"ქალბატონი მანანა ხანდახან ქუჩაში მხვდება და გამომლანძღავს ხოლმე"

ტყუპისცალი და ჰყავს - მაია. და-ძმა ბავშვობაში ბევრს და ინტენსიურად კითხულობდა და შეიძლება ითქვას, დროს წიგნებით გაჯერებულ ატმოსფეროში ატარებდნენ. წლების განმავლობაში სამეცნიერო მოღვაწეობას ეწეოდა. 1969-1995 წლებში ის საქართველოს უზენაესი საბჭოსა და საქართველოს პარლამენტის წევრი გახლდათ. მართალია, დღეს აქტიურ პოლიტიკაში ჩართული არ არის, თუმცა მისი პოზიცია ყოველთვის საინტერესო მოსასმენი და ჩასაფიქრებელია.

ბევრი სხვა პოლიტიკოსისგან ყოველთვის მოკრძალებული ცხოვრების წესითა და სტილით გამოირჩეოდა, თუმცა აქვე ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ მაშინდელი მთავრობისათვის, ქვეყნის კეთილდღეობაზე ზრუნვა თითქოს უფრო პრიორიტეტული იყო, ვიდრე დღევანდელი ხელისუფლების წარმომადგენელთა დიდი ნაწილისათვის. როცა ჩვენი ქვეყანა დამოუკიდებლობის მოსაპოვებლად იბრძოდა, ეს კაცი არავისგან გამორჩეულად არ ცხოვრობდა. და მგონი, არც ის ახსოვს ვინმეს, რომ რომელიმე მთავრობის წევრს მაშინ ფული საკუთარ გართობასა და დასვენებაში აქეთ-იქით ეფრიალებინა. დარწმუნებული ვარ, ბევრი იტყვის, რომ მაშინ სხვა დრო იყო, დაკეტილი საზღვრები, სივრცე და ცენზურა, და რომ არც ქვეყანას ჰქონდა ისეთი ბიუჯეტი, რომელსაც რომელიმე მაღალჩინოსანი საკუთარ თავს მოახმარდა და გაფლანგავდა, მაგრამ ვფიქრობ, ეს დამაჯერებელი არგუმენტი არ უნდა იყოს. ადამიანის პიროვნებასა და სინდისზეა დამოკიდებული, თუ რაზე წავა ის და რაზე არა...

გეტყვით იმასაც, რომ პირადზე საუბარი არ უყვარს და არც ეს ინტერვიუა ამ კუთხით გამორჩეული. არადა, მინდოდა მეკითხა, როგორ გაატარა 1958 წლის 9 მარტის შემდეგ რამდენიმე დღე დაპატიმრებულმა, მსურდა, გაეხსენებინა ცხინვალისა და აფხაზეთის ომის პერიოდი, ეროვნული მოძრაობა და ისეთი დეტალები, როგორებიცაა დაოჯახება და სხვა, მაგრამ...

- ბატონო ნოდარ, როგორ ბრძანდებით? როგორია თქვენი დღის განრიგი? რამეს წერთ, მუშაობთ?

- მე რა საინტერესო "თემა" ვარ?! ანატოლ ფრანსს ერთი მოთხრობა აქვს, რომლის შინაარსი ასეთია, მეფემ თავის აკადემიკოსებს დაავალა კაცობრიობის, მსოფლიო ისტორია დაეწერათ. მეფეს "ენ" რაოდენობის ტომები დაუწერეს. არ მოეწონა - უფრო მოკლედ წერეთო. ტომები რამდენჯერმე შეამოკლეს, ამოკლეს, ამოკლეს და ბოლოს ასე დაწერეს, ადამიანები იბადებოდნენ, იტანჯებოდნენ და იხოცებოდნენო.

- მაგრამ რეალურად ასე არ არის...

- დილით ვდგები, ვსაქმიანობ, ზოგ რაღაცას ძალიან წარმავალს ვწერ, ზოგსაც შედარებით სერიოზულს, ან უბრალოდ, ილუზიას ვიქმნი. მერე ვწვები და ვიძინებ. ეს არის ჩემი ცხოვრების წესი.

