ყი­რიმ­ში, რუ­სე­თის ინი­ცი­ა­ტი­ვით ჩა­ტა­რე­ბულ რე­ფე­რენ­დუმ­ზე, ორი კი­თხვა იყო გა­ტა­ნი­ლი და მათ­გან არც ერთი ყი­რი­მის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი რეს­პუბ­ლი­კის ამ­ჟა­მინ­დე­ლი სტა­ტუ­სის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბას არ ეხე­ბო­და. პირ­ვე­ლი შე­კი­თხვა ასე­თი იყო: უჭერთ თუ არა მხარს ყი­რი­მის შე­ერ­თე­ბას რუ­სეთ­თან, რუ­სე­თის ფე­დე­რა­ცი­ის სა­მარ­თლებ­რივ სუ­ბი­ექ­ტად? მე­ო­რე კი­თხვა კი, ყი­რი­მის უკ­რა­ი­ნის შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში ფორ­მა­ლუ­რად დარ­ჩე­ნას გუ­ლის­ხმობ­და, - მხარს უჭერთ თუ არა ყი­რი­მის რეს­პუბ­ლი­კის 1992 წლის კონ­სტი­ტუ­ცი­ის ამოქ­მე­დე­ბას და ყი­რი­მის, რო­გორც უკ­რა­ი­ნის ნა­წი­ლის სტა­ტუსს?.. ეგ­ზიტ­პო­ლის მი­ხედ­ვით, ამომ­რჩე­ველ­თა 93%-მა ყი­რი­მის რუ­სეთ­თან შე­ერ­თე­ბას და­უ­ჭი­რა მხა­რი...

ად­გი­ლობ­რივ უკ­რა­ი­ნელ­თა ნა­წი­ლის თქმით, დარ­ღვე­ვე­ბი თვალ­სა­ჩი­ნო იყო და რე­ფე­რენ­დუ­მის ჩა­ტა­რე­ბის ინი­ცი­ა­ტო­რებ­მა უბ­რა­ლოდ მათ­თვის სა­სურ­ვე­ლი შე­დე­გი "და­დეს". ბოლო რამ­დე­ნი­მე თვის გან­მავ­ლო­ბა­ში, პო­ლი­ტი­კამ ადა­მი­ა­ნურ ურ­თი­ერ­თო­ბებ­შიც შე­ი­ტა­ნა გან­ხეთ­ქი­ლე­ბა და მე­გობ­რე­ბი და ნა­თე­სა­ვე­ბი მხა­რე­ე­ბად და­იყ­ვნენ. უკ­რა­ი­ნის (რო­გორც აღ­მო­სავ­ლეთ, ისე და­სავ­ლეთ უკ­რა­ი­ნის) სხვა­დას­ხვა ქა­ლაქ­ში მცხოვ­რებ ადა­მი­ა­ნებს და­ვუ­კავ­შირ­დით, მათი გან­წყო­ბა რომ გაგ­ვე­გო...

ირა ლე­ბე­დენ­კო, ყი­რი­მის მკვიდ­რი:

- აქა­უ­რო­ბა ერთ კვი­რა­ში შე­იც­ვა­ლა. ერთ დროს მე­გობ­რუ­ლად მცხოვ­რები სხვა­დას­ხვა ეროვ­ნე­ბის ადა­მი­ა­ნე­ბი, ახლა სხვა­დას­ხვა მხა­რე­ე­ბად და­იხ­ლიჩ­ნენ და სა­კუ­თარ თავს "ვი­ღა­ცის­ტებს" უწო­დე­ბენ... თუ ომი და­ი­წყო, აქე­დან წას­ვლა მოგ­ვი­წევს, რად­გან ჩემი მე­უღ­ლე რუ­სე­თის სა­წი­ნა­აღ­მდე­გო საპ­რო­ტეს­ტო აქ­ცი­ებ­ში აქ­ტი­უ­რად იყო ჩარ­თუ­ლი... ჩემი და ყი­რი­მელ რუს­ზეა გა­თხო­ვი­ლი, მისი ქმარ-შვი­ლი სე­ვას­ტო­პოლ­ში მსა­ხუ­რობს და სამ­ხედ­რო მე­ზღვა­უ­რე­ბი არი­ან. მე რომ წა­ვი­დე, ის ვე­ღარ წა­მო­ვა, ოჯახს ხომ არ მი­ა­ტო­ვებს?.. ვერც მე დავ­კარ­გავ ჩემს დას პო­ლი­ტი­კის გამო, თუმ­ცა, ვგრძნობ, რომ ის გა­ცივ­და ჩემ მი­მართ და უბ­რა­ლოდ, გა­ოგ­ნე­ბუ­ლი ვარ. ამ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში ძა­ლი­ან ბევ­რი ადა­მი­ა­ნია... არ ვიცი, რისი ან ვისი იმე­დი უნდა გვქონ­დეს... მთელ­მა მსოფ­ლი­ომ ნახა, რო­გო­რი სა­სა­ცი­ლო სან­ქცი­ე­ბი და­უ­წე­სა ევ­რო­კავ­შირ­მა რუ­სეთს. ვერც ამე­რი­კის­გან მი­ვი­ღეთ ისე­თი მხარ­და­ჭერა, რო­გორ­საც ვე­ლო­დით.

