პოლიტიკური კარნავალი და სამართალი, რომელსაც ჯალათები ამყარებენ

პატიმრების ქომაგად ვერ გამოვდგები, ნამდვილად არ მავიწყდება, რომ გისოსებს მიღმა (პოლიტპატიმრებისა და სხვა იშვიათი გამონაკლისის გარდა) უმთავრესად, მკვლელები, მოძალადეები, ქურდები და თაღლითები არიან. ნებისმიერი ნორმალური მოქალაქის დარად ვფიქრობ, რომ ბოროტმოქმედმა შესაბამისი სასჯელი უნდა მოიხადოს, მაგრამ უმძიმესი დანაშაულის ჩამდენიც კი ვერ შეედრება ფორმიან ჯალათებს, რომლებიც საკანში დამარტოხელებულ ადამიანს აწამებენ, აუპატიურებენ ან ცემით სიკვდილის პირამდე მიჰყავთ. ამიტომ არის საზოგადოება შოკში ჩავარდნილი და თითოეულ ჩვენგანს უჩნდება კითხვები - რასთან გვაქვს საქმე? საიდან მოვიდა ეს საშინელება?

თემაზე სამსჯელოდ, სამართალმცოდნეს, ფსიქოლოგს, ფილოსოფოსსა და ეკლესიის მსახურს შევხვდი.

- რა ხდება საპატიმროებში და რამდენად შესაძლებელია, რომ ქვეყნის ხელისუფლების პოლიტიკურ ხელმძღვანელებს მომხდარის შესახებ ინფორმაცია არ ჰქონოდათ?

ლია მუხაშავრია, იურისტი და უფლებადამცველი:

- რომელი უვიცი ამბობს, რომ პატიმრების წამების შესახებ არაფერი იცოდა? ასეთმა ადამიანმა არც პრეზიდენტობა უნდა დაიბრალოს და არც მინისტრობა. სინამდვილეში ყველამ ყველაფერი იცოდა. ამ სამინისტროში არასდროს მიმუშავია, მაგრამ მე ვიცოდი და კალმახელიძემ არ იცოდა?! სრული პასუხისმგებლობით ვამბობ, რომ ციხეში პატიმრებს სწორედ კალმახელიძის განკარგულებით აწამებდნენ. ამაზე მეტყველებს მისი განმარტებები, რომ თურმე პატიმრები უბრალოდ, "თავიანთი სიკვდილით" ან ხანდაზმულობის გამო იხოცებიან. როდესაც ვეკითხებოდით, - თუ რატომ იყო გაუსაძლისი პირობები? - ამაზე პასუხს ან საერთოდ არ გვცემდა, ან რაღაც არაადეკვატურს ამბობდა... ის, რაც ციხეში ხდებოდა, პირადად მიხეილ სააკაშვილის მიერ პარლამენტში გამოცხადებული "ნულოვანი ტოლერანტობის" პოლიტიკის შედეგი გახლდათ. სწორედ მან თქვა, - ესროლეთ დამიზნებით ყველას, ვინც ციხის ადმინისტრაციას, ბადრაგს წინააღმდეგობას გაუწევსო! როდესაც პრეზიდენტი ასეთ განცხადებას აკეთებს, ციხის ადმინისტრაცია თავს უფლებამოსილად მიიჩნევს, სურვილის მიხედვით, აწამოს, გააუპატიუროს ან მოკლას პატიმარი.

ხელისუფლების წარმომადგენლებს, რომლებიც თავს იმართლებენ, ვითომ არაფერი იცოდნენ, შევახსენებ, რომ ამ ზაფხულს ქსნის ციხის 700-მა პატიმარმა თავზე ხელი აიღო და არასამთავრობო ორგანიზაციებს ოფიციალური წერილის საშუალებით მიმართა დახმარებისთვის. ევროპაში მსგავსი პრეცედენტი ჯერ არ მომხდარა. ამდენ პატიმარს ოფიციალური უწყებისთვის საჯარო წერილით ჯერ არც ერთ ევროპულ ქვეყანაში არ მიუმართავს. ამ ყველაფრის შემდეგ სააკაშვილი და კალმახელიძე როგორ ამბობენ, რომ არაფერი იცოდნენ?! რაც შეეხება ამ დანაშაულის მხილებაში თითქოსდა თამაზაშვილის მონაწილეობას: წარმოუდგენელია, ერთმა პატიმარმა, რაც უნდა დიდი ფინანსური რესურსი ჰქონდეს, ციხეში იმხელა ძალაუფლება მოიპოვოს, რომ ციხის ადმინისტრაციის რამდენიმე ათეულ თანამშრომელს პატიმრების ცემა და ამ სცენების ვიდეოზე გადაღება დაუკვეთოს. ასეთი ბრალდებით ხელისუფლება პირდაპირ აღიარებს, რომ ამ ქვეყანაში ციხეს ისევ "კანონიერი ქურდები" მართავენ.

