"მთე­ლი ჩემი იდე­ა­ლე­ბი და­ინ­გრა. კერ­ძო ცხოვ­რე­ბა და სი­ხა­რუ­ლი აღარ შემ­რჩა. სრუ­ლი­ად უვარ­გი­სი გავ­ხდი ამ ცხოვ­რე­ბი­სათ­ვის... უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში არ მიშ­ვე­ბენ, სა­ზღვარ­გა­რეთ წას­ვლის ნე­ბას არ მაძ­ლე­ვენ, არც ჟურ­ნა­ლი­სა და გა­ზე­თის გა­მო­ცე­მის ნე­ბას მაძ­ლე­ვენ, პირ­ზე ბოქ­ლო­მი მა­ძევს, ხელ-ფეხი შეკ­რუ­ლი მაქვს. მარ­ტო ვარ მი­ლე­თის მტრე­ბის წი­ნა­აღ­მდეგ... ათას­წი­ლად მირ­ჩევ­ნია ცი­ხე­ში ვყავ­დეთ. მინ­და, გა­დავ­ვარ­დე სად­მე მო­უ­სავ­ლეთ­ში, მაგ­რამ ვაი, რომ და­ვი­ღა­ლე ამ­დე­ნი ყი­ა­ლით და გული აღარ მერ­ჩის... ახლა ისე გა­მო­ფი­ტუ­ლი ვარ... ძილი აღა­რა მაქვს, თვა­ლე­ბი მტკი­ვა, ნერ­ვე­ბი აღარ მი­ვარ­გა..." - სწერს კონ­სტან­ტი­ნე გამ­სა­ხურ­დია თა­ვის მე­უღ­ლეს, რე­ბე­კა ვა­შა­ძეს, 1925 წელს... და ეს მხო­ლოდ და­სა­წყი­სი იყო... ვისი მფარ­ვე­ლო­ბით შე­ი­ნარ­ჩუ­ნა მწე­რალ­მა ფი­ზი­კუ­რი და შე­მოქ­მე­დე­ბი­თი სი­ცო­ცხლე - ამის შე­სა­ხებ ფი­ლო­ლო­გი­ის მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა დოქ­ტო­რი, პრო­ფე­სო­რი სოსო სი­გუა გვე­სა­უბ­რე­ბა.

- 30-იან წლებ­ში მწე­რალ­თა ერთ ჯგუფს ლავ­რენ­ტი ბე­რი­ამ კო­მუ­ნის­ტურ პარ­ტი­ა­ში შეს­ვლა შეს­თა­ვა­ზა. კონ­სტან­ტი­ნეს ხუმ­რო­ბით უთ­ქვამს: პარ­ტი­ა­ში რო­გორ არ შე­ვი­დო­დი, მაგ­რამ ვიცი, მალე გა­სა­რი­ცხი ვიქ­ნე­ბიო. ბე­რი­ას გას­ცი­ნე­ბია და ძალა არ და­უ­ტა­ნე­ბია. ლავ­რენ­ტი მფარ­ვე­ლობ­და კონ­სტან­ტი­ნეს, ბევ­რჯერ და­ეხ­მა­რა. მწე­რა­ლი თბი­ლის­ში მის სახ­ლში და­დი­ო­და, მოს­კოვ­შიც აკი­თხავ­და. არ­სე­ბობს ბე­რი­ას­თვის გაგ­ზავ­ნი­ლი კონ­სტან­ტი­ნეს წე­რი­ლე­ბი. "მთვა­რის მო­ტა­ცე­ბის" ფი­ნალ­ში სწო­რედ ლავ­რენ­ტი ბე­რი­აა გა­მოყ­ვა­ნი­ლი პენ­სნე­ი­ა­ნი ცე­კას ახა­ლი მდივ­ნის პერ­სო­ნა­ჟის სა­ხით.

- მა­ინც რა იყო ბა­ტო­ნი კონ­სტან­ტი­ნეს მი­მართ ბე­რი­ას ასე­თი უჩ­ვე­უ­ლო კე­თილ­გან­წყო­ბის მი­ზე­ზი?