- რე­ფე­რენ­დუ­მის შემ­დეგ სი­ტუ­ა­ცია შე­იც­ვა­ლა?

- და­ძა­ბუ­ლო­ბამ იმა­ტა... ადრე თუ რა­ღა­ცის იმე­დი გვქონ­და, ახლა ყვე­ლამ იცის, რომ ომი გარ­და­უ­ვა­ლია. ვრცელ­დე­ბა ინ­ფორ­მა­ცია, რომ რუსი სამ­ხედ­რო­ე­ბი თურ­მე მშვი­დო­ბი­ან მო­სახ­ლე­ო­ბა­ზე იზ­რუ­ნე­ბენ, - ომის და­წყე­ბის შემ­თხვე­ვა­ში, სარ­და­ფებ­ში ჩა­გიყ­ვან­თო... სამ­ხედ­რო ძა­ლით უნ­დათ, წეს­რი­გი და­ამ­ყა­რონ. შე­ნო­ბის კედ­ლებ­ზე უკვე გაჩ­ნდა წარ­წე­რე­ბი, - "ტა­ტა­რი, ვონ იზ კრი­მა!.." ეს ნიშ­ნავს, რომ მათ დღეს თუ ხვალ ია­რა­ღით გან­დევ­ნი­ან ან სხვა გზით აი­ძუ­ლე­ბენ, აქა­უ­რო­ბა და­ტო­ვონ. დიდი ხა­ნია, ამა­ზე კა­ზა­კე­ბი ოც­ნე­ბო­ბენ, მაგ­რამ ვერ ბე­დავ­დნენ, ახლა კი, ხელ-ფეხი გა­ეხ­სნათ, - 20 მარ­ტის შემ­დეგ, ყი­რი­მი "გა­იწ­მინ­დე­ბა". ვის­გან უნდა "გა­იწ­მინ­დოს", არ და­უ­კონ­კრე­ტე­ბი­ათ. შე­ში­ნე­ბუ­ლი ვართ. არ მინ­და რუ­სეთ­თან მი­ერ­თე­ბა, მაგ­რამ არც ჩემი სახლ-კა­რის და­ტო­ვე­ბა მინ­და... 23 წლის წინ, რო­დე­საც აფხა­ზეთ­ში ომი იყო, ჩემს ქარ­თველ ჯგუ­ფელ­სა და მე­გო­ბარს, რო­მე­ლიც გაგ­რა­ში ცხოვ­რობ­და, ცოლ-შვილ­თან ერ­თად ჩემ­თან ვე­პა­ტი­ჟე­ბო­დი, დრო­ე­ბით ჩა­მო­დი ან თუ გინ­და, სა­მუ­და­მოდ, სამ­სა­ხურ­საც გა­შოვ­ნი­ნებ და აქ მშვი­დად იცხოვ­რე-მეთ­ქი, - არ გე­წყი­ნოს, ირა, თქვე­ნე­ბუ­რე­ბი (უკ­რა­ი­ნე­ლებს გუ­ლის­ხმობ­და) ძა­ლი­ან მიყ­ვარს, მაგ­რამ შვი­ლე­ბი ქარ­თვე­ლე­ბად უნდა აღვზარ­დო და მირ­ჩევ­ნია, ჩემს ქვე­ყა­ნა­ში გა­ჭირ­ვე­ბით ვცხოვ­რობ­დეო. ვიცი, რომ ახლა მშე­ნებ­ლო­ბა­ზე შავ მუ­შად მუ­შა­ობს, მაგ­რამ მა­ინც არ წუ­წუ­ნებს... მუდ­მი­ვად ვსა­უბ­რობთ ინ­ტერ­ნე­ტით. გან­სა­კუთ­რე­ბით - ბოლო დროს. აქა­ურ ამ­ბებ­ზე ძა­ლი­ან შეს­ტკი­ვა გული და ახლა ის მე­პა­ტი­ჟე­ბა სა­ქარ­თვე­ლო­ში, - ჩა­მო­დი ირა, სა­ნამ რამე გა­მოჩ­ნდე­ბა, ჩემ­თან იყა­ვი, მერე კი ან სა­ზღვარ­გა­რეთ წადი, ან რა­მეს მო­ვი­ფიქ­რებ­თო. აქ რომ დავ­რჩე, პუ­ტი­ნის ყი­რიმ­ში, ვიცი, რა მო­მა­ვა­ლიც გვე­ლო­დე­ბა... ჯერ­ჯე­რო­ბით წას­ვლას არ ვა­პი­რებ, თუ ომი და­ი­წყო, შემ­დეგ რას ვი­ზამ, არ ვიცი. ვხვდე­ბი, რომ ჩემს ქარ­თველ­საც არ ულ­ხინს, ვის მი­ვად­გე სამი შვი­ლით? თუმ­ცა, ისიც ვიცი, რომ ბომ­ბე­ბის ქვეშ ვერ ვი­ცხოვ­რებთ...