- და ამ წლების დიდი ნაწილი რუსთაველის კვლევას მოახმარეთ...

- არა, "ვეფხისტყაოსანი" ჩემთვის ჩემი შრომის ერთ-ერთი ეპიზოდია. დავინტერესდი და გავაკეთე, დღემდე ძალიან ნელა მიდის ამ დარგის კვლევა. გეტყვით, რამ გამოიწვია ჩემი რუსთაველით დაინტერესება. გასული საუკუნის 50-იან წლებში საქართველოში ჩამოსული იყო გერმანელი ქართველოლოგი ქალბატონი გერტრუდ პეჩი. მაშინ ენათმეცნიერების ინსტიტუტში ვმუშაობდი. მისსა და სხვების საუბარს ვთარჯიმნობდი და იმ ქალბატონმა ლაპარაკში ახსენა, რომ "ვეფხისტყაოსანზე" გაკეთებულ ერთ-ერთ კომენტარზე ცნობილი ლინგვისტის გერჰარდ დეეტერსის რეცენზია არსებობს, რომელშიც ის ამ პოემას ანადგურებს. ქალბატონმა დაასახელა ჟურნალი, სადაც რეცენზია გამოქვეყნდა. რა თქმა უნდა, როცა გავიგე, რომ დედამიწაზე ვიღაც კაცია, რომელიც "ვეფხისტყაოსანს" არაფრად აგდებს, ამ თემით დავინტერესდი.

- და გეწყინათ კიდეც, ხომ?..

- რა თქმა უნდა. საჯარო ბიბლიოთეკაში მოვიძიე ჟურნალი და რეცენზია წავიკითხე. ჩემს მოვალეობად ჩავთვალე, რომ მისთვის პასუხი გამეცა. მინდოდა განმემარტა მკითხველისთვის, რაში მდგომარეობს რუსთაველის უნიკალურობა და სიდიადე; მისი, ასე ვთქვათ, ჩემპიონობა პოეზიის გარკვეულ პარამეტრებში და მისი მოწინავეობა დროსთან ჭიდილში. ამას დაახლოებით სამი წლის შრომა მოვანდომე. დეტალურად გავეცანი იმ და წინა ეპოქის ევროპულ და აღმოსავლურ ლიტერატურას. ამ ხნის განმავლობაში რამდენჯერმე ჩავედი მოსკოვის ბიბლიოთეკაში სამუშაოდ და ბოლოს დავბეჭდე სტატიები გაგრძელებებით "ცისკარში". სტატიებში დავასაბუთე, რით არის რუსთაველი თავის ეპოქასთან შედარებით დროში მოწინავე. ანუ რუსთაველმა რენესანსული ტიპის პიროვნება 2-3 საუკუნით ადრე ჩამოაყალიბა, ვიდრე ეს დასავლეთში მოხდა.

მან დახატა პიროვნების ის ტიპი, რომელიც არის წინაპარი თანამედროვე ცივილიზებული დასავლელი ადამიანისა. ახლა გეტყვით, რაშია ის ჩემპიონი: დედამიწის ზურგზე ვერც ერთმა ავტორმა ვერ შეძლო მასავით რეალურად და საინტერესოდ დაეხატა აბსოლუტურად იდეალური ადამიანი. ხშირად ვინც იდეალური ადამიანს ხატავს, ის პიროვნება არადამაჯერებელი, მოსაწყენი და პლაკატურია, მაგრამ რუსთაველთან ეს პირიქით ხდება. მან დიდი სიზუსტით, რეალისტურად, საინტერესოდ და დრამატურგიით დახატა პერსონაჟების შინაგანი ცხოვრება, ძლიერი ემოციებისა და პრობლემების ჩათვლით. 1966 წელს რუსთაველის იუბილე გაიმართა, რომელიც საკმაოდ პომპეზურად აღნიშნეს. იმავდროულად დაინახეს, რომ სკოლის, უმაღლესი სასწავლებლების პროგრამებსა და სხვადასხვა გამოცემის წინასიტყვაობაში უდიდესი პრიმიტივიზმი სუფევდა. მაგალითად, ასეთი: რუსთაველი დიდი პოეტია: მან უმღერა სიყვარულს, მეგობრობას, კაიკაცობას და მსგავსი აბსურდები. ნახეს, არ არსებობდა დასაბუთება, რომელიც შეიძლება მიაწოდო თანამედროვე და მომთხოვნ მკითხველს. მომმართეს და გამაკეთებინეს წიგნი "შოთა რუსთაველი და მისი პოემა", თანაავტორი გახლდათ სარგის ცაიშვილი. წიგნი ექვს ენაზე დაიბეჭდა: ქართულად, ინგლისურად, გერმანულად, ფრანგულად, ესპანურად და რუსულად...