- ლავ­რენ­ტი აფხა­ზე­თი­დან იყო, ამ მხა­რე­ზე ზრუ­ნავ­და, ცდი­ლობ­და, იქ ქარ­თვე­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბა შე­სუ­ლი­ყო. მა­შინ აფხა­ზე­თი სე­პა­რა­ტიზ­მის იმა­ვე გზას ადგა, რო­გორც ეს დღეს ხდე­ბა. "მთვა­რის მო­ტა­ცე­ბა" აფხა­ზებ­ზეა და­წე­რი­ლი: ზვამ­ბა­ი­ე­ბი, თა­რაშ ემ­ხვა­რი, თა­მარ შერ­ვა­ში­ძე - ყვე­ლა­ნი აფხა­ზე­ბი არი­ან. ბე­რი­ას უყ­ვარ­და ეს რო­მა­ნი. მისი ცოლი - ნინო გე­გეჭ­კო­რი მეგ­რე­ლი იყო. სახ­ლში ნი­ნოს და ლავ­რენ­ტის სა­სა­უბ­რო ენა მეგ­რუ­ლი გახ­ლდათ. მარ­თა­ლია, თა­ვად ლავ­რენ­ტი წიგ­ნებს არ კი­თხუ­ლობ­და, მაგ­რამ ნინო გა­ნათ­ლე­ბუ­ლი ქალი იყო. სამ­სა­ხუ­რი­დან ღამე დაბ­რუ­ნე­ბულ ქმარს ქალი 2 წლის მან­ძილ­ზე "მნა­თობ­ში" და­ბეჭ­დილ "მთვა­რის მო­ტა­ცე­ბას" უკი­თხავ­და. ლავ­რენ­ტის სი­ა­მოვ­ნებ­და აფხა­ზუ­რი ამ­ბე­ბის, თქმუ­ლე­ბე­ბი­სა და ლე­გენ­დე­ბის მოს­მე­ნა - ეს სა­კუ­თარ ბავ­შვო­ბას ახ­სე­ნებ­და. ასე რომ, რო­მა­ნის მი­მართ თა­ვი­დან­ვე კე­თილ­გან­წყო­ბილ­მა ბე­რი­ამ მოგ­ვი­ა­ნე­ბით რო­მა­ნის სამ წიგ­ნად გა­მო­ცე­მა­სა და რუ­სუ­ლად თარ­გმნის საქ­მეს შე­უ­წყო ხელი. ბე­რი­ამ კონ­სტან­ტი­ნე და­ი­ბა­რა და უთხრა, რომ რო­მა­ნის გან­ხილ­ვა მა­ღალ დო­ნე­ზე ჩა­ტარ­დე­ბო­და. გან­ხილ­ვა მწე­რალ­თა კავ­შირ­ში 4 დღის მან­ძილ­ზე მიმ­დი­ნა­რე­ო­და. თავ­მჯდო­მა­რე მი­ხე­ილ ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლი გახ­ლდათ. მა­ჩაბ­ლის ქუ­ჩა­ზე ხალ­ხის სიმ­რავ­ლის გამო ცხე­ნო­სან­თა მი­ლი­ცია იდგა და ხალ­ხს ასე აკა­ვებ­და. სხდო­მე­ბი სა­ღა­მოს 7 სა­ა­თი­დან ღა­მის 3 სა­ა­თამ­დე გრძელ­დე­ბო­და. სი­ტყვით გა­მო­ვი­და ყვე­ლა ცნო­ბი­ლი მწე­რა­ლი და პო­ე­ტი, გა­ლა­კტი­ონ ტა­ბი­ძის გარ­და.

