შო­ვის ტრა­გე­დი­ის შემ­დეგ, ილი­ას უნი­ვერ­სი­ტე­ტის ასო­ცი­რე­ბულ­მა პრო­ფე­სორ­მა გლა­ცი­ო­ლო­გი­ა­ში, ახა­ლი ზე­ლან­დი­ის ანა­ტარ­ქტი­კის კვლე­ვი­თი ცენ­ტრის მეც­ნი­ერ­მა ლე­ვან ტი­ე­ლი­ძემ სო­ცი­ა­ლურ ქსელ­ში შო­ვის გლა­ცი­ა­ლურ ღვარ­ცოფ­თან და­კავ­ში­რე­ბით სა­ტე­ლი­ტუ­რი ფო­ტო­ე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე შექ­მნი­ლი ანი­მა­ცია გა­მო­აქ­ვეყ­ნა. "იმი­სათ­ვის, რომ ყვე­ლას გვქონ­დეს უკე­თე­სი ვი­ზუ­ა­ლუ­რი წარ­მოდ­გე­ნა, ვაქ­ვეყ­ნებ ანი­მა­ცი­ას, რო­მე­ლიც კა­ნა­დე­ლი კო­ლე­გის (დენ­შუ­გარ) დახ­მა­რე­ბით კალ­გა­რის უნი­ვერ­სი­ტე­ტი­დან მი­ვი­ღე. ანი­მა­ცია შედ­გე­ნი­ლია Planet-ის კო­მერ­ცი­უ­ლი უღ­რუბ­ლო სა­ტე­ლი­ტუ­რი სუ­რა­თე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე სტი­ქი­ამ­დე (29 ივ­ლი­სი) დას­ტი­ქი­ის შემ­დეგ (5 აგ­ვის­ტო) და მთლი­ა­ნად ფა­რავს ტე­რი­ტო­რი­ას კავ­კა­სი­ო­ნის წყალ­გამ­ყო­ფი ქე­დი­დან შო­ვის ტე­რი­ტო­რი­ამ­დე“, - წერს მეც­ნი­ე­რი.

ლე­ვან ტი­ე­ლი­ძე:

- სა­ტე­ლი­ტუ­რი ფო­ტო­ე­ბი რაც გვაქვს, აჩ­ვე­ნებს უკვე მომ­ხდარ სტი­ქი­ურ პრო­ცესს, შუ­ა­ლედ­ში რა ხდე­ბო­და, არ ვი­ცით. კი­დევ ვე­ლო­დე­ბით მო­ნა­ცე­მებს, შე­საძ­ლოა, ეს რო­მე­ლი­მე კო­მერ­ცი­ულ სა­ტე­ლიტ­ზე იყოს აღ­ბეჭ­დი­ლი და მერე უფრო სრუ­ლი სუ­რა­თის აღ­დგე­ნას შევ­ძლებ­დით. იმე­დი გვაქვს, რომ ახლო მო­მა­ვალ­ში მო­ვახ­დენთ თერ­მუ­ლი სა­ტე­ლი­ტე­ბის და­მუ­შა­ვე­ბას იმის­თვის, რომ ვნა­ხოთ რო­გო­რი იყო რე­ლი­ე­ფის და მიმ­დე­ბა­რე მყინ­ვა­რე­ბის ზე­და­პი­რის ტემ­პე­რა­ტუ­რა სტი­ქი­ის წარ­მოქ­მნამ­დე. პა­რა­ლე­ლუ­რად მომ­ზად­დე­ბა მა­ღა­ლი ხა­რის­ხის ციფ­რუ­ლი სი­მაღ­ლებ­რი­ვი მო­დე­ლი სტე­რე­ო­სუ­რა­თე­ბის დახ­მა­რე­ბით, რათა უკე­თე­სი წარ­მოდ­გე­ნა გვქონ­დეს ღვარ­ცო­ფუ­ლი მა­სა­ლის რა მო­ცუ­ლო­ბა­ზეა ლა­პა­რა­კი. ეს ანი­მა­ცია გვაძ­ლევს ანა­ლი­ზის სა­შუ­ა­ლე­ბას, სა­ი­დან და­ი­წყო და რო­გორ გან­ვი­თარ­და სტი­ქი­უ­რი პრო­ცე­სი. სა­ერ­თა­შო­რი­სო ჯგუფ­თან ერ­თად ვმუ­შა­ობ და პრო­ცე­სის მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის სა­ტე­ლი­ტე­ბი თუ მო­ვი­პო­ვე, ვფიქ­რობ, სა­ინ­ტე­რე­სო შე­დე­გებს დავ­დებთ.

