პო­ლი­ტო­ლო­გი ვახ­ტანგ მა­ი­საია ნა­ცის­ტებ­სა და "ნა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი მოძ­რა­ო­ბის" წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა შო­რის პა­რა­ლე­ლებს ავ­ლებს და ნაც­მა­ღალ­ჩი­ნოს­ნებს მე­სა­მე რა­ი­ხის მთა­ვარ პერ­სო­ნებს ამ­სგავ­სებს.

- ჯერ კი­დევ 2001 წელს გი­ორ­გი არ­ვე­ლა­ძემ, რო­მე­ლიც "ნა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი მოძ­რა­ო­ბის" ახალ­გაზ­რდუ­ლი ფრთის ლი­დე­რი იყო, ერ­თ-ერთ შეხ­ვედ­რა­ზე რა­ტომ­ღაც ნა­ცის­ტუ­რი პარ­ტი­ის საშ­ტურ­მო ჯგუ­ფე­ბის სტრუქ­ტუ­რის შე­სა­ხებ ინ­ფორ­მა­ცი­ის მი­წო­დე­ბა მთხო­ვა. იმ მო­მენ­ტში ვერ მივ­ხვდი, რა­ტომ და­ინ­ტე­რეს­და ამით, თუმ­ცა მოგ­ვი­ა­ნე­ბით გა­მოჩ­ნდა რა­ტო­მაც - გი­ორ­გი არ­ვე­ლა­ძემ, ფაქ­ტობ­რი­ვად, ახალ­გაზ­რდუ­ლი საშ­ტურ­მო, ზონ­დერ­ჯგუ­ფე­ბის სტრუქ­ტუ­რე­ბი ჩა­მო­ა­ყა­ლი­ბა. მათ შო­რის იყო სა­ა­კაშ­ვი­ლის პი­რა­დი დაც­ვის ელე­მენ­ტე­ბის­გან შექ­მნი­ლი ზონ­დერ­ჯგუ­ფი. რო­გორც კი "ვარ­დე­ბის რე­ვო­ლუ­ცი­ა" მოხ­და, მი­შა სა­ა­კაშ­ვილ­მა ეს ზონ­დერ­ჯგუ­ფე­ბი ძა­ლო­ვან სტრუქ­ტუ­რებ­ში და­ა­საქ­მა - კონ­ტრდაზ­ვერ­ვის დე­პარ­ტა­მენ­ტში, სოდ­-სა და კუდ­-ში. ყვე­ლამ ვი­ცით, ვინ და­­ნიშ­ნა მან ამ ძა­ლო­ვან სტრუქ­ტუ­რებ­ში და რო­გორ იმარ­თე­ბო­და ეს სტრუქ­ტუ­რე­ბი, უკაც­რა­ვად და, ამ ლა­წი­რა­კი ნე­ო­ნა­ცის­ტე­ბის მი­ერ. იმა­ვე სტი­ლით მოქ­მე­დებ­და ჰიტ­ლე­რი, რო­მელ­მაც ერნსტ რე­მის მეშ­ვე­ო­ბით შექ­მნა საშ­ტურ­მო რაზ­მე­ბი ეს­-ა (SA-Sturmabteilung ) და დაც­ვის პი­რა­დი ჯგუ­ფე­ბი ეს­-ეს­-ი (SS-Schutrstaffe). რო­დე­საც ჰიტ­ლერ­მა ხელ­ში ჩა­იგ­დო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა, ეს­-ეს­-ი მა­შინ­ვე გა­უშ­ვა კრი­მი­ნა­ლურ პო­ლი­ცი­ა­ში, ეს­-ას წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი კი მოხ­ვდნენ გერ­მა­ნი­ის სამ­ხედ­რო დაზ­ვერ­ვის სტრუქ­ტუ­რებ­ში, რომ­ლი­თაც გეს­ტა­პო შე­იქ­მნა, სა­ბო­ლო­ოდ კი ჰიტ­ლერ­მა ჩა­მო­ა­ყა­ლი­ბა რა­იხ­სკან­ცე­ლა­რი­ის უშიშ­რო­ე­ბის მთა­ვა­რი სამ­მარ­თვე­ლო, ისე­ვე რო­გორც მი­შამ ჩა­მო­ა­ყა­ლი­ბა ერ­თი­ა­ნი შს სა­მი­ნის­ტრო, სა­დაც შე­დი­ო­და უშიშ­რო­ე­ბი­სა და სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი წეს­რი­გის დაც­ვის სექ­ტო­რე­ბი. უშიშ­რო­ე­ბის სექ­ტორს ქმნი­და ან­ტი­ტე­რო­რის­ტუ­ლი ცენ­ტრი, სოდ­-ი, კონ­ტრდაზ­ვერ­ვის დე­პარ­ტა­მენ­ტი და კუდ­-ი. ანა­ლო­გი­უ­რი