2012 წელს სა­ქარ­თვე­ლო­ში ვინ იცის, რა აღარ მოხ­და - ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ცვლი­ლე­ბით და­წყე­ბუ­ლი, ყბა­და­ღე­ბუ­ლი "კო­ა­ბი­ტა­ცი­ით" დას­რუ­ლე­ბუ­ლი... უფრო მე­ტიც, 21 დე­კემ­ბერს ლა­მის ნა­ხე­ვა­რი სა­ქარ­თვე­ლო სამ­ყა­როს აღ­სას­რულს ელო­და, სა­ბედ­ნი­ე­როდ, მა­ი­ას ტო­მის წი­ნას­წარ­მე­ტყვე­ლე­ბა არ ას­რულ­და და გა­დავ­წყვი­ტეთ 2012 წლის მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნი მოვ­ლე­ნე­ბის შე­ჯა­მე­ბა ეკო­ნო­მი­კურ მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა დოქ­ტორს, პრო­ფე­სორ ლადო პა­პა­ვას ვთხო­ვეთ:

- 2012 წელი იყო ძა­ლი­ან მძი­მე წელი ჩვე­ნი ეკო­ნო­მი­კი­სათ­ვის: წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ო­დი, პო­ლი­ტი­კუ­რი ბა­ტა­ლი­ე­ბი და ორ­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­ა­ნო­ბა თა­ვის­თა­ვად აი­სა­ხა ქვეყ­ნის ეკო­ნო­მი­კა­ზეც. გან­სა­კუთ­რე­ბით მძი­მე იყო გა­სუ­ლი წელი სა­ბან­კო, ქვე­ყა­ნა­ში ყვე­ლა­ზე გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი და ფა­ქი­ზი სექ­ტო­რის­თვის, სა­უ­ბე­დუ­როდ, 2012 წელს სა­ქარ­თვე­ლოს ეროვ­ნულ­მა ბან­კმა სამ­კვდრო-სა­სი­ცო­ცხლო ომი გა­მო­უ­ცხა­და "ქარ­თუ ბანკს". თა­ნაც, ეს იყო ძა­ლი­ან ბინ­ძუ­რი ომი, და­წყე­ბუ­ლი სა­კა­ნონ­მდებ­ლო ცვლი­ლე­ბით, რო­მელ­მაც საფრ­თხე შე­უქ­მნა არა მხო­ლოდ ერთ ბანკს, არა­მედ მთლი­ა­ნად სა­ბან­კო სის­ტე­მას. ბუჩ­ქებ­ში და­ი­მა­ლა სა­ბან­კო ასო­ცი­ა­ცია, რო­მე­ლიც, წე­სით, უნდა გა­მო­ხა­ტავ­დეს და იცავ­დეს ბან­კე­ბის ინ­ტე­რე­სებს. მე მგო­ნი, დროა სა­ბან­კო ასო­ცი­ა­ცი­ა­ში სე­რი­ო­ზუ­ლი რე­ორ­გა­ნი­ზა­ცია და­ი­წყოს, ბან­კებ­მა კი მო­მა­ვალ­ში უფრო მეტი ერ­თი­ა­ნო­ბა შეძ­ლონ. კი­დევ უფრო მძი­მე შე­სა­ფა­სე­ბე­ლია ის ფაქ­ტი, რომ "ქარ­თუ ბან­კში" დრო­ე­ბი­თი მმარ­თვე­ლი შე­ვი­და და ამ ბან­კის შეგ­ნე­ბულ გა­კოტ­რე­ბას მიჰ­ყო ხელი. ეს იყო, ჩემი აზ­რით, ყვე­ლა­ზე სე­რი­ო­ზუ­ლი ეკო­ნო­მი­კუ­რი და­ნა­შა­უ­ლი, რო­მე­ლიც 2012 წელს იქნა ჩა­დე­ნი­ლი.