- რა ტი­პის მოვ­ლე­ნას­თან გვაქვს საქ­მე და რომ აღგ­ვი­წე­როთ, რო­გორ გან­ვი­თარ­და პრო­ცე­სე­ბი, ვიდ­რე ღვარ­ცო­ფი სტი­ქი­ის ზო­ნამ­დე - კუ­რორტ შო­ვამ­დე მო­აღ­წევ­და?

ასევე დაგაინტერესებთ

14:36 / 07-08-2023

"შოვის გლაციალურ ღვარცოფთან დაკავშირებით ვაქვეყნებ სრულ ანიმაციას, რომელიც მივიღე კანადელი კოლეგის დახმარებით..." - რას წერს გლაციოლოგი ლევან ტიელიძე?

- ეს იყო ტი­პუ­რი გლა­ცი­ა­ლუ­რი ღვარ­ცო­ფი, მაგ­რამ ღვარ­ცო­ფი წარ­მო­იქ­მნა კლდეზ­ვა­ვის წარ­მოქ­მნის შე­დე­გად - კლდო­ვა­ნი შვე­რი­ლი (რო­მე­ლიც მყინ­ვარ თბი­ლი­სას მარ­ჯვე­ნა შე­ნა­კა­დის სამ­ხრეთ-აღ­მო­სავ­ლეთ ფერ­დობ­ზე მდე­ბა­რე­ობს, და­ახ­ლო­ე­ბით 3700-3800მ-იანი ინ­ტერ­ვა­ლი) ჩა­მო­იქ­ცა და კლდო­ვან მა­სას­თან ერ­თად, სა­ვა­რა­უ­დოდ, გარ­კვე­უ­ლი ყი­ნუ­ლო­ვა­ნი მა­საც წა­მო­ი­ღო. შემ­დეგ ჩა­ით­რია კი­დევ უფრო მეტი მა­სა­ლა მყინ­ვა­რის ზე­და­პი­რი­დან, ფრონ­ტა­ლუ­რი ნა­წი­ლი­დან, და პე­რიგ­რა­ცი­ა­ლუ­რი ზო­ნი­დან (ზო­გა­დად ნა­შა­ლი მა­სა­ლა მყინ­ვა­რე­ბის უკან და­ხე­ვის შე­დე­გა­დაც გროვ­დე­ბა). ვი­ნა­ი­დან და­ქა­ნე­ბა იყო ძა­ლი­ან დიდი - შო­ვი­დან სტი­ქი­ის კე­რამ­დე 2000მ-ზე მე­ტია ჰიფ­სო­მეტ­რი­უ­ლი (სი­მაღ­ლებ­რი­ვი) სხვა­ო­ბა, ღვარ­ცოფს საკ­მა­ოდ დიდი სის­წრა­ფე ექ­ნე­ბო­და. მოქ­მე­დე­ბის გზა­ზე ამ პრო­ცეს­მა, იმ ყვე­ლაფ­რის გარ­და, რაც ვახ­სე­ნე, კი­დევ ჩა­ით­რია ხე­ო­ბის კა­ლა­პოტ­ში არ­სე­ბუ­ლი ნა­შა­ლი მა­სა­ლა და ხე-ტყე, რო­მე­ლიც შე­იძ­ლე­ბა კა­ლა­პოტ­ში ყო­ფი­ლი­ყო დაგ­რო­ვი­ლი და შემ­დეგ უკვე ვნა­ხეთ, რომ ღვარ­ცო­ფუ­ლი ნა­კა­დის სა­ხით გა­მო­ვი­და და გა­ი­შა­ლა შო­ვის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე. კლდეზ­ვა­ვუ­რი მა­სის ჩა­მოს­ვლას ად­გი­ლი ჰქონ­და არა "მყინ­ვარ ბუ­ბას და­სავ­ლეთ ფერ­დობ­ზე" (რო­გორც ეს სა­ა­გენ­ტოს ან­გა­რიშ­ში და ზო­გი­ერ­თი მეც­ნი­ე­რის ინ­ტერ­ვი­უ­შია ნახ­სე­ნე­ბი), არა­მედ მყინ­ვარ თბი­ლი­სას და­სავ­ლეთ ფერ­დობ­ზე. აქ ტო­პო­ნი­მე­ბია არე­უ­ლი და კარ­გი იქ­ნე­ბა, რომ ესეც გას­წორ­დეს.

