ქარ­თვე­ლი და ინ­გუ­ში ხალ­ხე­ბის ურ­თი­ერ­თო­ბა უხ­სო­ვა­რი დრო­ი­დან იწყე­ბა. მათ შო­რის არ­სე­ბობ­და შე­რე­უ­ლი ქორ­წი­ნე­ბე­ბი, ჰქონ­დათ სა­ზი­ა­რო დღე­ო­ბე­ბი, პრო­დუქ­ტე­ბის გაც­ვლა-გა­მოც­ვლა და მრა­ვა­ლი სხვა. ეს ურ­თი­ერ­თო­ბა კარ­გად არის ასა­ხუ­ლი ხევ­სუ­რულ ხალ­ხურ ფოლკ­ლორ­ში. ინ­გუ­შუ­რი წარ­მო­მავ­ლო­ბის გვა­რე­ბი­დან ხამ­ხა­ძი­სა და ღლიღ­ვაშ­ვი­ლის და­სა­ხე­ლე­ბაც საკ­მა­რი­სია. შე­იძ­ლე­ბა ით­ქვას, რომ ქარ­თვე­ლე­ბი­სა და ინ­გუ­შე­ბის ურ­თი­ერ­თო­ბა მუ­დამ კე­თილ­მე­ზობ­ლუ­რი იყო. სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში ინ­ტენ­სი­უ­რი მიგ­რა­ცი­უ­ლი პრო­ცე­სე­ბი მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და ინ­გუ­შე­თი­დან სა­ქარ­თვე­ლო­ში და პი­რი­ქით.

1992 წლის 4 ივ­ნისს, საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის დაშ­ლის შემ­დეგ, შე­იქ­მნა ინ­გუ­შე­თის რეს­პუბ­ლი­კა, რო­მე­ლიც ამ­ჟა­მად რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის სუ­ბი­ექ­ტის - სამ­ხრე­თის ფე­დე­რა­ლურ მხა­რე­ში შე­დის. რეს­პუბ­ლი­კის დე­და­ქა­ლა­ქია მა­გა­სი, უდი­დე­სი ქა­ლა­ქი კი - ნაზ­რა­ნი.

2002 წლის მო­ნა­ცე­მე­ბით, რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ა­ში 412 ათა­სი ინ­გუ­ში ცხოვ­რობს. გარ­და ინ­გუ­შე­თი­სა ისი­ნი კომ­პაქ­ტუ­რად არი­ან და­სახ­ლე­ბულ­ნი ჩრდი­ლო­ეთ ოსეთ­შიც - პრი­გო­როდ­ნის რა­ი­ონ­შიც.

• ვინ არი­ან ინ­გუ­შე­ბი

ინ­გუ­შე­ბი წარ­მო­ად­გე­ნენ კავ­კა­სი­ის ერთ-ერთ უძ­ვე­ლეს, ჩეჩ­ნე­ბის მო­ნა­თე­სა­ვე ხალ­ხს. ინ­გუ­შუ­რი და ჩეჩ­ნუ­რი ენე­ბი იბე­რი­ულ-კავ­კა­სი­ურ ენა­თა ოჯა­ხის ნა­ხურ ჯგუფ­ში შე­დის. ინ­გუ­შე­ბის თვით­სა­ხელ­წო­დე­ბა მათი ერთ-ერთი ლო­კა­ლუ­რი ტე­რი­ტო­რი­უ­ლი ჯგუ­ფის სა­ხე­ლი­დან - ღალ­ღე­ბი­დან მომ­დი­ნა­რე­ობს, რომ­ლებ­საც სხვა­ნა­ი­რად "ხამ­ხე­ლებ­საც“ უწო­დებ­დნენ.

ასევე დაგაინტერესებთ

12:12 / 01-11-2018

კადიროვს ისტორიაში შესვლა სურს, ინგუშები მიწას არ თმობენ - დავა ინგუშეთსა და ჩეჩნეთს შორის გრძელდება

16:58 / 21-03-2021

"ინგუშებმა ქართველები მოიკითხეს. მათ გაუწიეს დახმარება. ამას გაოგნებული უყურებდნენ რუსები, თურქები, სომხები..." - რა მოხდა ლარსის საგუშაგოსთან

ინ­გუშ­თა სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ ყო­ფა­ში უმ­ნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნე­სია სტუ­მარ­თმოყ­ვა­რე­ო­ბის ტრა­დი­ცია. სტუმ­რის ეთ­ნი­კუ­რო­ბა­სა და სარ­წმუ­ნო­ე­ბას მნიშ­ვნე­ლო­ბა არ ჰქონ­და. ოჯა­ხის უფ­რო­სი პა­სუ­ხის­მგე­ბე­ლი იყო სტუმ­რის სი­ცო­ცხლე­ზე. სტუ­მარ­თმოყ­ვა­რე­ო­ბის დამ­რღვე­ვი მკაც­რად გა­ი­კი­ცხე­ბო­და და თემი ისე სჯი­და, რო­გორც დამ­ნა­შა­ვეს.