- სა­ზო­გა­დო­ე­ბამ კარ­გად იცის, რომ სხვა და­ნა­შა­უ­ლე­ბიც ხდე­ბო­და.

- დიახ. ეკო­ნო­მი­კუ­რი და­ნა­შა­უ­ლის სფე­როს გა­ნე­კუთ­ვნე­ბა ბრძო­ლა სა­ტე­ლი­ტუ­რი თეფ­შე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ. ერთი შე­ხედ­ვით, ეს მე­დი­ის პრობ­ლე­მა იყო, მაგ­რამ ამ შემ­თხვე­ვა­ში ეკო­ნო­მი­კურ და­ნა­შა­ულ­თა­ნაც გვქონ­და საქ­მე: სა­ხელ­მწი­ფო აუ­დი­ტის სამ­სა­ხურ­მა ვი­თომ ვერ გათ­ვა­ლა, რა სარ­გე­ბე­ლი უნდა ენა­ხა კომ­პა­ნი­ას, რო­მე­ლიც ამ თეფ­შე­ბის შე­მო­ტა­ნი­თა და დის­ტრი­ბუ­ცი­ით იყო და­კა­ვე­ბუ­ლი, სა­სა­მარ­თლომ კი მცდა­რი, უფრო სწო­რად, და­ნა­შა­უ­ლებ­რი­ვი გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბა მი­ი­ღო.

2012 წელი ასე­ვე გა­მორ­ჩე­უ­ლი იყო ფაქ­ტე­ბით, რო­დე­საც სა­ზო­გა­დო­ე­ბამ შე­ი­ტყო, რა და­ნა­შა­ულს სჩა­დი­ო­და "ნა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი" მთავ­რო­ბა. შე­ვი­ტყვეთ, რა ძვი­რი უჯ­დე­ბო­და ქვეყ­ნის პრე­ზი­დენ­ტი­სა და მისი თვითმფრი­ნა­ვე­ბის შე­ნახ­ვა, აგ­რეთ­ვე, ძა­ლი­ან ბევ­რი ფაქ­ტი, რომ­ლის გა­მოც რამ­დე­ნი­მე მა­ღალ­ჩი­ნო­სა­ნი პა­სუ­ხის­გე­ბა­შიც არის მი­ცე­მუ­ლი. შე­უძ­ლე­ბე­ლია არ შე­ვე­ხო ყვე­ლა­ზე ნაღ­ვლი­ან მოვ­ლე­ნას, რო­მე­ლიც ნა­წი­ლობ­რივ არის და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი ეკო­ნო­მი­კას­თან: ბა­ტო­ნი სა­ა­კაშ­ვი­ლი, რო­მელ­საც ძა­ლი­ან უნ­დო­და, ყო­ფი­ლი­ყო აღ­მა­შე­ნე­ბე­ლი, სამ­წუ­ხა­როდ "პრა­რა­ბო­ბას" ვერ გას­ცდა. რა­ტომ? - ჩვე­ნი ერი­სათ­ვის ცნე­ბა "აღ­მა­შე­ნე­ბე­ლი" არ ნიშ­ნავს მარ­ტო მშე­ნებ­ლო­ბას. აღმშე­ნებ­ლო­ბა ნიშ­ნავს ქვეყ­ნის გაძ­ლი­ე­რე­ბას, მის გამ­თლი­ა­ნე­ბას და სა­ხელ­მწი­ფოდ ქცე­ვას. მი­ხე­ილ სა­ა­კაშ­ვილ­მა კი ქვე­ყა­ნა კრი­ტი­კულ ზღვრამ­დე მი­იყ­ვა­ნა - ტე­რი­ტო­რი­ე­ბი რუ­სეთს ჩა­ა­ბა­რა, ხოლო ქვეყ­ნის შიგ­ნით უდი­დე­სი გან­ხეთ­ქი­ლე­ბა გა­მო­იწ­ვია. ამი­ტომ სა­ა­კაშ­ვი­ლი, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ მისი მმარ­თვე­ლო­ბის პე­რი­ოდ­ში ქვე­ყა­ნას არა­ერ­თი ახა­ლი შე­ნო­ბა-ნა­გე­ბო­ბა შე­ე­მა­ტა, თუმ­ცა ზო­გი­ერ­თი უფუნ­ქციო, უხა­რის­ხო და უგე­მოვ­ნოა, აღ­მა­შე­ნე­ბე­ლი მა­ინც ვერ გახ­და. ალ­ბათ კუ­რი­ო­ზია, მაგ­რამ ფაქ­ტია, რომ "მი­ხე­ილ აღ­მა­შე­ნებ­ლის" ნაც­ვლად "მი­ხე­ილ პრა­რა­ბი" მი­ვი­ღეთ.