სა­ტე­ლი­ტურ ფო­ტო­ებ­ზე ჩვენ გვაქვს წყვე­ტა 29 ივ­ლი­სი­დან 5 აგ­ვის­ტომ­დე, ღრუბ­ლი­ა­ნო­ბაა და არ ჩანს. რაც გვაქვს, აჩ­ვე­ნებს იმას, როცა უკვე მომ­ხდა­რია სტი­ქი­უ­რი პრო­ცე­სი, შუ­ა­ლედ­ში რა ხდე­ბო­და, არ ვი­ცით. კი­დევ ვე­ლო­დე­ბით მო­ნა­ცე­მებს და შე­საძ­ლოა, რო­მე­ლი­მე კო­მერ­ცი­ულ სა­ტე­ლიტ­ზე იყოს აღ­ბეჭ­დი­ლი და მერე უფრო სრუ­ლი სუ­რა­თის აღ­დგე­ნას შევ­ძლებ­დით.

- რა იწ­ვევს ასეთ ზვავს და რას იტყვით მყინ­ვა­რე­ბის დნო­ბის გა­მომ­წვევ ფაქ­ტო­რებ­ზე?

- რამ­დე­ნი­მე ძი­რი­თა­დი ფაქ­ტო­რი შე­იძ­ლე­ბა გა­მოვ­ყოთ, რო­მელ­თა შო­რის ძირ­თა­დი კლი­მა­ტის გლო­ბა­ლუ­რი ცვლი­ლე­ბაა. ის მნიშ­ვნე­ლო­ვან გავ­ლე­ნას ახ­დენს არა მხო­ლოდ ატ­მოს­ფე­რო­ზე, არა­მედ დე­და­მი­წის რე­ლი­ეფ­ზე, ლან­დშაფტ­ზეც. ზო­გა­დად, მყინ­ვა­რე­ბი დე­და­მი­წა­ზე კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის ყვე­ლა­ზე კარ­გი ინ­დი­კა­ტო­რია - რო­დე­საც მყინ­ვა­რე­ბი მა­სი­უ­რად წინ მო­დის, ნიშ­ნავს რომ მიმ­დი­ნა­რე­ობს აცი­ვე­ბა, რო­დე­საც უკან იხევს - დათ­ბო­ბა. გე­ო­ლო­გი­ურ წარ­სულ­ში არა ერთხელ ყო­ფი­ლა ისე­თი პე­რი­ო­დე­ბი, რო­დე­საც მყინ­ვა­რე­ბი ბევ­რად უფრო დიდი, ან ბევ­რად უფრო პა­ტა­რა ფარ­თობს იკა­ვებ­და, რაც თა­ვის­თა­ვად, და­კავ­ში­რე­ბუ­ლია კლი­მა­ტურ რყე­ვებ­თან და ეს მეც­ნი­ე­რუ­ლა­დაც და­დას­ტუ­რე­ბუ­ლია.