მე­თო­დი­კა გა­მო­ი­ყე­ნა ჰიტ­ლერ­მა ჰიმ­ლერ­თან ერ­თად 1933 წელს - შექ­მნა ერ­თი­ა­ნი უშიშ­რო­ე­ბის სა­მი­ნის­ტრო. თუმ­ცა იქ და­იწყო და­პი­რის­პი­რე­ბა ჰიმ­ლერ­სა და რემს შო­რის - ეს­-ას და ეს­-ეს­-ის ჯგუ­ფის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი და­უ­პი­რის­პირ­დნენ და გა­უს­წორ­დნენ ერ­თმა­ნეთს, და­ნარ­ჩე­ნებ­მა კი შექ­მნეს ე.წ. შა­ვი ორ­დე­ნი. და­ახ­ლო­ე­ბით ანა­ლო­გი­უ­რი რამ მოხ­და სა­ა­კაშ­ვი­ლის მი­ერ შექ­მნილ სტრუქ­ტუ­რებ­ში - გა­ვიხ­სე­ნოთ ვა­სილ სა­ნო­ძის თვით­მკვლე­ლო­ბის ინ­სცე­ნი­რე­ბა, რის შემ­დე­გაც იგი და მი­სი გუნ­დის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი გა­მო­ე­თიშ­ნენ თა­მაშს. ჩე­მი აზ­რით, აქ მოხ­და ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი ში­გა პარ­ტი­უ­ლი და­ჯა­ხე­ბა და ეს ადა­მი­ა­ნი მო­ი­ცი­ლეს. კონ­ტრდაზ­ვერ­ვის დე­პარ­ტა­მენ­ტი ცდი­ლობ­და სა­გა­რეო დაზ­ვერ­ვის სამ­სა­ხურ­ზე შე­ეგ­რო­ვე­ბი­ნა კომ­პრო­მა­ტე­ბი და და­ე­პა­ტიმ­რე­ბი­ნა არა მხო­ლოდ სა­გა­რეო დაზ­ვერ­ვის სამ­სა­ხუ­რის თა­ნამ­შრომ­ლე­ბი, არა­მედ ანა­ლი­ტი­კუ­რი დე­პარ­ტა­მენ­ტი­საც. სხვა­თა შო­რის, თა­ვის დრო­ზე, და­კითხ­ვა­ზე მი­იყ­ვა­ნეს ანა­ლი­ტი­კუ­რი დე­პარ­ტა­მენ­ტის თავ­მჯდო­მა­რის მო­ად­გი­ლე ვინ­მე კვა­ში­ლა­ვა, აგ­რეთ­ვე, თორ­ნი­კე თურ­მა­ნი­ძე (ამ­ჟა­მად უშიშ­რო­ე­ბის მდივ­ნის მო­ად­გი­ლე­ა) და ნო­დარ ხარ­ში­ლა­ძე, რო­მე­ლიც შემ­დგომ­ში ამ დე­პარ­ტა­მენ­ტის ხელ­მძღვა­ნე­ლი გახ­და. ფაქ­ტობ­რი­ვად, მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და ში­და ინ­ტრი­გე­ბი­სა და ძალ­თა ბა­ლან­სის დამ­ყა­რე­ბის ტენ­დენ­ცია, ისე­ვე რო­გორც, და­ვუშ­ვათ, გეს­ტა­პო­ში, რომ­ლის ხელ­მძღვა­ნე­ლიც ობერ­გრუ­პენ­ფი­უ­რე­რი მი­უ­ლე­რი გახ­ლდათ. გეს­ტა­პო იყო რა­იხ­სიმ­პე­რი­ის მთა­ვა­რი მა­მოძ­რა­ვე­ბე­ლი და მმარ­თვე­ლი ძა­ლა, ისე­ვე რო­გორც ვა­ნოს სტრუქ­ტუ­რა­ში კონ­ტრდაზ­ვერ­ვის დე­პარ­ტა­მენ­ტი, რო­მე­ლიც დღე­საც კი აკონ­ტრო­ლებს სის­ტე­მას - ძა­ლო­ვან­საც და სამ­ხედ­რო უწყ­ე­ბებ­საც. ამ სტრუქ­ტუ­რა­ში, ფაქ­ტობ­რი­ვად, ცვლი­ლე­ბა არ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლა. რო­გორც ჰიტ­ლერ­მა მის­ცა კარტბ­ლან­ში ჰიმ­ლერს, ჰიმ­ლერ­მა კი - მი­უ­ლერს, ასე­ვე მის­ცა კარტბ­ლან­ში მი­შა სა­ა­კაშ­ვილ­მა მე­რა­ბიშ­ვილს, მან კი გი­გა მაზ­მიშ­ვილს - კონ­ტრდაზ­ვერ­ვის დე­პარ­ტა­მენ­ტის ხელ­მძღვა­ნელს.

