბუა გახ­ლდათ გურ­მაჩ გას­ვი­ა­ნი, რო­მე­ლიც ხალ­დეს აჯან­ყე­ბის ერთ-ერთი მო­თა­ვე იყო... ჩვე­ნი წი­ნაპ­რე­ბი 1952 წელს აფხა­ზეთ­ში გა­და­ა­სახ­ლეს. ცნო­ბი­ლია, ამ წლებ­ში ხალ­დე­დან სვა­ნე­ბის გა­და­სახ­ლე­ბა სტა­ლი­ნის ბრძა­ნე­ბით მოხ­და. ბე­ბი­ამ და ბა­ბუ­ამ ოჯა­ხის შექ­მნი­დან ხალ­დე­ში მხო­ლოდ სამი წელი იცხოვ­რეს, შემ­დეგ აფხა­ზეთ­ში, გუ­და­უ­თის რა­ი­ონ­ში... მე აფხა­ზეთ­ში 1987 წელს და­ვი­ბა­დე. 1992 წელს აფხა­ზე­თის ომის გამო ყვე­ლას წა­მოს­ვლა მოგ­ვიხ­და და თბი­ლის­ში გა­ვი­ზარ­დე... რო­გორც მო­გახ­სე­ნეთ, ჩვე­ნი ოჯა­ხის­თვის ხალ­დე სულ არ­სე­ბობ­და. ყო­ველ­თვის ვი­ცო­დი, რომ გმი­რე­ბის სოფ­ლი­დან, გმი­რის - გურ­მაჩ გას­ვი­ა­ნის შთა­მო­მა­ვა­ლი ვი­ყა­ვი. სვა­ნე­თი ძა­ლი­ან მიყ­ვარ­და, თუმ­ცა ნა­ნა­ხიც არ მქონ­და. პირ­ვე­ლად 2005 წელს ვეწ­ვიე, მეს­ტი­ა­ში სტუ­დენ­ტი სტუმ­რად ვიმ­ყო­ფე­ბო­დი. მა­შინ მივ­ხვდი, რა­საც ნიშ­ნავს სის­ხლის ყი­ვი­ლი, ჩემს ცხოვ­რე­ბა­ში არ და­მა­ვი­წყდე­ბა ის ემო­ცი­ე­ბი...

- ხალ­დე­ში დაბ­რუ­ნე­ბა ოჯახ­მა რო­დის გა­და­წყვი­ტეთ?

- ხალ­დე ჩემს ძმას იმ­დე­ნად უყ­ვარ­და, მის­თვის სა­ნუკ­ვა­რი იყო. მხო­ლოდ ერთხელ იყო ნამ­ყო­ფი და შემ­დეგ სულ ახ­სოვ­და. მისი ნატ­ვრა იყო ხალ­დე­ში ჩვე­ნი თუნ­დაც პა­ტა­რა ქოხი გვქო­ნო­და, მაგ­რამ ამა­ზე ფიქ­რიც კი წარ­მო­უდ­გე­ნე­ლი იყო. ოჯახ­ში უმ­ძი­მე­სი სი­ტუ­ა­ცია იყო, ძმა უკურ­ნე­ბელ სენს ებ­რძო­და... ძმა ისე გარ­და­იც­ვა­ლა, ფაქ­ტობ­რი­ვად სიკ­ვდი­ლის­თვის მო­ემ­ზა­და. დაგ­ვი­ბა­რა ხალ­დე­ში რა­ღაც გაგ­ვე­კე­თე­ბი­ნა, რაც მის აუს­რუ­ლე­ბელ ოც­ნე­ბად დარ­ჩა... ხალ­დე­ში ჩემი ძმის გარ­დაც­ვა­ლე­ბის შემ­დეგ რომ ჩა­ვე­დი, გან­ცვიფ­რე­ბუ­ლი დავ­რჩი. მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, რა­საც ნიშ­ნავს, მთის შვი­ლე­ბის­თვის მთე­ბის ნახ­ვა... მთებ­ში არა­სო­დეს მი­ცხოვ­რია, სა­ერ­თოდ მთი­ან რე­გი­ონ­ში არ ვყო­ფილ­ვარ, მაგ­რამ იქ გული სულ სხვა­ნა­ი­რად ძგერ­და. მა­შინ მივ­ხვდი, ჩემი ძმის ემო­ცი­ებს, რა­ტომ იყო იმ­დე­ნად აღ­ფრთო­ვა­ნე­ბუ­ლი და შეყ­ვა­რე­ბუ­ლი ხალ­დე­ზე...

