როგორ ხდება ადამიანი ნარკოტიკზე დამოკიდებული და ვინ სთავაზობს მათ ისრაელში მკურნალობას

ნივთიერებასა თუ ქცევაზე დამოკიდებულება ჯერ კიდევ 1953 წელს აღიარა მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციამ ქრონიკულ დაავადებად და მას შემდეგ მისი მკურნალობის არაერთი მეთოდი შეიქმნა. 1953 წლამდე კი ზიგმუნდ ფროიდი და კარლ იუნგი უკვე ცდილობდნენ დამოკიდებული ადამიანების განკურნებას, თუმცა ეს მცდელობა წარმატებით ვერ დასრულდა.

საბოლოოდ, მსოფლიო მივიდა მოსაზრებამდე, რომ დამოკიდებულების მკურნალობის პროცესში ჩართული უნდა იყოს ისეთი ადამიანი, ვინც გარკვეული პერიოდის წინ თავადაც დამოკიდებული იყო და რეაბილიტაციის პროცესი სრულად აქვს საკუთარ თავზე გადატანილი.

საქართველოში ამ მიმართულებით ინოვატორი საკონსულტაციო-სარეაბილიტაციო ცენტრი „გამოსავალია“. ცენტრში მაღალკვალიფიცური ფსიქოლოგები და ფსიქიატრები მუშაობენ კლიენტებთან, კონსულტანტ-ინსტრუქტორები კი სწორედ ის ადამიანები არიან, რომლებმაც რეაბილიტაციის რთული და ხანგრძლივი პროცესი გადალახეს, შემდეგ კი ისრაელის ყველაზე წარმატებულ სარეაბილიტაციო ცენტრ „ფენიქსში“ გაიარეს ინსტრუქტორების სპეციალური კურსი და „გამოსავალში“ დასაქმდნენ.

რა პრობლემაა დამოკიდებულება და როგორია მისი მკურნალობის ყველაზე ეფექტური მოდელი - ამ საკითხებზე „გამოსავალის“ კონსულტანტ-ინსტრუქტორი გვესაუბრება, რომელიც წლების წინ თავადაც დამოკიდებული იყო და რეაბილიტაციის პროცესიც საკუთარ თავზე აქვს გამოცდილი.

- რა სახის დაავადებაა დამოკიდებულება?

- ჩვენ დამოკიდებულებას განვიხილავთ როგორც დაავადებას და არა როგორც ცუდ ჩვევას ან დროებით აკვიატებას.

ეს არის პირველადი დაავადება, რაც ნიშნავს, რომ ის ჩნდება მანამ, სანამ ადამიანი ნარკოტიკზე ან ალკოჰოლზე დამოკიდებული გახდება. მას უკვე ჰქონდა ხასიათის პრობლემა, რომელსაც დაერქვა დამოკიდებულება, რადგან ამ პრობლემის მქონე ადამიანები ხდებიან გარკვეულ ნივთიერებაზე ან ქცევაზე დამოკიდებულები და მიჯაჭვულები.

დამოკიდებულების ჩამოყალიბებაზე გავლენას ახდენს გარემო და გენეტიკა. 75% აქვს გარემოს, რომელიც ხასიათისა და არაჯანსაღი შინაგანი სამყაროს ჩამოყალიბების მთავარი მიზეზია და მხოლოდ 25% აქვს გენეტიკას. გადამწყვეტი ეტაპი ადამიანის აზროვნების ჩამოყალიბებაში არის მისი ბავშვობა. 7-8 წლამდე პერიოდი განსაკუთრებულ გავლენას ახდენს ადამიანის ხასიათის ფორმირებაზე.

დამოკიდებულება არის ბიო-ფსიქო-სოციო-სულიერი პრობლემა. მოიცავს ოთხივე სფეროს და მკურნალობაც აუცილებლად კომპლექსური უნდა იყოს. ამავდროულად, ეს არის ქრონიკული და პროგრესირებადი პრობლემა. ეს ნიშნავს, რომ პრობლემა მუდმივად მწვავდება და ჩნდება ტოლერანტობა. შეიძლება გარკვეული პერიოდი ადამიანმა ნარკოტიკული საშუალება არ მოიხმაროს, მაგრამ მკურნალობის გარეშე ის ვერ მოიშორებს დაძაბულობას და სხვა სიმპტომებს. შესაბამისად, დიდი ალბათობით კვლავ დაიწყებს მოხმარებას.

კვლევები აჩვენებს, რომ დამოკიდებულ ადამიანს არაჯანსაღი ცხოვრების რითმი და მანერა აქვს, ვერ არის პროდუქტიული, არ აქვს პასუხისმგებლობის გრძნობა.

- როგორ ხდება დამოკიდებულების ჩამოყალიბება?

- არაჯანსაღი ხასიათის და მიდრეკილებების ფორმირება ადრეულ ასაკში ხდება. შედეგად ადამიანს აქვს ორი არჩევანი. პირველ შემთხვევაში ის გასინჯავს ნარკოტიკს, რომელიც შვებას მისცემს, შინაგან პრობლემებს დაავიწყებს, უსაფრთხოების ყალბ შეგრძნებას ჩამოუყალიბებს და პრობლემების მოგვარების ილუზიას შეუქმნის.