ოლეგ მა­ჩუ­შუ­ნი, ყი­რი­მე­ლი თა­თა­რი:

- ჩემი ოჯა­ხი დრო­ე­ბით ივა­ნო-ფრან­კოვ­სკში გავ­ხიზ­ნე. მი­თხრეს, სა­ნა­ტო­რი­უმ­ში დავ­ბი­ნავ­დით და ნორ­მა­ლუ­რად ვართ, ად­გი­ლობ­რი­ვე­ბი ძა­ლი­ან თბი­ლად გვე­პყრო­ბი­ა­ნო. ეს უკ­რა­ი­ნი­დან წა­სულ დევ­ნილ­თა პირ­ვე­ლი ნა­კა­დია.

- თქვენ რას აპი­რებთ?

- აქ დავ­რჩე­ბი. ჩემი წი­ნა­პა­რი უკე­თე­სი უკ­რა­ი­ნის­თვის იბ­რძო­და და მეც იმა­ვეს გა­ვა­კე­თებ... რუსი სა­კუ­თარ მი­წა­ზე ვერ დაგ­ვა­მარ­ცხებს... ისი­ნი პირ­ვე­ლი ტყვი­ის გა­ვარ­დნას ელო­დე­ბი­ან, სა­ო­მა­რი მოქ­მე­დე­ბე­ბი რომ და­ი­წყონ და სამ­ხედ­რო წეს­რი­გი და­ამ­ყა­რონ. შემ­დეგ კი, მიგ­ვი­ერ­თე­ბენ. ომი არა­ვის უნდა, მით უმე­ტეს - ჩვენ, მაგ­რამ არც პუ­ტი­ნის­გან სა­მად­ლოდ და­ნიშ­ნულ 5 ათას რუბ­ლი­ან პენ­სი­ა­ზე გვინ­და ცხოვ­რე­ბა. ეს არის მაქ­სი­მუ­მი, რისი გა­კე­თე­ბაც პუ­ტინს ჩვენ­თვის შე­უძ­ლია. ევ­რო­პა ჩვე­ნი თა­ვი­სუ­ფა­ლი არ­ჩე­ვა­ნია, რო­მე­ლიც წაგ­ვარ­თვეს. ვი­საც ამე­რი­კა­ში ცხოვ­რე­ბა უნდა, ცხოვ­რობს ამე­რი­კა­ში, ვი­საც ინ­გლი­სი ურ­ჩევ­ნია, - მი­დის ინ­გლის­ში, მხო­ლოდ რუ­სებს უნ­დათ უკ­რა­ი­ნულ მი­წა­ზე რუ­სე­თის "მო­წყო­ბა". ამ ერს ყველ­გან, სა­დაც კი ფეხი და­უდ­გამს, თა­ვი­სი სახ­ლი ჰგო­ნია. ეს ჩვე­ნი სახ­ლია და მათ აქ ბა­ტო­ნე­ბად არ შე­მო­ვუშ­ვებთ...