ეს იყო რო­მა­ნის ტრი­უმ­ფუ­ლი გან­ხილ­ვა, რომ­ლის მსგავ­სი ქარ­თუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რის ის­ტო­რი­ა­ში არ ყო­ფი­ლა. ეს ყვე­ლა­ფე­რი კი ბე­რი­ას მიერ გახ­ლდათ სან­ქცი­რე­ბუ­ლი. როცა კონ­სტან­ტი­ნე მოს­კოვ­ში ჩა­ვი­დო­და, ამის შე­სა­ხებ ყო­ველ­თვის ატყო­ბი­ნებ­და ბე­რი­ას. მწე­რალს კონ­კრე­ტულ დათ­მო­ბებ­ზე წას­ვლა უწევ­და, რად­გან სხვა­ნა­ი­რად, ბე­რი­აც ვერ შეძ­ლებ­და მის გა­დარ­ჩე­ნას. გარ­და ამი­სა, სტა­ლინ­მაც და ბე­რი­ა­მაც კარ­გად იცოდ­ნენ მწერ­ლის ფასი, მათ სწო­რედ ცნო­ბი­ლი მწერ­ლე­ბის დი­თირ­ამ­ბე­ბი აინ­ტე­რე­სებ­დათ, თო­რემ უნი­ჭო­ე­ბი ძალ­და­ტა­ნე­ბის გა­რე­შეც წერ­დნენ მსგავს დი­თირ­ამ­ბებს სტა­ლინ­ზე. მათ ივა­ნე ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის, სი­მონ ჯა­ნა­ში­ას, მი­ხე­ილ ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლი­სა და კონ­სტან­ტი­ნე გამ­სა­ხურ­დი­ას მსგავ­სი ადა­მი­ა­ნე­ბი აინ­ტე­რე­სებ­დათ. ამი­ტომ იყო კონ­სტან­ტი­ნე მუდ­მი­ვი თვალ­თვა­ლის, დევ­ნის, შეს­წავ­ლი­სა და კრი­ტი­კის ობი­ექ­ტი, რათა მისი დიდი ნიჭი და გა­ნათ­ლე­ბა სა­სურ­ვე­ლი კუ­თხით წა­რე­მარ­თათ. მისი წიგ­ნე­ბი მხო­ლოდ ცე­კას ნე­ბარ­თვით იბეჭ­დე­ბო­და. ხე­ლო­ვა­ნის თავ­ზე და­მოკ­ლეს მახ­ვი­ლი ეკი­და და ყო­ველ წუთს სიკ­ვდილს ელო­და. ერთხელ, ბე­რი­ამ კონ­სტან­ტი­ნე და­ი­ბა­რა და სტა­ლი­ნის 60 წლის იუ­ბი­ლის აღ­სა­ნიშ­ნა­ვად ბე­ლად­ზე რო­მა­ნის და­წე­რა შეს­თა­ვა­ზა. კონ­სტან­ტი­ნემ­დე იმა­ვე წი­ნა­და­დე­ბით მი­ხე­ილ ჯა­ვა­ხიშ­ვი­ლის­თვის მი­უ­მარ­თავს. ჯა­ვა­ხიშ­ვილს შემ­დე­გი პი­რო­ბე­ბი წა­უ­ყე­ნე­ბია: კარ­გი ჰო­ნო­რა­რი, მან­ქა­ნა, მდი­ვა­ნი... მოკ­ლედ, სრუ­ლი კომ­ფორ­ტი. ამის შემ­დეგ ბე­რი­ამ გამ­სა­ხურ­დია და­ი­ბა­რა.

