"მკვდარი გვამი", "წყალქვეშა ყვინთვა" და "პუწინი" - როგორია ქართველი ჟურნალისტების ლინგვისტური ინტელექტი?

გასულ კვირას დედაენის დღე აღვნიშნეთ... 35 წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც ქართველი ახალგაზრდები მშობლიური ენის დასაცავად საბჭოთა რეპრესიულ მანქანას დაუპირისპირდნენ და არ შეუშინდნენ რეალურ საფრთხეს, რომელიც პროტესტის ასეთ ფორმას შეიძლებოდა მოჰყოლოდა... მიმდინარე წლის 14 აპრილს სხვადასხვა ღონისძიება გაიმართა, რაც საინფორმაციო საშუალებებმა გააშუქეს კიდეც. ერთ-ერთი არხის (გარკვეულ მოსაზრებათა გამო, არ დავასახელებ) მიერ მომზადებულ სიუჟეტში კი ჟურნალისტმა ისეთი დამახინჯებული ქართულით აღგვიწერა დედაენის დღისადმი მიძღვნილი მოვლენები, რომ ხელში კალამი ამაღებინა და წინამდებარე სტატია დამაწერინა.

ჩვენ, ჟურნალისტები ხშირად არ ვუფრთხილდებით მშობლიურ ენას და ამა თუ იმ მახინჯ გამოთქმას ვამკვიდრებთ. ეს უფრო ტელეჟურნალისტების "დამსახურებაა" და მაპატიონ ჩემმა კოლეგებმა ეს მსუბუქი საყვედური... ისე არ გაიგოთ, რომ ახლა მივდგები და ჟურნალისტების ლანძღვას დავიწყებ, საკუთარ თავს კი ყოვლისმცოდნედ წარმოვაჩენ. შეცდომა ყველას მოსდის და არც მე ვარ დაზღვეული... უბრალოდ, მინდა, ამ პრობლემისადმი ყველა ჩემი კოლეგის (არა მარტო) ყურადღება მივაპყრო და ქართული ენის დასაცავად მცირე წვლილი შევიტანო.

კრიტიკა აფხიზლებს ადამიანებს... ენათმეცნიერებმა და ფილოლოგებმა განგაშის ზარს რომ შემოჰკრან, იქნებ ტელევიზიებმა სტილისტის შტატი შემოიღონ და ჟურნალისტების დაწერილი ტექსტები ჩაასწორებინონ...

თუ ასეთი კონტროლი დაწესდება, ალბათ ჟურნალისტებისგან სიუჟეტებში აღარ მოვისმენთ მსგავს ფრაზებს: "მკვდარი გვამი", რომელიც ისევე უხერხულად ჟღერს, როგორც მაგალითად, "უკანონო შეიარაღებული ბანდფორმირება", "არასრულწლოვანი ბავშვი" ან "წყალქვეშა ყვინთვა"... რატომ უნდა თქვას ჟურნალისტმა "ლიცენზიების ნებადამრთველი განყოფილება"? ალბათ იმ ადამიანებისთვის განმარტავს, ვინც სკოლაში "ოროსანი" იყო და არ იცის, რომ "ლიცენზია" იგივე "ნებართვაა"?

ასევე ვერავითარ კრიტიკას ვერ უძლებს გამონათქვამები: "შსს სამინისტრო", "გარკვეული გაურკვეველი მიზეზების გამო", "სპეცნაზი", "საკასო აპარატი", "კვების პროდუქტები"... ბოლო ფრაზაზე განსაკუთრებულად შევაჩერებ მკითხველის ყურადღებას, თუმცა მასზე კომენტარისას უხერხულობას ვერ ასცდები: "პროდუქტი" ნიშნავს იმას, რასაც ამა თუ იმ პროცესის შედეგად ვიღებთ, ამიტომ გამოდის - კვების პროცესის შედეგად მიღებული პროდუქტი, მაპატიეთ და, ის გახლავთ, რასაც ანალიზისთვის, სამედიცინო ლაბორატორიას აბარებენ...

"მთავრობის ხელმძღვანელმა მინისტრობის კანდიდატი დაასახელა. ივანიშვილმა დასახელებული კანდიდატი განათლებულ, მიზანდასახულ და ხისტ ადამიანად დაასახელა"... - დამეთანხმებით, ერთობ დაუხვეწავი ტექსტია...

მაღალრეიტინგული გადაცემების პოპულარული წამყვანები ხშირად ამბობენ: "პუწინი", "წიმოშენკო"... ეს ან კამერების წინ ზედმეტად გაპრანჭვის გამო ხდება, ან უბრალოდ, არ იციან, რომ ქართულად "პუტინი" და "ტიმოშენკოა"...

ან როგორ მოგწონთ წინადადების ასეთი წყობა: "სამი საქართველოს მოქალაქე დააკავეს"?.. საქართველო ერთია და შესაძლებელია მხოოდ ერთი საქართველოს სამი მოქალაქის დაკავება...

"ათასობით დემონსტრანტები რუსთაველის პროსპექტისაკენ დაიძრნენ"... "იაპონელი იმპერატორი და იმპერატრიცა სტუმრად ჩავიდნენ..."