- რას მი­იჩ­ნევთ ეკო­ნო­მი­კა­ში 2012 წლის კუ­რი­ო­ზად?

- რაც შე­ე­ხე­ბა 2012 წლის კუ­რი­ოზს, ალ­ბათ, გახ­სოვთ სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის შემ­დეგ "ქარ­თუ­ლი ოც­ნე­ბის" ლი­დე­რებ­მა რომ გა­ნა­ცხა­დეს, ეკო­ნო­მი­კურ ბლოკ­ში და­სა­ნიშ­ნი ხალ­ხი არ გვყავ­სო და ამ ხალ­ხის სა­ზღვარ­გა­რეთ ძებ­ნა და­ი­წყეს. კი­დევ კარ­გი, რომ ბო­ლოს "ქარ­თუ­ლი ოც­ნე­ბის" წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პროგ­რა­მის ეკო­ნო­მი­კუ­რი ბლო­კის ძი­რი­თა­დი ავ­ტო­რე­ბი, ბა­ტო­ნე­ბი ნო­დარ ხა­დუ­რი და და­ვით ნარ­მა­ნია მთავ­რო­ბა­ში მი­იწ­ვი­ეს.

- ბა­ტო­ნო ლადო, რა არის ქარ­თულ ეკო­ნო­მი­კი­სათ­ვის ყვე­ლა­ზე დიდი საფრ­თხე?