- თუმ­ცა, რე­ფე­რენ­დუ­მი უკვე ჩა­ტარ­და...

- დიახ, მაგ­რამ ეს ჯერ კი­დევ არა­ფერს ნიშ­ნავს. უბ­რა­ლოდ, ამ რე­ფე­რენ­დუმ­მა დაგ­ვა­ნახ­ვა, რომ სა­ერ­თა­შო­რი­სო თა­ნა­მე­გობ­რო­ბის მორ­ცხვი პრო­ტეს­ტის კი არა, სა­კუ­თა­რი თა­ვის იმე­დად უნდა ვი­ყოთ. რუ­სუ­ლი, ტი­პუ­რი საბ­ჭო­უ­რი იდე­ო­ლო­გი­ით, უკ­რა­ი­ნა­ში, რო­მე­ლიც მუდ­მი­ვად და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის­თვის იბ­რძო­და, თურ­მე ფა­შის­ტე­ბი ცხოვ­რო­ბენ. რუ­სეთ­ში კი, რომ­ლის კი­სერ­ზეა ჩეჩ­ნეთ­ში არა­ერ­თგზის დატ­რი­ა­ლე­ბუ­ლი ტრა­გე­დია, და­ღეს­ტნი­სა და დნესტრის­პი­რე­თის სის­ხლი­ა­ნი ამ­ბე­ბი და აფხა­ზე­თის ომი, მშვი­დო­ბის­მყო­ფე­ლე­ბი ცხოვ­რო­ბენ. ეს ხომ პა­რა­დოქ­სია?!.

და­რია მა­ჩუ­შუ­ნი, ყი­რი­მე­ლი თა­თა­რი:

- უკ­რა­ი­ნუ­ლი მენ­ტა­ლი­ტე­ტის მქო­ნე თა­თა­რი ვარ. მგო­ნი და­ნა­შა­უ­ლი არ არის, ჩემს მი­წა­ზე რომ მინ­და ცხოვ­რე­ბა. თუ და­მიშ­ლი­ან, მე და ჩე­მი­ა­ნე­ბი პა­სუ­ხის­თვი­საც მზად ვართ, რად­გან სხვა გზა არ გვაქვს... მშვი­დო­ბა და ნორ­მა­ლუ­რი ცხოვ­რე­ბა გვინ­და. ტე­რო­რის­ტე­ბი არ ვართ და ნუ გვა­ი­ძუ­ლე­ბენ, ეს გა­ვა­კე­თოთ. ეს მხო­ლოდ მო­ძა­ლა­დე რუ­სეთს კი არა, მთელ მსოფ­ლი­ოს ეხე­ბა...

ლუდ­მი­ლა გი­შუ­კი, ყი­რი­მე­ლი უკ­რა­ი­ნე­ლი:

- ცუდ დღე­ში ვართ. არა­ვინ იცის, რო­დის და­ი­წყე­ბა ომი. სრო­ლე­ბის ხმა არ ის­მის, მაგ­რამ ნერ­ვე­ბის ომი გრძელ­დე­ბა. არა­ვინ იცის, რო­დის რა მოხ­დე­ბა... რუსი სამ­ხედ­რო­ე­ბი თა­ვი­ანთ ნე­ბა­ზე და­ა­ბო­ტე­ბენ. არა­ფე­რი არ მუ­შა­ობს. 6 სა­ა­თის შემ­დეგ, ქუ­ჩა­ში გა­მოს­ვლას ვე­რა­ვინ ბე­დავს. სურ­სა­თის მა­ღა­ზი­ე­ბიც კი და­კე­ტი­ლია. ბოლო დროს, სა­ღა­მო­ო­ბით გარე გა­ნა­თე­ბა გა­მორ­თეს. ასე მგო­ნია, სა­მა­რე­ში ვცხოვ­რობთ... ყვე­ლა­ფე­რი გაძ­ვირ­და. სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი ტრან­სპორ­ტი კან­ტი­კუნ­ტად და­დის... გა­მარ­თუ­ლად მხო­ლოდ სა­მე­დი­ცი­ნო და­წე­სე­ბუ­ლე­ბე­ბი მუ­შა­ო­ბენ. ად­გი­ლობ­რივ მო­სახ­ლე­ო­ბას, მუდ­მი­ვი სტრე­სის გამო ჯან­მრთე­ლო­ბა ლა­მის ერთ დღე­ში შე­ერ­ყა. გან­სა­კუთ­რე­ბით ცუდ დღე­ში მო­ხუ­ცე­ბი და ბავ­შვე­ბი არი­ან. ყველ­გან შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი რუსი სამ­ხედ­რო­ე­ბი არი­ან. ჩვენ­თან ურ­თი­ერ­თო­ბა არ აქვთ. სა­ერ­თოდ არა­ვის ესა­უბ­რე­ბი­ან, უბ­რა­ლოდ, მი­ზეზს ეძე­ბენ, რომ გა­ის­რო­ლონ... მე არ მი­მი­ღია რე­ფე­რენ­დუმ­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა, მათ ეს იცი­ან. აქა­ურ­მა რუ­სებ­მა მი­ა­წო­დეს ინ­ფორ­მა­ცია. მათ ისიც იცი­ან, რომ მე­უღ­ლე ად­გი­ლობ­რი­ვი თა­თა­რი მყავს. არ ვიცი, რას გა­და­წყვეტს ჩემი მე­უღ­ლე, ალ­ბათ მე და ბავ­შვებს და­სავ­ლეთ უკ­რა­ი­ნა­ში მოგ­ვი­წევს გა­დას­ვლა. სა­ში­ნე­ლე­ბა ყო­ფი­ლა ომის მო­ლო­დი­ნი. ტყვი­აც რომ არ გა­ვარ­დეს და უკ­რა­ი­ნის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ ყი­რი­მი უბ­რძოლ­ვე­ლად დათ­მოს, ჩვენ აქ მა­ინც ვერ დავ­რჩე­ბით. მათ ყვე­ლა­ფე­რი იცი­ან ჩვენ­ზე. მომ­ხდუ­რებ­ზე მე­ტად, ად­გი­ლობ­რი­ვი რუ­სე­ბის საქ­ცი­ე­ლი მაკ­ვირ­ვებს.

- რას გუ­ლის­ხმობთ?

- აქამ­დე პუ­ტინს ლან­ძღავ­დნენ, ახლა კი უცებ შე­იც­ვალ­ნენ, სახ­ლებ­ში ჩა­ი­კეტ­ნენ, აღარ გვე­კონ­ტაქ­ტე­ბი­ან. მტრე­ბი­ვით გვი­ყუ­რე­ბენ, - ჩვენ­თან ცხოვ­რე­ბა არ გინ­და­თო... არა­და, წლე­ბის კი არა, რამ­დე­ნი­მე სა­უ­კუ­ნის გან­მავ­ლო­ბა­ში თბი­ლი და მე­გობ­რუ­ლი ურ­თი­ერ­თო­ბა გვქონ­და. კი­ე­ვის ამ­ბე­ბის დროს, ჩუ­მად იყ­ვნენ, ეტყო­ბა, მოვ­ლე­ნა­თა გან­ვი­თა­რე­ბას აკ­ვირ­დე­ბოდ­ნენ...

ზა­მირ ზაშ­კუ­ნი, ყი­რი­მე­ლი თა­თა­რი:

- რუ­სე­თის­გან რეპ­რე­სი­ე­ბის მო­ლო­დინ­ში ვართ, მაგ­რამ უკან და­ხე­ვა არ შე­იძ­ლე­ბა, რუ­სე­თის შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში არ ვი­ცხოვ­რებთ. ჩვე­ნი წი­ნა­პა­რი ერთხელ უკვე გან­დევ­ნეს სა­კუ­თა­რი მი­წი­დან და ტრა­გე­დი­ის გან­მე­ო­რე­ბას არ და­ვუშ­ვებთ... ჩვენ­მა ლი­დერ­მა დახ­მა­რე­ბის თხოვ­ნით უკვე მი­მარ­თა თა­ნა­მოძ­მე­ებს. ევ­რო­პი­სა და ამე­რი­კის იმე­დი არც ადრე გვქონ­და, - ვი­ცო­დით, რომ რუ­სეთს ნემ­სის ჩხვლე­ტით ვერ შე­ა­ში­ნებ­დნენ.

ლალი პა­პას­კი­რი

ჟურ­ნა­ლი "გზა"

(გა­მო­დის ხუთ­შა­ბა­თო­ბით)