ამის შემდეგ კიდევ გავაგრძელე მუშაობა. ვნახე, რომ გამოცემები იყო არასრულფასოვანი და წიგნებს დართული ჰქონდა არასრულყოფილი ლექსიკონები. მაშინ საჭიროდ ჩავთვალე, გაგვეკეთებინა სასკოლო გამოცემა, რომელშიც თავიდან ბოლომდე იქნებოდა განმარტებული. ბრწყინვალე ლექსიკოლოგ ალექსი ჭინჭარაულთან ერთად ვიმუშავე წიგნზე და დავბეჭდეთ "ვეფხისტყაოსნის" სასკოლო გამოცემა, განმარტებით, ბოლოსიტყვითა და კომენტარით. მას შემდეგ ის წიგნი იბეჭდება და იბეჭდება...

- ჩემი წინა თაობა, მე და ახლაც, დღევანდელი თაობა ამ წიგნით სწავლობენ "ვეფხისტყაოსანს" სკოლაში. რახან ამ თემას მივყვებით, მითხარით, პროფესიული არჩევანი ფილოლოგიაზე რატომ შეაჩერეთ?

- უნივერსიტეტში სტალინის სიცოცხლეში, ანუ 1947 წელს შევდიოდი. მამაჩემი ფილოსოფიის ფაკულტეტის დეკანი გახლდათ და მეც ამ ფაკულტეტზე სწავლა მინდოდა. მამამ მითხრა, თუ აქ შენს განცხადებას ვნახავ, ასანთს მოვუკიდებ და დავწვავო. ეს იყო "საყვარელი" ფაკულტეტი რაიკომის მდივნების მოსამზადებლად და იქ საკმაოდ ცუდი სიტუაცია სუფევდა. მათემატიკა კარგად ვიცოდი და მამას უნდოდა, მათემატიკოსი გავმხდარიყავი, მაგრამ მე არჩევანი ფილოლოგიის ფაკულტეტზე შევაჩერე და ამას ორი მიზეზი ჰქონდა. ერთი ის, რომ მომწონდა ჰუმანიტარული დარგი და იქ შესაძლებელი იყო კარგი ცოდნის მიღება. თან, იმ დროს უნივერსიტეტში კეკელიძე, შანიძე, ჩიქობავა ასწავლიდნენ. მეორე ის, რომ ცხოვრებაში რაც უნდა მეკეთებინა, აზრობრივად, ქართული ენის მეშვეობით უნდა განმეხორციელებინა და მინდოდა, "დამეჭირა" ქართული ენის ყველა ნიუანსი, ანუ ენის ეფექტები სრულად შემესწავლა.

არ ვტრაბახობ, მაგრამ გეტყვით, რომ V კურსზე ენის ნიუანსები სრულად ვიცოდი და ახლაც ასეა. სწავლა ქართველოლოგიის განხრით დავამთავრე, პროფესიული ინტერესიც ნელ-ნელა იღვიძებდა და ლინგვისტური კვლევებისას საკუთარ თავზე არანაირი ძალდატანება არ დამჭირვებია, პირიქით, დიდი ინტერესით ვმუშაობდი. ენათმეცნიერების ინსტიტუტში 7 წელი დავყავი, იქვე დავამთავრე ასპირანტურა, მერე კონფლიქტი მომივიდა და ასე ვთქვათ, ამთესეს იქიდან. ამის შემდეგ ჩემი შტატიანად გადავედი ლიტერატურის ინსტიტუტში. იქაც ჩემი ბრალი არაფერი ყოფილა, ცუდ ხალხთან მოხდა კონფლიქტი და გადავედი ფილოსოფიის ინსტიტუტში, სადაც 37 წელი ვიმუშავე. ბოლოს იქიდანაც ამთესეს - სააკაშვილის პირადი მონაწილეობით სკამი გამომაცალეს და განყოფილება გამიუქმეს. დავრჩი "ცარიელი". ახლა პენსიონერი ვარ.