პი­რო­ბებ­ზე მწე­რალ­მა თქვა: არა­ფე­რი მინ­და კალ­მი­სა და სუფ­თა ქა­ღალ­დის მე­ტიო. ბე­რი­ას, ბუ­ნებ­რი­ვია, ასე ერ­ჩივ­ნა და არ­ჩე­ვა­ნი სწო­რედ კონ­სტან­ტი­ნე­ზე შე­ა­ჩე­რა. მწე­რალ­მა მო­ნი­ჭე­ბუ­ლი თა­ვი­სუფ­ლე­ბით ისარ­გებ­ლა და სტა­ლინ­ზე რო­მა­ნის პა­რა­ლე­ლუ­რად სულ რა­ღაც ექვს თვე­ში "დი­დოს­ტა­ტის მარ­ჯვე­ნა" და­წე­რა. 1939 წელს "ბე­ლა­დი" და­ი­ბეჭ­და. სტა­ლინს რო­მა­ნი არ მო­ე­წო­ნა... ეს არ იყო და ვერც იქ­ნე­ბო­და ობი­ექ­ტუ­რი რო­მა­ნი, არა­მედ, პო­ე­ტი­ზე­ბუ­ლი, ეს­თე­ტი­ზე­ბუ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბი შე­იქ­მნა. რო­მა­ნი სტა­ლი­ნის ბავ­შვო­ბას ცა­მე­ტი წლის ასა­კამ­დე, თბი­ლის­ში გად­მოს­ვლამ­დე აღ­წერ­და. მწე­რა­ლი ვერ ასა­ხავ­და მოვ­ლე­ნებს ისე, რო­გორც ეს სი­ნამ­დვი­ლე­ში იყო. მა­გა­ლი­თად, სოსო იმე­დაშ­ვი­ლი სტა­ლი­ნის ბავ­შვო­ბის მე­გო­ბა­რი იყო, რო­მე­ლიც უცხო­ეთ­ში გა­იქ­ცა და იქ სტა­ლი­ნის სა­ლან­ძღავ წიგ­ნებს წერ­და. სტა­ლინ­მა რო­მა­ნის შე­სა­ხებ აღ­ნიშ­ნა: ასე­თი ბავ­შვო­ბა არ მქო­ნი­აო. რო­მა­ნი სამ წიგ­ნად უნდა გა­მო­სუ­ლი­ყო, მაგ­რამ ამის შემ­დეგ არც მე­ო­რე და არც მე­სა­მე წიგ­ნის და­წე­რა აღარ უთხო­ვი­ათ. წიგნს ტაბუ და­ე­დო - თით­ქოს, არც არ­სე­ბობ­და. სა­მა­გი­ე­როდ, "დი­დოს­ტა­ტის მარ­ჯვე­ნას" პრო­პა­გან­და და­ი­წყო. ბე­რი­ამ თა­ვი­სი ბავ­შვო­ბის მე­გო­ბარს, სა­ქარ­თვე­ლოს მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა აკა­დე­მი­ის ვიცე-პრე­ზი­დენტს, სი­მონ ჯა­ნა­ში­ას ეს წიგ­ნი სტა­ლინ­თან გა­ა­ტა­ნა. ჯა­ნა­ში­ამ ბე­ლადს წიგ­ნის წა­კი­თხვა სთხო­ვა. სტა­ლი­ნი და­უს­წრებ­ლად იც­ნობ­და გამ­სა­ხურ­დი­ას. დი­ლით, გან­თი­ა­დი­სას სტა­ლინ­მა ბე­რი­ას და­უ­რე­კა: რა კარ­გი მწე­რა­ლი ყო­ფი­ლა კონ­სტან­ტი­ნე, მე კი ეს აქამ­დე არ ვი­ცო­დი. მთე­ლი ღამე ვკი­თხუ­ლობ­დი "დი­დოს­ტა­ტის მარ­ჯვე­ნას" და ახლა და­ვამ­თავ­რეო. მალე რო­მა­ნი საბ­ჭო­თა ის­ტო­რი­უ­ლი პრო­ზის მიღ­წე­ვად ჩა­ით­ვა­ლა... ამის შემ­დეგ კონ­სტან­ტი­ნეს შე­მოქ­მე­დე­ბი­თი ცხოვ­რე­ბა აქ­ტი­უ­რი გახ­და, თუმ­ცა 1946 წლი­დან ის სხვა­დას­ხვა პო­ლი­ტი­კუ­რი ბრალ­დე­ბით კვლავ შე­ზღუ­დეს, შე­წყვი­ტეს მისი ტო­მე­უ­ლე­ბის გა­მო­ცე­მა, გა­მო­იყ­ვა­ნეს მწე­რალ­თა კავ­ში­რის პრე­ზი­დი­უ­მი­დან. კრი­ტი­კო­სე­ბი "შავ­რაზ­მე­ლად", "ნა­ცი­ო­ნა­ლის­ტად" მო­იხ­სე­ნი­ებ­დნენ.