- თქვენ თუ გქონიათ შეხება წამების კონკრეტულ ფაქტებთან?

- რამდენიც გინდათ, იმდენი მქონია. თითქმის ყველა საქმე, რომელიც სტრასბურგში მაქვს გასაჩივრებული, პატიმრის წამებასა და მის მიმართ არაადამიანურ მოპყრობას ეხება. გაეროს კონვენციით, ადამიანის წამება საომარ ვითარებაშიც კი დაუშვებელია. წარმოგიდგენიათ? ჯარისკაცსაც, რომელიც ტყვიას გესროდა, ტყვედ ჩავარდნის შემთხვევაში, ადამიანურად უნდა მოექცე...

- სასჯელაღსრულების 10 თანამშრომელი დაპატიმრებულია და ხელისუფლება გვეუბნება, რომ სამართალი აღსრულდება...

- ის ხალხი, ვინც დააპატიმრეს, მხოლოდ შემსრულებლები იყვნენ. მე ვიცი, რომ ბაჩო ახალაია და ჭაკუა პირადად მონაწილეობდნენ პატიმრების ცემა-წამებაში. ვერ ვიტყვი, რადგან ნამდვილად არ გამიგია - ხათუნა კალმახელიძეს პირადად ეცემოს ვინმესთვის, მაგრამ სისხლის სამართლის საქმე მის წინააღმდეგაც უნდა აღიძრას, რადგან ხელს აფარებდა ჯალათებს.

- ბადრაგის თანამშრომლებს პირადად თუ იცნობთ?

- რა თქმა უნდა, ვიცნობ. ციხის უფროსთან, რეჟიმის უფროსთან და მის მოადგილეებთან არცთუ იშვიათად მიწევდა ურთიერთობა.

- რა შეგიძლიათ გვითხრათ მათზე - როგორი ადამიანები არიან?

- ერთი შეხედვით, ჩვეულებრივი ადამიანები არიან... თუმცა მინდა აღვნიშნო, რომ ამ უწყებას ძალიან ხშირად ტოვებდნენ თანამშრომლები. მაშინ, როდესაც ქვეყანაში უმუშევრობაა, სასჯელაღსრულების სისტემაში ყოველთვის არის ვაკანტური ადგილები.

- უნდა მივიჩნიოთ თუ არა სისტემის მსხვერპლად ადამიანები, რომლებიც იძულებული იყვნენ, დანაშაულებრივი ბრძანებები შეესრულებინათ?

მარინა ბალიაშვილი, ფსიქოლოგი:

- ისინი მსხვერპლნი ნამდვილად, არ არიან. თუ ადამიანს სადიზმი ხასიათში არ გიზის, ვერანაირი იძულების ან ფულადი ჯილდოს საფასურად ვერ აწამებ. როდესაც ნიურნბერგის პროცესზე ფაშისტი სამხედრო დამნაშავეები გაასამართლეს, ისინი თავს იმართლებდნენ, - დავალებას ვასრულებდითო. საერთაშორისო სამართლის ნორმების მიხედვით, არ უნდა შეასრულო ბრძანება, თუ ის ჰუმანიზმს ეწინააღმდეგება.

- რა შეგიძლიათ გვითხრათ იმათ ფსიქოტიპზე, რომლებიც ადამიანის წამებაზე უარს არ ამბობენ?