- ბატონო ნოდარ, თქვენს ცხო­ვრებაში იყო ბატონ ზვიად გამსახურდიასთან ურთიერთობის პერიოდი. გაიხსენეთ, როგორ და როდის დაახლოვდით?

- ზვიადს ადრეული პერიოდიდან ვიცნობდი. როცა მან აქტიურობა დაიწყო, 70-იანი წლების დასაწყისი იდგა. სადაც ვხვდებოდით, ერთობის განცდა ყოველთვის გვქონდა. 1957 წელს ერთმა კარგმა კაცმა აკადემიაში შექმნა საინგილოს სკოლების საშეფო კომისია. ინტენსიურად ვმუშაობდით და დიდი ხნის განმავლობაში იმ სკოლას ვინარჩუნებდით. ზვიადი მაშინაც მოდიოდა ჩვენთან და ურთიერთობა გვიწევდა. მერე ყველაფერი თავისთავად აეწყო. ჩვენი პირველი უშუალო კონტაქტი 1987 წლის ბოლოს მოხდა. მაშინ მარნეულში საშინელი ამბები დატრიალდა და იქ ვიყავით ჩასული. მერე აქცია აქციაზე გაიმართა და რაც შემდეგ მოხდა, ყველას ახსოვს.

- მაშინდელი ახალგაზრდობის ეროვნულ მუხტსა და დღევანდელს შორის ბევრი დიდ განსხვავებას ხედავს, თქვენც ასე მიიჩნევთ?

- არავითარი განსხვავება არ არის. მაშინ ახალგაზრდობა იყო მატერიალურად გამძღარი, არ იყვნენ ემიგრაციაში წასულები და ამდენად, თავისუფალი ენერგიის მქონენი. ახლა არის მატერიალურად გაჭირვებული, დიდწილად ემიგრაციაში მყოფი ახალგაზრდობა, რომელსაც თავისუფალი ენერგია არ აქვს, მაგრამ მუხტი შინაარსობრივად და ინტენსივობითაც ზუსტად იგივეა, რაც უწინ იყო და ყოველთვის ასე იქნება. ეს ახლახან დამტკიცდა, როცა სტუდენტები ქუჩაში გამოვიდნენ. ამ დროს არაფერი გამკვირვებია, მოხდა ზუსტად ის, რაც უნდა მომხდარიყო. პიროვნება ვერ იტანს ვაკუუმს. ეროვნული შეგნება და ინტერესი პიროვნების ისეთი კომპონენტია, რომელსაც შემცვლელი არ აქვს.

- მიმდინარე პროცესებზეც გკითხავთ, ბევრი არ ელოდა, რომ "ნაციონალური მოძრაობა" და სააკაშვილი ადვილად დათმობდა პოზიციებს...