სა­ინ­ტე­რე­სოა გან­ვი­ხი­ლოთ, რით გან­სხვავ­დე­ბა ამ­ჟა­მინ­დე­ლი კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბა წარ­სუ­ლი კლი­მა­ტუ­რი რყე­ვე­ბის­გან. ამ­ჟა­მინ­დე­ლი კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბა და­წყე­ბუ­ლია და­ახ­ლო­ე­ბით 200 წლის წინ და გე­ოგ­რა­ფი­ულ ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში ცნო­ბი­ლია, რო­გორც მცი­რე გამ­ყინ­ვა­რე­ბის შემ­დგო­მი პე­რი­ო­დი. ამ პრო­ცეს­ში ადა­მი­ა­ნი არის კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის ერთ-ერთი მთა­ვა­რი შე­მოქ­მე­დი, რო­მე­ლიც სათ­ბუ­რი აი­რე­ბის (ადა­მი­ა­ნის სა­მე­ურ­ნეო-სა­მე­წარ­მეო საქ­მი­ა­ნო­ბის შე­დე­გად გა­ჩე­ნი­ლი გა­მო­ნა­ბოლ­ქვი) გა­მოფრქვე­ვით ახ­დენს დე­და­მი­წა­ზე უარ­ყო­ფით ზე­მოქ­მე­დე­ბას. სათ­ბუ­რი აი­რე­ბის პრინ­ცი­პია: დე­და­მი­წა იღებს სით­ბოს, მაგ­რამ გა­დაგ­რი­ლე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბა აღარ ეძ­ლე­ვა. ეს, რა თქმა უნდა, გავ­ლე­ნას ახ­დენს მყინ­ვა­რულ სა­ფარ­ზეც. მყინ­ვა­რე­ბის დნო­ბის ერთ-ერთი მთა­ვა­რი ფაქ­ტო­რი არის ის, რომ ტემ­პე­რა­ტუ­რის მა­ტე­ბის პა­რა­ლე­ლუ­რად, თოვ­ლის ხაზ­მა ჰიფ­სო­მეტ­რი­უ­ლად უფრო მაღ­ლა აი­წია და, შე­სა­ბა­მი­სად, მას მიჰ­ყვა წვი­მის ხა­ზიც. უფრო მარ­ტი­ვად რომ ვთქვათ, სა­დაც ადრე ნა­ლე­ქი მუდ­მი­ვად თოვ­ლის სა­ხით მო­დი­ო­და, დღეს შე­იძ­ლე­ბა იქ წვი­მა მო­ვი­დეს. მყინ­ვა­რებ­ზე თოვ­ლის ხა­ზის აწე­ვა და, შე­სა­ბა­მი­სად, თოვ­ლის სა­ფა­რის შემ­ცი­რე­ბა ყო­ველ­თვის უარ­ყო­ფი­თად აი­სა­ხე­ბა რად­გან:

1. თოვ­ლი კვე­ბავს მყინ­ვარს;

2. თოვ­ლი თა­ვის უფრო თეთ­რი შე­ფე­რი­ლო­ბის გამო მე­ტად ირეკ­ლავს მზის სხი­ვებს და­ი­ცავს მყინ­ვა­რულ ყი­ნულს ინ­ტენ­სი­უ­რი დნო­ბის­გან;

3. თოვ­ლი ქმნის უფრო ცივ მიკ­როკ­ლი­მატს მყინ­ვა­რის მიმ­დე­ბა­რედ, ვიდ­რე თა­ვად მყინ­ვა­რუ­ლი ყი­ნუ­ლი. ჩვენ მიერ 2022 წელს გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბულ­მა კვლე­ვამ აჩ­ვე­ნა, რომ კავ­კა­სი­ო­ნის ბევ­რმა მყინ­ვარ­მა თოვ­ლის ხაზი სა­ერ­თოდ და­კარ­გა და ინ­ტენ­სი­უ­რი დნო­ბა უშუ­ა­ლოდ ყი­ნუ­ლის ხარ­ჯზე მიმ­დი­ნა­რე­ობს, რაც კი­დევ უფრო აჩ­ქა­რებს მყინ­ვა­რე­ბის შემ­ცი­რე­ბას.