ქარ­თუ­ლი სა­ის­ტო­რიო წყა­რო­ე­ბით, ინ­გუ­შე­ბი "ღლიღ­ვე­ბად“ იწო­დე­ბოდ­ნენ. მათ მე­ზო­ბე­ლი ქარ­თვე­ლი მთი­ე­ლე­ბი ქის­ტე­ბა­დაც მო­იხ­სე­ნი­ებ­დნენ, თუმ­ცა ეს ეთ­ნო­ნი­მი ჩეჩ­ნებ­საც აღ­ნიშ­ნავ­და. რაც შე­ე­ხე­ბა ეთ­ნო­ნიმს "ინ­გუ­ში", ის წყა­რო­ებ­ში XVIII სა­უ­კუ­ნის და­სა­წყის­ში გაჩ­ნდა და მომ­დი­ნა­რე­ობს სო­ფელ ან­გუშ­ტის სა­ხელ­წო­დე­ბი­დან. სწო­რედ მე-18 სა­უ­კუ­ნე­ში რუ­სებ­მა ინ­გუ­შე­ბი სწო­რედ ამ სოფ­ლის - ან­გუშ­ტის სა­შუ­ა­ლე­ბით გა­იც­ნეს და იმ ად­გი­ლებ­ში მცხოვ­რებ­ლებ­საც მთლი­ა­ნად სოფ­ლის სა­ხე­ლი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე "ინ­გუ­შე­ბი" და­არ­ქვეს, რაც შემ­დეგ სა­ყო­ველ­თა­ოდ გავ­რცელ­და.

• ქრის­ტი­ა­ნო­ბა ინ­გუ­შეთ­ში

ინ­გუ­შე­ბი დღე­ი­სათ­ვის სუ­ნი­ტი მუს­ლი­მა­ნე­ბი არი­ან, მაგ­რამ ის­ლა­მუ­რი რე­ლი­გია მათ­თან საკ­მა­ოდ გვი­ან შე­იჭ­რა და სა­ბო­ლო­ოდ XIX სა­უ­კუ­ნის პირ­ველ ნა­ხე­ვარ­ში გან­მტკიც­და.

შუა სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში ინ­გუ­შებ­სა და ქარ­თვე­ლებს შო­რის ურ­თი­ერ­თო­ბა ძალ­ზე მჭიდ­რო იყო. იმ­დრო­ინ­დე­ლი ქარ­თვე­ლი მე­ფე­ე­ბი ცდი­ლობ­დნენ ინ­გუ­შეთ­ში ქრის­ტი­ა­ნო­ბის გავ­რცე­ლე­ბას. შუა სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში ინ­გუ­შეთ­ში აშენ­და ტყო­ბა-ერ­დის, ალბი-ერ­დის, თარ­გი­მი­სა და სხვა ტაძ­რე­ბი. ტყო­ბა-ერ­დი­ში XIX სა­უ­კუ­ნემ­დე ინა­ხე­ბო­და ქარ­თუ­ლი ასომ­თავ­რუ­ლი ან­ბა­ნით შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი სა­ხა­რე­ბა, რო­მელ­საც ინ­გუ­შე­ბი გულ­მოდ­გი­ნედ უფრთხილ­დე­ბოდ­ნენ.

მთი­ა­ნი ინ­გუ­შე­თის ერთ-ერთ თვალ­წარმ­ტაც კუ­თხე­ში, ცვი­ლა­მის ქე­დის ძირ­ში, ნა­სოფ­ლარ ქარ­თის ნან­გრე­ვებ­თან გა­მა­ვა­ლი ის­ტო­რი­უ­ლი გზის მახ­ლობ­ლად, რო­მე­ლიც ოდით­გან­ვე აკავ­ში­რებ­და ინ­გუ­შუ­რი კულ­ტუ­რის აკ­ვანს - მდი­ნა­რე ასას სა­თა­ვე­ებს და­რი­ა­ლის რა­ი­ონ­თან, აღ­მარ­თუ­ლია სა­კულ­ტო ნა­გე­ბო­ბა, რო­მე­ლიც კარ­გა ხა­ნია იქ­ცევს ყუ­რა­დღე­ბას. მას ინ­გუ­შე­ბი დე­ლი­ტეს (დოლ­ტე) უწო­დე­ბენ, რაც ნიშ­ნავს "ღმერ­თი­სა­კენ“ (მი­მა­ვალ გზას). მეც­ნი­ერ­თა ვა­რა­უ­დით, დე­ლი­ტე ქარ­თუ­ლი წარ­მო­შო­ბის ის­ტო­რი­ულ ძეგლს წარ­მო­ად­გენს.

ძა­ლი­ან სა­ინ­ტე­რე­სოა ინ­გუ­შურ ენა­ში ქარ­თუ­ლი­დან შე­სუ­ლი ქრის­ტი­ა­ნო­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი ნა­სეს­ხო­ბე­ბი, რო­გო­რი­ცაა: "მო­ზღარ“ (ანუ ქარ­თუ­ლად მო­ძღვა­რი, მღვდე­ლი), "ჯორ“ (ანუ ქარ­თუ­ლად "ჯვა­რი”) და სხვა.

• ინ­გუ­შე­ბი - ქარ­თვე­ლე­ბის მე­ზობ­ლე­ბი

ოდეს­ღაც ინ­გუ­შე­ბი და ჩაჩ­ნე­ბი (ვა­ი­ნა­ხე­ბი) კავ­კა­სი­ის მთის­წი­ნეთ­სა და ბარ­შიც მკვიდ­რობ­დნენ. მთებ­ში სა­ბო­ლო­ოდ ირა­ნუ­ლი, თურ­ქუ­ლი და მონ­ღო­ლუ­რი მომ­თა­ბა­რე ტო­მე­ბის თა­რე­შის შე­დე­გად შე­ვიდ­ნენ. ინ­გუ­შუ­რი (და ჩაჩ­ნუ­რი) გად­მო­ცე­მე­ბით, მათი წი­ნაპ­რე­ბი ებ­რძოდ­ნენ იურ­ტებ­ში მცხოვ­რებ მო­სულ­თა დიდ ურ­დო­ებს. ინ­გუ­შე­ბის მთი­დან ბარ­ში მიგ­რა­ცია XVI-XVII სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში და­ი­წყო. დღე­ვან­დე­ლი გან­სახ­ლე­ბის არე­ა­ლი კი XVII სა­უ­კუ­ნი­დან ჩა­მო­ყა­ლიბ­და.

