არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცია "სა­ქარ­თვე­ლოს ინფრას­ტრუქ­ტუ­რუ­ლი პრო­ექ­ტე­ბის ინი­ცი­ა­ტი­ვამ" (სიპი) ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას მი­მარ­თა ინი­ცი­ა­ტი­ვით, რომ 2014 წელი მას­შტა­ბუ­რი ენერ­გე­ტი­კუ­ლი პრო­ექ­ტე­ბის, კერ­ძოდ კი, "შაჰდე­ნი­ზი 2"-ის და "ხუ­დო­ნის" პრო­ექ­ტე­ბის წლად გა­მო­ა­ცხა­დოს. ამ სა­კი­თხზე "სიპი"-ს ხელ­მძღვა­ნელს, ექ­სპერტს ეკო­ნო­მი­კის სა­კი­თხებ­ში ლე­ვან კა­ლან­და­ძეს ვე­სა­უბ­რეთ.

- და მა­ინც, ბა­ტო­ნო ლე­ვან, რა­ტომ 2014 წლის "შაჰ-დე­ნი­ზის" და "ხუ­დო­ნის" წლად გა­მო­ცხა­დე­ბა?

- ამ პრო­ექ­ტე­ბის მნიშ­ვნე­ლო­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე და იმ მო­სა­ლოდ­ნე­ლი ეფექ­ტე­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, რაც ამ და ამ ტი­პის პრო­ექ­ტე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბამ შე­იძ­ლე­ბა ქვე­ყა­ნას მო­უ­ტა­ნოს.

პირ­ვე­ლი, ეს არის ქვეყ­ნის ენერ­გო­და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის და ენერ­გო­უ­საფრ­თხო­ე­ბის დო­ნის მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი ზრდა. ნუ დაგ­ვა­ვი­წყდე­ბა, რომ ჩვე­ნი ელექტრო და ზო­გა­დად ენერ­გო­ბა­ზა­რი ჯერ კი­დევ მნიშ­ვნე­ლოვ­ნად არის და­მო­კი­დე­ბუ­ლი რუ­სულ ელექტრო­ე­ნერ­გი­ა­სა და ენერ­გო­რე­სურ­სებ­ზე. და ამ თვალ­საზ­რი­სით, ენერ­გო­და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის და ენერ­გო­უ­საფრ­თხო­ე­ბის დო­ნის მა­ტე­ბა რამ­დე­ნად მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი შე­იძ­ლე­ბა იყოს სა­ქარ­თვე­ლოს­თვის, ამის­თვის უახ­ლო­ე­სი პე­რი­ო­დის უკ­რა­ი­ნუ­ლი მა­გა­ლი­თის და უკ­რა­ი­ნის­თვის რუ­სე­თის მხრი­დან შექ­მნი­ლი პრობ­ლე­მე­ბის გახ­სე­ნე­ბა იქ­ნე­ბა სრუ­ლი­ად საკ­მა­რი­სი.

მე­ო­რე, ეკო­ნო­მი­კუ­რი და სო­ცი­ა­ლუ­რი ფაქ­ტო­რი. "შაჰ-დე­ნი­ზის" და "ხუ­დო­ნის" პრო­ექ­ტე­ბის რე­ა­ლი­ზა­ცია, ერთი მხრივ სა­შუ­ა­ლე­ბას იძ­ლე­ვა შე­იქ­მნას ახა­ლი სა­მუ­შაო ად­გი­ლე­ბი, გაჩ­ნდეს შე­მო­სავ­ლე­ბის ახა­ლი, და­მა­ტე­ბი­თი წყა­რო­ე­ბი ბი­უ­ჯე­ტის­თვის, და მათ შო­რის, ად­გი­ლობ­რი­ვი ბი­უ­ჯე­ტე­ბის­თვის, და ამავდრო­უ­ლად, ქვე­ყა­ნას გა­უჩ­ნდეს ახა­ლი და რაც ყვე­ლა­ზე მთა­ვა­რია, იაფი გა­ზის და იაფი ელექტრო­ე­ნერ­გი­ის მი­ღე­ბის ალ­ტერ­ნა­ტი­უ­ლი წყა­რო, და ამით კი­დევ უფრო შე­ვამ­ცი­როთ რუ­სულ ფაქ­ტორ­ზე ჩვე­ნი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბის ხა­რის­ხი.