- რო­გორ ფიქ­რობთ, ად­გილ­ზე წი­ნას­წა­რი გა­მაფრ­თხი­ლე­ბე­ლი მო­წყო­ბი­ლო­ბის სის­ტე­მა რომ ყო­ფი­ლი­ყო და­მონ­ტა­ჟე­ბუ­ლი, შოვ­ში სუ­რათს შეც­ვლი­და? სა­ა­გენ­ტოს დას­კვნა­ში ლა­პა­რა­კია იმა­ზე, რომ ღვარ­ცო­ფი 70კმ სიჩ­ქა­რით მო­დი­ო­და 8-10 წუ­თის გან­მავ­ლო­ბა­ში.

- გა­აჩ­ნია, სად დგას ეს მო­წყო­ბი­ლო­ბა. რა თქმა უნდა, როცა უკვე გან­გა­შია, თუნ­დაც 10 წუთი საკ­მა­რი­სია, რომ გა­ე­რი­დო, მეტი შან­სი გაქვს, ვიდ­რე ის, რომ სიგ­ნა­ლი სა­ერ­თოდ არ გაქვს. 5 წუ­თიც შე­იძ­ლე­ბა იყოს საკ­მა­რი­სი, რომ სირ­ბი­ლით რა­ღაც მან­ძი­ლი და­ფა­რო და უსაფრ­თხო ადი­ლას გა­დახ­ვი­დე, მით უმე­ტეს, 10 წუთი. ეს არის ადაპ­ტი­რე­ბუ­ლი მე­თო­დი, შვე­ი­ცა­რი­ის მყინ­ვა­რე­ბის მო­ნი­ტო­რინ­გის ქსე­ლი რომ ნა­ხოთ, ალ­პე­ბი და­ფა­რუ­ლია ად­რე­უ­ლი შე­ტყო­ბი­ნე­ბის სის­ტე­მე­ბით, მაგ­რამ ეს იმას არ ნიშ­ნავს, რომ იქ ხალ­ხი აღარ და­დის და აღარ ცხოვ­რობს, უბ­რა­ლოდ, უსაფრ­თხო­ე­ბის ზო­მე­ბი მი­ღე­ბუ­ლია და მშვი­დად აგ­რძე­ლე­ბენ ცხოვ­რე­ბას. ეს არის ყვე­ლა­ზე კარ­გი სა­შუ­ა­ლე­ბა, რათა გარ­კვე­უ­ლი დო­ზით პრე­ვენ­ცია მოხ­დეს.

- რო­გორც ვი­ცით, სტი­ქი­ას გა­მე­ო­რე­ბა ახა­სი­ა­თებს. და­ახ­ლო­ე­ბით რა პე­რი­ო­დუ­ლო­ბით და ახლა თუა ღვარ­ცო­ფის გა­მე­ო­რე­ბის სა­შიშ­რო­ე­ბა იმა­ვე შოვ­ში?