ინ­გუ­შებს XVI-XVIII სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში უცხოვ­რი­ათ ლარ­სის მი­და­მო­ებ­ში. XVIII სა­უ­კუ­ნის 20-იან წლე­ბამ­დე ვა­ი­ნა­ხუ­რი მო­სახ­ლე­ო­ბა აქ ოსურ­მა შეც­ვა­ლა. XVIII სა­უ­კუ­ნე­ში ლარსში, ჩმი­ში და ბალ­თა­ში მცხოვ­რე­ბი ოსე­ბი ინ­გუ­შებს მი­წის სარ­გებ­ლო­ბის­თვის გა­და­სა­ხადს უხ­დიდ­ნენ.

ინ­გუ­შე­ბი­სა იყო თა­ნა­მედ­რო­ვე ვლა­დი­კავ­კა­ზის ტე­რი­ტო­რი­აც. აქ არ­სე­ბულ ინ­გუ­შურ სო­ფელს ზა­უ­რო­ვო (ზა­უ­რე­გი) ერ­ქვა, რო­მელ­შიც შე­რე­უ­ლი იყო გა­მოქ­ცე­უ­ლი ოსუ­რი გვა­რე­ბიც. ამ ად­გილ­ზე შემ­დეგ რუ­სუ­ლი ცი­ხე­სი­მაგ­რე ვლა­დი­კავ­კა­ზი გაჩ­ნდა, რო­მე­ლიც დღეს ჩრდი­ლო ოსე­თის დე­და­ქა­ლაქს წარ­მო­ად­გენს. ინ­გუ­შუ­რი იყო ვლა­დი­კავ­კა­ზის პრი­გო­როდ­ნის რა­ი­ო­ნიც. ინ­გუ­შე­თი რუ­სე­თის შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში 1810 წელს შე­ვი­და. 1860 წლი­დან კი თა­ნა­მედ­რო­ვე ინ­გუ­შე­თის ტე­რი­ტო­რია რუ­სე­თის იმ­პე­რი­ის თერ­გის ოლ­ქში გა­ერ­თი­ან­და.

რაც შე­ე­ხე­ბა საბ­ჭო­თა პე­რი­ოდს, ინ­გუშ­თა ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი ოლქი 1924 წელს შე­იქ­მნა. 1934 წელს ინ­გუშ­თა ოლქი მე­ზო­ბელ ჩეჩ­ნეთს შე­უ­ერ­თეს, 1936 წელს შე­იქ­მნა ჩე­ჩე­ნო-ინ­გუ­შე­თის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი საბ­ჭო­თა სო­ცი­ა­ლის­ტუ­რი რეს­პუბ­ლი­კა, რო­მე­ლიც 1944 წელს გა­უქ­მდა, ინ­გუ­შე­ბი და ჩეჩ­ნე­ბი კი კავ­კა­სი­ი­დან საკ­მა­ოდ შორს, შუა აზი­ა­ში გა­და­ა­სახ­ლეს...

• ინ­გუ­შე­თის ტე­რი­ტო­რია... სა­ქარ­თვე­ლოს

1944 წლის 7 მარტს, როცა ხელი მო­ე­წე­რა სსრკ უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს პრე­ზი­დი­უ­მის ბრძა­ნე­ბუ­ლე­ბას ჩეჩ­ნეთ-ინ­გუ­შე­თის ასსრ-ის ლიკ­ვი­და­ცი­ი­სა და მისი ტე­რი­ტო­რი­ის ად­მი­ნის­ტრა­ცი­უ­ლი მო­წყო­ბის შე­სა­ხებ. მი­ზე­ზი იყო - სო­ცი­ა­ლის­ტუ­რი სამ­შობ­ლოს ღა­ლა­ტი, გერ­მა­ნელ-ფა­შის­ტე­ბი­სად­მი დახ­მა­რე­ბა, დი­ვერ­სი­ე­ბის მო­წყო­ბა საბ­ჭო­თა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ.

ბრძა­ნე­ბუ­ლე­ბის პირ­ვე­ლი პუნ­ქტი შე­ე­ხე­ბო­და ჩეჩ­ნეთ-ინ­გუ­შე­თის ასსრ-ის გა­უქ­მე­ბა­სა და მო­სახ­ლე­ო­ბის გა­და­სახ­ლე­ბას, მე­ო­რე პუნ­ქტი - გროზ­ნის ოლ­ქის შექ­მნას, მე­სა­მე და მე­ო­თხე – ჩეჩ­ნეთ-ინ­გუ­შე­თის ტე­რი­ტო­რი­ის და­ნა­წი­ლე­ბას ჩრდი­ლო­ეთ ოსეთს და და­ღეს­ტანს შო­რის. მე­ხუ­თე­ში კი ნათ­ქვა­მი იყო: "...შე­ვი­დეს სა­ქარ­თვე­ლოს სსრ-ის შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში შემ­დე­გი რა­ი­ო­ნე­ბი: ყო­ფი­ლი ჩეჩ­ნეთ-ინ­გუ­შე­თის ასსრ-დან - ითუმ-ყა­ლეს რა­ი­ო­ნი არ­სე­ბუ­ლი სა­ზღვრე­ბით, შა­რო­ის რა­ი­ო­ნის და­სავ­ლე­თი ნა­წი­ლი; გა­ლან­ჩე­ჟის, გა­ლაშ­კი­სა და პრი­გო­როდ­ნის რა­ი­ო­ნე­ბის სამ­ხრე­თი ნა­წი­ლი, აგ­რეთ­ვე ჩრდი­ლო­ეთ ოსე­თის ასსრ-ის გი­ზელ­დო­ნის რა­ი­ო­ნის სამ­ხრეთ-აღ­მო­სავ­ლე­თი ნა­წი­ლი.