გამოთქმა - "ორმაგი სტანდარტი" ისე დამკვიდრდა, რომ არც კი დავფიქრებულვართ, შესაძლებელია თუ არა, სტანდარტი იყოს ორმაგი.

საინფორმაციო გამოშვების ან ტოქშოუს წამყვანი 3-4-წუთიან მონოლოგში დაახლოებით 5-6 შეცდომას უშვებს. ერთ-ერთი პოპულარული, "ჭორიკანა" შოუს წამყვანი ქალბატონი, რომელმაც კარიერა ტელერეპორტიორობით დაიწყო, აშკარად ვერ ეგუება ასო-ბგერა "დ"-ს (ვითარებითი ბრუნვის ნიშანს), ზოგიერთი სიტყვის ბოლოს, მაგალითად: "რაღაცნაირათ", "სამწუხაროთ", "სასწრაფოთ", "განსაკუთრებულათ"... საინტერესოა, ასევე წერს ამ სიტყვებს თუ მხოლოდ გამოთქვამს?

გრამატიკული წესების უცოდინარობა პრობლემის მხოლოდ ერთი მხარეა. საქმე ის გახლავთ, რომ ჟურნალისტების მიერ ეკრანიდან ნათქვამი ფრაზები საზოგადოების გონებაში ილექება და ადამიანთა მეტყველების კულტურაზე აისახება. ალბათ გაგიგონიათ გასული საუკუნის 40-იანი წლების ამერიკელი ფსიქოლოგის, გარდნერის "მრავალმხრივი ინტელექტის თეორიის" შესახებ. ამ თეორიის თანახმად, არსებობს ინტელექტის რვა სახე და პირველი მათ შორის, სწორედ ლინგვისტური ინტელექტი გახლავთ. ჩემი მოკრძალებული აზრით, ის ყველა ადამიანს უნდა ჰქონდეს, მაგრამ ზოგიერთი პროფესიის წარმომადგენლებს (მაგალითად - ჟურნალისტებს, პედაგოგებს, ასევე - პოლიტიკოსებსა და სახელმწიფო მოხელეებს) განსაკუთრებულად მოეთხოვება.

შეცდომებისთვის ქართველ ჟურნალისტებს ხშირად აკრიტიკებენ სოციალურ ქსელებში (იშვიათად - ენათმეცნიერები და ლინგვისტები). აღნიშნავენ, რომ თანამედროვე ქართული მედიის ენა გაუმართავი და ღარიბია.

"მოსმენილ იქნა", "დადგენილ იქნა", "ადგილი ჰქონდა შემთხვევას", "მიმალვაშია", "შეხვედრა შედგა", "ორი საათის მანძილზე", - ვისმენთ ხშირად ჟურნალისტებისგან... ეს არ არის სასაუბრო ქართული, ეს არის ოქმებისა და ჩანაწერების ენა...

სავსებით შესაძლებელია, ამ გაუმართავი გამოთქმების ნაცვლად ვთქვათ გამართული: "მოისმინა", "დაადგინა", "მოხდა", "იმალება", "შეხვედრა გაიმართა", "ორი საათის განმავლობაში"...

დასავლური ცივილიზაციის გავლენით მკვიდრდება ისეთი სიტყვები, როგორიცაა - "კრეატიული", "რეზულტატი", "რიმეიქი", "მეილი", "ივენთი", "უიქენდი" "კოაბიტაცია"... არადა, ბევრს ქართული შესატყვისიც აქვს, რომელიც სრულიად უპრობლემოდ შეიძლება გამოვიყენოთ: "შემოქმედებითი" ("შემოქმედი"), "შედეგი", "გარდაქმნა", "ფოსტა", "ღონისძიება" ("მოვლენა"), "უქმე", "თანაცხოვრება" და ა.შ.

თითოეული ჟურნალისტი თვითონ უნდა იყოს დაინტერესებული, რომ მისი U"სამუშაო იარაღი" - ენა მუდამ "გამართულ მდგომარეობაში ჰქონდეს". ამას საკუთარ თავზე გამუდმებით მუშაობა, საჭირო წიგნების (მაგალითად, ორთოგრაფიული ლექსიკონის) გადაშლა და წაკითხვა სჭირდება, რასაც მოუცლელობისა თუ პრობლემისადმი ზერელე დამოკიდებულების გამო არ აკეთებენ.

შესაძლოა, ამ წერილმა ზოგი ჩემი კოლეგა გაანაწყენოს, ჩამისაფრდეს და ამ სტატიაშიც შეცდომები აღმომიჩინოს (იმედია, ვერ იპოვის)... ასეთებს შევახსენებ ილიას სიტყვებს: "ენა საღვთო რამ არის, საზოგადო საკუთრებაა. მაგას კაცი ცოდვილის ხელით არ უნდა შეეხოს"...

P.S. ქართული ენის თემას ამ სტატიით არ დავხურავთ. მომავალში პოლიტიკოსებისა თუ სხვა ცნობილი ადამიანების ლინგვისტურ ინტელექტსაც შევეხებით; ასევე - სარეკლამო ბიზნესში არსებულ ენობრივ ლაფსუსებსა და სხვა სავალალო შემთხვევებზეც ვისაუბრებთ.

მარი ჯაფარიძე

ჟურნალი ”გზა”

(გამოდის ხუთშაბათობით)