რამდენიმე ხნის წინ აზერბაიჯანში ვიზიტად მყოფ თურქეთის პირველ პირს რეჯებ ტაიპ ერდოღანს, მისმა აზერბაიჯანელმა კოლეგამ, ილჰამ ალიევმა სხვა ღირსშესანიშნაობებთან ერთად, გიშის სამონასტრო კომპლექსიც დაათვალიერებინა და სტუმრის წინაშე თავიც მოიწონა თავის ქვეყნის წარსულით. როგორც რუსული და აზერბაიჯანული პრესა იუწყება, ალიევმა ერდოღანს გიში წარუდგინა, როგორც უძველესი ალბანური ტაძარი და აზერბაიჯანის კულტურული მემკვიდრეობა. სავარაუდოდ, ერდოღანს წარმოდგენაც არ ქონდა რომ ქართული კულტურის ნიმუშს ათვალიერებდა, ხოლო ალიევმა რბილად რომ ვთქვათ ეს ფაქტი დამალა. ეს სულაც არაა ერთადერთი შემთხვევა, როდესაც ქართულ ისტორიულ ძეგლებს ჩვენი მეზობლები უაპელაციოდ ითვისებენ და მათ საკუთრებად მიიჩნევენ. ამ პრობლემაზე ვესაუბრეთ ხელმაწერთა ეროვნული ცენტრის დირექტორს, ისტორიკოსს ბუბა კუდავას.
- გიშის მონასტერი ესაა ყველაზე უკიდურესი ქართული სამონასტრო ცენტრი, საიდანაც მოგვიანებით სამონასტრო ცენტრი ქურმუხში გადმოვიდა, ქართველმა მეფეებმა ამ მონაკვეთზე გალენა შედარებით ადრე დაკარგეს და ამიტომაც მოხდა საეპისკოპოსო ცენტრის გადმოტანა. ტაძარზე კი არის აბრა, რომ გიშის მონატერი ესაა ალბანური კულტურის ნიმუში, ასევე იქ არის მუზეუმი რომელსაც უამრავი დამთვალიერებელი სტუმრობს და ყველა მათგანი ტაძარს აღიქვამს როგორც ალბანურს, რაც დიდი დანაშაულია. არა მარტო გიშშია ასეთი სიტუაცია, ქურმუხის ტაძარზეც არის მსგავსი აბრა და იქაც ანალოგიური წარწერაა. ესაა წმინდა წყლის სიცრუე. ქურმუხში, დღევანდელი ტაძარი არის მეცხრამეტე საუკუნის ნაგებობა, რომელიც აშენდა სავარაუდოდ XIII საუკუნეში აშენებული ტაძრის ადგილას. შეიძლება მეხუთე საუკუნეში ან მანამდეც იყო იქ რაიმე ისტორიული ძეგლი, მაგრამ არავითარი კვლევა არ ყოფილა და მასზე იმის თქმა, რომ ალბანურია, არ შეიძლება.
- ბატონო ბუბა, ზოგადად რამდენად შეიძლება აზერბაიჯანელები ალბანელების მემკვიდრეებად ჩავთვალოთ?
- აზერბაიჯანელებს აქვთ ლეგიტიმური უფლება, რომ იამაყონ ალბანური წარსულით, რადგან ის ალბანელი მოსახლეობა, რომელიც იქ იყო, არ აორთქლებულა და შეერწყა ადგილობრივ მოსახლეობას, შეერწყა მეზობლებს, მათ შორის ქართველებსაც, თუმცა მათი სამოსახლო ძირითადად აზერბაიჯანის ტერიტორია იყო და სავსებით ლოგიკურია, რომ აზერბაიჯანელებმა იამაყონ ალბანური კულტურით, მაგრამ არა მეზობელი კულტურის ხარჯზე. თუ რომელიმე ძეგლს აქვს ალბანური წარსული ან რაღაც ეტაპი ალბანური ეპოქისა, ამის აღნიშვნა და ამით თავის მოწონება გასაგებია, მაგრამ ჰერეთის ტერიტორიაზე არსებული ძეგლების ალბანურად მოხსენიება სრული აბსურდია. არის კიდევ ერთი მომენტი: იქ არსებული ძეგლები არ არის კარგად შესწალილი. არც ქართველებს გვეძლევა საშუალება, რომ შევისწავლოთ, ხოლო აზერბაიჯანელი მეცნიერები არათუ არ გამოთქვამენ სურვილს, რომ შეისწავლონ, არამედ განზრახ ითრევენ ფეხს, რადგან ეს არის ის შემთხვევა, როდესაც ისტორიის გამოყენება ხდება როგორც პოლიტიკური იარაღისა. ამ პროცესში კი ხდება ისტორიის დამახინჯება, რაც დამეთანხმებით რომ დანაშაულია. ზოგადად გადაშენებული კულტურის მემკვიდრეობის საკითხი ცოტა პირობითია.თუმცა ეს კარგად შეიძლება გამოყენებული იქნეს პოლიტიკური თვალსაზრისით, მაგალითად: ტერიტორიული საკითხების გადასჭრელად, ისტორიის "დასაძველებლად", პოლიტიკური იდეების გასამყარებლად და სხვა.