- ფსიქოლოგიური თვალსაზრისით, ესენი სადისტები არიან. საზოგადოებაში იმაზე მეტი სადისტური მიდრეკილებების მქონე ადამიანია, ვიდრე თქვენ წარმოგიდგენიათ. დააკვირდით, რამდენი ბავშვი აწვალებს შინაურ ცხოველსა თუ ფრინველს, თოჯინას აგლეჯს ფეხებსა და ხელებს... ბავშვი გაუაზრებლად იქცევა ასე, სულ არ იცის, რას აკეთებს, უბრალოდ, ამით სიამოვნებას იღებს. ადამიანის ამ თვისებას თრგუნავს: სწორი აღზრდა, განათლება, სპორტი, კულტურა... თუ ასეთი კატეგორიის პირი სწორად ვერ აღზარდეს, მშობლებმა სიბრალულის გრძნობა არ გაუღვივეს და საშუალება არ მისცეს, მის ბუნებაში დაგროვილი აგრესია სპორტში დახარჯოს, ის ერთ დღეს აუცილებლად გამოავლენს სისასტიკეს. არ გაინტერესებთ, ერთ უწყებაში ამდენმა სადისტმა როგორ მოიყარა თავი?! ადრე ავტომობილის მართვის მოწმობასაც კი არ მოგცემდნენ, თუ ფსიქოტესტს არ ჩაგიტარებდნენ. დავიჯერო, ისეთ საპასუხისმგებლო სამსახურში, როგორიცაა სასჯელაღსრულების სისტემა, ისე მიიღეს ადამიანები და ხელში იარაღი მისცეს, რომ მათი ფსიქოლოგიით არ დაინტერესდნენ?!

- ფიქრობთ, რომ სასჯელაღსრულების სისტემაში სადისტური მიდრეკილებების მქონე ადამიანები მიზანმიმართულად მიიღეს?

- არაფერს ვამტკიცებ; უდანაშაულობის პრეზუმფციას ვერ დავარღვევ, თუმცა საეჭვოდ მეჩვენება ის ფაქტი, რომ ამდენი სადისტი ერთად შემთხვევით მოხვდა.

- სადიზმი დაავადებაა თუ უბრალოდ, ხასიათის ნიშან-თვისება?

- სადისტები არც ავადმყოფები არიან და არც ნორმალურები; სადღაც შუაში არიან "გაჩხერილები". ფსიქოლოგია სადიზმს იმის გამო არ ცნობს ავადმყოფობად, რომ მას არც სიმპტომები აქვს და არც განვითარების სტადიები. სადისტად ადამიანი იბადება და ის ნორმალური არ არის, თუმცა, როგორც უკვე გითხარით, ის კონტროლს ექვემდებარება. მთავარია, მშობლებმა დროზე მიაქციონ ყურადღება.

- რით უნდა ავხსნათ ის ფაქტი, რომ პატიმრების წამებაში ბრალდებულ ადამიანებს ახლობლები დადებითად ახასიათებენ? ზოგიერთი მათგანი ეკლესიის მრევლიც კი ყოფილა...

- ნიურნბერგის პროცესზე მოსამართლეებს ფაშისტებისთვის სასჯელის გამოტანა გაუჭირდათ, რადგან კოდექსში არ არსებობდა ისეთი მუხლები, რომლებიც ფაშისტების მიერ ჩადენილ დანაშაულს მიესადაგებოდა. სწორედ მაშინ მოიგონეს მუხლი - კაცობრიობის წინაშე ჩადენილი დანაშაულისთვის. ალბათ ბევრს წარმოუდგენლად მოეჩვენება, მაგრამ ფაშისტები, რომლებმაც თავიანთი სისასტიკით მსოფლიო გააოგნეს, იდეალური მამები, შვილები და ქმრები იყვნენ. ერთ-ერთ მათგანს შინ იადონებიც კი ჰყავდა...

- რაც შეეხება თავად ნაწამებ პატიმრებს: ამ ყველაფრის შემდეგ ისინი უფრო საშიშნი ხომ არ ხდებიან საზოგადოებისთვის?