- 2012 წელი გა­მო­ირ­ჩე­ო­და ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბის კლე­ბით, რაც ბუ­ნებ­რი­ვი მოვ­ლე­ნაა იმი­ტომ, რომ ეს იყო პო­ლი­ტი­კუ­რი და­პი­რის­პი­რე­ბის პე­რი­ო­დი, თუმ­ცა ისიც უნდა აღ­ვნიშ­ნო, რომ მე ამ ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბის შემ­ცი­რე­ბას ოპ­ტი­მის­ტუ­რად ვუ­ყუ­რებ: ეს ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბი ძი­რი­თა­დად ორი­ენ­ტი­რე­ბუ­ლი იყო უძ­რავ ქო­ნე­ბა­ზე და არა ეკო­ნო­მი­კის რე­ა­ლუ­რი სექ­ტო­რის გან­ვი­თა­რე­ბა­ზე. ალ­ბათ, ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბი მო­მა­ვალ წელ­საც მცი­რე იქ­ნე­ბა იმი­ტომ, რომ ქვე­ყა­ნა­ში ორ­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­ა­ნო­ბაა, წინ კი საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბი გვე­ლის. ყვე­ლა­ზე დიდი საფრ­თხე, რო­მე­ლიც ქვე­ყა­ნა­ში 2012 წელს ჩა­მო­ყა­ლიბ­და, ეხე­ბა რო­გორც ქარ­თულ ეკო­ნო­მი­კას, ასე­ვე მთლი­ა­ნად სა­ხელ­მწი­ფოს - ეს საფრ­თხე პრე­ზი­დენტ სა­ა­კაშ­ვი­ლის სა­კუ­თა­რი ხალ­ხის ოპო­ზი­ცი­ა­ში გა­დას­ვლა და მის მიერ ორ­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­ა­ნო­ბის გა­მო­ცხა­დე­ბაა. ახ­ლა­ხან ამე­რი­კა­შიც ჩა­ტარ­და არ­ჩევ­ნე­ბი, დე­მოკ­რა­ტი ობა­მა ისევ გახ­და ქვეყ­ნის პრე­ზი­დენ­ტი და კონ­გრეს­ში ჰყავს უმ­რავ­ლე­სო­ბა რეს­პუბ­ლი­კე­ლე­ბის სა­ხით. რო­გორ, ამე­რი­კა ორ­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­ა­ნი სა­ხელ­მწი­ფოა და ობა­მა ოპო­ზი­ცი­ა­შია? ქვე­ყა­ნა­ში შექ­მნი­ლი და­ძა­ბუ­ლო­ბა და ე.წ. ორ­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­ა­ნო­ბა ინი­ცი­რე­ბუ­ლია სწო­რედ სა­ა­კაშ­ვი­ლის მიერ. თა­ნაც, ის აკონ­ტრო­ლებს ისეთ მნიშ­ვნე­ლო­ვან ეკო­ნო­მი­კურ ბერ­კე­ტებს, რო­გო­რიც არის ეროვ­ნუ­ლი ბან­კი, აუ­დი­ტის სა­ხელ­მწი­ფო სამ­სა­ხუ­რი, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ად­გი­ლობ­რი­ვი ორ­გა­ნო­ე­ბი და სა­ელ­ჩო­ე­ბი, რომ­ლე­ბიც ვი­თა­რე­ბას ძა­ბა­ვენ. ამი­ტომ, 2013 წელს ვუ­ახ­ლოვ­დე­ბით საფრ­თხით, რო­მელ­საც ორ­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­ა­ნო­ბა ჰქვია.

- რა მი­გაჩ­ნი­ათ 2012 წლის ყვე­ლა­ზე და­დე­ბით მოვ­ლე­ნე­ბად?

- 2012 წლის წარ­მა­ტე­ბულ ეკო­ნო­მი­კურ პრო­ექ­ტად შე­იძ­ლე­ბა მი­ვიჩ­ნი­ოთ მო­მა­ვა­ლი წლის ბი­უ­ჯე­ტის დამ­ტკი­ცე­ბა. ბა­ტონ­მა ნო­დარ ხა­დურ­მა, შე­სა­ნიშ­ნავ­მა ეკო­ნო­მის­ტმა, რო­მელ­საც მე დიდ პა­ტივს ვცემ, მო­ა­ხერ­ხა 5-6 დღე­ში შე­ეს­რუ­ლე­ბი­ნა სა­მუ­შაო, რო­მელ­საც, წე­სით, 6-7 თვე სჭირ­დე­ბა. 2013 წლის ბი­უ­ჯე­ტი ხარ­ვე­ზე­ბის­გან და­ზღვე­უ­ლი არ არის, მაგ­რამ მთა­ვა­რია, რომ ბი­უ­ჯე­ტი გახ­და უფრო გამჭვირ­ვა­ლე: ის მუხ­ლე­ბი, რომ­ლებ­საც ერ­ქვა ე.წ. სხვა ხარ­ჯე­ბი და ეს პრაქ­ტი­კუ­ლად კო­რუფ­ცი­უ­ლი ნა­წი­ლი იყო, უკვე და­ნარ­თებ­ში ცხრი­ლე­ბის სა­ხით არის გა­წე­რი­ლი. ასე რომ, ვფიქ­რობ: 2013 წლის ბი­უ­ჯე­ტის მი­ღე­ბა არის საკ­მა­ოდ და­დე­ბი­თი ნა­ბი­ჯი ეკო­ნო­მი­კუ­რი თვალ­საზ­რი­სით. ყვე­ლა­ზე სამ­ხი­ა­რუ­ლო რა იყო? - ალ­ბათ ის, რომ 2012 წელს ქვე­ყა­ნას ჰყავ­და სამი პრე­მი­ერ-მი­ნის­ტრი. 2012 წლის და­სა­წყი­სის პრე­მი­ერ-მი­ნის­ტრი ნიკა გი­ლა­უ­რი ტრა­ბა­ხობ­და, ექ­სპორ­ტი იზ­რდე­ბაო, მაგ­რამ არა­სო­დეს უთ­ქვამს, რომ ექ­სპორ­ტის 30 პრო­ცენ­ტი იყო ავ­ტო­მო­ბი­ლე­ბი და ჯარ­თი, რაც ქვეყ­ნის ეკო­ნო­მი­კის ზრდას სუ­ლაც არ ნიშ­ნავს. ალ­ბათ, არა­ნაკ­ლებ ღი­მი­ლის­მომ­გვრე­ლი იყო ის, რომ მე­ო­რე პრე­მი­ერ-მი­ნისტრს, ანუ ვანო მე­რა­ბიშ­ვილს, ქვეყ­ნის პრე­ზი­დენ­ტმა "გაღ­ლე­ტი­ლი" უწო­და. ეტყო­ბა მან კარ­გად არ იცის, რომ გაღ­ლე­ტი­ლი ქარ­თუ­ლად მარ­ტო ღა­რიბს არ ნიშ­ნავს. ეს ნიშ­ნავს ადა­მი­ანს, რო­მე­ლიც "ქვი­დან ზეთს გა­მო­ა­დენს", ამ "გაღ­ლე­ტი­ლი" პრე­მი­ერ-მი­ნის­ტრის ის­ტო­რი­უ­ლი ფრა­ზა კი ასე­თი იყო: - "რამ­დე­ნა­დაც ფულს სუნი არ ას­დის, ამი­ტომ რუ­სულ კა­პი­ტალს ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ში მი­ვე­სალ­მე­ბი­თო".