"შაჰ-დე­ნი­ზი" სა­შუ­ა­ლე­ბას გვაძ­ლევს მილ­სა­დენ­ში გა­ტა­რე­ბუ­ლი 16 მი­ლი­არ­დი კუ­ბუ­რი მეტ­რი გა­ზი­დან სა­ხელ­მწი­ფომ 5% ექ­სკლუ­ზი­უ­რად და­ბა­ლი ტა­რი­ფით შე­ი­ძი­ნოს. ხოლო "ხუ­დო­ნ­ჰე­სის" აშე­ნე­ბის შემ­დეგ, ყო­ველ­გვა­რი და­მა­ტე­ბი­თი ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის და ძა­ლის­ხმე­ვის გა­რე­შე, 470 მი­ლი­ო­ნი კვტ/სა­ა­თით გავ­ზარ­დოთ "ენ­გურ­ჰე­სის" და "ვარ­დნილ­ჰე­სის" სიმ­ძლავ­რე, რო­მე­ლიც 1,18-თეთ­რი­ან უია­ფეს ელექტრო­ე­ნერ­გი­ას გა­მო­ი­მუ­შა­ვებს და ამავდრო­უ­ლად, "ენ­გურ­ჰე­სის" ექ­სპლო­ა­ტა­ცი­ის ვადა კი­დევ და­მა­ტე­ბით 20 წლით გავ­ზარ­დოთ.

- ამ პრო­ექ­ტებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით, გან­სა­კუთ­რე­ბით კი, ხუ­დო­ნის პრო­ექ­ტის გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის სა­კი­თხებ­ზე დღეს ბევ­რი კი­თხვა არ­სე­ბობს სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­ში. სა­უბ­რო­ბენ, რომ არის შე­სა­ბა­მი­სი დას­კვნე­ბიც და კვლე­ვე­ბიც, რო­გორც და­დე­ბი­თი, ასე­ვე უარ­ყო­ფი­თი.

- მარ­თალს ბრძა­ნებთ, კი­თხვა ბევ­რია და ეს სავ­სე­ბით ბუ­ნებ­რი­ვია. მა­ღა­ლი სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი ინ­ტე­რე­სი ამ პრო­ექ­ტე­ბი­სად­მი და გე­თან­ხმე­ბით, გან­სა­კუთ­რე­ბით ხუ­დო­ნის პრო­ექ­ტი­სად­მი, აუ­ცი­ლე­ბელს ხდის ერთი მხრივ ამ პრო­ცე­სის გამჭვირ­ვა­ლო­ბის მა­ღა­ლი ხა­რის­ხის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფის აუ­ცი­ლებ­ლო­ბის სა­კითხს და მე­ო­რე მხრივ, სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მაქ­სი­მა­ლურ ჩარ­თუ­ლო­ბას და მო­ნა­წი­ლე­ო­ბას მას­ში. ძა­ლი­ან მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია, რომ კო­მუ­ნი­კა­ცია სა­ზო­გა­დო­ე­ბას­თან იყოს სწო­რი და მო­სახ­ლე­ო­ბამ ზედ­მი­წევ­ნით კარ­გად და სწო­რად გა­ი­გოს იმ სი­კე­თე­ე­ბის შე­სა­ხებ, რაც ამ პრო­ექ­ტმა შე­იძ­ლე­ბა მო­უ­ტა­ნოს სა­ხელ­მწი­ფოს და სა­ზო­გა­დო­ე­ბას ერთი მხრივ, და რა სირ­თუ­ლე­ე­ბი და პრობ­ლე­მე­ბი გვექ­ნე­ბა გა­და­სა­ლა­ხი და და­საძ­ლე­ვი მე­ო­რე მხრივ.