- ნაცემი და შეურაცხყოფილი ადამიანი ითრგუნება, კარგავს საკუთარი თავის პატივისცემას, უჩნდება კომპლექსები, მასში პიროვნება კვდება, აღარ აქვს ღირსების განცდა. თუ ასეთ ადამიანს სიტუაცია ჩაუვარდება, ის მერე ყველაფრის მკადრებელია. ასე რომ, ხელისუფლებამ კრიმინალთან ბრძოლის არასწორი მეთოდი აირჩია; სასურველი შედეგის მისაღწევად მათ სხვა გზა უნდა აერჩიათ: ადვილია, ბავშვი გალახო და ისე გადააჩვიო ამა თუ იმ მავნე ჩვევას, მაგრამ გონიერი მშობელი ასე არასდროს მოიქცევა, ის შეეცდება, შეგონებითა და დარიგებით მიაღწიოს შედეგს. მთავრობა ამაყობს, რომ ქვეყანაში კრიმინალი აღარ არის, ქუჩაში არავინ გვაყაჩაღებს, ბინას არავინ "გვიტეხს". კი, ბატონო, ეს მართლაც ასეა, მაგრამ შეგახსენებთ, რომ არც სტალინის მმართველობის დროს იყო კრიმინალი და ქურდობა; დღეს ვინმეს მოსწონს მისი მმართველობის მეთოდები?..

დეკანოზი შალვა კეკელია:

- ვფიქრობ, რომ კრიმინალი, მკვლელი და მოძალადე აუცილებლად უნდა დაისაჯოს, ქვეყანაში ქურდული მენტალიტეტი არ უნდა არსებობდეს, მაგრამ დაუშვებელია ის, რასაც ციხის ადმინისტრაცია აკეთებს. ისინი ყოველგვარ წესებს არღვევენ, პატარა ბიჭებს კაცობას ართმევენ. იმის მაგივრად, რომ გამოსწორების შანსი მისცენ, უარეს მხეცებად აქცევენ. მე თავად გახლდით საპყრობილეში. შემზარა ამდენი კაცობაწართმეული ადამიანის ნახვამ. ეს არაქრისტიანულია, ეს უზნეობაა. თუ ეს ხალხი კრიმინალს ებრძვის, თავად რატომღა იქცევიან კრიმინალებივით?!

- ალბათ პატიმრებსაც გაესაუბრეთ. ფიქრობენ თუ არა ისინი შურისძიებაზე?

- თუ ადამიანი ღრმად მორწმუნე ქრისტიანი არ არის, რა თქმა უნდა, შურისძიებაზე იფიქრებს. თუმცა მათ გასაგონად ვიტყვი: თუ ისინი ჯალათებზე შურს იძიებენ, თავადაც ჯალათები გახდებიან.

- თქვენთვის ბადრაგს ან ციხის ადმინისტრაციის სხვა თანამშრომელს თუ ჩაუბარებია აღსარება?

- ჩვენ მკვლელებიც გვაბარებენ აღსარებას, მაგრამ ცოდვის მონანიება მხოლოდ აღსარების ჩაბარებით შეუძლებელია. უფალი ცოდვას მხოლოდ მაშინ მოგიტევებს, თუ წრფელი გულით მოინანიებ ჩადენილს და ცხოვრების წესს შეიცვლი.

ზაზა ფირალიშვილი, ფილოსოფოსი:

- როგორ შეიძლება შეფასდეს დანაშაული ადამიანობის წინააღმდეგ?! ვფიქრობ, მხოლოდ "ვარდების რევოლუციის" ვირუსით უკურნებლად დაავადებულმა ადამიანებმა შეიძლება წარმოიდგინონ, რომ ეს ჩვეულებრივი რამ არის და რომ ეს ყველგან ხდება. გულახდილად გეტყვით - არ მაინტერესებს, სად რა ხდება; მთავარია, რომ ეს არ ხდებოდეს იმ სამყაროში, სადაც ჩვენ ვართ და რომლის მიმართ პასუხისმგებლობაც ღვთის წინაშე ყველას გვეკისრება. არც ის ლოგიკა მესმის - ცივილიზებული სამყარო აღშფოთდა, ე.ი. ჩვენს აღშფოთებაში მართლები ვართო... მთავარია ჩვენი ნება; გვსურს თუ არა, ისეთ სახელმწიფოში ცხოვრება, სადაც ტოტალური სიცრუე და ძალადობაა გამეფებული. ძნელი განსასაზღვრი არ უნდა ყოფილიყო, რომ ჰიპერტროფირებული პიარის რეჟიმი, რომელშიც ცხოვრება გვიწევდა, აუცილებლად შეგვიყვანდა ჩიხში და ხელისუფლების მიერ გამართულ პოლიტიკურ კარნავალს მრავალი უმსგავსობა შეაფარებდა თავს. ახლა სხვა არაფერი ხდება, გარდა იმისა, რომ ვიგრძენით ეს, ვიგრძენით, თუ სადამდე მიგვიყვანა საკუთარმა გულუბრყვილობამ, ბედოვლათობამ და გათავისუფლებას ვცდილობთ.