თა­ვის მხრივ, სა­ქარ­თვე­ლოს სსრ-ის უმაღ­ლეს­მა საბ­ჭო­მაც 1944 წლის 21 მარტს მი­ი­ღო დად­გე­ნი­ლე­ბა ზე­მო­აღ­ნიშ­ნუ­ლი რა­ი­ო­ნე­ბის ტე­რი­ტო­რი­ის სა­ქარ­თვე­ლო­სად­მი შე­მო­ერ­თე­ბის შე­სა­ხებ. მათ­გან გა­ლაშ­კი­სა და პრი­გო­როდ­ნის რა­ი­ო­ნე­ბის სამ­ხრე­თი ნა­წი­ლე­ბი ყაზ­ბე­გის რა­ი­ონს მი­უ­ერ­თდა. ჩეჩ­ნურ ითუმ-ყა­ლეს რა­ი­ონს სა­ხე­ლი გა­და­ერ­ქვა და ახალ­ხე­ვის რა­ი­ო­ნი ეწო­და.

სსრკ სა­ხკო­მსაბ­ჭოს 1944 წლის 9 მარ­ტის დად­გე­ნი­ლე­ბით სტავ­რო­პო­ლის სამ­ხა­რეო აღ­მას­კო­მს, და­ღეს­ტნის ასსრ-ის, ჩრდ. ოსე­თის ასსრ-ის და სა­ქარ­თვე­ლოს სსრ-ის სა­ხკო­მსაბ­ჭო­ებს და­ე­ვა­ლათ 1944 წლის პირ­ველ ივ­ნი­სამ­დე აით­ვი­სონ ყო­ფი­ლი ჩეჩ­ნეთ-ინ­გუ­შე­თის ასსრ-ის ტე­რი­ტო­რია და შე­ი­მუ­შა­ონ მათი და­სახ­ლე­ბის გეგ­მე­ბი. კი­დევ ერთი გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბის თა­ნახ­მად, სა­ქარ­თვე­ლო­დან და სხვა რეს­პუბ­ლი­კე­ბი­დან სპე­ცი­ა­ლუ­რად ჩა­სახ­ლე­ბუ­ლებს გა­და­სა­ხა­დე­ბის სფე­რო­ში მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი შე­ღა­ვა­თე­ბი და­უ­წეს­დათ.

მოგ­ვი­ა­ნე­ბით, 50-იანი წლე­ბის და­სა­წყის­ში, ახალ­ხე­ვის რა­ი­ო­ნი გა­უქ­მდა და მისი ტე­რი­ტო­რია დუ­შე­თის რა­ი­ონს შე­უ­ერ­თდა.

ინ­გუშ­თა დე­პორ­ტა­ცია კარ­გად არის ასა­ხუ­ლი ქარ­თვე­ლი (არ­ხო­ტი­ო­ნი) პო­ე­ტის - გაბ­რი­ელ ჯა­ბუ­შა­ნუ­რის - პო­ე­ზი­ა­ში, რო­მე­ლიც ინ­გუშ­თა დე­პორ­ტა­ცი­ის შემ­დეგ ინ­გუ­შეთ­ში იყო ჩა­სახ­ლე­ბუ­ლი. მისი პო­ე­ზი­ის მთე­ლი ციკ­ლი ეძღვნე­ბა ღილ­ღოს, ანუ ინ­გუ­შეთს. გაბ­რი­ელ ჯა­ბუ­შა­ნუ­რი სი­ნა­ნუ­ლით აღ­წერს გა­უ­კაც­რი­ე­ლე­ბულ ინ­გუ­შურ სოფ­ლებს...

• ინ­გუ­შურ-ქარ­თუ­ლი "მზის ხე­ო­ბა“

გად­მო­ცე­მუ­ლი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის შე­სა­ხებ რომ ზო­გა­დი წარ­მოდ­გე­ნა შეგ­ვექ­მნეს, გა­ვეც­ნოთ ინ­გუ­შე­თის პრი­გო­როდ­ნის და გა­ლაშ­კის რა­ი­ო­ნე­ბის სამ­ხრეთ ნა­წილს - არმ­ხი-ჯე­ი­რახ-ასას ხე­ო­ბებს.

ჯე­ი­რა­ხის ხე­ო­ბის სა­ხე­ლი უკავ­შირ­დე­ბა არაბ სარ­დალს ჯე­ი­რახს, რო­მელ­მაც 725 წელს და­რი­ა­ლის ვიწ­რო­ე­ბი გა­ი­ა­რა და ალა­ნი­ა­ში შე­იჭ­რა. ამ ად­გილს ხში­რად არმ­ხის ხე­ო­ბა­საც უწო­დე­ბენ, რად­გან აქ მდი­ნა­რე არმ­ხი მო­ე­დი­ნე­ბა. სწო­რედ აქ, ჯე­ი­რა­ხის ხე­ო­ბა­შია ზემ­ოთხსე­ნე­ბუ­ლი ცნო­ბი­ლი ქარ­თუ­ლი ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი ტა­ძა­რი - თხა­ბა-ერდი, რო­მე­ლიც მე-12 სა­უ­კუ­ნე­შია აშე­ნე­ბუ­ლი სა­ქარ­თვე­ლო­დან ჩა­ტა­ნი­ლი ქვის ფი­ლე­ბით. ხე­ო­ბა მდი­და­რია ინ­გუ­შუ­რი ის­ტო­რი­უ­ლი ძეგ­ლე­ბი­თაც - აქაა აული ერზი, რო­მე­ლიც თა­ვი­სი კოშ­კე­ბი­თაა ცნო­ბი­ლი. გე­ოგ­რა­ფი­უ­ლად ჯე­ი­რა­ხი 1944 წლი­სათ­ვის სწო­რედ ჩეჩ­ნეთ-ინ­გუ­შე­თის ასსრ პრი­გო­როდ­ნის რა­ი­ო­ნის სამ­ხრეთ ნა­წილს წარ­მო­ად­გენ­და. ამ ხე­ო­ბას, მას­ში არ­სე­ბუ­ლი მიკ­როკ­ლი­მა­ტის გამო, სხვაგ­ვა­რად "მზის ხე­ო­ბა­საც" უწო­დე­ბენ. ინ­გუ­ში სპე­ცი­ა­ლის­ტე­ბის ხა­ტო­ვა­ნი გა­მოთ­ქმით, ჯე­ი­რა­ხის ხე­ო­ბა ღმერ­თის მიერ დე­და­მი­წა­ზე შექ­მნი­ლი ერთ-ერთი უმ­შვე­ნი­ე­რე­სი ად­გი­ლია.