გე­თან­ხმე­ბით, რომ მრა­ვა­ლი პო­ზი­ტი­უ­რი და და­დე­ბი­თი კვლე­ვა და დას­კვნა არ­სე­ბობს ხუ­დო­ნის პრო­ექტთან და­კავ­ში­რე­ბით. მაგ­რამ ვერ და­გე­თან­ხმე­ბით იმა­ში, რომ არ­სე­ბობს რა­ი­მე სა­ხის უარ­ყო­ფი­თი დას­კვნა ან კვლე­ვა. ასე­თი არ არ­სე­ბობს. არ­სე­ბო­ბენ ადა­მი­ა­ნე­ბი, რომ­ლე­ბიც გარ­კვე­ულ უკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბას ან წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბას გა­მო­ხა­ტა­ვენ ხუ­დო­ნის პრო­ექტთან და­კავ­ში­რე­ბით, მაგ­რამ ეს უკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბა და წი­ნა­აღ­მდე­გო­ბა არა რა­ი­მე კონ­კრე­ტულ კვლე­ვას ან კომ­პე­ტენ­ტუ­რი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის დას­კვნას ეფუძ­ნე­ბა, არა­მედ წმინ­და ემო­ცი­ურ ფაქ­ტორს და შიშს, რომ თით­ქოს ხუ­დო­ნი და­აქ­ცევს და და­ღუ­პავს ქვე­ყა­ნას.

რაც შე­ე­ხე­ბა კომ­პე­ტენ­ტუ­რი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის დას­კვნებს, რამ­დე­ნი­მე მათ­გა­ნის შე­სა­ხებ მო­გახ­სე­ნებთ:

პირ­ვე­ლი ეს არის ჯერ კი­დევ 2008 წელს "მსოფ­ლიო ბან­კის" შეკ­ვე­თით სერ­ბულ-იტა­ლი­უ­რი ძა­ლი­ან კომ­პე­ტენ­ტუ­რი და სე­რი­ო­ზუ­ლი S.E.E.C.-ის მიერ ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი კვლე­ვა "სა­ქარ­თვე­ლოს ენერ­გო­სექ­ტო­რის გან­ვი­თა­რე­ბის გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის სტრა­ტე­გი­უ­ლი შე­ფა­სე­ბა". ეს არის პრაქ­ტი­კუ­ლად ის სტან­დარ­ტი, რომ­ლი­თაც თა­ნა­მედ­რო­ვე ევ­რო­პა­ში ხდე­ბა ამა თუ იმ ენერ­გე­ტი­კუ­ლი პრო­ექ­ტის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის მი­ზან­შე­წო­ნი­ლო­ბის სა­კი­თხის დად­გე­ნა. ამ კვლე­ვით გან­სა­ზღვრუ­ლია, რომ თუ სა­ქარ­თვე­ლო გან­ვი­თა­რე­ბის შემ­დგომ წლებ­ში უზ­რუნ­ველ­ყოფს ყო­ველ­წლი­უ­რად მი­ნი­მუმ 3%-იან ეკო­ნო­მი­კურ ზრდას მა­ინც, ხუ­დო­ნის პრო­ექ­ტის რე­ა­ლი­ზა­ცია გარ­და­უ­ვალ აუ­ცი­ლებ­ლო­ბას წარ­მო­ად­გენს და ამ თვალ­საზ­რი­სით, ხუ­დო­ნი პრაქ­ტი­კუ­ლად უალ­ტერ­ნა­ტი­ვოა. ანუ, მისი ჩა­ნაც­ვლე­ბა სხვა რამე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვით პრაქ­ტი­კუ­ლად შე­უძ­ლე­ბე­ლი იქ­ნე­ბა.

მე­ო­რე კვლე­ვა "ხუ­დო­ნ­ჰე­სის პრო­ექ­ტის გა­რე­მო­ზე და სო­ცი­ა­ლუ­რი ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ბა", ისევ "მსოფ­ლიო ბან­კის" შეკ­ვე­თით უკვე 2010 წელს ფრან­გულ-იტა­ლი­ურ­მა სა­ერ­თა­შო­რი­სო კონ­სორ­ცი­უმ­მა BRL/Progetti S.P.A.-მ გა­ა­კე­თა.

მე­სა­მე და სა­ბო­ლოო კვლე­ვა "ხუ­დო­ნ­ჰე­სის პრო­ექ­ტის გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ბა", 2013 წელს სა­ერ­თა­შო­რი­სო არა­სამ­თავ­რო­ბო გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი ქსე­ლის CENN-ის მიერ არის მომ­ზა­დე­ბუ­ლი.

