ბოლო ხანს მე­ტად გამ­წვავ­და ქარ­თუ­ლი მი­წე­ბის უცხო­ე­ლებ­ზე გას­ხვი­სე­ბის თემა. პრობ­ლე­მა მრა­ვალ­წახ­ნა­გო­ვა­ნია და ძა­ლი­ან ბევრ ას­პექტს მო­ი­ცავს. უკვე არა­ერთ სო­ფელ­ში და­უ­პი­რის­პირ­და ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ო­ბა უცხო­ელ ინ­ვეს­ტო­რებს. ერთ-ერთი ბოლო შემ­თხვე­ვა გო­რის მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის სო­ფელ დიც­ში მოხ­და. დიცი უშუ­ა­ლოდ ცხინ­ვა­ლის მო­სა­ზღვრე სო­ფე­ლია, სა­დაც, ე.წ. ად­მი­ნის­ტრა­ცი­უ­ლი სა­ზღვა­რი გა­დის. შე­სა­ბა­მი­სად, პრობ­ლე­მა გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლად ფა­ქი­ზი და საფრ­თხი­ლოა. ად­გი­ლობ­რივ­თა მტკი­ცე­ბით, მიწა წინა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის პი­რო­ბებ­ში სა­ხელ­მწი­ფო სა­კუთ­რე­ბა­ში არ­სე­ბუ­ლი სა­რე­ზერ­ვო ფონ­დი­დან გა­ი­ყი­და. თუმ­ცა, თა­ვის მხრივ, ინ­ვეს­ტო­რი კე­თილ­სინ­დი­სი­ე­რი მყიდ­ვე­ლია, რო­მელ­მაც გვა­რი­ა­ნი თან­ხა გა­და­ი­ხა­და და დღეს ამ მი­წის და­მუ­შა­ვე­ბას ცდი­ლობს. სო­ფელ­ში სი­ტუ­ა­ცია ისე და­ი­ძა­ბა, რომ პო­ლი­ცი­ის ჩა­რე­ვა გახ­და სა­ჭი­რო. გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ით, მი­წის მე­სა­კუთ­რე ერთ-ერთი ინ­დუ­რი კომ­პა­ნი­აა. რო­გორც უკვე ვთქვით, პრობ­ლე­მა მრა­ვალ­მხრი­ვია და სა­ხელ­მწი­ფოს­გან დრო­ულ რე­ა­გი­რე­ბას სა­ჭი­რო­ებს. გვე­სა­უბ­რე­ბა ინ­დო­ე­ლი ინ­ვეს­ტო­რი, კომ­პა­ნია "ფუდ­ლენ­დის" დი­რექ­ტო­რი ჯაგ­პალ (პოლ) სინ­გჰი:

- სა­ქარ­თვე­ლო­ში პირ­ვე­ლად 2009 წელს ჩა­მო­ვე­დი სრუ­ლი­ად სხვა ბიზ­ნე­სის გამო, მაგ­რამ შემ­დგომ და­ვი­ნა­ხე რა, რომ სა­ქარ­თვე­ლოს სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბა­ში სე­რი­ო­ზუ­ლი პო­ტენ­ცი­ა­ლი იყო, გა­დავ­წყვი­ტე, ამ სფე­რო­ში მე­ცა­და ბედი. ეს ინ­ტე­რე­სი შე­საძ­ლოა, გე­ნე­ტი­კუ­რიც იყო, რად­გან ჩემი წი­ნაპ­რე­ბი მი­წათ­მოქ­მე­დე­ბი იყ­ვნენ. მე ძა­ლი­ან ად­რე­ულ ასაკ­ში წა­ვე­დი ამე­რი­კა­ში სა­ცხოვ­რებ­ლად, დღეს კა­ნა­დის მო­ქა­ლა­ქე ვარ. ბოლო წლებ­ში 70-მდე ქვე­ყა­ნას­თან მქონ­და საქ­მი­ა­ნი ურ­თი­ერ­თო­ბა, თუმ­ცა სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბით არას­დროს ვი­ყა­ვი და­კა­ვე­ბუ­ლი. მოკ­ლედ, ბოლო 2 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში სა­ქარ­თვე­ლოს სხვა­დას­ხვა კუ­თხე­ში სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბა­ში მუ­შა­ო­ბის კარ­გი და ცუდი გა­მოც­დი­ლე­ბა შე­ვი­ძი­ნე. ჩემ შემ­დეგ რამ­დე­ნი­მე მსხვი­ლი ინ­დო­ე­ლი ბიზ­ნეს­მე­ნიც და­ინ­ტე­რეს­და სა­ქარ­თვე­ლო­თი, მა­თაც შე­ი­ძი­ნეს სა­ქარ­თვე­ლო­ში მი­წე­ბი, რო­მელ­თა გან­კარ­გვი­სა და მე­ნე­ჯმენ­ტის წარ­მარ­თვის უფ­ლე­ბა მე გად­მომ­ცეს. მუდ­მი­ვად ვერც მე ვარ აქ, რად­გან ჩემი ოჯა­ხი კა­ნა­და­ში ცხოვ­რობს. ჩვენს საქ­მი­ა­ნო­ბა­ში ყვე­ლა­ფე­რი კარ­გად მი­დი­ო­და, თუმ­ცა შარ­შან­დე­ლი ივ­ლი­სი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი ვი­თა­რე­ბა მნიშ­ვნე­ლოვ­ნად შე­იც­ვა­ლა.

