სა­ქარ­თვე­ლოს მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა აკა­დე­მი­ის წევრ-კო­რეს­პონ­დენტ კი­ა­ზო (კონ­სტან­ტი­ნე) ფი­ცხე­ლა­უ­რის სა­ხელს არა­ერ­თი უნი­კა­ლუ­რი არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი აღ­მო­ჩე­ნა უკავ­შირ­დე­ბა. პრო­ფე­სო­რი რვა მო­ნოგ­რა­ფი­ი­სა და ასზე მეტი სა­მეც­ნი­ე­რო ნაშ­რო­მის ავ­ტო­რია. მრა­ვა­ლი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში, კა­ხე­თის არ­ქე­ო­ლო­გი­უ­რი ექ­სპე­დი­ცი­ის უც­ვლელ ხელ­მძღვა­ნელს, სა­ქარ­თვე­ლოს ის­ტო­რი­ით და­ინ­ტე­რე­სე­ბის მი­ზე­ზი და პრო­ფე­სი­ი­დან სა­ინ­ტე­რე­სო დე­ტა­ლე­ბის გახ­სე­ნე­ბა ვთხო­ვეთ. ექ­ვთი­მე თა­ყა­იშ­ვი­ლის სა­ხე­ლო­ბის ოთახ­ში ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის პორ­ტრე­ტის ქვეშ ვის­ხე­დით, როცა არ­ქე­ო­ლოგ­მა მაჩ­ვე­ნა წიგ­ნი, რომ­ლის პირ­ველ გვერ­დზე შე­მაშ­ფო­თე­ბელ ფაქტს წა­ვა­წყდი. აზერ­ბა­ი­ჯა­ნუ­ლი მხა­რის მიერ მი­წო­დე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ის წყა­ლო­ბით, პირ­ველ გვერ­დზე და­ტა­ნილ რუ­კა­ზე ალ­ბა­ნე­თის სა­ზღვა­რი მცხე­თას­თან არის გად­მო­ტა­ნი­ლი და ფაქ­ტობ­რი­ვად, იბე­რია აღარ არ­სე­ბობს. ღიად თუ ფა­რუ­ლად, აზერ­ბა­ი­ჯა­ნი ჩვენს ტე­რი­ტო­რი­ას ამ­გვა­რი გზით გვე­და­ვე­ბა. "წიგ­ნი წელს ინ­გლის­ში, ოქსფორ­დის მი­ე­რაა გა­მო­ცე­მუ­ლი. სა­ქარ­თვე­ლო აღარ არის, ამ ტე­რი­ტო­რი­ას ალ­ბა­ნე­თი აწე­რია", - მი­თხრა ბა­ტონ­მა კი­ა­ზომ და იქვე გან­მარ­ტა: "აუ­ცი­ლე­ბე­ლია ამას მივ­ხე­დოთ, მეც­ნი­ე­რუ­ლად უნდა და­დას­ტურ­დეს ყვე­ლა­ფე­რი და მსოფ­ლი­ო­ში უნდა გა­ვავ­რცე­ლოთ ეს ინ­ფორ­მა­ცია. მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა აკა­დე­მი­ას ახა­ლი პრე­ზი­დენ­ტი ჰყავს - გი­ორ­გი კვე­სი­ტა­ძე და მან ჩვე­ნი პირ­ვე­ლი­ვე შეხ­ვედ­რის შემ­დეგ იტა­ლი­ა­ში გაგ­ზავ­ნა წე­რი­ლი, რომ ამ ფაქტს მალე მოჰ­ყვეს რე­ა­გი­რე­ბა"...

- მამა აგ­რო­ნო­მი იყო, დედა უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში მუ­შა­ობ­და. ჩემ­მა დამ სა­მე­დი­ცი­ნო და­ამ­თავ­რა, თუმ­ცა მო­წო­დე­ბით ლი­ტე­რა­ტო­რი გახ­ლდათ. დღეს ის აღარ არის ცო­ცხა­ლი. ბარ­ნო­ვის ქუ­ჩა­ზე ვაჟ­თა მეშ­ვი­დე სკო­ლა­ში ვსწავ­ლობ­დი. ჩვენს კლას­ში სწავ­ლობ­და ლაშა ჯა­ნა­შია - სი­მონ ჯა­ნა­ში­ას ვაჟი. ბა­ტო­ნი სი­მო­ნი ბუნ­დოვ­ნად მახ­სოვს, ის 1947 წელს გარ­და­იც­ვა­ლა, როცა მე 17 წლის ვი­ყა­ვი. ჩვე­ნი კლა­სი­დან ის­ტო­რი­ის ფა­კულ­ტეტ­ზე ცხრა­ნი წა­ვე­დით და ეს ალ­ბათ იმის გამო, რომ სწო­რედ ბა­ტონ სი­მონ­თან მოგ­ვიხ­და ურ­თი­ერ­თო­ბა. ლა­შას­თან პირ­ვე­ლი კლა­სი­დან, ოჯა­ხე­ბით ვმე­გობ­რობ­დი, ჯერ თერ­თმეტ­სარ­თუ­ლი­ან­ში დავ­დი­ო­დი მათ­თან, შემ­დეგ - თარ­ხნიშ­ვი­ლის ქუ­ჩა­ზე, სა­დაც ისი­ნი გა­და­ვიდ­ნენ სა­ცხოვ­რებ­ლად. ჩემი მე­ო­რე მე­გო­ბა­რი ვარ­ლამ თო­ფუ­რი­ას ვაჟი გახ­ლდათ. ფო­ტოგ­რა­ფი­ით ვი­ყა­ვით გა­ტა­ცე­ბუ­ლი და სულ ერ­თად ვი­ყა­ვით. ბა­ტო­ნი ვარ­ლა­მი დროს ჩვენ­თან ერ­თად ატა­რებ­და, სუფ­რა­ზეც ერ­თად ვის­ხე­დით. თა­მა­შებს გვას­წავ­ლი­და, ჩვენ­თან ერ­თად დგე­ბო­და წრე­ზე (იღი­მის). როცა ცოლი შე­ვირ­თე, მა­შინ ჩვენ­თვის ყვე­ლა­ზე დიდი მოგ­ზა­უ­რო­ბა მოს­კოვ­ში გამ­გზავ­რე­ბა იყო და ჩვენც ასე მო­ვი­ქე­ცით. იქ ძია ვარ­ლა­მი და მისი მე­უღ­ლე თა­მა­რი შეგ­ვხვდნენ და "არაგ­ვში" დაგვპა­ტი­ჟეს. ჩემი მე­უღ­ლე, ნანა მა­მა­ი­აშ­ვი­ლი, არ­ქე­ო­ლო­გია და შვი­ლიც ამა­ვე პრო­ფე­სი­ი­საა. სულ მინ­დორ­ზე ვი­ყა­ვით და ჩვე­ნი ვა­ჟიც იქ არის გაზ­რდი­ლი... სა­ერ­თოდ, მინ­და გი­თხრათ, რომ იმ დროს სხვაგ­ვა­რი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა გვქონ­და უფ­რო­სებ­სა და უმ­ცრო­სებს, მას­წავ­ლებ­ლებ­თა­ნაც სხვა ურ­თი­ერ­თო­ბა გვქონ­და. მეშ­ვი­დე ვაჟ­თა სკო­ლა­ში ყვე­ლა ამ­რე­ვი იყო, მაგ­რამ მთე­ლი კლა­სი მა­ინც კარ­გად სწავ­ლობ­და.