გარ­და ამი­სა, დღეს მსოფ­ლი­ო­ში ერთ-ერ­თმა ყვე­ლა­ზე ცნო­ბილ­მა და კომ­პე­ტენ­ტურ­მა შვე­ი­ცა­რი­ულ­მა კომ­პა­ნი­ამ STUCKY, რო­მე­ლიც სპე­ცი­ა­ლი­ზე­ბუ­ლია სწო­რედ ასე­თი ტი­პის პრო­ექ­ტებ­ზე, ჩა­ა­ტა­რა ხუ­დო­ნის ჰიდ­რო­ე­ლექტრო­სად­გუ­რის მშე­ნებ­ლო­ბის ტექ­ნი­კურ-ეკო­ნო­მი­კუ­რი კვლე­ვა, გე­ო­ლო­გი­უ­რი, ჰიდ­რო­ლო­გი­უ­რი, სე­ის­მო­ლო­გი­უ­რი და სა­ინ­ჟინ­რო-გე­ო­ლო­გი­უ­რი კვლე­ვე­ბი.

ასე­ვე, მომ­ზა­დე­ბუ­ლია ძა­ლი­ან სა­ფუძ­ვლი­ა­ნი და დე­ტა­ლუ­რი სა­ფი­ნან­სო-ეკო­ნო­მი­კუ­რი გა­ან­გა­რი­შე­ბე­ბი ასე­ვე საკ­მა­ოდ კომ­პე­ტენ­ტუ­რი სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის მიერ - ერთი, ეს არის ავ­სტრი­უ­ლი "ფან­დრა­ი­ზინგ ჯგუ­ფი", ხოლო მე­ო­რე ძა­ლი­ან მსხვი­ლი და კომ­პე­ტენ­ტუ­რი სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ბან­კო-სა­ინ­ვეს­ტი­ციო კონ­სორ­ცი­უ­მი.

მე არ ვსა­უბ­რობ ემო­ცი­ე­ბით და ემო­ცი­ებ­ზე დაყ­რდნო­ბით. მე ვეყ­რდნო­ბი სა­ერ­თა­შო­რი­სო კომ­პე­ტენ­ტუ­რი კვლე­ვი­თი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის ანა­ლიზს, დას­კვნებ­სა და რე­კო­მენ­და­ცი­ებს. და ეს არის სწო­რედ ის კვლე­ვე­ბი, რაზე დაყ­რდნო­ბი­თაც შე­საძ­ლე­ბე­ლია ვიმ­სჯე­ლოთ ამ პრო­ექ­ტის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის მი­ზან­შე­წო­ნი­ლო­ბის და აუ­ცი­ლებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ, და რაზე დაყ­რდნო­ბი­თაც შეგ­ვიძ­ლია ვი­სა­უბ­როთ ამ პრო­ექ­ტის გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბი­სა და გავ­ლე­ნის მას­შტა­ბე­ბის შე­სა­ხებ. ეს კვლე­ვე­ბი კი მოწ­მობს, რომ გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის მას­შტა­ბი და ხა­რის­ხი მი­ნი­მა­ლუ­რი იქ­ნე­ბა.

- რაც შე­ე­ხე­ბა სო­ცი­ა­ლურ და ეკო­ნო­მი­კურ ფონს სვა­ნე­თის რე­გი­ონ­ში, დღეს ამ მხრივ არ­ცთუ სა­ხარ­ბი­ე­ლო მდგო­მა­რე­ო­ბაა. სვა­ნე­თის მო­სახ­ლე­ო­ბის­გან დაც­ლის პრობ­ლე­მაც მე­ტად აქ­ტუ­ა­ლუ­რი სა­კი­თხია.

- აბ­სო­ლუ­ტუ­რად გე­თან­ხმე­ბით. ეს ერთ-ერთი ყვე­ლა­ზე მტკივ­ნე­უ­ლი პრობ­ლე­მაა და არა მხო­ლოდ სვა­ნე­თის­თვის, მთე­ლი მთი­ა­ნე­თის­თვის. სვა­ნეთ­ში, სა­დაც მო­სახ­ლე­ო­ბა 24 ათა­სი კაცი იყო, დღეს მხო­ლოდ 14 ათა­სია დარ­ჩე­ნი­ლი და აქე­და­ნაც, 3 ათას­ზე მეტი სო­ცი­ა­ლუ­რად და­უც­ველ­თა კა­ტე­გო­რი­ას გა­ნე­კუთ­ვნე­ბა. პრობ­ლე­მაც სწო­რედ ისაა, რომ დღეს არ­სე­ბუ­ლი მიდ­გო­მე­ბით, ჩვენ სვა­ნეთ­ში მო­სახ­ლე­ო­ბას ვერ ვი­ნარ­ჩუ­ნებთ. ამ ადა­მი­ა­ნებს არ აქვთ არც სა­მუ­შაო ად­გი­ლე­ბი და არც ეფექ­ტუ­რი სო­ცი­ალ-ეკო­ნო­მი­კუ­რი გა­რან­ტი­ე­ბი. ანუ, მთა­ში ადა­მი­ა­ნე­ბის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბის ეფექ­ტუ­რი მო­ტი­ვა­ცია დღეს რე­ა­ლუ­რად არ არ­სე­ბობს. და ხვალ ამ თვალ­საზ­რი­სით, კი­დევ უფრო სა­ვა­ლა­ლო მდგო­მა­რე­ო­ბა გვექ­ნე­ბა.