- ეს ძალიან რთული ოპერაციაა და ბევრი ფაქტორი აქვს. ამ ფაქტორთაგან ქართველებს ზოგიერთზე ადეკვატური ტერმინოლოგიით ლაპარაკის უფლება გვაქვს და ზოგზეც - არა. ან უნდა ვილაპარაკოთ ევფემიზმებით, ანუ უხეში სიტყვის მაგივრად რამე ლამაზი უნდა ვთქვათ, მე ისე გეტყვით, იგავურად და გაიგებთ: ერთ-ერთი ყველაზე ნაძირლური ნაბიჯი საქართველოს წინააღმდეგ ის იყო, როცა 2004 წელს ოთხმა ავტორმა გაზეთ "24 საათში" გამოაქვეყანა თავის პროექტი აფხაზეთის დარეგულირების შესახებ. მათ გააჟღერეს პრიმაკოვის გეგმა, რომელიც დღეს გაეროში დევს და ვითომ ის ჩვენი ქვეყნის დაუძინებელი მტრის დიტერ ბოდენის გეგმაა. სინამდვილეში ასე არ არის - გეგმა პრიმაკოვისაა. ის ოთხი კაციც არავითარი იდეის გენერატორები არ იყვნენ და არ არიან. არავითარი ორიგინალური აზრი მათ არ ჰქონიათ, უბრალოდ, იქ ანტიქართული პოზიცია ქართული გვარებითაა ხელმოწერილი. ამ ოთხი ნაძირალიდან ორი სააკაშვილის ბანაკშია და ორიც ივანიშვილის. სააკაშვილმა დავით ბაქრაძე პარლამენტის თავმჯდომარედ დანიშნა და ასე დააჯილდოვა, ხოლო კოტე კუბლაშვილი, ჩამჟავებული სამოსანი, როგორც მასზე მისი პროფესორები გვეუბნებიან, უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარედ დასვეს. პაატა ზაქარეიშვილი და ივლიანე ხაინდრავა კი ივანიშვილის ბანაკში არიან. ფაქტი იგავურად გადმოგეცით, იმ ადამიანთა დახასიათებაზე რაც გითხარით, პასუხისმგებელი ვარ, უბრალოდ, დანარჩენზე კომენტარის გაკეთება არ მინდა.

- კარგი, ზვიად გამსახურდიას ოჯახის წევრებზე გკითხავთ. ქალბატონ მანანასთან თუ გაქვთ კონტაქტი?

- არა. ქალბატონი მანანა ხანდახან ქუჩაში მხვდება და გამომლანძღავს ხოლმე. მანანისტების შეხვედრებზე დავდიოდი, ამას ჩემს მოვალეობად მივიჩნევდი, მაგრამ ერთხელაც ვიღაც ბიჭები დამხვდნენ და მითხრეს, აქ არ არის თქვენი ადგილი და წაბრძანდითო. კარგი, როგორც გნებავთ-მეთქი, დავეთანხმე და წამოვედი. რაც შეეხება ზვიადის ოჯახის სხვა წევრებს, მას ძალიან კარგი და ჰყავდა - თამრიკო. პროფესიით ისტორიკოსი გახლდათ. ვიცნობდი, კარგი პიროვნება იყო.

- მიგაჩნიათ, რომ დაკავებული ცოტნე გამსახურდია პოლიტიკური პატიმარია?

- მას და გიორგის ერთხელ შევხვდი, რუსთავში ვიყავით დაკრძალვაზე. მანაც და მისმა უმცროსმა ძმამაც ჩემზე კარგი შთაბეჭდილება დატოვეს. რაც შეეხება კოკოს, მანამდეც კარგად ვიცნობდი. ვწუხვარ ცოტნეს გამო, რადგან საქმე ცუდადაა.

- მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობას გულისხმობთ?

- დიახ, დიახ.

- მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა მართლაც მძიმეა, მაგრამ ისევ არ გამეცით პირდაპირი პასუხი. კარგი, მაშინ დასასრულისთვის გკითხავთ, გამოვლილ წლებს რომ გადახედოთ, როდის მიგაჩნდათ თავი ბედნიერად და როდის გქონდათ ყველაზე რთული პერიოდი?

- იცით რა, ეს მძიმე კითხვაა. პირადად ჩემთვის არასასიამოვნო. აქსიოლოგია არის მეცნიერება ღირებულებების შესახებ და ადრე ვამბობდი, რომ ჩემს ცხოვრებაში რაც შემშლია, შემშლია აქსიოლოგიაში.

- უფრო მეტად განმიმარტეთ, თუ შეიძლება...

- ანუ რაღაც მომენტში დამიფასებია ის, რაც არ იყო კარგი და პირიქით, რაც კარგი იყო, მისთვის ყურადღება არ მიმიქცევია, თუმცა შემდეგ ამ თვალსაზრისს სხვებიც დაემატა; მხოლოდ აქსიოლოგია არ არის ჩემი შეცდომა, ბევრი სხვა შეცდომაც მაქვს, რომელთა გამოც ბევრი რამ მაქვს გაცდენილი და დაკარგული.

ანა კალანდაძე

ჟურნალი "რეიტინგი"

(გამოდის ორშაბათობით)