- შარ­შან კუ­რი­ო­ზად და­ა­სა­ხე­ლეთ ის, რომ სა­ქარ­თვე­ლო­ში "შუქი ნა­გავს წერს", ეს უც­ნა­უ­რი მოვ­ლე­ნა წელ­საც დარ­ჩა.

- დიახ, ეს კუ­რი­ო­ზი ქვე­ყა­ნა­ში დარ­ჩა. პარ­ლა­მენტს უნდა მი­ე­ღო ცვლი­ლე­ბა, რომ­ლი­თაც ეს უც­ნა­უ­რო­ბა აიკ­რძა­ლე­ბო­და, მაგ­რამ ეს არ გა­კეთ­და და ჩვენს ქვე­ყა­ნა­ში შუქი დღემ­დე წერს ნა­გავს, ოღონდ ქა­ლა­ქის საკ­რე­ბუ­ლოს "შე­ვე­ცო­დეთ" და ზამ­თრის­თვის და­სუფ­თა­ვე­ბის ტა­რი­ფი შეგ­ვიმ­ცი­რა.

- და­სას­რულ, 2013 წლის პროგ­ნო­ზი, თუ შე­იძ­ლე­ბა ვი­ვა­რა­უ­დოთ რა მოხ­დე­ბა ქვე­ყა­ნა­ში?