ეროვ­ნუ­ლი უსაფ­რთხო­ე­ბის ყვე­ლა ექ­სპერ­ტი და­გი­დას­ტუ­რებთ, რომ "ნაც­მოძ­რა­ო­ბის" წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი გერ­მა­ნელ ნა­ცის­ტებს ბა­ძა­ვენ. ეს ისე­თი თვალ­სა­ჩი­ნო­ა, რო­გორც ორ­ჯერ ორი ოთხ­ი. არ გა­მიკ­ვირ­დე­ბა, რომ სა­ა­კაშ­ვი­ლის საყ­ვა­რე­ლი წიგ­ნი ჰიტ­ლე­რის "მა­ინ კამ­პფი" ("ჩე­მი ბრძო­ლა") იყოს. სხვა­თა შო­რის, ვა­ნო მე­რა­ბიშ­ვილს წა­მოს­ცდა კი­დეც, რომ იგი სი­ა­მოვ­ნე­ბით კითხ­უ­ლობს ფა­შის­ტუ­რი გერ­მა­ნი­ის პო­ლი­ტი­კუ­რი დაზ­ვერ­ვის უფ­რო­სის, ვალ­ტერ შე­ლენ­ბერ­გის მე­მუ­ა­რებს, რი­თაც, ფაქ­ტობ­რი­ვად, გა­მო­ხა­ტა სიმ­პა­თია გერ­მა­ნი­ის მე­სა­მე რა­ი­ხის სა­ი­დუმ­ლო სამ­სა­ხუ­რის სტრუქ­ტუ­რე­ბის მი­მართ. გარ­და ამი­სა, სა­ა­კაშ­ვი­ლის პარ­ტი­ის სა­ხელ­წო­დე­ბა - ნაც­მოძ­რა­ო­ბა და ჰიტ­ლე­რის ნაც­სო­ცი­ა­ლის­ტუ­რი მოძ­რა­ო­ბა ერ­თი და იგი­ვე­ა. თა­ვის დრო­ზე, ნა­ცის­ტუ­რი პარ­ტია ნაც­სო­ცი­ა­ლის­ტუ­რი მოძ­რა­ო­ბა იყო, მე­რე გა­და­კეთ­და პარ­ტი­ად, რო­გორც სა­ა­კაშ­ვი­ლის "ერ­თი­ა­ნი ნა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი მოძ­რა­ო­ბა". თა­ვის დრო­ზე, ლი­ბერ­ტა­რი­ა­ნულ იდე­ებს ავი­თა­რებ­და სა­ა­კაშ­ვი­ლი. ნე­ო­ნა­ციზ­მის იდე­ე­ბიც გერ­მა­ნუ­ლი რა­დი­კა­ლუ­რი ფი­ლო­სო­ფი­უ­რი სკო­ლის ლი­ბე­რ­ტა­რი­ა­ნუ­ლ მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბას ეფუძ­ნე­ბო­და. ნა­ცი­ო­ნალ­-სო­ცი­ა­ლის­ტურ პარ­ტი­ა­ში არ­სე­ბობ­და პარ­ტი­უ­ლი სპეც­სამ­სა­ხუ­რი, რო­მელ­საც კუ­რა­ტო­რობ­და მარ­ტინ ბორ­მა­ნი. ის იყო ში­და პარ­ტი­უ­ლი უშიშ­რო­ე­ბის სამ­სა­ხუ­რი. ანა­ლო­გი­უ­რი სტრუქ­ტუ­რა ვა­ნო მე­რა­ბიშ­ვილ­მა პო­ლი­ტი­კუ­რი პარ­ტი­ის შიგ­ნით შექ­მნა. თუ გერ­მა­ნი­ა­ში იყო ბორ­მა­ნი, სა­ქარ­თვე­ლო­ში მას სა­თა­ვე­ში ჩა­უდ­გნენ მე­რა­ბიშ­ვი­ლი და გი­გა მაზ­მიშ­ვი­ლი. ასე რომ, ნა­ცის­ტებ­სა და ნა­ცი­ო­ნა­ლებს შო­რის ძა­ლი­ან ბევ­რი მსგავ­სე­ბა­ა.