იმ პე­რი­ოდს "და­ვით აღ­მა­შე­ნებ­ლის" მე­სა­მე წიგ­ნის გა­მო­ცე­მა და­ემ­თხვა, ის აკ­რძა­ლეს და მთე­ლი ტი­რა­ჟი დაწ­ვეს. მწე­რალ­მა გა­მო­სა­ვა­ლი "ვა­ზის ყვა­ვი­ლო­ბა­ზე" მუ­შა­ო­ბა­ში და­ი­ნა­ხა. ცხა­დია, კონ­სტან­ტი­ნე მეტი სიყ­ვა­რუ­ლით წერ­და "დი­დოს­ტა­ტის მარ­ჯვე­ნას", ვიდ­რე "ბე­ლადს" ან "ვა­ზის ყვა­ვი­ლო­ბას", მაგ­რამ ასე იყო სა­ჭი­რო, რათა თა­ვი­სი სი­ცო­ცხლე და შე­მოქ­მე­დე­ბა გა­და­ერ­ჩი­ნა, უკომ­პრო­მი­სო­ბა სიშ­ლე­გე იქ­ნე­ბო­და - სას­ტი­კი ბო­მო­ნი მსხვერ­პლსა და შე­სა­წი­რავს მოს­თხოვ­და. როცა წერა და­ი­წყო, სტა­ლი­ნი გარ­და­იც­ვა­ლა. მწე­რალ­მა ბე­რი­ას თა­ნა­შემ­წეს, პეტ­რე შა­რი­ას და­უ­რე­კა: რამ­დე­ნი­მე წე­ლია წიგ­ნი არ გა­მო­მი­ცია და ბე­რი­ას უთხა­რი, ტი­რა­ჟი და ჰო­ნო­რა­რი გა­მი­ორ­მა­გო­სო. შა­რი­ამ უარი უთხრა, მაგ­რამ თხოვ­ნა ზუს­ტად გა­დას­ცა თა­ვის შეფს, ვა­ი­თუ, ბე­რი­ას­თა­ნაც დარ­ე­კოს კონ­სტან­ტი­ნე­მო. ლავ­რენ­ტი მწე­რალს და­ე­მუქ­რა, გა­ჩერ­დეს, თო­რემ კი­დევ ერთხელ და­ვა­პა­ტიმ­რებ­თო, მაგ­რამ თხოვ­ნა მა­ინც შეს­რულ­და - წიგ­ნი 20 ათას ეგ­ზემპლა­რად გა­მო­ი­ცა.

- პო­ლი­ტი­კუ­რი წნე­ხი და და­ძა­ბუ­ლო­ბა მწერ­ლის პი­რად ცხოვ­რე­ბა­ზეც აი­სა­ხე­ბო­და...