პირ­ვე­ლი წლე­ბი მხო­ლოდ ექ­სკურ­სი­ე­ბი­ვით იყო. ჩა­ვი­დო­დით, დავ­ტკბე­ბო­დით იქა­უ­რი სი­ლა­მა­ზით და მოვ­დი­ო­დით. და­ახ­ლო­ე­ბით სამი წელი ასე რომ ვი­ა­რეთ, შემ­დეგ გა­ვი­გეთ, რომ სა­ხელ­მწი­ფოს­გან და­წყე­ბუ­ლი იყო პროგ­რა­მა, სა­კუ­თა­რი მიწა-წყლე­ბის და­რე­გის­ტრი­რე­ბის შე­სა­ხებ... ერ­თმა ახ­ლად გაც­ნო­ბილ­მა ადა­მი­ან­მა და­მაკ­ვა­ლი­ა­ნა, ხალ­დე­ში ჩვე­ნი ნა­სახ­ლა­რი რო­გორ გვე­პო­ვა და დაგ­ვებ­რუ­ნე­ბი­ნა. ნა­სახ­ლა­რის პოვ­ნა ცალ­კე პრობ­ლე­მა იყო, რად­გან სო­ფე­ლი იმ­დე­ნად დან­გრე­უ­ლი იყო, აღა­რა­ვინ იცო­და რა ვისი იყო...

- რო­მელ წელს და­ი­წყეთ ნა­სახ­ლა­რის ძებ­ნა?

- 2017 წელს და­ვი­წყეთ... სა­ჭი­რო იყო სა­ბუ­თე­ბი, მაგ­რამ სვა­ნეთ­ში არ­ქი­ვე­ბი და­იწ­ვა და ყვე­ლა­ფერს ესეც არ­თუ­ლებ­და. ბე­ბი­ამ, რო­მე­ლიც მა­შინ უკვე 85 წლის იყო, გა­და­წყვი­ტა, მე წა­მოგ­ვყვე­ბით, ჩვენს ნა­სახ­ლარს მოვ­ძებ­ნით და მივ­ხე­დო­თო... ბებო ხალ­დე­ში წა­ვიყ­ვა­ნეთ, მაგ­რამ ად­გილ­ზე მი­სუ­ლებს რთუ­ლი სუ­რა­თი დაგ­ვხვდა. ბე­ბოს რაც ახ­სოვ­და, იქი­დან დარ­ჩე­ნი­ლი აღა­რა­ფე­რი იყო. 85 წლის, ქალ­ბა­ტონ­მა გაგ­ვა­ო­ცა იმ­დე­ნი იარა. შოკ­ში ვი­ყა­ვი, ბებო აქ რამე არ და­გე­მარ­თოს-მეთ­ქი, მაგ­რამ თა­ვად სა­ო­ცა­რი სიმ­შვი­დით, მტკი­ცედ ეძებ­და... მისი შე­მარ­თე­ბით ნა­სახ­ლა­რი ვი­პო­ვეთ, გა­ვი­ფორ­მეთ და და­ვი­კა­ნო­ნეთ. ასე­თი ძლი­ე­რი სვა­ნის ქალ­ბა­ტო­ნი იყო, რო­მე­ლიც სამ­წუ­ხა­როდ პან­დე­მი­ის პე­რი­ოდ­ში გარ­დაგ­ვეც­ვა­ლა... ნა­სახ­ლა­რის და­კა­ნო­ნე­ბის შემ­დეგ ჩვე­ნი ოც­ნე­ბა და­ი­წყო, იქ­ნებ რო­გორ­მე პა­ტა­რა ქოხი მა­ინც აგ­ვე­შე­ნე­ბი­ნა. მამა მშე­ნე­ბე­ლია, მთე­ლი ცხოვ­რე­ბა მშე­ნებ­ლო­ბას მი­უ­ძღვნა, თბი­ლის­ში თა­ვის სახ­ლიც თა­ვის ხე­ლით აქვს აშე­ნე­ბუ­ლი. ეს საქ­მეს შე­და­რე­ბით აად­ვი­ლებ­და, მაგ­რამ სო­ფელ­ში გზა არ არის, ამი­ტო­მაც მა­სა­ლე­ბის ტრან­სპორ­ტი­რე­ბა ხალ­დემ­დე და­ახ­ლო­ე­ბით სამ­მა­გი ჯდე­ბა. მოხ­და ისე, რომ გაგ­ვი­მარ­თლა და ევ­რო­კავ­ში­რის პრო­ექ­ტი წა­მოგ­ვე­წია. ეს იყო ზემო სვა­ნე­თი­სა და რა­ჭის ბიზ­ნეს გან­ვი­თა­რე­ბის შე­სა­ხებ ევ­რო­კავ­ში­რის საგ­რან­ტო კონ­კურ­სი. საგ­რან­ტო კონ­კურ­სის შე­სა­ხებ "ზემო სვა­ნე­თის ად­გი­ლობ­რი­ვი გან­ვი­თა­რე­ბის ჯგუფ - "ლა­გის" ფე­ის­ბუქ გვერ­დის სა­შუ­ა­ლე­ბით შე­ვი­ტყვე და მა­შინ­ვე ჩა­ვე­ბღა­უ­ჭე. ვი­ფიქ­რე, რომ ეს უკვე ნი­შა­ნი იყო, რა­ღაც რომ უნდა გა­მოგ­ვსვლო­და...