- სას­ჯე­ლაღ­სრუ­ლე­ბის მე-8 და­წე­სე­ბუ­ლე­ბის ყო­ფი­ლი დი­რექ­ტო­რი ალექ­სან­დრე მუ­ხა­ძე, იგი­ვე "კი­ლე­რა" თქვენ შე­ა­და­რეთ ნა­ცისტ ექიმ იო­ზეფ მენ­გე­ლეს, "სიკ­ვდი­ლის ან­გე­ლოზს", რო­მე­ლიც სა­ში­ნელ ექ­სპე­რი­მენ­ტებს ატა­რებ­და ტყვე­ებ­ზე. მარ­თლა ასე­თი სა­ში­ში იყო მუ­ხა­ძე?

- ალექ­სან­დრე მუ­ხა­ძე პრო­ფე­სი­ით ექი­მია და "ნაც­მოძ­რა­ო­ბის" და­არ­სე­ბი­დან მი­სი ახალ­გაზ­რდუ­ლი ფრთის აქ­ტი­ვის­ტი გახ­ლდათ. ის არის კე­ზე­რაშ­ვი­ლი­სა და ბა­ჩო ახა­ლა­ი­ას უახ­ლო­ე­სი მე­გო­ბა­რი. ეს ოდი­ო­ზუ­რი პი­როვ­ნე­ბა ისე­თი სი­სას­ტი­კით გა­მო­ირ­ჩე­ო­და, მეტ­სა­ხე­ლად "კი­ლე­რა" შე­არ­ქვეს. ჩე­მი ინ­ფორ­მა­ცი­ით, მას ჰქონ­და ფსი­ქი­კუ­რი გა­დახ­რე­ბი. "კი­ლე­რა" ჯერ სამ­ხედ­რო ჰოს­პი­ტალ­ში და­ი­ნიშ­ნა მთა­ვარ ექი­მად, შემ­დეგ გად­მო­იყ­ვა­ნეს გლდა­ნის "რეს­ბალ­ნი­ცა­ზე" და გახ­და მი­სი დი­რექ­ტო­რი. იმ დღი­დან "რეს­ბალ­ნი­ცა­ზე" და­იწყო სა­ში­ნე­ლი წა­მე­ბის ციკ­ლი, რო­გო­რი­ცაა საცხ­ედ­რე­ში (მორ­გში) გვა­მებ­თან ერ­თად პა­ტიმ­რე­ბის ჩა­კეტ­ვა, ცე­მა-­წა­მე­ბა... მი­სი წი­ნა­მორ­ბე­დი მე­ლა­ძეც ჯა­ლა­თობ­და, მაგ­რამ ის, ასე ვთქვათ, კულ­ტუ­რუ­ლი ჯა­ლა­თი იყო. მე­ლა­ძე შე­ვარ­დნა­ძის ­დრო­ინ­დე­ლი კად­რი იყო და ცუ­დად და­ას­რუ­ლა მოღ­ვა­წე­ო­ბა - შე­მო­აკ­ვდა პა­ტი­მა­რი, და­ა­პა­ტიმ­რეს კი­დეც და შემ­დეგ "დი­დი დამ­სა­ხუ­რე­ბის" გა­მო აღარ გა­ი­მე­ტეს და­სას­ჯე­ლად. ამ­ჟა­მად სად არის, ვერ გეტყ­ვით. სხვა­თა შო­რის, რამ­დე­ნი­მე დღის წინ ლა­დო ბე­დუ­კა­ძემ გა­ნაცხ­ა­და, რომ "რეს­ბალ­ნი­ცა" ტრან­სპლან­ტა­ცი­ის ცენ­ტრად იყო გა­დაქ­ცე­უ­ლი. მან ბევ­რი რამ იცის.