- თქვენ რით ახსნით სისტემაში მომუშავე ადამიანთა არცთუ მცირერიცხოვანი ჯგუფის ასეთ სისასტიკეს?

- მოდი, ასე ვიტყვი: ციხე ნებისმიერი საზოგადოებისა და განსაკუთრებით, ხელისუფლების არაცნობიერია. სწორედ ციხეში ჩანს ყველაზე კარგად ის, თუ რა ფარულ ზრახვებსა და მოტივებს ატარებენ ხელისუფლების წარმომადგენლები. ჩვენს დღევანდელ მდგომარეობას "სხვის კოშმარულ სიზმარში ცხოვრება" დაარქვეს ჯერ კიდევ საბჭოთა ეპოქაში. ნანახმა კადრებმა გვაიძულა, დაგვენახა, თუ რა დემონები სახლობენ ხელისუფლების არაცნობიერში, რა დამოკიდებულება აქვთ ყოველი ჩვენგანის მიმართ და რომ 2007 და 2011 წლების ამბები მხოლოდ პრელუდია, მხოლოდ მინიშნება იყო. ყველაფერი ეს ბუნებრივი შედეგია იმისა, რასაც ვხედავდით, მაგრამ თვალს ვარიდებდით. გაიხსენეთ, პირველი რა ააშენა სააკაშვილმა. ეს იყო "ევროპული დონის ციხე" რუსთავში, რომელიც სინამდვილეში, სულაც არ აშენებულა. მთავარი მაინც სხვა რამეა: განცხადება მისი აშენების შესახებ სრულიად ნათლად გამოხატავდა ამ კაცის ფარულ მოტივებს.

თავისი კრეატიულობა მან, პირველ რიგში, ციხეს დაუკავშირა. სიტყვამ მოიტანა და, როგორც ჩანს, მან ახლა, 2012 წელს დაასრულა 2001 წელს დაწყებული ციხის შენება და შედეგიც ვნახეთ. გაიხსენეთ, პროპაგანდირება იმისა, რომ მისი დაბადების დღე სტალინის დაბადების დღეს ემთხვეოდა. გაიხსენეთ "ნულოვანი ტოლერანტობის" დეკლარირება. ციხის მოვლენებმა, უბრალოდ, დაასრულა ეს პორტრეტი. რაც შეეხება კონკრეტულ დამნაშავეებს: ყველა საზოგადოებაში არიან მახინჯი ფსიქიკის ადამიანები; მთავარი დამნაშავე მაინც ის არის, ვინც ამ ადამიანებს ასპარეზს მისცემს. მე ბევრჯერ მინახავს, თუ როგორი ვირუსის მატარებლები არიან გაუწონასწორებელი ფსიქიკის ადამიანები, როგორ შეუძლიათ მათ ბევრის დარწმუნება, რომ ბოროტება სინამდვილეში სიკეთეა და - პირიქით. მათი განწყობები გადამდებია.

- თქვენი განწყობა გასაგებია, მაგრამ წამების ამსახველი ვიდეოკადრების გამომზეურებას რამდენად მართებულად მიიჩნევთ?

- გაუგებარი და მიუღებელი ის იქნებოდა, რომ არ გამომზეურებულიყო. ჩვენ როგორც საზოგადოება და გონიერი არსებები ვიმსახურებთ, ვიცოდეთ, თუ რა სამყაროში ვცხოვრობთ და რა შეიძლება ელოდეს თითოეულ ჩვენგანს. გარდა ამისა, ყველაფერ ამის შესახებ მითქმა-მოთქმა უკვე გვესმოდა წლების მანძილზე. ახლა უბრალოდ, უტყუარი სამხილები დაიდო. ცხადია, ძალადობა ნებისმიერი ქვეყნის ციხეში ხდება. ჩვენთან გამეფებული ძალადობის ფორმებმა ყველა მსგავს პრეცედენტს გადაასწრო თავისი არაადამიანურობით.