- ხალ­დეს ბიზ­ნეს­გეგ­მა რე­ა­ლუ­რი იყო?

- დიახ, ხალ­დე­ში ბიზ­ნეს­გეგ­მა ცოტა არ იყოს წარ­მო­უდ­გენ­ლად ჟღერ­და, მაგ­რამ სო­ფელ­ში დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში ძა­ლი­ან ბევ­რი უცხო­ე­ლი ტუ­რის­ტი გა­დის. მეს­ტი­ი­დან უშ­გულ­ში ფე­ხით რომ მი­დი­ან, ერ­თერ­თი სა­ბა­ნა­კო დღე ხალ­დე­ში უწევთ. რად­გან ხალ­დე­ში არა­ფე­რი იყო, ტუ­რის­ტე­ბი გზას აგ­რძე­ლებ­დნენ და მე­ზო­ბელ სო­ფელ­ში რჩე­ბოდ­ნენ... მოკ­ლედ, ტუ­რიზ­მის თე­მა­ზე ბიზ­ნეს­გეგ­მა ავა­წყვეთ, ჩვე­ნი ემო­ცი­ე­ბი ამ პრო­ექ­ტში ჩა­ვაქ­სო­ვეთ და 2020 წელს კონ­კურ­სში გა­ვი­მარ­ჯვეთ. რა­ღაც ნა­წი­ლი პრო­ექ­ტის ღი­რე­ბუ­ლე­ბის გვერ­გო, მაგ­რამ სა­ბო­ლო­ოდ რა თან­ხე­ბიც ჩვე­ნი ოჯა­ხი­დან გა­ვი­და, იმის ძა­ლი­ან მცი­რე­დი აღ­მოჩ­ნდა. მა­ინც უდი­დე­სი დახ­მა­რე­ბა იყო, რად­გან იმ გრან­ტის გა­რე­შე წარ­მო­უდ­გე­ნე­ლი იყო დაგ­ვე­წყო და გავმკლა­ვე­ბო­დით ამ ყვე­ლა­ფერს...

- რო­დის და­ი­წყეთ სახ­ლის მშე­ნებ­ლო­ბა?