- 2013 წელი საკ­მა­ოდ მძი­მე იქ­ნე­ბა. ქვე­ყა­ნა­ში ორ­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­ა­ნო­ბაა, სა­ა­კაშ­ვი­ლი იმუქ­რე­ბა, რომ მალე შეც­ვლის ვი­თა­რე­ბას და ამის დას­ტუ­რია და­სავ­ლეთ­ში აგო­რე­ბუ­ლი შავი პი­ა­რი ბი­ძი­ნა ივა­ნიშ­ვი­ლი­სა და "ქარ­თუ­ლი ოც­ნე­ბის" წი­ნა­აღ­მდეგ. ეს ყვე­ლა­ფე­რი მე­ტყვე­ლებს იმა­ზე, რომ სა­ა­კაშ­ვი­ლი რე­ვან­შის­თვის ემ­ზა­დე­ბა. აშ­კა­რაა, რომ ის ეც­დე­ბა საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ჩევ­ნებ­ში გა­ი­მარ­ჯვოს. ხალ­ხი, რო­მე­ლიც ჯერ კი­დევ ეი­ფო­რი­ა­შია და ჰგო­ნია, რომ "ნა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი მოძ­რა­ო­ბა" და­მარ­ცხდა, შე­იძ­ლე­ბა არ­ჩევ­ნებ­ზე არც მი­ვი­დეს, "ნაც­მოძ­რა­ო­ბა" კი სრულ მო­ბი­ლი­ზე­ბას გა­მო­ა­ცხა­დებს - ამის რე­ა­ლუ­რი სა­შიშ­რო­ე­ბა არ­სე­ბობს. ჩვენ უკვე ვი­ცით, რომ სა­ა­კაშ­ვი­ლის მთავ­რო­ბა არის კრი­მი­ნა­ლუ­რი მთავ­რო­ბა, მაგ­რამ და­სავ­ლე­თი­სათ­ვის ძნე­ლია იმის აღი­ა­რე­ბა, რომ მთე­ლი 9 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში კრი­მი­ნალს უჭერ­და მხარს. ამი­ტომ, სა­კი­თხა­ვია - რა­ტომ გა­წყვი­ტა ივა­ნიშ­ვილ­მა კავ­ში­რი ლო­ბის­ტურ კომ­პა­ნი­ებ­თან და რა­ტომ და­უთ­მო ბურ­თი და მო­ე­და­ნი სა­ა­კაშ­ვილს, მით უმე­ტეს, რომ სა­ელ­ჩო­ებ­ში ისევ ის ხალ­ხი ზის, რო­მე­ლიც სა­ა­კაშ­ვი­ლის­თვის მუ­შა­ობს? აღ­მო­სავ­ლუ­რი კა­ლენ­დრის მი­ხედ­ვით 2013 გვე­ლის წე­ლია, გვე­ლი კი სიბ­რძნის სიმ­ბო­ლოა, შე­სა­ბა­მი­სად, მო­მა­ვალ წელს უნდა ვი­ყოთ ბრძენ­ნი იმი­ტომ, რომ ჩვე­ნი მტე­რი საკ­მა­ოდ ძლი­ე­რი და ცბი­ე­რია. და­სას­რულ, არ შე­მიძ­ლია არ გა­მოვ­ყო 2012 წლის სი­ტყვა, რო­მე­ლიც, ჩემი აზ­რით, არის ე.წ. კო­ჰა­ბი­ტა­ცია. სხვა­თა შო­რის, ამ სი­ტყვას შეც­დო­მით გა­მოთ­ქვა­მენ - სი­ნამ­დვი­ლე­ში ეს არის "კო­ა­ბი­ტა­ცია". თა­ნაც, ამ სი­ტყვას ყვე­ლა­ზე ხში­რად ის ხალ­ხი იყე­ნებს, რო­მელ­მაც საყ­ველ­პუ­რო ინ­გლი­სუ­რიც კი არ იცის - ალ­ბათ, ესეც თა­ვი­სე­ბუ­რი კუ­რი­ო­ზია, არა ეკო­ნო­მი­კუ­რი, მაგ­რამ მა­ინც...ქარ­თუ­ლად უნდა ვი­მე­ტყვე­ლოთ და ეს უბე­დუ­რი "კო­ა­ბი­ტა­ცია" ქარ­თუ­ლად - "თა­ნა­ცხოვ­რე­ბაა"!

ხა­თუ­ნა ჩი­გო­გი­ძე

ყო­ველკ­ვი­რე­უ­ლი გა­ზე­თი "ყვე­ლა სი­ახ­ლე"

(გა­მო­დის ოთხშა­ბა­თო­ბით)