- "ჩე­კას" ინ­ტრი­გე­ბის წყა­ლო­ბით, 1940-იანი წლე­ბი­დან მწერ­ლის პი­რა­დი ცხოვ­რე­ბაც გარ­თულ­და. მისი მე­უღ­ლის, მი­რან­და ფა­ლა­ვან­დიშ­ვი­ლის ნა­თე­სა­ვე­ბი ხან ჩუ­მად, ხან აშ­კა­რად ჰკი­ლავ­დნენ კონ­სტან­ტი­ნეს, არ მოს­წონ­დათ მისი პო­ზი­ცია: მთავ­რო­ბას აქებ­სო, ბოლ­შე­ვი­კებს მი­ე­ყი­დაო. გან­სა­კუთ­რე­ბით მი­რან­დას მა­მი­და - ოლღა ფა­ლა­ვან­დიშ­ვი­ლი-კო­ბი­აშ­ვი­ლი აქ­ტი­უ­რობ­და. მას სხვა ნა­თე­სა­ვე­ბიც აჰ­ყვნენ: მი­ზე­ზი ჰქონ­დათ - ისი­ნი რეპ­რე­სი­რე­ბუ­ლი ოჯა­ხი­დან იყ­ვნენ. მი­რან­დას ნა­თე­სა­ვე­ბი დე­დის ხა­ზით - ერთი ნა­პა­ტიმ­რა­ლი ჭა­ბუ­კი და ბი­ძა­მი­სი - კონ­სტან­ტი­ნეს საყ­ვე­დუ­რობ­დნენ, რო­გორ შე­იც­ვა­ლე, ბოლ­შე­ვი­კებ­მა შე­გა­ში­ნე­სო. მწერ­ლის გაფრ­თხი­ლე­ბა არც ერ­თმა ყუ­რად არ იღო - მალე ისი­ნი და­ა­პა­ტიმ­რეს და დახ­ვრი­ტეს. კონ­ფლიქ­ტი გაღ­რმავ­და: მი­რან­დამ ოჯა­ხი და­ტო­ვა და ლე­ნინ­გრად­ში წა­ვი­და.

- რო­გორც ცნო­ბი­ლია, მწე­რა­ლი, სა­ერ­თოდ, სევ­დი­ა­ნი იყო, იშ­ვი­ა­თად უნა­ხავთ გა­ღი­მე­ბუ­ლი. თუმ­ცა, ხუმ­რო­ბა­ში ხა­ლი­სით ერ­თვე­ბო­და ხოლ­მე. ამ­ბობ­და: "არა­ფე­რი ისე არ ახა­სი­ა­თებს ადა­მი­ანს, რო­გორც სი­ცი­ლი".

- 1921 წლი­დან მწე­რა­ლი დღე­ვან­დე­ლი პა­ო­ლო იაშ­ვი­ლის ქუ­ჩა­ზე ცხოვ­რობ­და, მის მე­ზობ­ლად კი სო­მე­ხი გი­ნე­კო­ლო­გი, შა­მუ­ელ შახ­პა­რო­ნი­ა­ნი. კონ­სტან­ტი­ნე ხუმ­რობ­და, ქა­ლე­ბი ჯერ ჩემ­თან მო­დი­ან და მერე შახ­პა­რო­ნი­ანს აკი­თხა­ვე­ნო.

- მძაფ­რი სარ­კაზ­მით გა­მო­ირ­ჩე­ო­და მისი გა­მოს­ვლე­ბი მწე­რალ­თა კავ­ში­რის სხდო­მებ­ზე...