- თავ­და­პირ­ვე­ლად რა­ტომ და­ინ­ტე­რეს­დით სა­ქარ­თვე­ლო­თი?

- ბოლო 27 წელი ამე­რი­კა­სა და კა­ნა­და­ში ძა­ლი­ან მშვი­დად და და­ლა­გე­ბუ­ლად ვი­ცხოვ­რე. ჩემი ცხოვ­რე­ბა, მუ­ხე­და­ვად ბიზ­ნეს­საქ­მი­ა­ნო­ბი­სა, ცოტა უინ­ტე­რე­სოც კი გახ­და, ვი­ფიქ­რე, რომ ახალ ქვე­ყა­ნა­ში საქ­მის წა­მო­წყე­ბით სი­ახ­ლეს შე­ვი­ტან­დი ჩემს ცხოვ­რე­ბა­ში და გა­მოვ­ცო­ცხლდე­ბო­დი. სა­ქარ­თვე­ლო აღ­მოჩ­ნდა ქვე­ყა­ნა, სა­დაც ფუ­ლით შე­გიძ­ლია იყი­დო "კარ­გი პრობ­ლე­მე­ბი", სტრე­სი და ნევ­რო­ზი, შე­სა­ბა­მი­სად, გა­მო­ცო­ცხლდე კი­დეც. მოკ­ლედ, აქ ჩემი საქ­მი­ა­ნო­ბა სა­აფ­თი­ა­ქო ბიზ­ნე­სით და­ვი­წყე და ძა­ლი­ან მიკ­ვირ­და, რო­დე­საც მო­თხოვ­ნი­ლე­ბა სტრე­სის სა­წი­ნა­აღ­მდე­გო პრე­პა­რა­ტებ­ზე ძა­ლი­ან დიდი იყო, ახლა აღარ მიკ­ვირს (იცი­ნის). მე თვი­თონ და­ვი­წყე მათი მი­ღე­ბა.

- გო­რის რა­ი­ო­ნის სო­ფელ დიც­ში ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ო­ბა ინ­დო­ელ ინ­ვეს­ტო­რებს და­უ­პი­რის­პირ­და, ეს თქვე­ნი მი­წე­ბია?

- არა, თუმ­ცა ვიცი, იქ რაც ხდე­ბა, იგი­ვე პრობ­ლე­მე­ბი მაქვს მეც. ჩემი კომ­პა­ნია ფლობს მი­წებს დვან­სა (150 ჰა) და ზეღ­დუ­ლეთ­ში (75 ჰა). ეს მი­წე­ბი კა­ნო­ნის სრუ­ლი დაც­ვით მაქვს ნა­ყი­დი.

- სა­ვა­რა­უ­დოდ, რამ­დე­ნი­მე ინ­დო­ელ ინ­ვეს­ტორს წინა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ სა­ხელ­მწი­ფო სა­რე­ზერ­ვო მი­წე­ბი მიჰ­ყი­და.