- ეს რთუ­ლი სა­კი­თხია... სტი­ქია შე­იძ­ლე­ბა ნე­ბის­მი­ერ დროს მოხ­დეს, ამას ვე­რა­ვინ იწი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლებს. ჩვენ ხომ არ ვი­ცით, მო­მა­ვალ წლებ­ში რო­გო­რი ზა­ფხუ­ლი იქ­ნე­ბა, რა ტემ­პე­რა­ტუ­რა, ან რა რა­ო­დე­ნო­ბის ნა­ლე­ქი მოვა? ეს ძი­რი­თა­დად კლი­მა­ტურ ფაქ­ტო­რებ­ზე და ამინ­დზეა და­მო­კი­დე­ბუ­ლი. იმა­ვე ვე­რეს ხე­ო­ბა­ში, ღვარ­ცო­ფი 60 წლის მერე 2015 წელს გა­მე­ორ­და. შე­იძ­ლე­ბა ასე­თი სტი­ქია სა­ერ­თო­დაც აღა­რას­დროს გან­მე­ორ­დეს, ან კი­დევ პი­რი­ქით - 2 კვი­რა­ში ისე­თი დიდი ნა­ლე­ქი მო­ვი­დეს, რომ იგი­ვე პრო­ცე­სი გან­ვი­თარ­დეს. კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის ფონ­ზე, ამინ­დი ხდე­ბა შტორ­მუ­ლი ხა­სი­ა­თის, რაც იმას ნიშ­ნავს, რომ ამის წი­ნას­წარ პროგ­ნო­ზი­რე­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლია. ჩვენ უბ­რა­ლოდ, უნდა ვი­ყოთ მზად და ინ­ფორ­მი­რე­ბუ­ლი, უსაფრ­თხო­ე­ბის ნორ­მე­ბი უნდა გვქონ­დეს და­ცუ­ლი.

- მყინ­ვა­რე­ბის დნო­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, რომ დაგ­ვი­სა­ხე­ლოთ მა­ღა­ლი რის­კის შემ­ცვე­ლი ლო­კა­ცი­ე­ბი სა­ქარ­თვე­ლო­ში...

- ზო­გა­დად, კავ­კა­სი­ო­ნი ძა­ლი­ან რთუ­ლი და კომ­პლექ­სუ­რი ოროგ­რა­ფი­უ­ლი ერ­თე­უ­ლია. ის გე­ოგ­რა­ფი­უ­ლად, გე­ო­ლო­გი­უ­რად, გე­ო­მორ­ფო­ლო­გი­უ­რად, ტექ­ტო­ნი­კუ­რად, ლან­დშაფ­ტუ­რად მრა­ვალ­ფე­რო­ვა­ნია და ამი­ტომ კარ­გად გა­სავ­ლე­ლი და შე­სას­წავ­ლია მთლი­ა­ნი ზონა. ამის მერე გახ­დე­ბა შე­საძ­ლე­ბე­ლი ვიმ­სჯე­ლოთ, კონ­კრე­ტუ­ლად რო­მე­ლი ლო­კა­ცი­ე­ბი გვაქვს მა­ღა­ლი რის­კის შემ­ცვე­ლი. არის ბევ­რი ხე­ო­ბა, სა­დაც ხალ­ხი ფი­ზი­კუ­რად არ ცხოვ­რობს და ღვარ­ცო­ფი­სა და მე­წყრის შემ­თხვე­ვა­ში, არა­ნა­ი­რი სა­შიშ­რო­ე­ბა არ იქ­ნე­ბა, რომ ვი­ღა­ცას ჩა­ი­ტანს ან სახ­ლს და­უნ­გრევს. შე­სა­ბა­მი­სად, სუ­ლაც არ გვჭირ­დე­ბა ის, რომ ყვე­ლა მდი­ნა­რის აუზ­ში ად­რე­უ­ლი შე­ტყო­ბი­ნე­ბის სის­ტე­მა და­ვა­ყე­ნოთ. უბ­რა­ლოდ, სტრა­ტე­გი­უ­ლად უნდა გა­ი­წე­როს, სად არის ეს ლო­კა­ცი­ე­ბი, სოფ­ლე­ბი, და­სახ­ლე­ბე­ბი, უფრო მეტი რის­კის ზო­ნე­ბი - ეს სა­მუ­შა­ო­ე­ბია ჩა­სა­ტა­რე­ბე­ლი რათა უფრო სრულ­ყო­ფი­ლი სუ­რა­თი მი­ვი­ღოთ.