- კონ­სტან­ტი­ნე ზე­პირ გა­მოს­ვლებ­ში, წე­რი­ლებ­ში ხში­რად ქე­ბით იხ­სე­ნი­ებ­და პარ­ტი­ულ ლი­დე­რებს. ეს იყო მცი­რე­ო­დე­ნი, დრო­ით გა­მოწ­ვე­უ­ლი ხარ­კი. მაგ­რამ და­წე­სე­ბულ ეტი­კეტს ზოგ­ჯერ თა­ვად არ­ღვევ­და: აკა­კი გა­წე­რე­ლია იგო­ნებ­და: "მჟა­ვა­ნა­ძე­ო­ბის დრო იყო. კონ­სტან­ტი­ნე და მე რუს­თა­ვე­ლის პროს­პექ­ტზე მი­ვა­ბი­ჯებ­დით. ანაზ­დად კონ­სტან­ტი­ნემ შე­მომ­თა­ვა­ზა: - ას-ასი გრა­მი არა­ყი დავ­ლი­ო­თო. დავ­ლი­ეთ. ხათრს ხომ არ გა­ვუ­ტეხ­დი. მერე აი­ჩე­მა: - არ­ქი­ტექ­ტორ­თა ყრი­ლო­ბას უნდა და­ვეს­წრო­თო... დავ­ყე­ვი მის სურ­ვილს. შე­ვე­დით სამ­ხატ­ვრო გა­ლე­რე­ა­ში... კონ­სტან­ტი­ნემ ვა­სილ მჟა­ვა­ნა­ძეს სი­ტყვით გა­მოს­ვლის უფ­ლე­ბა სთხო­ვა. მის­ცეს სი­ტყვა... კონ­სტან­ტი­ნემ და­ი­წყო: "უც­ნა­უ­რი ხალ­ხი ვართ ქარ­თვე­ლე­ბი! და­ვით აღ­მა­შე­ნებ­ლის ძეგლი არ დგას თბი­ლის­ში. ძეგლი კი არა, ქუ­ჩაც კი არ გა­ვი­მე­ტეთ, მისი სა­ხე­ლი დაგ­ვერ­ქმია, კა­მოს­თვის კი არა­ფერს ვი­შუ­რებთ, მისი საფ­ლა­ვი ძეგ­ლად ვაქ­ცი­ეთ. აი, თქვე­ნი ხუ­როთ­მო­ძღვრე­ბა! სა­ღა­მოს ვუ­მარ­თავთ! ამხ. კა­მოს ქარ­თვე­ლი ერის წი­ნა­შე მხო­ლოდ ერთი დამ­სა­ხუ­რე­ბა მი­უ­ძღვის - ჩვე­ნი უსაყ­ვარ­ლე­სი ბე­ლა­დის ცოლს, ქალ­ბა­ტონ ნა­დეჟ­და კრუპს­კა­ი­ას უკურ­ნე­ბე­ლი ვე­ნე­რი­უ­ლი სენი შეჰ­ყა­რა, იმან კი - ლე­ნინს. იცო­დეთ, ვა­სილ პავ­ლო­ვიჩ, ამას კა­ცობ­რი­ო­ბა და­გი­ფა­სებთ!" კი­ნა­ღამ ჩა­ე­შა­ლათ ყრი­ლო­ბა - დარ­ბაზ­ში ჩოჩ­ქო­ლი, ხმა­უ­რი, სი­ცი­ლი ატყდა. კონ­სტან­ტი­ნემ სი­ტყვა და­ამ­თავ­რა, მაგ­რამ არე­ულ ხალ­ხს რომ გა­და­ხე­და, შეკ­რთა და ვა­სილ მჟა­ვა­ნა­ძეს­თან მი­ვი­და: "ვა­სი­ლი პავ­ლო­ვიჩ, ხომ არა­ფე­რი გა­და­ვა­ჭარ­ბე?" "არა, არა­ფე­რი" - და­ამ­შვი­და მჟა­ვა­ნა­ძემ შე­ფიქ­რი­ა­ნე­ბუ­ლი მწე­რა­ლი. "ჰო, კარ­გი, გე­თაყ­ვა" - მი­უ­გო კონ­სტან­ტი­ნემ და თა­ვის სა­ვარ­ძელს და­უბ­რუნ­და.

- რას გვე­ტყვით მამა-შვი­ლის, კონ­სტან­ტი­ნე და ზვი­ად გამ­სა­ხურ­დი­ე­ბის ურ­თი­ერ­თო­ბა­ზე?