- ეს არ შე­ე­ფე­რე­ბა სი­მარ­თლეს, ყო­ველ შემ­თხვე­ვა­ში, მე მი­წის ნაკ­ვე­თე­ბი ნამ­დვი­ლად კერ­ძო მფლო­ბე­ლე­ბის­გან ვი­ყი­დე, რომ­ლე­ბიც მი­წას ვერ ამუ­შა­ვებ­დნენ. ეს არ ყო­ფი­ლა სა­ძოვ­რე­ბი, ეს იყო სა­სოფ­ლო-სა­მე­ურ­ნეო მიწა, რო­მე­ლიც და­უ­მუ­შა­ვებ­ლო­ბის გამო სა­ძოვ­რად ჰქონ­დათ ქცე­უ­ლი. სო­ფელ ზეღ­დუ­ლეთ­ში ად­გი­ლობ­რი­ვე­ბი გვე­უბ­ნე­ბოდ­ნენ, რომ მათ სა­ძო­ვა­რი აღარ დარ­ჩათ. რის მე­რეც ავ­დე­ქი და ჩემი კუთ­ვნი­ლი 75 ჰა-დან 25 ჰა სოფ­ლის მო­სახ­ლე­ო­ბას სა­ძოვ­რის­თვის გა­და­ვე­ცი. რაც შე­ე­ხე­ბა სო­ფელ დიცს, იქ ინ­ვეს­ტორ­მა მი­წა­ში ნა­ხე­ვა­რი მი­ლი­ო­ნი დო­ლა­რი გა­და­ი­ხა­და, და­ახ­ლო­ე­ბით ამ­დე­ნი­ვე - ვაშ­ლის ახა­ლი ჯი­შე­ბის ნერ­გებ­სა და მათ ტრან­სპორ­ტი­რე­ბა­ში, ჩა­მო­ი­ტა­ნა ასე­ვე ახა­ლი ტექ­ნო­ლო­გი­ე­ბი და უცებ ატყდა ერთი ამ­ბა­ვი. დღეს კი ისე მი­დის საქ­მე, რომ სა­სოფ­ლო-სა­მე­უ­რეო საქ­მი­ა­ნო­ბის წარ­მო­ე­ბას ვერ ახერ­ხებს. 5-6 თვეს და­ვიც­დით და თუ ეს პრო­ცე­სი ასე გაგ­რძელ­და, იძუ­ლე­ბუ­ლი ვიქ­ნე­ბით, ყვე­ლა­ფე­რი გავ­ყი­დოთ და აქე­დან წა­ვი­დეთ, მაგ­რამ ეს არც ჩვენ­თვის იქ­ნე­ბა კარ­გი და არც ამ ქვეყ­ნის­თვის. ვფიქ­რობ, სა­ქარ­თვე­ლოს მო­სახ­ლე­ო­ბას სჭირ­დე­ბა ახ­სნა, თუ რა სარ­გე­ბელს იღებს მთე­ლი ქვე­ყა­ნა და რი­გი­თი მო­ქა­ლა­ქე რე­ა­ლუ­რი ინ­ვეს­ტო­რის­გან.

- ბრძა­ნეთ, რომ შარ­შან ივ­ლი­სი­დან გარ­თულ­და ვი­თა­რე­ბა. რა იყო ამის მი­ზე­ზი?

- არ ვიცი, რო­გორ და რა­ნა­ი­რად, მაგ­რამ მოხ­და ისე, რომ ერ­თბა­შად ძა­ლი­ან ბევ­რი ინ­დო­ე­ლი შე­მო­ვი­და სა­ქარ­თვე­ლო­ში გამ­დიდ­რე­ბის იმე­დით. თუმ­ცა ისი­ნიც მო­ტყუ­ე­ბუ­ლი რჩე­ბი­ან, რად­გან სა­ქარ­თვე­ლო­ში არც ამ­დე­ნი მი­წაა და არც მი­წის გა­ყიდ­ვის მსურ­ვე­ლი. სა­ბო­ლო­ოდ, ეს ღა­რი­ბი ინ­დო­ე­ლე­ბიც ვერ ნა­ხუ­ლო­ბენ ხე­ირს, თა­ნაც ინ­დო­ელ­თა ეს ნა­კა­დი ად­გი­ლობ­რივ მცხოვ­რებ­ლებს აღი­ზი­ა­ნებს. ვფიქ­რობ, ამ პრო­ცესს აუ­ცი­ლებ­ლად უნდა მი­აქ­ცი­ოს თქვენ­მა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ ყუ­რა­დღე­ბა, რად­გან რი­გი­თი ქარ­თვე­ლის­თვის ძნე­ლი გა­სარ­ჩე­ვია, ვინ არის რე­ა­ლუ­რი ინ­ვეს­ტო­რი და ვინ - ღა­რი­ბი ინ­დო­ე­ლი. არა­და, ხომ ფაქ­ტია, რომ აქ სე­რი­ო­ზუ­ლი ბიზ­ნეს­და­ბან­დე­ბე­ბის შე­დე­გად აი­წია მი­წის ფას­მა. ზო­გა­დად, ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბი ყვე­ლა სა­ხელ­მწი­ფოს სჭირ­დე­ბა, რე­ა­ლუ­რი კა­პი­ტა­ლი აი­სა­ხე­ბა ბან­კებ­ში ფუ­ლის მი­მოქ­ცე­ვა­ზე, შე­დე­გად კი მცირ­დე­ბა სა­მომ­ხმა­რებ­ლო სეს­ხის პრო­ცენ­ტე­ბი, მოკ­ლედ, ეს ეკო­ნო­მი­კუ­რი პრო­ცე­სის მთე­ლი ჯაჭ­ვია...