ჩრდი­ლო­ეთ კავ­კა­სი­ა­ში ჯე­ი­რა­ხის სა­კუ­რორ­ტო ზონა ახ­ლაც და 40-იან წლებ­შიც ერთ-ერთ მნიშ­ვნე­ლო­ვან ტუ­რის­ტულ და სამ­კურ­ნა­ლო-და­სას­ვე­ნე­ბელ ზო­ნად ით­ვლე­ბო­და, შე­სა­ბა­მი­სად, ბევ­რი იყო სა­ნა­ტო­რი­უ­მე­ბი და და­სას­ვე­ნე­ბე­ლი სახ­ლე­ბი ფილ­ტვე­ბის სნე­უ­ლე­ბი­ა­ნი ავად­მყო­ფე­ბი­სათ­ვის. ხე­ო­ბა­ში ყვე­ლა­ზე დიდი და­სახ­ლე­ბუ­ლი პუნ­ქტი იყო სო­ფე­ლი ჯე­ი­რა­ხი (არმ­ხი), რო­მელ­საც სა­ქარ­თვე­ლოს­თან შე­ერ­თე­ბის შემ­დეგ სა­ხე­ლი გა­და­ერ­ქვა და ეწო­და და­რი­ა­ლი. სა­ერ­თოდ, ჯე­ი­რა­ხის მიმ­დე­ბა­რე ად­გი­ლებ­ში დღე­საც საკ­მა­ოდ არის ქარ­თუ­ლი ტო­პო­ნი­მე­ბიც - რო­გორც რუ­სულ ენა­ზე გა­მო­ცე­მუ­ლი ინ­გუ­შუ­რი ტუ­რის­ტუ­ლი გზამ­კვლე­ვე­ბი იუ­წყე­ბი­ან, მდი­ნა­რე არმხს ხში­რად ქარ­თუ­ლად ქის­ტე­თის­წყალ­საც უწო­დე­ბენ. ჯე­ი­რა­ხის ხე­ო­ბის ზე­მო­წე­ლი­დან იწყე­ბა მე­ო­რე მდი­ნა­რის - ასას ხე­ო­ბა, რო­მე­ლიც ასე­თი­ვე ლა­მა­ზი და მდი­და­რია ის­ტო­რი­უ­ლი ძეგ­ლე­ბით - აქ არი­ან ალბი-ერ­დი­სა და თარ­გი­მის ტაძ­რე­ბი, რო­მელ­თა კედ­ლებ­ზე შე­მო­ნა­ხუ­ლია ქარ­თუ­ლი ასომ­თავ­რუ­ლი წარ­წე­რე­ბი და ფრეს­კე­ბი.

• "სა­ქარ­თვე­ლოს ლი­დე­რი ისე მო­იქ­ცა, რო­გორც კავ­კა­სი­ელს შეჰ­ფე­რის“

იო­სებ სტა­ლი­ნის სიკ­ვდი­ლის შემ­დეგ, კრემ­ლის კუ­ლუ­ა­რებ­ში და­ი­წყო სა­უ­ბა­რი, რომ ჩეჩ­ნეთ-ინ­გუ­შე­თის ასსრ-ის გა­უქ­მე­ბა უსა­მარ­თლო, მცდა­რი გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბა იყო, რა­საც ორი­ო­დე წე­ლი­წად­ში შე­სა­ბა­მი­სი იუ­რი­დი­უ­ლი აქ­ტიც მოჰ­ყვა.

1957 წლის 9 იან­ვარს, სსრკ უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს პრე­ზი­დი­უმ­მა ჩე­ჩე­ნი და ინ­გუ­ში ხალ­ხე­ბის რე­ა­ბი­ლი­ტა­ცია და მათი სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­რი­ვი წარ­მო­ნაქ­მნის აღ­დგე­ნა გა­ნა­ხორ­ცი­ე­ლა. ამას­თან და­კავ­ში­რე­ბით, სა­ქარ­თვე­ლოს უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს პრე­ზი­დი­უმ­მა შემ­დე­გი დად­გე­ნი­ლე­ბა მი­ი­ღო:

"ჩეჩ­ნეთ-ინ­გუ­შე­თის ასსრ-ის აღ­დგე­ნას­თან და­კავ­ში­რე­ბით, და­უბ­რუნ­დეს რსფსრ-ს ყაზ­ბე­გი­სა და დუ­შე­თის რა­ი­ო­ნე­ბის ნა­წი­ლი, რო­მე­ლიც შედ­გე­ბა ყო­ფი­ლი ითუმ-ყა­ლეს რა­ი­ო­ნი­სა­გან, აგ­რეთ­ვე გა­ლან­ჩე­ჟის, გა­ლაშ­კის, შა­რო­ის, პრი­გო­რო­დი­სა და გი­ზელ­დო­ნის რა­ი­ო­ნე­ბის ნა­წი­ლე­ბი­სა­გან. ამის შე­სა­ბა­მი­სად, ჩა­ით­ვა­ლოს აღ­დგე­ნი­ლად სა­ქარ­თვე­ლო­სა და რუ­სე­თის სფსრ-ის სა­ზღვა­რი, რო­მე­ლიც 1944 წლის 7 მარ­ტამ­დე არ­სე­ბობ­და... (დო­კუ­მენ­ტი და­ცუ­ლია სა­ქარ­თვე­ლოს ეროვ­ნულ არ­ქივ­ში).