- ზვი­ა­დის­თვის კონ­სტან­ტი­ნე არა მხო­ლოდ ხორ­ცი­ე­ლი, არა­მედ სუ­ლი­ე­რი მა­მაც იყო. ცდი­ლობ­და, ისე ეცხოვ­რა, რო­გორც დიდ კონ­სტან­ტი­ნეს მო­ე­წო­ნე­ბო­და. 1955 წელს მამა ზვი­ადს მოს­კო­ვი­დან სწერს: "გახ­სოვ­დეს, ეს ცხოვ­რე­ბა მო­სა­წყენ­ზე მო­სა­წყე­ნია, თუ ადა­მი­ა­ნი არ იწ­ვის რა­ი­მე მა­ღა­ლი და ზე­აღმტა­ცი ამ­ბე­ბი­სათ­ვის. ამის გა­რე­შე სხვა ყვე­ლა­ფე­რი ემ­სგავ­სე­ბა იმ სა­ცო­დავ და უში­ნა­არ­სო ცხოვ­რე­ბას, რო­მელ­საც ეწე­ვი­ან ხოლ­მე მცე­ნა­რე­ე­ბი და ცხო­ვე­ლე­ბი. თუნ­დაც ჩემი გამ­წა­რე­ბუ­ლი ცხოვ­რე­ბაც რომ აიღო, მე რომ დიდი იდე­ე­ბი­სათ­ვის მო­ლაშ­ქრედ არ წარ­მო­მედ­გი­ნა ჩემი თავი, ვე­ღარ გა­ვუძ­ლებ­დი იმ ქა­რიშ­ხლებს, რო­მელ­თა გა­და­ტა­ნაც, ასე თუ ისე, შევ­ძე­ლი..."

- თურ­მე, კონ­სტან­ტი­ნე გამ­სა­ხურ­დი­ას სი­ცო­ცხლის ბოლო პე­რი­ოდ­ში წი­ნა­პარ­თა სა­ხე­ე­ბი ედგა თვალ­წინ, მიც­ვა­ლე­ბუ­ლებს ეხ­მი­ა­ნე­ბო­და...

- აბა­შა აგონ­დე­ბო­და, სოფ­ლის ორ­ღო­ბე­ე­ბი, აყ­ვა­ვე­ბუ­ლი ალუ­ჩე­ბი და ვა­ზე­ბი, ძვე­ლი აბა­შა ენატ­რე­ბო­და. გული სწყდე­ბო­და, რომ მა­მი­სე­უ­ლი ეზო-კარი ია­ვარ­ქმნი­ლი იყო, ღობე მო­ერ­ღვი­ათ, ხე­ე­ბი მო­ეჭ­რათ, აღარ იდგა ის­ლის სახ­ლი. იგო­ნებ­და გა­ლა­კტი­ონ­საც - ვერ და­ვა­ფა­სეთ, სა­უ­კუ­ნის უდი­დე­სი პო­ე­ტი იყოო. ბავ­შვო­ბი­დან კარ­გი მე­გობ­რო­ბა გვქონ­და, მაგ­რამ ნას­ვა­მი და­დი­ო­და, მე კი­დევ ნას­ვამ კაც­თან სა­უ­ბა­რი ყო­ველ­თვის მი­ჭირ­დაო. ფიქ­რებს ხმა­მაღ­ლა წარ­მოთ­ქვამ­და, ახ­სე­ნებ­და რუს­თა­ველ­საც. სიკ­ვდი­ლის წინ გო­ე­თეს, და­ვით მე­ფე­სა და თა­მარს ახ­სე­ნებ­და... 1975 წლის 17 ივ­ლისს, ღა­მის თერ­თმეტ სა­ათ­ზე სუნ­თქვა წა­ერ­თვა. დიდი კა­ცის სიკ­ვდილ­მა ყვე­ლა გა­ა­ოგ­ნა, მხო­ლოდ ატი­რე­ბულ­მა ზვი­ად­მა მო­იკ­რი­ბა ძალა, შეკ­რე­ბილთ გა­მო­ე­ყო და ზედ გა­და­ემ­ხო სა­თაყ­ვა­ნო მა­მის ცხე­დარს... კონ­სტან­ტი­ნე კოლ­ხუ­რი კოშ­კის ეზო­ში დაკ­რძა­ლეს, რად­გან მთაწ­მინ­და­ზე ად­რე­ვე უარი თქვა, სა­ქარ­თვე­ლოს და­მაქ­ცე­ვა­რის, ფი­ლი­პე მა­ხა­რა­ძის გვერ­დით არ და­ვი­მარ­ხე­ბიო...

შო­რე­ნა ლა­ბა­ძე

ჟურ­ნა­ლი "გზა"

(გა­მო­დის ხუთ­შა­ბა­თო­ბით)