- ლოგიკურია, რომ საზოგადოება პატიმრების წამებისა და შეურაცხყოფის ფაქტებს აპროტესტებს, მაგრამ პატიმრების მიმართ გადამეტებული თანაგრძნობითა და საყოველთაო ამნისტიის მოთხოვნით სავალალო შედეგს ხომ არ მივიღებთ და კრიმინალებს ძველი "ავტორიტეტის" დაბრუნების საშუალებას ხომ არ მივცემთ?

- არა მგონია, ქართველი კაცი ისეთი გულუბრყვილო იყოს, რომ მსგავს მოწოდებებს აჰყვეს. პოლიტიკოსები ახლა ათასნაირი ხერხით შეეცდებიან, "მოერგონ" სიტუაციას. მე თავად არ მომისმენია ასეთი განცხადება, თუმცა ეჭვი მეპარება, რომ მათ ტოტალური ამნისტია ჰქონდათ მხედველობაში. ახლა ბევრი მსგავსი ხმა ვრცელდება - თითქოს ვიღაცა ტოტალურ ამნისტიას მოითხოვს, ვიღაცა კი შეიარაღებულ რაზმებს ქმნის ციხის ჯალათების დასასჯელად... დარწმუნებული ვარ, ამაში ლომის წილი სახელისუფლებო პროპაგანდას მიუძღვის. ამ ხმების გავრცელებით, პროტესტის აბსურდულობაში ჩვენს დარწმუნებას ცდილობენ. თუმცა კი ერთი რამ ცხადია: ყველა საეჭვო საქმე უნდა გადაიხედოს. ყველას გაგვიგონია არა ერთი და ორი ამბავი იმის შესახებ, თუ როგორ აპატიმრებდნენ და აწამებდნენ ადამიანებს არა მხოლოდ მათი პოლიტიკური პოზიციის გამო, არამედ იმიტომაც, რომ თავისი ბიზნესით ვიღაც ჩინოსანს ხელს უშლიდა. ცხადია, ყველა ეს საქმე შესწავლილი უნდა იქნას.

- რა გაკვეთილი შეიძლება გამოვიტანოთ მომხდარიდან?

- გარკვეულწილად, უკვე გამოვიტანეთ კიდეც. ჩვენ ახლა ვსწავლობთ, რომ სახელმწიფოს ყოველდღიური, ყოველწამიერი მოვლა უნდა და რომ ეს საქმე, პირველ რიგში, გვევალება ჩვენ - რიგით მოქალაქეებს. საკმარისია, ერთხელ დახუჭო თვალი ტყუილსა და ძალადობაზე, რომ შემდეგ ბოროტება ზვავივით დაგატყდება თავს. უკვე "კრიტიკულად" ბევრმა ადამიანმა იცის ეს. ეს კი ნიშნავს, რომ ჩვენ არ აღმოვჩნდით ხალხი, ვისაც საკუთარი ისტორია გამოცდილებას ვერ სძენს. ნელა, წვალებით, მაგრამ მაინც ვიძენთ გამოცდილებას. არასოდეს ყოფილა ქართველი კაცი ისეთი ფრთხილი და ეჭვიანი, როგორიც დღესაა. ამ ზაფხულს ლამის მთელი საქართველო შემოვიარე და დაბეჯითებით შემიძლია ამის მტკიცება. თუ წინა წლებში ყოველ ნაბიჯზე მოისმენდი, "ოღონდ ეს არა" და "ყველაფერი კარგად იქნება", დღეს სიტუაცია სხვაგვარია. ჩვენმა რიგითმა მოქალაქემ იგრძნო, რომ ეჭვისა და სიფრთხილის გარეშე მას უბედურება ელის და გამუდმებით სვამს კითხვებს. ასეთ მოქალაქესთან ურთიერთობა ნებისმიერ მმართველს გაუჭირდება. ის ადამიანებიც, რომლებიც საზოგადოებრივ აზრს ქმნიან, დღეს გაცილებით მეტად გრძნობენ პასუხისმგებლობას, ვიდრე - გუშინ. მე თუ მკითხავთ, ეს ძალიან კარგია. ეს უკვე იმის ნიშანია, რომ საზოგადოებრივი სიმწიფე ნელა, მაგრამ მაინც დგება.

ხათუნა ბახტურიძე

ჟურნალი ”გზა”

(გამოდის ხუთშაბათობით)