- მშე­ნებ­ლო­ბა 2021 წლი­დან და­ვი­წყეთ, წელს და­ვას­რუ­ლეთ... ხალ­დე­ში გზა მა­ი­სი­დან იხ­სნე­ბა და ოქ­ტომ­ბერ­ში რომ გა­თოვლდე­ბა, ისევ იკე­ტე­ბა. და­ახ­ლო­ე­ბით ოთხი თვე გვქონ­და წე­ლი­წად­ში სრუ­ლად სა­მუ­შა­ოდ... ამ სამ წე­ლი­წად­ში ავა­შე­ნეთ სახ­ლი, რომ­ლის სა­ძირ­კვე­ლიც კი ამო­სა­ღე­ბი იყო და ყვე­ლა­ფე­რი თა­ვი­დან გა­სა­კე­თე­ბე­ლი. სამი სარ­თუ­ლია, მე­სა­მე სარ­თუ­ლი მან­სარ­დუ­ლი ტი­პი­საა. დღემ­დე მიკ­ვირს, რამ შეგ­ვაძ­ლე­ბი­ნა, მაგ­რამ მა­მა­ჩე­მის, ბი­ძა­ჩე­მის ოჯა­ხე­ბი, მა­მი­და გა­ვერ­თი­ან­დით. ბა­ბუ­ას და­ნა­ტოვ­რის აღ­სად­გე­ნად ყვე­ლამ ჩვე­ნი წვლი­ლი შე­ვი­ტა­ნეთ... მა­მას ერთი ძმა და­ღუ­პუ­ლი ჰყავს, ერთი ძმა ჰყავს დარ­ჩე­ნი­ლი და ერთი და ემიგ­რან­ტია. მა­მამ, ბი­ძამ და მა­მი­დამ მი­ი­ღეს წამ­ყვა­ნი როლი ფი­ნან­სუ­რად, ახალ­გაზ­რდე­ბი - მე, ჩემი და, ჩემი ორი ბი­ძაშ­ვი­ლი ყვე­ლაფ­რის ორ­გა­ნი­ზე­ბა­ში ვი­ყა­ვით ჩარ­თუ­ლი... ახალ­გაზ­რდებს ძა­ლი­ან დიდი მო­ტი­ვა­ცია გვქონ­და, რომ შევ­ძლებ­დით და ბო­ლომ­დე მი­ვიყ­ვან­დით, როცა უფ­რო­სე­ბი ზოგ­ჯერ სკეპ­ტი­კუ­რად იყ­ვნენ გან­წყო­ბი­ლი...

- მე­ზობ­ლე­ბი გყავთ?

- დიახ... ხალ­დე­ში თორ­ნი­კე გას­ვი­ან­მა აღად­გი­ნა თა­ვის სახ­ლი. ჯო­ხა­ძე­ე­ბი იყო ერ­თა­დერ­თი ოჯა­ხი, რომ­ლე­ბიც მე­ო­რე გა­და­სახ­ლე­ბის შემ­დე­გაც კი სახ­ლს პირ­ვან­დელ სა­ხეს უნარ­ჩუ­ნებ­დნენ... ამ­ჯე­რად ხალ­დე­ში ოთხი სახ­ლია, სა­დაც ზა­ფხუ­ლო­ბით ჩავ­დი­ვართ. ოთხი­დან სამი გას­ვი­ა­ნე­ბის ოჯა­ხია, ერთი ჯო­ხა­ძე­ე­ბის.

- თქვე­ნი სახ­ლი სა­ო­ჯა­ხო სას­ტუმ­როც იქ­ნე­ბა?

- დიახ, წელს უკვე სას­ტარ­ტო რე­ჟი­მი გვქონ­და, რამ­დე­ნი­მე ტუ­რის­ტი გვყავ­და... მო­მა­ვალ წელს უფრო მეტი გეგ­მე­ბი გვაქვს. სამ­წუ­ხა­როდ მხო­ლოდ ოთხი თვეა სე­ზო­ნი, წლის და­ნარ­ჩენ დროს სო­ფე­ლი მი­უწ­ვდო­მე­ლია. არა­და იმ­დე­ნად თვალ­წარმ­ტა­ცია, უშ­გუ­ლე­ლებ­მა გვი­თხრეს, ჩვე­ნი სო­ფე­ლი ხომ ულა­მა­ზე­სია, მაგ­რამ ხალ­დე იმ­დე­ნად სა­ო­ცა­რია, სა­ნა­ხა­ვად გად­მოვ­დი­ვარ­თო... ხალ­დე ის ად­გი­ლია, სა­დაც სი­ჩუ­მის ხმას გა­ი­გებ. უნდა დატ­კბე და ამ სი­ჩუ­მით ისი­ა­მოვ­ნო! ხე­ო­ბი­დან მდი­ნა­რის ხმა ის­მის, ზღაპ­რუ­ლი გა­რე­მოა.

- ტუ­რის­ტე­ბი ამ სოფ­ლის დიდ წარ­სულს, ის­ტო­რი­ას ეც­ნო­ბი­ან?