- მა­ინც რი­თი ჰგავს მუ­ხა­ძე მენ­გე­ლეს?

- იო­ზეფ მენ­გე­ლე ოს­ვენ­ცი­მის ბა­ნაკ­ში "მოღ­ვა­წე­ობ­და". მას და მუ­ხა­ძეს წა­მე­ბის თით­ქმის ერ­თნა­ი­რი მე­თო­დე­ბი ჰქონ­დათ, ორი­ვე­ნი იყ­ვნენ ექი­მე­ბი, ნა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი პარ­ტი­ის აქ­ტი­უ­რი წევ­რე­ბი და ორი­ვეს სა­ხელ­თან არის და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი ორ­გა­ნო­თა ტრან­სპლან­ტა­ცი­ა. მენ­გე­ლე პა­ტიმ­რებს აც­ლი­და ჯან­საღ ორ­გა­ნო­ებს, გზავ­ნი­და მათ გა­და­სა­ნერ­გა­ვად და ატა­რებ­და ექ­სპე­რი­მენ­ტებს, პა­ტიმ­რებს საც­დელ ბოც­ვრე­ბად იყე­ნებ­და. ის 1945 წელს გა­უ­ჩი­ნარ­და. ამ­ბო­ბენ, მენ­გე­ლე სამ­ხრეთ ამე­რი­კა­ში გა­იქ­ცა და პა­რაგ­ვა­ის დიქ­ტა­ტო­რის, გე­ნე­რალ სტრეს­ნე­რის პი­რა­დი მრჩე­ვე­ლი იყო­ო. რო­გორც მენ­გე­ლე გაქ­რა და მას­ზე გა­მოცხ­ად­და ძებ­ნა, ისე გა­უ­ჩი­ნარ­და მუ­ხა­ძეც. სა­ინ­ტე­რე­სო­ა, რომ გეს­ტა­პომ, კერ­ძოდ, კალ­ტენ­ბრუ­ნერ­მა შე­ი­მუ­შა­ვა სპე­ცი­ა­ლუ­რი გეგ­მა "ო­დე­სის არ­ხი" - რო­გორ უნ­და გა­ეყ­ვა­ნათ სპეც­სამ­სა­ხუ­რე­ბის ყო­ფი­ლი თა­ნამ­შრომ­ლე­ბი გერ­მა­ნი­ი­დან უცხ­ო­ეთ­ში და და­ე­სახ­ლე­ბი­ნათ სა­ი­მე­დო ად­გი­ლებ­ში - არ­გენ­ტი­ნა­ში, აფ­რი­კა­ში, პა­რაგ­ვა­ი­ში, ეს­პა­ნეთ­სა და პორ­ტუ­გა­ლი­ა­ში. არ გა­მოვ­რიცხ­ავ, ნაც­მო­მაც შე­ი­მუ­შა­ვა მსგავ­სი გეგ­მა, რომ­ლის მეშ­ვე­ო­ბი­თაც ქვეყ­ნი­დან გა­იყ­ვა­ნა ადე­იშ­ვი­ლი, მუ­ხა­ძე, და­თა ახა­ლაია და სხვე­ბი. ასე­ვე იქ­ცე­ოდ­ნენ ნა­ცის­ტე­ბი - ქვეყ­ნი­დან­-ქვე­ყა­ნა­ში სხვა­დას­ხვა პას­პორ­ტით გა­და­დი­ოდ­ნენ.