შედეგად ის უფრო და უფრო ხშირად მოიხმარს ნარკოტიკს და უყალიბდება ტოლერანტობა. მეორე ვარიანტში ის ვერ სინჯავს ან გარკვეული მიზეზის გამო განრიდების ეფექტი აქვს ნარკოტიკის მიმართ, მაგრამ დაავადება შინაგანად მთელი ცხოვრების მანძილზე აწამებს. ეს არის მშრალი დამოკიდებულება. ის არ მოიხმარს ქიმიურ ნივთიერებას, მაგრამ ყველა ის თვისება და ხასიათის დეფექტი აქვს, რომლის გამოც სოციუმს ნარკოდამოკიდებული არ მოსწონს. ის აგრესიული და კონფლიქტურია, მცდარი შეხედულებები აქვს.

მარტივად რომ ვთქვათ, დამოკიდებულება არის შინაგანი დაავადება და არა მხოლოდ მოხმარებით გამოხატული პრობლემა.

ნარკოტიკი არის მხოლოდ დაავადების გამოხატვის ფორმა. როგორც თავის ტკივილის დროს ტკივილგამაყუჩებელს ვსვამთ, ისე ამ პრობლემის არსებობის დროს იღებს ადამიანი ნარკოტიკს ან ალკოჰოლს. თუმცა, მიღებამდე მას პრობლემა აქვს ნეიროტრანსმიტერებში.

ნივთიერებები, როგორიცაა - დოფამინი, სერატონინი, ენდორფინი, ნორადრენალი, რომლებიც პასუხისმგებელი არიან ემოციებზე, განწყობაზე, ბედნიერების შეგრძნებაზე, მოტივაციაზე, სტიმულზე, ორგანიზმში დისბალანსს განიცდიან. ამიტომ, ნეიროსტიმულატორი თავიდან მართლაც მედიკამენტის ფუნქციას ასრულებს და სწორედ ეს იწვევს ტოლერანტობას.

სწორედ ამიტომ, ადამიანი მოიხმარს თუ არ მოიხმარს ნარკოტიკს, სრულად დესტრუქციული ქცევითი მოდელი უყალიბდება თუ არ შეცვლის სოციალურ გარემოს, არ იმუშავებს შინაგან სამყაროსა და ფსიქიკაზე, არ გადაამუშავებს გამოუხატავ ემოციებს...

- მკურნალობის გარეშე განკურნება შესაძლებელია? რა ეტაპზე უნდა მოხდეს ჩარევა?

- თუ ადამიანი გულწრფელი იქნება საკუთარ თავთან, ის მიხვდება რომ ნივთიერების ან ქცევის მიმართ ტოლერანტულია და მისი მოხმარება კონტროლს აღარ შეესაბამება. თუმცა უმეტეს შემთხვევაში ის აგრძელებს მიღებას მიუხედავად იმისა, რომ აცნობიერებს რამხელა ზიანი მიიღო. ამ დროს დიდი პასუხისმგებლობა აკისრიათ ოჯახის წევრებს, რომლებიც არ უნდა მოტყუვდნენ დამოკიდებული ადამიანის ცრუ დაპირებებით და უნდა იმოქმედონ, რომ ჩარევა რაც შეიძლება მალე მოხდეს.

დამოუკიდებლად ადამიანს საკუთარი თავის დახმარება და დამოკიდებულების მკურნალობა არც ერთ ეტაპზე არ შეუძლია. შეიძლება მან გარკვეული პერიოდი თავი დაანებოს მოხმარებას, მაგრამ თუ არ შეცვალა მსოფლმხედველობა, პრიორიტეტები და დამოკიდებულებები, მუდმივ სტრესსა და დაძაბულობაში იცხოვრებს.

გვყავს ბენეფიციარი, რომლებსაც რამდენიმე თვე არ მოუხმარიათ ნარკოტიკი, მაგრამ მიხვდნენ, რომ ეს არ არის საკმარისი, საჭიროა უფრო ღრმა მუშაობა და სპეციალისტის ჩართულობა.

- მკურნალობის რა მეთოდებს სთავაზობთ ნარკოდამოკიდებულ ადამიანებს?

- მკურნალობა ხდება ადამიანის შინაგანი სამყაროსი. ხდება მისი მსოფლმხედველობის, აზროვნების, სულიერების, თვისებების სრული ფორმირება.

ამ ეტაპზე პაციენტებს ვთავაზობთ მსოფლიოში ყველაზე მეტად აპრობირებულ პროგრამებს, როგორიცაა - 12 ნაბიჯის პროგრამა, დეიტოპი, მინესოტური მოდელი. მკურნალობა არის კომპლექსური. პროცესში ჩართულია ფსიქიატრი, ფსიქოლოგი, თერაპევტი, კონსულტანტ–ინსტრუქტორი.

გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, რომ კონსულტანტ-ინსტრუქტორს საკუთარ თავზე ჰქონდეს ეს პრობლემა გამოცდილი და დამარცხებული. თეორიული ცოდნა არასდროს არის საკმარისი და შედეგიანი.

ამას ადასტურებს ის ფაქტიც, რომ მე-20 საუკუნის 30-იან წლებში, როდესაც პირველი დამოკიდებული ადამიანების იდენტიფიცირება მოხდა, მათ განკურებაზე მუშაობდნენ ფროიდი და იუნგი. ორივემ ძალიან აქტიურად, თუმცა უშედეგოდ იმუშავა. იუნგმა 1 წელი იმუშავა ამერიკელ ალკოჰოლიკთან და ბოლოს თქვა, რომ ეს იყო სულიერი პრობლემა და მასთან ფსიქოლოგიური მეთოდებით მუშაობა უშედეგო იქნებოდა. სწორედ ამის მერე მიხვდნენ, რომ ეს არის ბიო–ფსიქო–სოციო–სულიერი პრობლემა. დადგინდა, რომ ალკოჰოლიკის პრობლემა არა ალკოჰოლი, არამედ უალკოჰოლობა იყო. სწორედ ამის მერე დაიწყო მკურნალობის სწორი მეთოდების ჩამოყალიბება.

- რა ეტაპებად იყოფა ნარკოდამოკიდებულების მკურნალობა?

- პირველ ეტაპზე ბენეფიციარს უტარდება კონსულტაცია, რომელიც ჩვენთან უფასოა. ვაკვირდებით მას და პრობლემის ანალიზს ვახდენთ, რომ პროგრამის სწორად შეთავაზება მოხდეს.

ზოგადად, იდეალური მოდელი მოიცავს: 3-6 თვიან სტაციონარულ მკურნალობას, 3-6 თვიან ამბულატორიულ მკურნალობას და თვითდახმარების ჯგუფებს. ამ ეტაპზე საქართველოში სტაციონარი არ არსებობს და ჩვენ დაინტერესებულ პირებს ისრაელში არსებულ ყველაზე ეფექტურ სარეაბილიტაციო ცენტრ „ფენიქსში“ ვთავაზობთ მკურნალობას.

2020 წელს საქართველოშიც ვგეგმავთ სტაციონარის გახსნას. სწორედ იქ ხდება დეტოქსის გაკეთება. ვინც ისრაელში ვერ ახერხებს წასვლას, უახლოეს მომავალში კლიენტებს საქართველოშივე შევთავაზებთ ჩვენი ნდობით აღჭურვილი ექიმისა და ფსიქიატრის მიერ სახლის პირობებში დეტოქსის ჩატარებას.

დეტოქსი არის ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი იმისთვის, რომ დაიწყოს გამოჯანმრთელების პროცესი. დეტოქსი ემსახურება იმას, რომ ადამიანი იყოს ფხიზელი.

შემდეგ ეტაპზე კონსულტანტ-ინსტრუქტორი იწყებს პაციენტთან ამბულატორიულ მუშაობას. ამ ეტაპზე ჩართულია ფსიქიატრიც, რომ არ გამოგვეპაროს ბიპოლარული აშლილობა ან სხვა ფსიქიატრიული პრობლემა, გადამზადებული გეშტალტფსიქოლოგებიც მუშაობენ ნარკოდამოკიდებულებთან. თითოეული ამ რგოლის ჩართულობით ვიღებთ პროგრამას, რომელიც დამოკიდებულის გამოჯანმრთელების შანსს მნიშვნელოვნად ზრდის.

- მკურნალობის პროცესში რამდენად არის ჩართული კლიენტის ოჯახი?

- დამოკიდებული პიროვნების ოჯახის წევრი არის თანადამოკიდებული, თანადამოკიდებულებაც იდენტიფიცრდება როგორც დაავადება. სწორედ ამიტომ აუცილებელია, რომ ოჯახის წევრებმაც იარონ პროფესიონალთან.

ჩვენი კლიენტებისგან მოვითხოვთ, რომ ოჯახის წევრებმა მინიმალურ დონეზე მაინც გაიარონ სარეაბილიტაციო კურსი. ეს პროცესი სინქრონული უნდა იყოს. ოჯახის წევრები უნდა იყვნენ ინფორმირებულები, თუ როგორ მიუდგნენ ამ ადამიანს გამოჯანმრთლების პროცესში. ამ დროს ჰიპერკონტროლი და ზედმეტი მზრუნველობა შეიძლება, ხელახალი მოხმარების მაპროვოცირებელი გახდეს.

მკურნალობის დროს დამოკიდებულ ადამიანში შინაგანი ბრძოლაა და საკმარისია იგრძნოს, რომ მისი არ სჯერათ და ის კვლავ მომხმარებელი გახდება. სწორედ ამიტომ არის აუცილებელი, რომ მკურნალობის პროცესში ოჯახის წევრები აქტიურად იყვნენ ჩართულები.