რა­საკ­ვირ­ვე­ლია, ამ დად­გე­ნი­ლე­ბის პრაქ­ტი­კა­ში გა­ტა­რე­ბა საკ­მა­ოდ რთულ ამო­ცა­ნას წარ­მო­ად­გენ­და.

ინ­გუ­ში სა­ხელ­მწი­ფო და პო­ლი­ტი­კუ­რი მოღ­ვა­წის ძი­ა­უ­დინ მალ­სა­გო­ვის მე­მუ­ა­რე­ბი, რო­მე­ლიც რეპ­რე­სი­ე­ბის და­წყე­ბი­სა და ჩეჩ­ნეთ-ინ­გუ­შე­თის ასსრ-ის გა­უქ­მე­ბის დროს რეს­პუბ­ლი­კის იუს­ტი­ცი­ის სა­ხალ­ხო კო­მი­სა­რი იყო, ხოლო რეპ­რე­სი­რე­ბუ­ლე­ბის სამ­შობ­ლო­ში დაბ­რუ­ნე­ბის ჟამს - ავ­ტო­ნო­მი­ის აღ­დგე­ნის სა­ორ­გა­ნი­ზა­ციო კო­მი­ტე­ტის წევ­რი და რე­პატ­რი­ან­ტე­ბის სა­კი­თხებ­ში კომ­პარ­ტი­ის ცე­კას რწმუ­ნე­ბუ­ლი იყო, მო­გო­ნე­ბებ­ში წერ­და:

"როცა საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს პრე­ზი­დი­უმ­მა მი­ი­ღო დად­გე­ნი­ლე­ბა ჩე­ჩე­ნი და ინ­გუ­ში ხალ­ხე­ბის ეროვ­ნუ­ლი ავ­ტო­ნო­მი­ის აღ­დგე­ნის შე­სა­ხებ, ამ მიზ­ნით ჩა­მო­ყა­ლიბ­და სა­ორ­გა­ნი­ზა­ციო კო­მი­ტე­ტი გა­ირ­ბე­კო­ვის თავ­მჯდო­მა­რე­ო­ბით... მალე ჩვენ, სა­ორ­გა­ნი­ზა­ციო კო­მი­ტე­ტის წევ­რე­ბი, მოს­კოვ­ში, ცე­კას პრე­ზი­დი­უმ­ში მიგ­ვიწ­ვი­ეს. რო­გორც იქ გვი­თხრეს, ჩვე­ნი რეს­პუბ­ლი­კის ოფი­ცი­ა­ლუ­რი აღ­დგე­ნის მიზ­ნით უკვე შექ­მნი­ლა სა­ხელ­მწი­ფო კო­მი­სია ანას­ტას მი­ქო­ი­ა­ნის ხელ­მძღვა­ნე­ლო­ბით, რო­მელ­შიც მა­ლენ­კო­ვი, ვო­რო­ში­ლო­ვი, სა­ბუ­რო­ვი და კი­დევ რამ­დე­ნი­მე წევ­რი შე­დი­ოდ­ნენ. სწო­რედ ამ კო­მი­სი­ის სხდო­მა­ში მი­ვი­ღეთ მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა... და­ი­წყო გან­ხილ­ვა, თუ რო­მელ ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე უნდა აღ­დგე­ნი­ლი­ყო ჩეჩ­ნეთ-ინ­გუ­შე­თი. წარ­მოდ­გე­ნი­ლი ბარ­ბა­რო­სუ­ლი გეგ­მის თა­ნახ­მად, თით­ქმის ყვე­ლა ტე­რი­ტო­რია ისევ რჩე­ბო­დათ ჩრდი­ლო ოსეთს, და­ღეს­ტანს და სა­ქარ­თვე­ლოს... ისე გა­მო­დი­ო­და, რომ ჩვენ კვლავ მი­წე­ბის გა­რე­შე ვიქ­ნე­ბო­დით და ამ ნარ­ჩე­ნებ­ზე რეს­პუბ­ლი­კის შექ­მნა უაზ­რო­ბად ჩან­და. გან­სა­კუთ­რე­ბით უარ­ზე იყო ჩრდი­ლო ოსე­თის წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი აგ­კა­ცე­ვი... კა­მა­თი საკ­მა­ოდ მწვა­ვე იყო. მე სულ ვფიქ­რობ­დი - აი, ახლა ად­გე­ბა აგ­კა­ცე­ვი და იტყვის: "კარ­გი, მო­ვეშ­ვათ ამ სა­კითხს, ჩვენ სხვი­სი მიწა არ გვინ­და”. სამ­წუ­ხა­როდ, ასე არ მოხ­და. როცა მთი­ა­ნი რა­ი­ო­ნე­ბის კუთ­ვნი­ლე­ბის სა­კი­თხზე გა­და­ვე­დით, ვიდ­რო­ვე და ანას­ტას მი­ქო­ი­ანს ვუ­თხა­რი: თქვენ კარ­გად იც­ნობთ ჩეჩ­ნეთ-ინ­გუ­შეთს, რაღა დაგ­ვრჩე­ბა, თუ ყვე­ლა­ფერს ისევ მე­ზობ­ლებს და­ვუ­ტო­ვებთ, განა ისი­ნი და­თან­ხმდე­ბი­ან ამა­ზე? განა მათ არ შერ­ცხვე­ბათ ჩვენს სოფ­ლებ­ში იცხოვ­რონ და ჩვე­ნი მი­წის დოვ­ლა­თით ისარ­გებ­ლონ? მათ ხომ იცი­ან, რო­გო­რი გზით მი­ი­ღეს ეს მი­წე­ბი!