- რა­ტომ შე­არ­ქვეს მუ­ხა­ძეს "კი­ლე­რა"?

- ალექ­სან­დრე მუ­ხა­ძე გა­რეგ­ნო­ბით ჩა­მოჰ­გავ­და მი­უ­ლერს - სა­შუ­ა­ლო სი­მაღ­ლის, გამ­ხდა­რი, გა­დაგ­ლე­სი­ლი თმით, თაფ­ლის­ფე­რი, ოღონდ, უფ­რო ფარ­თო თვა­ლე­ბით. ყო­ველ­თვის "რა­ცი­ით" და­დი­ო­და და ეკე­თა ძვი­რად ღი­რე­ბული სა­ა­თი. მეც ასე წარ­მო­მიდ­გა - "კი­ლე­რა" ვა­რო. მას ჩემ­თან ორ­ჯერ ჰქონ­და კონ­ტაქ­ტი. ერ­თხელ, შიმ­ში­ლო­ბა რომ და­ვიწყ­ე, მო­ვი­და და მითხ­რა, აქ თუ დარ­ჩე­ბი, შენს თა­ნა­საკ­ნე­ლებს კარ­ცერ­ში ჩა­ვიყ­ვან და იქ და­ვა­მუ­შა­ვებ­თო. ისე­თი პა­თო­სი ჰქონ­და, კი­ნა­ღამ ვუთხ­ა­რი, "ჰა­ილ ჰიტ­ლერ­"-მეთ­ქი... მე­ო­რედ, რო­დე­საც სას­ტი­კად მცე­მეს, ღა­მით შე­მო­ვი­და სა­კან­ში და მითხ­რა, 3 სა­ათ­ში შენ­თან შე­მოვ­ლენ და ჩა­მოხ­რჩო­ბის ინ­სცე­ნი­რე­ბას მო­ვაწყ­ობ­თო. მას ცი­ხე­ში ფსი­ქი­კუ­რად და­ა­ვა­დე­ბუ­ლი პა­ტიმ­რე­ბიც ჰყავ­და. რა უნ­დო­და ჩვე­უ­ლებ­რივ ცი­ხე­ში ასე­თებს? ჩვენს ზო­ნა­ში იყო სა­მი ასე­თი ადა­მი­ა­ნი, რომ­ლე­ბიც, წე­სით, ხონ­ში ან ფოთ­ში უნ­და ყო­ფი­ლიყ­ვნენ გამ­წე­სე­ბული. ვეჭ­ვობ, ამ ადა­მი­ა­ნე­ბის ცი­ხე­ში ყოფ­ნა იმით აიხ­სნე­ბო­და, რომ მათ­ზე ცდებს, ფსი­ქოტ­რო­პ­უ­ლი ნივ­თი­ე­რე­ბე­ბის გა­მოც­დებს აწარ­მო­ებ­დნენ. ეს ჩემ­ზეც სცა­დეს - მას­მევ­დნენ "ბორ­ჯომს" და "ლი­კანს", რო­მელ­შიც, სა­ვა­რა­უ­დოდ, ჩაყ­რი­ლი იყო "სკო­პო­ლა­მი­ნი" - ფსი­ქოტ­რო­პ­უ­ლი ნივ­თი­ე­რე­ბა. "მორ­გი" და "რეს­ბალ­ნი­ცა" იყო ყვე­ლა­ზე და­ხუ­რუ­ლი ზო­ნა და იქ არა­ვის უშ­ვებ­დნენ, ერ­თა­დერ­თი, ვინც შე­დი­ო­და, ყო­ფი­ლი სა­ხალ­ხო დამ­ცვე­ლი გი­ორ­გი ტუ­ღუ­ში იყო და ისიც "კი­ლე­რას­თან" ძმა­კა­ცობ­და. რამ­დენ­ჯერ­მე და­მი­ნა­ხავს, ხელ­გა­დახ­ვე­უ­ლებს ჩა­უვ­ლი­ათ ჩე­მი ფან­ჯრის წინ.