- სა­ქარ­თვე­ლო მცი­რე­მი­წი­ა­ნი ქვე­ყა­ნაა, როცა უცხო­ე­ლე­ბი ყი­დუ­ლო­ბენ მი­წას, მო­სახ­ლე­ო­ბის შეშ­ფო­თე­ბა ბუ­ნებ­რი­ვია...

- თუ ვინ­მეს მი­წის გა­ყიდ­ვა არ უნდა, ნუ გა­ყი­დის, ჩვენ ხომ არა­ვის ვა­ი­ძუ­ლებთ. გარ­და ამი­სა, ამ მი­წას ხომ ვერ­სად წა­ვი­ღებთ, ის ქარ­თუ­ლი იყო ათას­წლე­უ­ლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში და დარ­ჩე­ბა ქარ­თულ მი­წად კი­დევ მრა­ვა­ლი ათას­წლე­უ­ლი. ამას­თა­ნა­ვე, არ მე­გუ­ლე­ბა ქვე­ყა­ნა, სა­დაც მი­წის 2-3%-ზე მეტი იყოს უცხო­ე­ლი ინ­ვეს­ტო­რე­ბის ხელ­ში, მაქ­სი­მუმ, შე­საძ­ლოა, ამან 5% შე­ად­გი­ნოს. კა­ნა­დის მა­გა­ლითს გა­ვიხ­სე­ნებ: და­ახ­ლო­ე­ბით ერთი სა­უ­კუ­ნის წინ კა­ნა­დის მთავ­რო­ბამ მი­ზან­მი­მარ­თუ­ლად ჩა­მო­იყ­ვა­ნა პან­ჯა­ბე­ლი ფერ­მე­რე­ბი და მიწა უსას­ყიდ­ლოდ გა­დას­ცა, რად­გან ცნო­ბი­ლი იყო, რომ პან­ჯა­ბე­ლი ინ­დო­ე­ლე­ბი კარ­გი მი­წათ­მოქ­მე­დე­ბი იყ­ვნენ, ისი­ნი ჩა­იყ­ვა­ნეს სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბის ასაყ­ვა­ვებ­ლად და არც შემ­ცდა­რან. მათ­მა საქ­მი­ა­ნო­ბამ ად­გი­ლობ­რი­ვი ფერ­მე­რე­ბიც წა­ა­ხა­ლი­სა და ქვეყ­ნის სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბა­ში ახა­ლი, ძა­ლი­ან წარ­მა­ტე­ბუ­ლი ეტა­პი და­ი­წყო. ეს რომ აშშ-ის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ და­ი­ნა­ხა, გა­სუ­ლი სა­უ­კუ­ნის 30-40-იან წლებ­ში კა­ლი­ფორ­ნი­ის შტატ­ში კა­ნა­დი­დან ჩა­ა­სახ­ლა ინ­დო­ე­ლე­ბი. ასე­ვე წარ­მა­ტე­ბუ­ლად მოღ­ვა­წე­ო­ბენ ინ­დო­ე­ლი ფერ­მე­რე­ბი ავ­სტრა­ლი­ა­შიც. რაც დღეს აქ ხდე­ბა, ეს სა­ქარ­თვე­ლო­ზე კარ­გად არ აი­სა­ხე­ბა. ტექ­ნი­კის თვალ­საზ­რი­სით მეც არა­ერ­თი იდეა მაქვს გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი, მაქვს ასე­ვე გეგ­მე­ბი, რაც ახა­ლი თეს­ლის შე­მო­ტა­ნას უკავ­შირ­დე­ბა. მინ­და და­ვეხ­მა­რო სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბა­ში მოღ­ვა­წე ადა­მი­ა­ნებს ახა­ლი კულ­ტუ­რე­ბის და­ნერგვა­სა და შემ­დგომ მათ რე­ა­ლი­ზა­ცი­ა­შიც. ქარ­თვე­ლი