სი­ტუ­ა­ცია გან­მუხ­ტა და­ღეს­ტნის ასსრ-ის წარ­მო­მად­გე­ნელ­მა და­ნი­ა­ლოვ­მა: “მარ­თლაც, ჩეჩ­ნებ­სა და ინ­გუ­შებს არა­ფე­რი რჩე­ბათ, ეს უსა­მარ­თლო­ბაა... ჩვენ უარს ვამ­ბობთ მათ მი­წებ­ზე, გა­ვიყ­ვანთ ჩვენს ხალ­ხს და დაე, იქ ჩვენ­მა ძმებ­მა იცხოვ­რონ...”. და­ნი­ა­ლო­ვის შემ­დეგ გა­მო­ვი­და სა­ქარ­თვე­ლოს ცე­კას მდი­ვა­ნი, რომ­ლის გვა­რი, სამ­წუ­ხა­როდ აღარ მახ­სოვს. ისიც ისე მო­იქ­ცა, რო­გორც ნამ­დვილ მა­მა­კაც­სა და კავ­კა­სი­ელს შეჰ­ფე­რის - უარი თქვა ინ­გუ­შე­ბი­სა და ჩეჩ­ნე­ბის მი­წებ­ზე. ორი­ვემ მო­უ­წო­და ჩრდი­ლო ოსე­თის წარ­მო­მად­გე­ნელს, რათა მა­საც უარი ეთ­ქვა პრი­გო­როდ­ნის რა­ი­ონ­ზე, მაგ­რამ აგ­კა­ცე­ვი კვლავ მუ­ხა­ნა­თუ­რად მო­იქ­ცა. მან შე­არ­ცხვი­ნა კავ­კა­სი­ელ­თა ღირ­სე­ბა, მზაკ­ვა­რი გა­მოდ­გა...“

რაც შე­ე­ხე­ბა ქარ­თვე­ლე­ბის მიერ ინ­გუ­შე­ბის­თვის ტე­რი­ტო­რი­ის უკან დაბ­რუ­ნე­ბის პრო­ცესს: როცა ინ­გუ­შე­ბი მშობ­ლი­ურ ად­გი­ლებს და­უბ­რუნ­დნენ, ქარ­თვე­ლებ­მა მათ ხე­ლუხ­ლებ­ლად და­ახ­ვედ­რეს სახ­ლე­ბი და ულა­პა­რა­კოდ და­უ­ცა­ლეს.

სა­არ­ქი­ვო დო­კუ­მენ­ტე­ბის მი­ხედ­ვით, დაბ­რუ­ნე­ბულ ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე შექ­მნი­ლი იყო ხუთი კოლ­მე­ურ­ნე­ო­ბა თა­ვი­სი ინფრას­ტრუქ­ტუ­რით - გახ­სნი­ლი იყო სამი სა­შუ­ა­ლო და ცხრა და­წყე­ბი­თი სკო­ლა, აშენ­და ოთხი კლუ­ბი, ექ­ვსი ბიბ­ლი­ო­თე­კა, სამი სა­ა­ვად­მყო­ფო, ორი სა­ე­ქი­მო პუნ­ქტი, ოთხი სა­ბავ­შვო ბაღი, ხუთი მა­ღა­ზია და სამი ად­გი­ლობ­რი­ვი მრეწ­ვე­ლო­ბის ობი­ექ­ტი. ეს ყვე­ლა­ფე­რი ქარ­თვე­ლებ­მა სამ­შობ­ლო­ში დაბ­რუ­ნე­ბულ ინ­გუ­შებს გა­დას­ცეს (რათ­ქმა უნდა, სა­ქარ­თვე­ლოს იმ­დრო­ინ­დე­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ნე­ბარ­თვით). ამის შემ­დეგ ინ­გუ­შე­ბის და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა ქარ­თვე­ლე­ბი­სად­მი კი­დევ უფრო გან­მტკიც­და. ინ­გუ­შე­ბი ქარ­თვე­ლე­თან მე­გობ­რო­ბით ძა­ლი­ან ამა­ყობ­დნენ და ამ მე­გობ­რო­ბას თა­ვი­ანთ შვი­ლებს თა­ო­ბი­დან თა­ო­ბამ­დე უნერ­გავ­დნენ. დღეს არ­ცთუ იშ­ვი­ა­თად შეხ­ვდე­ბით ინ­გუშს, რო­მე­ლიც გე­ტყვით, რომ მისი მე­ო­რე სამ­შობ­ლო სა­ქარ­თვე­ლოა. ინ­გუ­შე­ბი ქარ­თვე­ლებს ძმე­ბად აღიქ­ვა­მენ. სწო­რედ ამი­ტომ, სხვა­დას­ხვა მო­ნა­ცე­მე­ბით, მათ სას­ტი­კი უარი გა­ნა­ცხა­დეს აფხა­ზე­თის ომში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა­ზე 1992-1993 წლებ­ში. ინ­გუშ ხალ­ხში გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი ტრა­დი­ცი­ით, ყო­ვე­ლი ინ­გუ­ში მზად არის თვი­თონ მოკ­ვდეს, ვიდ­რე ქარ­თველს ტყვია ეს­რო­ლოს. არ­სე­ბობს ასე­თი გა­მოთ­ქმაც - "ქარ­თვე­ლე­ბი და ინ­გუ­შე­ბი ერ­თმა­ნე­თის მტრე­ბი არა­სო­დეს იქ­ნე­ბი­ან“.