- სტუ­დენ­ტო­ბის წლე­ბი გა­იხ­სე­ნეთ...

- ყო­ველ შა­ბათ-კვი­რას ქა­ლაქ­გა­რეთ გავ­დი­ო­დით, ძეგ­ლებს ვსტუმ­რობ­დით და ეს ნიკო კე­ცხო­ვე­ლის დამ­სა­ხუ­რე­ბით ხდე­ბო­და. ის არაჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვი რექ­ტო­რი და სტუ­დენ­ტე­ბის მე­გო­ბა­რი იყო. ჩვე­ნი ჯგუ­ფი­დან ყო­ველ­წლი­უ­რად არ­ქე­ო­ლო­გი­ურ ექ­სპე­დი­ცი­ებ­ში მო­ნა­წი­ლე­ობ­დნენ. მე ან­დრო აფა­ქი­ძეს­თან ბიჭ­ვინ­თა­ში ვმუ­შა­ობ­დი და ძა­ლი­ან სა­ინ­ტე­რე­სო ცხოვ­რე­ბა გვქონ­და. არაჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვი ის­ტო­რი­კო­სე­ბი გვყავ­და: ნიკო ბერ­ძე­ნიშ­ვი­ლი, ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლი, ექ­ვთი­მე თა­ყა­იშ­ვი­ლი... ბა­ტო­ნი ივა­ნეს ფოტო, რო­მე­ლიც ოთახ­ში კი­დია, მის­მა შვილ­მა მა­მის და­ბა­დე­ბის ასი წლის­თავ­ზე მა­ჩუ­ქა.

- პირ­ვე­ლი აღ­მო­ჩე­ნე­ბის­გან გა­მოწ­ვე­უ­ლი სი­ხა­რუ­ლი, პირ­ვე­ლი ექ­სპე­დი­ცი­ე­ბი და­უ­ვი­წყა­რი იქ­ნე­ბა...

- რა­საკ­ვირ­ვე­ლია... ჩვენ, არ­ქე­ო­ლო­გე­ბი, ყვე­ლა­ნი მცხე­თა­ში გა­ვი­ზარ­დეთ. მცხე­თის ექ­სპე­დი­ცი­ებს სან­დრო კა­ლან­და­ძე და გი­ორ­გი ლომ­თა­თი­ძე ხელ­მძღვა­ნე­ლობ­დნენ. ყვე­ლა­ფერს მათ­გან ვსწავ­ლობ­დით. იმ დროს კა­ხე­თი შე­უს­წავ­ლე­ლი, თეთ­რი ლაქა იყო. ას­პი­რან­ტი ვი­ყა­ვი, როცა მე­ლა­ან­ში აღ­მო­ჩე­ნე­ბი გა­კეთ­და. იქ ჩემი ახალ­გაზ­რდა ასა­კის გამო არ გამ­გზავ­ნეს. ბა­ტონ­მა სან­დრო კა­ლან­და­ძემ თქვა, ოღონდ წა­მო­ვი­დეს და ხელ­მძღვა­ნე­ლად მე წა­ვა­ლო. ექ­სპე­დი­ცი­ის უფ­ლე­ბა მა­საც არ მის­ცეს და ამი­ტომ სა­ბუ­თებ­ში გაგ­ვა­ფორ­მა მცხე­თის რაზ­მის სა­ხელ­წო­დე­ბით. კა­ხეთ­ში გა­თხრე­ბი ასე და­ვი­წყეთ და ეს გა­სუ­ლი სა­უ­კუ­ნის 60-იანი წლე­ბი იყო.

იხი­ლეთ ინ­ტერ­ვი­უს სრუ­ლი ვერ­სია