- ამ­დე­ნი მსგავ­სე­ბის შემ­დეგ, ახალ "ნი­ურ­ნბერ­გის პრო­ცეს­საც" ხომ არ უნ­და ვე­ლო­დოთ?

- ახა­ლი ნი­ურ­ნბერ­გის პრო­ცე­სი იქ­ნე­ბა და ეს აუ­ცი­ლე­ბე­ლიც არის.

ცნო­ბი­სათ­ვის

იო­ზეფ მენ­გე­ლემ (1912-1979 წწ.) ოს­ვენ­ცი­მის ტყვე­თა ბა­ნაკ­ში 21 თვის გან­მავ­ლო­ბა­ში იმუ­შა­ვა და სი­სას­ტი­კით გან­თქმულ ექიმს "სიკ­ვდი­ლის ან­გე­ლო­ზი" შე­არ­ქვეს. ის პი­რა­დად ხვდე­ბო­და ტყვე­ე­ბით გა­ძეძ­გილ მა­ტა­რებ­ლებს და თვი­თონ წყვეტ­და, ვის მძი­მე სა­მუ­შა­ოს შე­სას­რუ­ლებ­ლად გაგ­ზავ­ნი­და, ვის გა­ზის კა­მე­რა­ში ამო­ახ­რჩობ­და და ვის ცდე­ბის­თვის გა­მო­ი­ყე­ნებ­და. ნა­ცის­ტი ექი­მი ექ­სპერ­ტი­ზის შე­დე­გებს ჩა­ნა­წე­რებ­ში, ე.წ. აქ­ტებ­ში აღ­წერ­და. ადა­მი­ა­ნე­ბის, მათ შო­რის, ბავ­შვე­ბის და­ნა­წევ­რე­ბა, მა­მა­კა­ცე­ბი­ს კას­ტრი­რე­ბა ანეს­თე­ზი­უ­რი პრე­პა­რა­ტე­ბის გა­რე­შე მის­თვის ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი სა­მუ­შაო იყო. მენ­გე­ლეს "საც­დელ ბოც­ვრე­ბად" ქა­ლე­ბიც ჰყავ­და და მათ სხე­ულ­ში ხში­რად მა­ღალ ძაბ­ვას ატა­რებ­და. მას გან­სა­კუთ­რე­ბით აინ­ტე­რე­სებ­და ტყუ­პე­ბი. თვით­მხილ­ველ­თა თქმით, ნა­ცის­ტი ექი­მი ტყვე­თა შო­რის ტყუპს არ­ჩევ­და და სხვე­ბის­გან გან­ცალ­კე­ვე­ბულ ბა­რა­კებ­ში აცხ­ოვ­რებ­და. მენ­გე­ლეს მი­ერ სა­ექ­სპე­რი­მენ­ტოდ შერ­ჩე­უ­ლი 3000 ტყუ­პი­დან ცოცხ­ა­ლი მხო­ლოდ სა­მა­სი გა­დარ­ჩა.

ესა­უბ­რა ნა­ნა ფიცხ­ე­ლა­უ­რი

ყო­ველკ­ვი­რე­უ­ლი გა­ზე­თი "ყვე­ლა სი­ახ­ლე"

(გა­მო­დის ოთხშა­ბა­თო­ბით)