• "ხამს მოყ­ვა­რე მოყვრი­სათ­ვის...“

ქარ­თვე­ლე­ბი­სად­მი თბი­ლი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა ჰქონ­დათ და აქვთ ინ­გუშ მწერ­ლებ­საც. მა­გა­ლი­თად, 9 აპ­რი­ლის ტრა­გე­დი­ის დროს ინ­გუ­ში მწე­რა­ლი ისა ქო­ძო­ე­ვი ინ­გუ­შე­ბის დე­ლე­გა­ცი­ას­თან ერ­თად ეწ­ვია სა­ქარ­თვე­ლოს და გა­სა­ჭი­რის ჟამს გვერ­დით და­უდ­გა ქარ­თველ ერს. ისა ქო­ძო­ევს 2009 წელს მი­ე­ნი­ჭა თბი­ლი­სის სა­პა­ტიო მო­ქა­ლა­ქე­ო­ბა.

ინ­გუშ­თა და ქარ­თველ­თა შო­რის არ­სე­ბობს საკ­მა­ოდ მდი­და­რი სა­მეც­ნი­ე­რო თა­ნამ­შრომ­ლო­ბის ტრა­დი­ცი­ე­ბიც. არა­ერ­თმა ინ­გუშ­მა მოღ­ვა­წემ გა­ნათ­ლე­ბა სა­ქარ­თვე­ლო­ში მი­ი­ღო. სა­ქარ­თვე­ლო­ში ინ­გუ­შურ ენას ინ­ტენ­სი­უ­რად იკ­ვლე­ვენ, გა­მო­ი­ცა წიგ­ნი "ინ­გუ­შუ­რი ენა“. სა­ქარ­თვე­ლო­ში პე­რი­ო­დუ­ლად აღი­ნიშ­ნე­ბა ინ­გუ­შუ­რი ენის დღე, მა­გა­ლი­თად, 2014 წლის 10 სექ­ტემ­ბერს, სა­ქარ­თვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტის ეროვ­ნულ ბიბ­ლი­ო­თე­კა­ში, რო­მელ­საც ეს­წრე­ბოდ­ნენ ინ­გუ­შე­თი­სა და სა­ქარ­თვე­ლოს ინ­ტე­ლი­გენ­ცი­ის, სა­მეც­ნი­ე­რო წრე­ე­ბი­სა და ახალ­გაზ­რდო­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ 2016 წლი­დან თბი­ლის­ში არ­სე­ბობს ინ­გუ­შე­თის ქუჩა, ხოლო ინ­გუ­შე­თის ქა­ლაქ ნაზ­რან­ში არის ვაჟა-ფშა­ვე­ლა­სა და გაბ­რი­ელ ჯა­ბუ­შა­ნუ­რის ქუ­ჩე­ბი.

ინ­გუ­შეთ­ში ქარ­თვე­ლებს დიდ პა­ტივს სცე­მენ, სა­მა­გა­ლი­თოდ და სა­და­რად ჰყავთ. თურ­მე, რო­დე­საც ინ­გუ­შურ ოჯახ­ში ბავ­შვი საჭ­მელს არ ჭამს, მშობ­ლე­ბი ეუბ­ნე­ბი­ან, - ჭამე, თუ გინ­და ქარ­თვე­ლის­ნა­ი­რი გა­ი­ზარ­დოო. პუბ­ლი­კა­ცი­ის და­სა­წყის­ში უკვე ვთქვით, რომ ინ­გუ­შებ­სა და ქარ­თვე­ლებს შო­რის ხში­რი ყო­ფი­ლა შე­რე­უ­ლი ქორ­წი­ნე­ბე­ბი, თუმ­ცა რე­ლი­გი­უ­რი მი­ზე­ზით მათ­მა რი­ცხვმა საკ­მა­ოდ იკლო. კო­რო­ნა­ვირუ­სის პან­დე­მი­ამ­დე სა­ქარ­თვე­ლო­ში უამ­რა­ვი ინ­გუ­ში ბიზ­ნეს­მე­ნი და ტუ­რის­ტი ჩა­მო­დი­ო­და, ამ­ჟა­მად მათი სტუმ­რო­ბა ისე­თი აქ­ტი­უ­რი აღარ არის, ნა­კა­დი შე­სუს­ტდა, თუმ­ცა პრო­ცე­სი მა­ინც გრძელ­დე­ბა. სამ­წუ­ხა­როდ, რუ­სე­თის პო­ლი­ტი­კის გამო, ამ სტუმ­რო­ბას მხო­ლოდ ცალ­მხრი­ვი ხა­სი­ა­თი აქვს და ქარ­თვე­ლე­ბი აქ­ტი­უ­რად ვერ ჩა­დი­ან ინ­გუ­შეთ­ში. მი­უ­ხე­და­ვად ყვე­ლაფ­რი­სა, ჩვენს ხალ­ხებს შო­რის შუღ­ლის ჩა­მოგ­დე­ბა ვე­რა­ვინ შეძ­ლო.

ქარ­თვე­ლე­ბის­თვის ინ­გუ­შე­ბი უდა­ვოდ არის ერთ-ერთი ყვე­ლა­ზე ახ­ლო­ბე­ლი ერი, რო­მელ­თა­ნაც ათას­წლე­უ­ლე­ბი გვა­კავ­ში­რებს. ამ­ჟა­მად ჩვე­ნი ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბი ნელ-ნელა მი­დის აღ­დგე­ნი­სა­კენ, მაგ­რამ მათ გა­სამ­ყა­რებ­ლად აუ­ცი­ლე­ბე­ლია რო­გორც ქარ­თულ­მა, ისე ინ­გუშ­მა სა­ზო­გა­დო­ე­ბამ უფრო მეტი იცო­დეს ერ­თმა­ნე­თის შე­სა­ხებ.

გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი წყა­რო­ე­ბი:

https://www.gfsis.org/files/my-world/22/6.pdf

https://www.facebook.com/215457961860126/posts/1111887255550521/

ავ­ტო­რი: სი­მონ კი­ლა­ძე