- სო­ფელ­ში ბა­ნე­რია, სა­დაც სამ ენა­ზეა ამო­ნა­რი­დი სოფ­ლის შე­სა­ხებ... ჩვენ სახ­ლთან ერ­თად პრო­ექ­ტი გვქონ­და კოშ­კის შე­სა­ხებ შე­ტა­ნი­ლი. გვსურ­და ხალ­დე­ში პირ­ვე­ლი კოშ­კი აგ­ვე­შე­ნე­ბი­ნა... ის­ტო­რი­უ­ლი წყა­რო­ე­ბის მი­ხედ­ვით, ცნო­ბი­ლია, რომ ხალ­დე­ში ადრე 11 კოშ­კი ყო­ფი­ლა. ამ­ჟა­მად კვა­ლიც აღარ­სად ეტყო­ბა სა­დაც იდგა, რად­გან სო­ფე­ლი მე­ო­რედ გა­შე­ნე­ბუ­ლია და მე­ო­რე გა­შე­ნე­ბაც დან­გრე­უ­ლია.

- თქვენს შვი­ლებს რამ­დე­ნად უყ­ვართ სვა­ნე­თი, ხალ­დე...

- ჩემი მე­უღ­ლე მთი­უ­ლია, მაგ­რამ დე­დამ­თი­ლი სვა­ნია და ასე რომ ბავ­შვე­ბი მა­მის მხრი­და­ნაც ნა­ხევ­რად სვა­ნე­ბი არი­ან. ჯერ პა­ტა­რე­ბი არი­ან, შარ­შან მყავ­და პირ­ვე­ლად სვა­ნეთ­ში, უსა­ზღვროდ შე­უყ­ვარ­დათ. წელს ხალ­დე­ში პირ­ვე­ლი სა­ზა­ფხუ­ლო არ­და­დე­გე­ბი ჰქონ­დათ, მთე­ლი ივ­ლი­სის თვე იქ გა­ა­ტა­რეს. ვი­ნა­ი­დან სო­ფელ­ში ძა­ლი­ან ბევ­რი ტუ­რის­ტე­ბი გა­დი­ოდ­ნენ, ინ­გლი­სურ­ში ერ­თგვა­რი პრაქ­ტი­კაც ჰქონ­დათ. უცხო­ე­ლებ­თან მუდ­მი­ვი კო­მუ­ნი­კა­ცია, ზოგ­ჯერ თარ­ჯიმ­ნო­ბაც უწევ­დათ. ერთი სული აქვთ ისევ რო­დის წავ­ლენ, არაჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვი დრო გა­ა­ტა­რეს...

- მშობ­ლე­ბი ახ­ლაც იქ არი­ან...

- ჯერ კი­დევ ხალ­დე­ში რჩე­ბი­ან ოქ­ტომ­ბრამ­დე... ასე აღ­მოვ­ჩნდით ოც­ნე­ბი­დან რე­ა­ლო­ბა­ში და ხალ­დე­ში არა­თუ ღა­მის გა­სა­თე­ვი პა­ტა­რა ქოხი, დღეს დიდი სახ­ლი გვაქვს. გვე­ნატ­რე­ბო­და, იქ რომ ავი­დო­დით, ღა­მის გა­სა­თე­ვად უკან წა­მო­სას­ვლე­ლი არ გავმხდა­რი­ყა­ვით... ტუ­რის­ტებს ძა­ლი­ან უკ­ვირთ ამ სო­ფელ­ში რომ ამო­დი­ან და სახ­ლი სვე­ლი წერ­ტი­ლე­ბით, ყვე­ლა­ნა­ი­რი კომ­ფორ­ტით ხვდე­ბათ... ახლა კოშ­კზე არის ჩვე­ნი ფიქ­რე­ბი შე­ჩე­რე­ბუ­ლი, რად­გან ჩემი ძმა ყვე­ლა­ზე მე­ტად ოც­ნე­ბობ­და, ხალ­დე­ში კოშ­კი აგ­ვე­შე­ნე­ბი­ნა. თან მა­მა­ჩე­მი რომ მშე­ნე­ბე­ლია, პირ­და­პი­რი მე­სი­ჯი იყო ჩემი ძმის­გან, რომ მა­მას ხე­ლით უნდა აშე­ნე­ბუ­ლი­ყო... რა თქმა უნდა ურ­თუ­ლე­სია, აშე­ნე­ბა კი არა, რე­ა­ბი­ლი­ტა­ცი­აც ყვე­ლა წე­სის დაც­ვით უნდა მოხ­დეს. იმ მა­სა­ლით უნდა აშენ­დეს, რისი ნან­გრე­ვე­ბიც იქ­ნე­ბა დარ­ჩე­ნი­ლი.