ხალ­ხი უნდა დაგ­ვეხ­მა­როს რე­ა­ლურ ინ­ვეს­ტო­რებს, იმათ, ვინც დიდ ფულს ვდებთ ამა­ში, რად­გან ამის გა­რე­შე სა­ქარ­თვე­ლოს სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბის აყ­ვა­ვე­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლი იქ­ნე­ბა. ორი­ო­დე სი­ტყვით იმა­საც ვი­ტყვი, თუ რა რის­კფაქ­ტო­რებს შე­ი­ცავს შექ­მნი­ლი ვი­თა­რე­ბა სა­ქარ­თვე­ლოს­თვის. ხომ იცით, ცუდი ამ­ბა­ვი კარ­გზე სწრა­ფად ვრცელ­დე­ბა, მით უფრო დღე­ვან­დელ მსოფ­ლი­ო­ში, სა­დაც კო­მუ­ნი­კა­ცი­ე­ბი ასეა გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი. თუ მსხვილ ინ­ვეს­ტო­რებს პრობ­ლე­მე­ბი კვლა­ვაც შე­ექ­მნათ, ისი­ნი იძუ­ლე­ბუ­ლი იქ­ნე­ბი­ან, ხმა­მაღ­ლა ილა­პა­რა­კონ ამა­ზე და სხვა ინ­ვეს­ტო­რებ­საც გა­ა­გე­ბი­ნონ, რომ სა­ქარ­თვე­ლო­ში ბიზ­ნე­სის წარ­მო­ე­ბა საფრ­თხის შემ­ცვე­ლია, ანუ ეს არის ქვე­ყა­ნა, სა­დაც მოგ­ყი­დი­ან რა­ღა­ცას და შემ­დეგ უკან წა­გარ­თმე­ვენ. მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, ბიზ­ნეს­გა­რე­მოს თვალ­საზ­რი­სით სა­ქარ­თვე­ლოს ბოლო წლებ­ში საკ­მა­ოდ მა­ღა­ლი პო­ზი­ცია ეკა­ვა მსოფ­ლიო ბან­კი­სა თუ სხვა რე­ი­ტინ­გებ­ში. "სი-ენ-ენსა" თუ "ბი-ბი-სიზე" გა­დი­ო­და სი­უ­ჟე­ტე­ბი, რომ სა­ქარ­თვე­ლო­ში ფუ­ლის და­ბან­დე­ბის­თვის სა­უ­კე­თე­სო გა­რე­მოა. არ­სე­ბუ­ლი ვი­თა­რე­ბა თუ გაგ­რძელ­და, ეს რე­ი­ტინ­გე­ბი დაბ­ლა და­ი­წევს, ვინც უკვე შე­მო­ვი­და და და­ა­ბან­და ფული, ნელ-ნელა ისი­ნიც წავ­ლენ, ბიზ­ნე­სი სა­რის­კო საქ­მეა - ან მო­ი­გებ, ან წა­ა­გებ, 15-20 ბიზ­ნეს­მე­ნის­თვის წას­ვლა დიდი ტრა­გე­დია არ იქ­ნე­ბა, მაგ­რამ სა­ქარ­თვე­ლოს იმიჯს გვა­რი­ა­ნად და­ა­ზა­რა­ლებს. რე­პუ­ტა­ცი­ის მო­პო­ვე­ბა მი­ლი­არ­დე­ბი ღირს. გა­მო­რი­ცხუ­ლი არ არის, ამ ინ­ვეს­ტორ­თა ნა­წილ­მა სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­სა­მარ­თლო­ში უჩივ­ლოს თქვენს ქვე­ყა­ნას და კომ­პენ­სა­ცია მო­ი­თხო­ვონ.

ნა­თია დო­ლი­ძე

ყო­ველკ­ვი­რე­უ­ლი გა­ზე­თი "ყვე­ლა სი­ახ­ლე"

(გა­მო­დის ოთხშა­ბა­თო­ბით)