მე ერთი ევ­რო­პუ­ლი ტენ­დენ­ცი­ის შე­სა­ხებ მინ­და მო­გახ­სე­ნოთ. ევ­რო­პის სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­შიც, გან­სა­კუთ­რე­ბით საფ­რან­გეთ­ში, იტა­ლი­ა­ში, ავ­სტრი­ა­ში, შვე­ი­ცა­რი­ა­ში სე­რი­ო­ზულ პრობ­ლე­მას წარ­მო­ად­გენს მთის მო­სახ­ლე­ო­ბის მიგ­რა­ცია და მთი­ა­ნი რე­გი­ო­ნე­ბის მო­სახ­ლე­ო­ბის­გან დაც­ლის მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი საკ­მა­ოდ მა­ღა­ლია. შვე­ი­ცა­რი­ის, იტა­ლი­ის, საფ­რან­გე­თის მთი­ა­ნე­თის მხო­ლოდ იმ რა­ი­ო­ნებ­ში, ალ­პებს ვგუ­ლის­ხმობ, სა­დაც ბოლო წლებ­ში გან­ხორ­ცი­ელ­და მსხვი­ლი ინფრას­ტრუქ­ტუ­რუ­ლი პრო­ექ­ტე­ბი, მათ შო­რის კაშხლე­ბი­სა და ენერ­გე­ტი­კუ­ლი ობი­ექ­ტე­ბის მშე­ნებ­ლო­ბა, შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბუ­ლია მო­სახ­ლე­ო­ბის მიგ­რა­ცი­ის პრაქ­ტი­კუ­ლად ნუ­ლო­ვა­ნი მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი. ანუ, მხო­ლოდ ეს რა­ი­ო­ნე­ბია, სა­ი­და­ნაც მო­სახ­ლე­ო­ბა არ გა­ე­დი­ნე­ბა. მა­გა­ლი­თად, ძა­ლი­ან პა­ტა­რა რა­ი­ო­ნე­ბი - ვალ და აოს­ტა იტა­ლი­ა­ში, სა­დაც 10 კაშ­ხა­ლია, ტი­ჩი­ნო შვე­ი­ცა­რი­ა­ში, სა­დაც 4 ძა­ლი­ან დიდი (111 მეტ­რი­დან 225 მეტ­რამ­დე სი­მაღ­ლის) კაშ­ხა­ლია, ტრენ­ტი­ნო იტა­ლი­ა­ში, სა­დაც 37 კაშ­ხა­ლია. ეს ის რა­ი­ო­ნე­ბია, სა­დაც კაშხლე­ბის აშე­ნე­ბის შემ­დეგ მო­სახ­ლე­ო­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა არა­თუ შემ­ცირ­და, პი­რი­ქით გა­ი­ზარ­და კი­დეც.

ახ­სნა ძა­ლი­ან მარ­ტი­ვია. ჰე­სე­ბის მშე­ნებ­ლო­ბამ ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ო­ბის­თვის მთი­ან რე­გი­ონ­ში დარ­ჩე­ნის მო­ტი­ვა­ცია შექ­მნა. გაჩ­ნდა სა­მუ­შაო ად­გი­ლე­ბი, გაჩ­ნდა ად­გი­ლობ­რივ ბი­უ­ჯეტ­ში შე­მო­სავ­ლე­ბი და საგ­რძნობ­ლად გა­უმ­ჯო­ბეს­და ამ რა­ი­ო­ნებ­ში ცხოვ­რე­ბის ელე­მენ­ტა­რუ­ლი ყო­ფი­თი პი­რო­ბე­ბი და სო­ცი­ალ-ეკო­ნო­მი­კუ­რი გა­რან­ტი­ე­ბი.

ნანა სამ­ხა­რა­ძე

R